Etyka zawodu psychologa
dr Katarzyna Guzińska
Instytut Psychologii UG
[e-mail]
Wybrane materiały z wykładów do egzaminu
� Kasia Guzińska
Tematy wykładów
Proces profesjonalnego pomagania- aspekty etyczne
�� Charakterystyka osobista efektywnego profesjonalisty.
�� Stadia procesu pomagania- kontekst etyczny.
�� Zdeformowane pomaganie- przyczyny, mechanizmy, zapobieganie.
�� Etyczny profesjonalizm.
�� Tajemnica zawodowa w kontekście etyczno- prawnym.
�� Trudności emocjonalne początkujących terapeutów.
�� Potrzeba superwizji.
�� Ryzyko nadużycia wpływu w procesie pomagania.
�� Ochrona praw pacjentów poddawanych przymusowemu postępowaniu.
�� Ryzyko wypalenia zawodowego.
�� Auto/ deformacja zawodowa.
�� Tożsamość zawodowa psychologa.
� Kasia Guzińska
Literatura- ważne pozycje
Brzeziński, J., Chyrowicz, P., Poznaniak, W., Toeplitz-Winiewska, M.
(2008). Etyka zawodu psychologa. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.
Brzeziński, J., Poznaniak, W. (red.). (1994). Etyczne problemy
działalności badawczej i praktycznej psychologów. Poznań:
Humaniora.
Brzeziński, J., Toeplitz-Winiewska, M. (red.). (2004a). Etyczne
dylematy psychologii. Warszawa: Wyd. Nauk. SWPS  Academica .
Brzeziński, J., Toeplitz-Winiewska, M. (red.). (2004b). Praktyka
psychologiczna w świetle standardów etycznych. Warszawa: Wyd.
Nauk. SWPS  Academica .
Toeplitz-Winiewska, M. (2000). Etyczne aspekty uprawiania zawodu
psychologa. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki
(t. 3, s. 823-836). Gdańsk: GWP. Gdańsk: GWP.
� Kasia Guzińska
Charakterystyka osobista
efektywnego profesjonalisty
� Kasia Guzińska
Efektywny profesjonalista jako model świadomego
funkcjonowania i rozwoju dla wspomaganego
wymiary zdrowia psychicznego (Ellis, 1962)
Rozwijasz zdrowie osobiste i wspomaganego, gdy:
" dbasz o własne dobro;
" jesteś przystosowany społecznie;
" jesteś autonomiczny;
" jesteś tolerancyjny;
" akceptujesz dwuznaczność i niepewność;
" prezentujesz giętkość myślenia;
" prezentujesz myślenie naukowe;
" jesteś zaangażowany;
" jesteś zdolny do podejmowania  rozsądnego ryzyka;
" akceptujesz siebie;
" poszukujesz  dobrej przyjemności;
" przyjmujesz odpowiedzialność za własne trudności;
" unikasz perfekcjonizmu i utopijnych poglądów.
� Kasia Guzińska
Cechy osobiste dobrego terapeuty
�� Skuteczny terapeuta ma tożsamość.
�� Szanuje i ceni to, kim jest.
�� Potrafi rozpoznać i zaakceptować własną siłę.
�� Jest otwarty na zmiany.
�� Dokonuje wyborów, które kształtują jego życie.
�� Czuje się pełen życia, a jego wybory są zorientowane na życie.
�� Jest autentyczny, szczery i uczciwy.
�� Ma poczucie humoru.
� Kasia Guzińska
Cechy osobiste dobrego terapeuty
- cd.
�� Popełnia błędy i potrafi się do nich przyznać.
�� Najogólniej rzecz biorąc, żyje w czasie teraz
niejszym.
�� Docenia wpływ kręgów kulturowych.
�� Interesuje się szczerze dobrobytem innych.
�� Jest głęboko zaangażowany w pracę i czerpie z niej wartość.
�� Jest w stanie utrzymywać zdrowe granice.
� Kasia Guzińska
Stadia procesu pomagania
- kontekst etyczny
� Kasia Guzińska
Stadium 1.
Przygotowanie i rozpoczęcie
Rozpoczęcie spotkania
w sposób wzbudzający jak
najmniejszy opór
stworzenie
podstaw zaufania i otwartości
� Kasia Guzińska
Stadium 1.
Przygotowanie i rozpoczęcie- cd.
Opór obronna niechęć wspomaganego do podjęcia relacji.
Opór wynika z:
" traktowania pomocy jako wyrazu słabości/ niekompetencji;
" tendencji do przeciwstawiania się zmianie
(tzw. dyskomfort zmiany);
" lęku przed konfrontacją z własnymi uczuciami.
� Kasia Guzińska
Stadium 1.
Przygotowanie i rozpoczęcie- cd.
Stworzenie podstaw zaufania wymaga
wiedzy nt. właściwości nowej relacji
" Nie jest łatwo przyjmować pomoc.
" Trudno jest poddać się zmianie.
" Trudno jest ulec wpływowi pomagającego.
" Niełatwo jest zaufać obcemu i być wobec niego otwartym.
" Niełatwo jest od razu jasno ujrzeć problem.
� Kasia Guzińska
Stadium 1.
Przygotowanie i rozpoczęcie- cd.
Warunki umożliwiające rozpoczęcie procesu
pomagania ze strony wspomaganego
" Świadomość odczuwania cierpienia.
" Chęć zmiany aktualnej sytuacji lub zachowania.
" Świadomość możliwości i ograniczeń relacji pomagania.
" Dobrowolna chęć zobaczenia się z pomagającym.
� Kasia Guzińska
Stadium 1.
Przygotowanie i rozpoczęcie- cd.
Warunki umożliwiające rozpoczęcie procesu
pomagania ze strony pomagającego
" Dystans fizyczny
(oddający indywidualny styl pracy);
" Postawa odprężonego oczekiwania
(takie sformułowanie, by wspomagany mógł je podjąć,
np.:  co chcesz ze mną omówić? ).
� Kasia Guzińska
Stadium 2. Klaryfikacja
Wspomagany wyjaśnia:
" dlaczego chce pomocy;
" jak widzi swój problem/ ogólną sytuację życiową.
Pomagający:
" uważnie słucha
(powstrzymuje chęć zadawania wielu pytań, ogranicza
diagnozowanie);
" ustala kto jest  właścicielem problemu
(wyjaśnia, kim jest główny wspomagany, ustala jego powody przyjścia/
skierowania).
Czy wspomagany to siedząca przed Tobą osoba, czy też ktoś inny w
przestrzeni życiowej tej osoby?
� Kasia Guzińska
Stadium 3. Strukturowanie
Definiuje istotę, granice i cele
przyszłej relacji pomagania.
Celem jest zdecydowanie
" czy proces będzie trwał;
" na jakich zasadach.
� Kasia Guzińska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Pytania pomagającego Pytania wspomaganego
1. Czy jestem w stanie pracować 1. Czy jest to osoba, której mogę zaufać?
z tą osobą? (umiejętności, wiedza)
2. Czy chcę z nią pracować? 2. Czy według mnie będzie mi pomocna?
(wygoda, zgodność)
3. Czy mogę sprostać jej oczekiwaniom? 3. Jakie będą jego warunki?
(zakładając moje umiejętności i wiedzę)
4. Jakiej struktury potrzebujemy? 4. Czy wejdę w tę relację
(nieformalne porozumienie, kontrakt itp.) bardziej niż tego chcę?
5. Czego od niej oczekuję? 5. Czy chcę podporządkować się
(czas, miejsce, wysiłek, zaangażowanie, proponowanym uzgodnieniom,
odpowiedzialność) czy wypracujemy je razem?
6. Jeśli przystanę na  kontrakt ,
czy mogę go zerwać kiedy będę chciał?
� Kasia Guzińska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Większość pomagających angażuje się w
proces strukturowania
Wspomagany powinien wiedzieć:
" gdzie się znajduje (profil ośrodka, rodzaj oferowanej pomocy);
" kim jest pomagający (kwalifikacje, ograniczenia);
" dlaczego tutaj jest (cel rozmowy).
� Kasia Guzińska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Struktura procesu
Wartości/ normy oczekiwane i akceptowane:
" swobodne, uczciwe ujawnianie aktualnych uczuć;
" przyjmowanie odpowiedzialności za
każdy wybór, działanie.
Wynika
" z osobistej teorii pomagania
" ze skutecznego modelowania zachowań przez pomagającego
� Kasia Guzińska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Struktura relacji
" Wynik procesu;
" Rozwija się na ogół w sposób naturalny,
bez potrzeby formalnego omawiania;
Optymalny styl Twojej pracy
" indywidualny
" elastyczny
tj. wzgl. dostosowany do różnych warunków wspomaganego.
Pomocne: zrozumienie, dlaczego istnieje dana relacja pomagania.
� Kasia Guzińska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Zalety:
" Jasność, co do czasu przeznaczonego na pomaganie w
pierwszej rozmowie/ całym procesie;
" Ustalenie granic działania;
" Omówienie ograniczeń roli;
" Ustalenie wysokości opłat;
" Redukcja  niepotrzebnego niepokoju u wspomaganego.
Ryzyko:
Wysoki poziom niepokoju pomagającego
kompulsywna potrzeba strukturowania jako substytut
potrzeby bezpieczeństwa.
� Kasia Guzińska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Kontrakt formalny
Porozumienie miedzy pomagającym i wspomaganym,
co do tego, że:
" działają w kierunku określonego celu;
" każdy z nich ponosić będzie określoną odpowiedzialność za
osiąganie tego celu;
" dowodem na skuteczność pomocy będą określone wyniki.
Ułatwia zaangażowanie się wspomaganego w proces.
� Kasia Guzińska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
O czym warto poinformować wspomaganego?
" na czym polega jego rola;
" o czasie trwania;
" o częstotliwości sesji;
" o konsekwencjach niedotrzymywania umowy (nieobecności);
" o możliwości nasilenia objawów;
" o potrzebie mówienia o wątpliwościach;
" o roli pomagającego.
� Kasia Guzińska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
�� Pomagający uzgadnia ze wspomaganym tak wcześnie,
jak tylko to w relacji pomagania możliwe,
odpowiednie kwestie, takie jak:
natura, przewidywany przebieg pracy, poufność, opłata.
�� Kiedy praca pomagającego ma być superwizowana, należy to
także przedyskutować ze wspomaganym
oraz podać nazwisko superwizora, przyjmującego
odpowiedzialność za przypadek.
�� Kiedy pomagający jest uczącym się studentem,
wspomagany musi być poinformowany o tym fakcie.
�� Pomagający podejmuje wszelki wysiłek, aby odpowiedzieć na
pytania wspomaganego, co do procedury pomagania.
� Kasia Guzińska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Poinformowanie o zgodzie na uczestniczenie w
procesie pomagania-
wyznaczniki ze strony wspomaganego.
��Zdolność do zgodzenia się.
��Wiedza (z przekazu od pomagającego) nt. procedury
ewentualnej pomocy.
��Względna autonomia/ brak presji na wyrażenie zgody.
��Odpowiednie udokumentowanie zgody.
� Kasia Guzińska
Stadium 4. Relacja
Zasadniczy cel
" pogłębienie relacji;
" intensywniejsze zaangażowanie wspomaganego.
Zasadniczy środek
" komunikacja niewerbalna
(rozwijające działanie przerwy/ ciszy)
� Kasia Guzińska
Podsumowanie
Stadia 1- 4.
" Przewodnictwo należy do wspomaganego;
" Pomagający stosuje gł. interwencje niedyrektywne:
uważne słuchanie, klaryfikacje, strukturowanie;
" Stadia 1- 3 realizowane zwykle w czasie pierwszego
spotkania. Efekt finalny wspomagany wie, co ma
się zdarzyć; czego się po nim oczekuje, jeśli relacja ma
być kontynuowana;
" W stadium 4: efekt finalny związek mocno
ustalony, tak aby wspomagany gotów był do określonej
pracy, w kierunku celów zapowiedzianych w stadium 1
oraz wyjaśnionych i rozszerzonych w stadium 2- 3;
� Kasia Guzińska
Stadium 5. Eksploracji
Co robi pomagający?
" Zdobywa większe rozeznanie: kim wspomagany jest,
czego chce, jak mu pomóc;
" Staje się bardziej aktywny, asertywny;
" Działa w sposób dostosowany do rodzaju problemu
wspomaganego.
Kluczowe pytania:
1. Jakie zmiany w zachowaniu wspomaganego są
odpowiednie i potrzebne do osiągnięcia celów?
2. Jakie strategie interwencji najpewniej dadzą takie
wyniki?
� Kasia Guzińska
Model pomocy kompetentnej
Etap I Etap II Etap III
obecny wybrany strategie
scenariusz scenariusz działania
Czego Jak mam
Jaka jest
potrzebuję uzyskać to,
obecna
lub chcę czego
sytuacja?
zamiast potrzebuję
tego co lub chcę?
mam?
Jak mam to osiągnąć?
� Kasia Guzińska
Stadium 5. Eksploracji- cd.
Specyficzne cele procesu pomagania:
" Utrzymanie i spotęgowanie związku
(bezpieczeństwo, zaufanie, otwartość);
" Radzenie sobie z uczuciami pomagającego/ wspomaganego,
zakłócającymi realizację celów;
" Zachęcenie wspomaganego do większej eksploracji
problemu/ uczuć, w celu rozszerzenia jego samoświadomości;
" Zachęcenie wspomaganego do wyjaśniania i
dalszego precyzowania celów;
" Zbieranie informacji służących do rozwiązania problemu
wspomaganego;
" Zdecydowanie o kontynuowaniu/ zakończeniu relacji;
" Uczenie się umiejętności potrzebnych do osiągnięcia celów
wspomaganego;
" Inicjowanie  zadań domowych , przybliżających wspomaganego do
osiągnięcia celów.
� Kasia Guzińska
Stadium 5. Eksploracji- cd.
Krytyczne momenty relacji pomagania:
��wspomagany prezentuje uczucie uwolnienia się od napięcia,
bez żadnej widocznej zmiany zachowania;
��wspomagany doświadcza wyczerpania/ rozczarowania
procesem, ze względu na intensywne eksplorowanie
własnych uczuć;
��widoczny dyskomfort pomagającego z powodu intensywnych
uczuć.
� Kasia Guzińska
Stadium 5. Eksploracji- cd.
Strategie postępowania w krytycznych
momentach:
��zredukowanie intensywności eksploracji uczuć;
��kontynuowanie głębszej eksploracji uczuć;
��zakończenie eksploracji z aktualnym pomagającym;
rozważenie odbudowania związku z innym.
� Kasia Guzińska
" Stadium 5. Eksploracji- cd.
Ograniczenia dla swobodnego wyrażania uczuć
(tzw.  wentylacji ) przez wspomaganego:
" wspomagany ma poważne zaburzenia emocjonalne
(np. tendencję do reakcji histerycznych, urojenia, wyjątkową drażliwość);
" życie wspomaganego wypełnione jest kryzysami i sytuacjami o
silnej presji emocjonalnej
(rozmawianie o nich mobilizuje więcej uczuć niż jest w stanie kontrolować);
" wiadomo, że wspomagany w przeszłości niepewnie radził sobie z
kryzysami emocjonalnymi;
" zauważasz silny opór wobec eksploracji uczuć;
� Kasia Guzińska
Stadium 5. Eksploracji- cd.
Ograniczenia dla swobodnego wyrażania uczuć
(tzw.  wentylacji ) przez wspomaganego- cd.:
" wątpliwa jest adekwatność Twojego własnego doświadczenia jako
osoby pomagającej wspomaganym z zaburzeniami;
" Twoje własne życie emocjonalne jest nieuporządkowane;
" nie ma dostatecznie wiele czasu na dokładne przepracowanie
uczuć;
" pomoc specjalistyczna jest niedostępna/ niewystarczająca;
" założenia programowe Twojej instytucji nie zachęcają do
intensywnego eksplorowania życia emocjonalnego wspomaganych;
" nie zostały zbadane postawy i oczekiwania rodziców/ opiekunów
młodych wspomaganych.
� Kasia Guzińska
Stadium 5. Eksploracji- cd.
Konkluzje
�� Dziel się swoimi uczuciami, traktując to jako:
- model dla rozpoznawania i wyrażania uczuć przez wspomaganego
(tzw. efekt wzmacniający: za wyrażenie uczuć wspomagany otrzymuje
informację zwrotną np.  przyjemnie mi się robi/ złości mnie,
gdy mówisz o sobie w ten sposób );
- strategię budowania zaufania.
�� Proś wspomaganych, aby podzielili się swoimi uczuciami,
traktując to jako:
- emocjonalne catharsis
(tj. poczucie ulgi od napięcia);
- wyzwolenie nowych zasobów twórczej energii.
� Kasia Guzińska
Stadium 5. Eksploracji- cd.
Konkluzje
�� Bądz
ostrożny, co do głębokości i zakresu dzielenia się uczuciami.
Warunek konieczny
świadomość ryzyka związanego ze swobodnym wyrażaniem uczuć.
Dowód słuszności
załamanie mechanizmów obronnych wspomaganego,
zabezpieczających przed ujawnieniem uczuć w stopniu większym, niż
jest w stanie tolerować, skutkujące zakłóceniem zachowania w
warunkach przedłużonej emocjonalnej catharsis.
� Kasia Guzińska
Stadium 5. Eksploracji- cd.
Optymistycznie
" Przewaga nadmiernej powściągliwości/ ignorowania
własnych uczuć przez wspomaganych, nad przesadą w
dzieleniu się uczuciami.
" Dzielenie się uczuciami na ogół przynosi pozytywne
rezultaty.
� Kasia Guzińska
Stadium 6. Konsolidacja
Zasadnicze cele
" dalsza klaryfikacja uczuć;
" zachęta do alternatywnych działań;
" praktykowanie nowych umiejętności;
" ustalenie alternatywnych wyborów;
Oczekiwane zastąpienie mówienia o sobie i
możliwych planach, działaniem wspomaganego.
� Kasia Guzińska
Stadium 7. Planowanie
Zasadnicze cele
" dyskusja etapów wcześniejszych;
" formułowanie planów zakończenia/
kontynuowania działania;
" przepracowanie nieprzepracowanych uczuć.
� Kasia Guzińska
Stadium 8. Zakończenie
Zasadnicze cele
" podsumowanie osiągnięć
Pomocne procedury: poproszenie wspomaganego o
podsumowanie (funkcje: test rozumienia, metoda utrzymywania w poczuciu
odpowiedzialności), dyskutowanie faktu nieosiągniętych
celów w kategoriach hipotez, co było tego przyczyną.
" pożegnanie
Pomocne procedury: rozłożenie ostatnich kontaktów w czasie
pozwala na stopniowe zmniejszenie zaangażowania w proces.
Utrudnienia: zalegające u wspomaganego uczucia zależności,
wyrażające się w niechęci do odejścia (przynosi  jeszcze jedną sprawę ,
wyraz
nie przedłuża ceremonie pożegnalne).
Niektórych wspomaganych trzeba po prostu
 wyprowadzić za drzwi .
� Kasia Guzińska
Uczucia przeniesieniowe/ przeciwprzeniesieniowe
w procesie pomagania
Fakty
" Pomaganie w formalnej postaci jest procesem
silnego wpływu interpersonalnego.
" Efektywni pomagający dysponują władzą i wpływem.
Repetytorium
Przeniesienie uczucia wspomaganego odczuwane
kiedyś wobec osoby znaczącej są projektowane obecnie na aktualnego
pomagającego (autorytet: podziw, rozczarowanie, złość).
Przeciwprzeniesienie uczucia pomagającego w
reakcji na przeniesienie ze strony wspomaganego
(postrzega wspomaganego jako niewdzięczne dziecko: robi się śpiący, napięty
ma trudności z uwagą).
� Kasia Guzińska
Uczucia przeniesieniowe/ przeciwprzeniesieniowe
w procesie pomagania- cd.
Ty w roli pomagającego
wybierz kluczowe pytanie:
" Czy przeciwprzeniesienie ma miejsce w aktualnej relacji
ze wspomaganym?
" Co mogę zrobić z przeciwprzeniesieniem w aktualnej
relacji ze wspomaganym?
� Kasia Guzińska
Uczucia przeniesieniowe/ przeciwprzeniesieniowe
w procesie pomagania- cd.
Co mogę zrobić z przeciwprzeniesieniem w
aktualnej relacji ze wspomaganym?
Doraz
nie otwarty dialog ze wspomaganym, by
przynajmniej był świadomy, że problem  rezyduje bardziej
w Tobie a nie w waszej relacji.
Długofalowo osobiste doświadczenie rozwojowe,
poszerzające samoświadomość (superwizja, grupy Balinta).
� Kasia Guzińska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno  etycznym.
Założenie: każdy działa w sposób kompetentny i godny
zaufania, jeśli ma do tego swobodę i zachętę.
Pomaganie
proces umożliwiający wspomaganemu rozwój w
kierunku jaki wybiera.
Zasadniczy cel: spowodowanie by wspomagany stał się
samowystarczalny.
� Kasia Guzińska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno- etycznym
cd.
Pożądane kierunki postępowania
Pomagającego: komunikowanie wspomaganemu wiary i zaufania,
co do jego zdolności działania w kierunku celów najlepszych dla niego i
dla otoczenia.
Wspomaganego: określenie, czy w ogóle chce pomocy;
dokonanie wyboru celów własnego rozwoju.
� Kasia Guzińska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno- etycznym
cd.
Konieczne warunki aktywizacji rozwoju wspomaganego w
procesie pomagania
" Zdefiniowanie pomocy głównie przez wspomaganego.
" Pomaganie za zgodą.
Dobrowolność procesu pomagania tzn. uzgodnienie, że wspomagany
będzie próbował zmienić się z własnej inicjatywy, z minimalnym
uczestnictwem pomagającego.
" Wychodzenie naprzeciw potrzebom wspomaganego.
Od silnej interwencji do subtelnego wsparcia- przy zachowaniu
świadomości swojej władzy w toku procesu pomagania, by uniknąć
nieświadomego nadużycia władzy.
" Spowodowanie, by wspomagany stał się samowystarczalny.
� Kasia Guzińska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno- etycznym
cd.
Konkluzja: nie należy pomagać bez zgody i inicjatywy drugiej osoby.
Dowody słuszności:
"  pomagający zaspokaja własne potrzeby
działanie manipulacyjne.
" wspomagany traci szacunek do siebie (poczucie niekompetencji,
zależności, niższości, bezradności, nieadekwatności)
działanie destrukcyjne .
� Kasia Guzińska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno- etycznym
cd.
Działanie prewencyjne
Kluczowe pytania, jakie powinien zadać sobie pomagający:
" Jaka jest aktualna zdolność tej osoby do niezależności i stanowienia
oparcia dla samego siebie?
" W jaki sposób mogę dawać oparcie nie wzmacniając jego
zależności?
" Jakie potrzeby i racjonalizacje pobudzają moje chęci bycia teraz
pomocnym?
� Kasia Guzińska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno- etycznym
cd.
Właściwa osoba pomagająca
osoba, która może pełnić rolę najlepszej  osoby
znaczącej dla człowieka z problemami
emocjonalno- społecznymi i uzupełniać działania
osób bliskich.
� Kasia Guzińska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno- etycznym
cd.
Optymistycznie
Osobiste korzyści pomagającego
Otrzymuje tyle samo lub więcej, niż wspomagany:
" wzmocnienie obrazu samego siebie jako osoby poproszonej o
pomoc- tylko przez dawanie, a nie zabieranie;
" wzrost zaufania do własnego zdrowia psychicznego- tylko przy
zachowaniu przekonania: jestem OK, oni są OK;
" wzrost motywacji do samodoskonalenia i uczenia się umiejętności
pomagania- tylko w sytuacji równoległego zaspakajania potrzeby
rozwoju i satysfakcji poprzez relacje pomagania.
� Kasia Guzińska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno- etycznym
cd.
Pragmatycznie
Ty w roli pomagającego.
Prawdopodobne powody wdzięczności wyrażanej przez
wspomaganego:
��Rzeczywiście stworzyłem mu warunki, w których czuje,
że sobie pomógł.
��Czuje, że to ja za niego zrobiłem.
� Kasia Guzińska
Zdeformowane pomaganie-
przyczyny, mechanizmy,
zapobieganie
� Kasia Guzińska
Pułapki, w które możesz wpaść na samym
początku procesu pomagania
" pośpiech
( pomaganie z szybkością karabinu maszynowego);
" pocieszanie
( pomaganie z doraz
ną ulgą, nie zmienia sytuacji wspomaganego);
" pomocne rady
( pomaganie za pomocą  uzdrawiających recept);
" ratownictwo
( pomaganie oparte na grach komunikacyjnych i ukrytych motywach).
� Kasia Guzińska
Ratownictwo
Relacja nie nastawiona na pomoc
wspomaganemu:
" psychologiczna korzyść u pomagającego;
" podtrzymanie/ wzmocnienie poczucia bezsilności u
wspomaganego.
Gwarancja na zdeformowane pomaganie wejście w jedną z
ról trójkąta dramatycznego: Ratownika, Ofiary, Prześladowcy;
uprawianie psychologicznych gier ratowniczych (Suchańska,1993).
� Kasia Guzińska
Psychologiczne gry ratownicze
Niejawne gry na poziomie komunikacyjnym
Wejście w grę/ jej siła zdeterminowane przeszłymi
doświadczeniami graczy;
Stawka: pragnienie szacunku/ zrozumienia;
Wynik: żadnego z tych celów nie można osiągnąć.
Przesłanie komunikatów graczy:
" ukryte;
" zgodne z rolą.
� Kasia Guzińska
Psychologiczne gry ratownicze-
współzależność i dynamika ról skryptowych
" Mechanizm: wejście w jedną z ról uruchomienie pozostałych
dwóch.
" Ryzyko: wchodząc w relację, możesz wybierać rolę, odpowiadającą
preferowanej pozycji życiowej.
" Ilustracja: tendencja do wchodzenia w rolę Ofiary
poszukiwanie partnera z tendencją do wchodzenia w rolę Ratownika/
Prześladowcy; prawdopodobieństwo wchodzenia w dwie pozostałe role.
Ratownik
Prześladowca Ofiara
Trójkąt dramatyczny
Karpmana
� Kasia Guzińska
Psychologiczne gry ratownicze-
role skryptowe.
Rola Ratownika
" opiera się na przekonaniu: ja jestem Ok, ty nie jesteś Ok;
" pozwala uniknąć roli Ofiary
(główny powód jej uruchomienia);
" dostarcza poczucia dominacji nad innymi;
" zmienia się w prześladowanie/ bezsilność ofiary
(poczucie niedocenienia/ winy, jako efekt próby uzależnienia innych od siebie).
� Kasia Guzińska
Psychologiczne gry ratownicze- role skryptowe
cd.
Rola Ofiary
" opiera się na przekonaniu: ja nie jestem Ok, ty jesteś Ok;
" pozwala na potwierdzenie własnych przekonań nt. otoczenia i
własnej osoby z wykorzystywaniem sytuacji zależności;
" dominuje bezsilność/ zawstydzenie;
" wzbudza tendencję do demonstrowania wyższości i gotowości do
pomocy (Ratownik)/ krytyki (Prześladowca).
� Kasia Guzińska
Psychologiczne gry ratownicze- role skryptowe
cd.
Rola Prześladowcy
" opiera się na przekonaniu: ja jestem Ok, ty nie jesteś Ok.
(występowanie z pozycji siły);
" pozwala na wzmocnienie własnej pozycji drogą poniżania innych
(wyznaczanie zbyt wąskich granic, nadmiernie surowe/ krytykanckie
przestrzeganie norm);
" nieuchronne dopełnienie ról: Ratownika, Ofiary
(złość jako konsekwencja pomocy udzielanej osobie, która nie chce sobie
pomóc i zdecydowana jest trwać w roli Ofiary).
� Kasia Guzińska
Psychologiczne gry ratownicze-
konkluzje.
��Każda sytuacja, w której jedna osoba potrzebuje drugiej,
sprzyja uruchomieniu gry ratowniczej
(transformacja transakcji Ratownik- Ofiara w
transakcje Prześladowca- Ofiara);
��Gra ratownicza ma miejsce, gdy:
- przyjmujesz postawę protekcjonalną, negujesz,
ograniczasz u wspomaganego zdolność pomagania sobie;
- akceptujesz prośbę o pomoc, mimo braku
- zaangażowania wspomaganego;
- narzucasz pomoc, mimo że wcale o nią nie poproszono.
� Kasia Guzińska
Psychologiczne gry ratownicze- prewencja.
��Rozwijaj w sobie zdolność do rozpoznania, co mieści się/ nie
w zasobach wspomaganego
(pozycja bazalna: jestem OK, ty jesteś OK);
��Skieruj swoją pomoc na odzyskanie autonomii
przez wspomaganego
( zasadniczy cel: uruchomienie- na prośbę wspomaganego-
jego własnych możliwości).
� Kasia Guzińska
Psychologiczne gry ratownicze- prewencja
cd.
�� Nie pomagaj bez kontraktu;
�� Nigdy nie wyobrażaj sobie, że wspomagany nie ma własnych
zasobów (chyba, że nie ma świadomości);
�� Pomagaj wspomaganym: odnalez
ć sposoby wykorzystania
własnych zasobów, a następnie uniezależnić się od Ciebie;
�� Nie wykonuj więcej niż 50% pracy, pozostawiając wspomaganemu
drugie 50%;
�� Nie rób tego, czego naprawdę nie chcesz.
� Kasia Guzińska
Psychologiczne gry ratownicze- prewencja
cd.
Odmowa gry ratowniczej:
świadomy wybór postawy: jestem OK, ty jesteś OK
" przekonanie o zdolności wspomaganego do przyjęcia odpowiedzialności za
siebie i swoje życie;
" podejmowanie działań zwiększających autonomię wspomaganego,
nawet gdy aktualnie jest od Ciebie zależny;
" pomaganie wtedy, gdy wspomagany chce pomocy i angażuje się w nią
(nie narzucasz się z pomocą, przy braku współpracy nie przedłużasz jej).
� Kasia Guzińska
Twoja odpowiedzialność- zakresy.
Gdy czuję się odpowiedzialny
ZA wspomaganego WOBEC wspomaganego
Ja& ratuję; Ja& okazuję empatię;
chronię; dodaję odwagi;
wybawiam; dzielę się;
kontroluję; konfrontuję;
przejmuję uczucia. zrównuję się;
jestem wrażliwy;
słucham.
Czuję się& zmęczony; Czuję się& odprężony;
niespokojny; świadomy;
przerażony; wolny;
narażony. wartościowy.
� Kasia Guzińska
Twoja odpowiedzialność- zakresy
cd.
Gdy czuję się odpowiedzialny
ZA wspomaganego WOBEC wspomaganego
Zajmuję się& szukaniem: Zajmuję się... relacją;
- rozwiązań; uczuciami;
- odpowiedzi. drugą osobą.
okolicznościami;
żeby mieć rację;
szczegółami;
tym jak wypadam.
� Kasia Guzińska
Twoja odpowiedzialność- zakresy
cd.
Gdy czuję się odpowiedzialny
ZA wspomaganego WOBEC wspomaganego
Jestem manipulatorem.
Jestem przewodnikiem.
Chcę, by wspomagany postępował
Oczekuję, że wspomagany będzie
zgodnie z moimi oczekiwaniami.
odpowiedzialny za siebie i swoje
postępowanie.
Potrafię zaufać, nie kontrolować
Nie ufam, więc kontroluję.
(wierzę, że jeżeli podzielę się sobą,
wspomagany otrzyma ode mnie tyle
pomocy, ile jej potrzeba).
� Kasia Guzińska
Etyczny profesjonalizm
� Kasia Guzińska
Poziomy profesjonalnej relacji:
pomagający- wspomagany
Pomagający Wspomagany
Relacja kompetencyjna
asymetryczna
Pomagający Wspomagany
Relacja dialogiczna
symetryczna
� Kasia Guzińska
Kategorie zachowań w relacji:
pomagający- wspomagany
Wzrost zaufania Wzrost obronności
opis ocena
orientacja na problem kontrolowanie
spontaniczność strategia w działaniu
empatia uprzedmiotowienie
zasada równości postawa wyższości
otwartość dogmatyzm
� Kasia Guzińska
Postawy w relacji:
pomagający- wspomagany (1)
Postawa alarmistyczna Postawa zrównoważona
Pomagający przejaskrawia
Pomagający w sposób
problem, co może doprowadzić
zrównoważony pragnie odkryć
wspomaganego do paniki i
istotę problemu wspomaganego,
rezygnacji z działania na rzecz
w miarę możliwości odkrywa
rozwiązywania problemu.
problem wspólnie z wspomaganym.
Mimo trudności dąży do
skutecznego rozwiązywania
problemu.
� Kasia Guzińska
Postawy w relacji:
pomagający- wspomagany (2)
Postawa polipragmatyczna
Postawa adekwatna
Pomagający odwołuje się do Pomagający w relacji z
szeregu specjalistycznych wspomaganym dostosowuje
zabiegów, w których musi techniki diagnostyczne do
uczestniczyć wspomagany. W ten możliwości osoby badanej,
sposób może doprowadzić wcześniej ustala cel badań i
wspomaganego do lęku, wyjaśnia budzące się wątpliwości.
nadmiernego optymizmu, jeżeli Pomagający powstrzymuje się
chodzi o skuteczność pomocy. przed nadmiernym optymizmem
związanym z sukcesem pomocy.
� Kasia Guzińska
Postawy w relacji:
pomagający- wspomagany (3)
Postawa demonstratorska
Postawa dyskretna
Pomagający odczuwa potrzebę Proces pomagania dokonuje się w
włączenia w proces pomagania kontekście konkretnej wiedzy.
całego dorobku psychologii i innych Pomagający wyjaśnia problem
pokrewnych dziedzin. W efekcie wspomaganego w: sposób
wspomagany może nabrać profesjonalny, atmosferze zaufania i
przekonania, że jest mało dyskrecji, języku zrozumiałym dla
zrozumiały przez pomagającego, wspomaganego. Informacje
gdyż sam go nie rozumie. zwrotne kierowane do
pomagającego stanowią dowód
dobrej komunikacji.
� Kasia Guzińska
Postawy w relacji:
pomagający- wspomagany (4)
Postawa
Postawa nihilistyczna
realistyczno-optymistyczna
Pomagający przedstawia problemy
Pomagający realnie ocenia problem
wspomaganego jako niemożliwe do
i zasoby wspomaganego.
rozwiązania.
Z wiarą i optymizmem patrzy na:
osobę wspomaganą oraz
możliwości skutecznej pomocy.
� Kasia Guzińska
Postawy w relacji:
pomagający- wspomagany (5)
Postawa
Postawa empatyczna
nadmiernego zaangażowania
Pomagający angażuje się w Pomagający dąży do obiektywizacji,
problemy wspomaganego, ale nie z zachowaniem pozytywnego
definiuje jego problemu. nastawienia wobec osoby
wspomaganej. W ten sposób
formułuje istotny problem
wspomaganego.
� Kasia Guzińska
Postawy w relacji:
pomagający- wspomagany (6)
Postawa zarozumiała
Postawa pokory
Pomagający mało kompetentny: Pomagający kompetentny i
podejmuje się zadań, na których się równocześnie zachowujący
nie zna, co może irytować i świadomość niedoskonałości swojej
zniechęcać wspomaganego. wiedzy i stosowanych interwencji.
� Kasia Guzińska
Tajemnica zawodowa w
kontekście etyczno- prawnym
� Kasia Guzińska
Pojęcie tajemnicy zawodowej
Wszelka informacja, której na mocy moralnego zakazu
nie wolno przekazywać innym osobom (Stepulak, 2002).
Wymóg uczciwości- wyznaczniki
" postawa dyskrecji
" postawa zaufania
� Kasia Guzińska
Pojęcie tajemnicy zawodowej- cd.
Kategorie sekretów (Olejnik, 1979):
Sekret obiecany
obietnica jego strzeżenia podjęta dopiero po poznaniu
jego treści; czasami samorzutnie, najczęściej pod
wpływem prośby zainteresowanej osoby.
Sekret zlecony
przekazanie jego treści poprzedzone/ uwarunkowane
zapewnieniem dyskrecji.
Sekret naturalny
dotyczy dóbr osobistych, których naruszenie
spowodowałoby ewidentną szkodę osoby.
� Kasia Guzińska
Pojęcie tajemnicy zawodowej- cd.
" Tajemnicę zawodową należy stawiać na tej samej
linii zobowiązania, co sekret zlecony.
" Zobowiązanie zachowania tajemnicy z racji
podejmowanych czynności zawodowych.
� Kasia Guzińska
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
Pośrednie odniesienie-
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (ONZ, 1948).
Artykuł 7
Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo, bez
jakiejkolwiek różnicy, do jednakowej ochrony prawnej.
Wszyscy mają prawo do jednakowej ochrony przed
jakąkolwiek dyskryminacją, będącą pogwałceniem
niniejszej Deklaracji przed jakimkolwiek narażeniem na
taką dyskryminację.
� Kasia Guzińska
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
Ogólny postulat-
Konstytucja Rzeczypospolitej Polski
Artykuł 49
Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania
się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w
przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej
określony.
Artykuł 51.1
Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie
ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.
� Kasia Guzińska
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego (1994).
Artykuł 50.1.
Osoby wykonujące czynności wynikające z niniejszej
ustawy są obowiązane do zachowania w tajemnicy
wszystkiego, o czym powezmą wiadomość w związku z
wykonywaniem tych czynności, stosownie do odrębnych
przepisów, a nadto z zachowaniem przepisów
niniejszego rozdziału.
� Kasia Guzińska
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
Projekt Ustawy o Zawodzie Psychologa (2007).
Artykuł 18
Psycholog ma obowiązek zachowania w tajemnicy
informacji związanych z klientem, uzyskanych w związku
z wykonywaniem zawodu psychologa (pkt. 1).
Psycholog jest związany tajemnicą zawodową również po
śmierci klienta (pkt. 2).
.
� Kasia Guzińska
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
Kodeks Etyczno- Zawodowy Psychologa (1992).
Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy
zawodowej. Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą
zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie
zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób.
Jeśli jest to możliwe, decyzję w tej sprawie należy
dokładnie omówić z doświadczonym i bezstronnym
kolegą. Materiały poufne powinny być komisyjnie
zniszczone, jeśli zaistnieją warunki grożące ich
ujawnieniem (pkt. 21).
Wnikanie w intymne, osobiste sprawy klienta dopuszczalne
jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów
pomocy psychologicznej (pkt. 22).
� Kasia Guzińska
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
Kodeks Etyczno- Zawodowy Psychologa (1992).
Współpracując ze specjalistami innych dziedzin lub korzystając z ich
konsultacji (tj. wykonując badania na zlecenie), psycholog
udostępnia wyniki własnych badań tylko w takim stopniu, w jakim
jest to potrzebne. Informuje przy tym o konieczności utrzymania tych
danych w tajemnicy (pkt. 23).
Korzystając z pomocy personelu pomocniczego bez pełnych
kwalifikacji (np. asystenci psychologiczni, studenci, pielęgniarki itp.),
psycholog odpowiada za realizację zasad etyki zawodowej. W
szczególności psycholog powiadamia asystentów o obowiązku
bezwzględnego przestrzegania tajemnicy zawodowej, z wyjątkiem
zagrożenia bezpieczeństwa osób, a materiały powierzone im do
opracowania zabezpiecza w miarę możliwości przed imienną
identyfikacją (pkt. 24).
� Kasia Guzińska
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
�� Pomagający jest zobowiązany do
respektowania prawa zachowania poufności
(ustalonej przez: prawo, reguły instytucjonalne, zawodowe,
naukowe relacje).
�� Pomagający jest zobowiązany do
omawiania ograniczeń z powodu poufności:
- z osobami/ organizacjami, z którymi ustala
zawodowe/ naukowe relacje;
- na początku relacji i zaraz po tym, jak pojawią się nowe okoliczności;
- w związku z przewidywaniem wykorzystania informacji,
których dostarcza jego pomoc.
� Kasia Guzińska
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Pomagający jest zobowiązany do respektowania prawa zachowania poufności.
Konkretyzacja
Jeśli zostałeś zaangażowany przez osobę trzecią np. zlecenie
matki,żeby pomóc córce, to wyjaśniasz, jaki jest kierunek Twojej
odpowiedzialności.
Jesteś odpowiedzialny nie tylko wobec zleceniodawcy, ale również
wobec klienta, do którego Ciebie zaangażowano.
Jeśli zostałeś zaangażowany przez osobę trzecią np. szefa firmy do
prowadzenia grupy pomocowej/ szkoleniowej, to materiał z pracy
 przepuszczasz przez filtr .
To, co dzieje się w prowadzonej przez Ciebie grupie nie możesz
relacjonować wprost zleceniodawcy.
Poufność zapewniona dyskrecja.
� Kasia Guzińska
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Pomagający jest zobowiązany do omawiania
ograniczeń z powodu poufności.
Konkretyzacja
Jeśli zgadzasz się wykonać usługę dla pracownika/ grupy pracowników
firmy na życzenie osoby trzeciej np. szefa tej firmy, to wyjaśniasz w
stopniu, w jakim jest to możliwe na początku usługi, naturę relacji z
każdą ze stron.
Wyjaśnienie dotyczy:
-Twojej roli (jako: pomagającego, konsultanta, diagnosty, biegłego);
- prawdopodobnego wykorzystania wykonanych usług/
otrzymanych informacji;
- faktu, że mogą wystąpić ograniczenia związane z poufnością
informacji (np. zlecający ma ochotę wykorzystać Ciebie jako:
szpiega, konwojenta do szpitala psychiatrycznego, gwaranta
słuszności zwolnienia).
Zachowaj uwagę na formę zlecenia.
� Kasia Guzińska
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
Fundamentalne argumenty
argument konwencjonalistyczny
- jeżeli psycholog będzie łamał zasady tajemnicy zawodowej, to klienci nie
będą mu ufali i ujawniali przed nim swoich problemów;
argument oparty na moralnym prawie do autonomii i prywatności
- brak dyskrecji narusza prywatność/ integralność osoby ludzkiej;
argument wynikający z wierności (lojalności)
- wobec klienta i dochowania zobowiązań wynikających z przestrzegania
kodeksu etyczno- zawodowego psychologa.
� Kasia Guzińska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Kodeks Etyczno- Zawodowy Psychologa (pkt. 21, 1992).
Pomagającego nie obowiązuje
zachowanie tajemnicy zawodowej, gdy:
- poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo
wspomaganego lub innych osób z jego otoczenia;
- odrębne ustawy dopuszczają możliwość zwolnienia z
tajemnicy zawodowej
(Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego, 1994).
� Kasia Guzińska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Projekt Ustawy o Zawodzie Psychologa (art. 18, pkt. 3 i 4, 2007).
Pomagającego nie obowiązuje
zachowanie tajemnicy zawodowej, gdy:
- klient/ jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie
informacji objętych tajemnicą zawodową lub jeżeli tak stanowią
odrębne przepisy lub gdy zachowanie tajemnicy może stanowić
niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia klienta/ innych osób;
- gdy badanie psychologiczne zostało przeprowadzone na żądanie
uprawnionych na podstawie odrębnych przepisów organów i
instytucji; wówczas psycholog jest obowiązany poinformować o
wynikach badania wyłącznie te organy i instytucje.
� Kasia Guzińska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Pośrednie odniesienie-
Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego (1994).
Na podstawie artykułu 50.2.
Zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej
odnosi się do:
- lekarza sprawującego opiekę nad osobą z
zaburzeniami psychicznymi;
- właściwych organów administracji rządowej/ samorządowej co do
okoliczności, których ujawnienie jest niezbędne do wykonywania
zadań z zakresu pomocy społecznej;
- osób współuczestniczących w wykonywaniu czynności w ramach
pomocy społecznej, w zakresie, w jakim to jest niezbędne.
� Kasia Guzińska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
�� Pomagający ujawnia poufne informacje bez zgody
wspomaganego tylko jeśli jest to dozwolone/ przewidziane przez prawo
i tylko dla prawomocnych celów takich jak:
- zapewnienie wspomaganemu profesjonalnej pomocy;
- otrzymanie stosownych zawodowych konsultacji w stopniu
uniemożliwiającym identyfikację wspomaganego;
- ochrona wspomaganego od uczynienia sobie krzywdy;
- otrzymanie zapłaty za usługę, w którym to przypadku ujawnienie
jest ograniczone do minimum niezbędnego do realizacji celu.
�� Pomagający ujawnia poufne informacje za zgodą wspomaganego
tylko jeśli jest zdolny do przewidywania konsekwencji tego
ujawnienia, których zgadzający się nie zna.
� Kasia Guzińska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Zasady i okoliczności według
Ustawy o Ochronie Informacji Niejawnych, 1999
Artykuł 3
Informacje niejawne mogą być udostępnione wyłącznie
osobie dającej rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w
zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub
pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo innej
zleconej pracy.
� Kasia Guzińska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Warunki ujawnienia według
Kodeksu Postępowania Karnego
Artykuł 163
Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub
tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji
mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które
rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator
zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy.
Sąd przesłuchuje taką osobę na rozprawie z wyłączeniem
jawności- Kodeks Karny por. Artykuł 146
Aby uniknąć możliwości ujawnienia informacji poufnych z życia pacjenta,
należy wystąpić o zwolnienie z tajemnicy zawodowej i o niejawność rozprawy.
Jeżeli sąd nie przychyli się do takiej prośby, biegły psycholog ma obowiązek
odmówić zeznań, z wyjątkiem podania ostatecznych wniosków ekspertyzy.
� Kasia Guzińska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Dokumentacja medyczna, psycholog jako świadek
Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego, 1994
Artykuł 51
W dokumentacji dotyczącej badań i przebiegu leczenia osoby
z zaburzeniami psychicznymi nie umieszcza się
oświadczeń obejmujących przyznanie się do popełnienia
czynu zabronionego pod groz
bą kary. Zasadę tę stosuje
się również do dokumentacji dotyczącej badań tych osób,
przeprowadzonych na żądanie organu państwowego.
Nakaz dotyczący ochrony osób zobowiązanych do zachowania
tajemnicy zawodowej- Artykuł 146
Nie wolno przesłuchiwać osób- obowiązanych do zachowania tajemnicy
stosownie do przepisów niniejszego rozdziału- jako świadków na
okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do
popełnienia czynu zabronionego pod groz
bą kary.
� Kasia Guzińska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Odpowiedzialność karna- pośrednie odniesienie według
Kodeksu Karnego
Artykuł 266.1.
Kto wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie
zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z
którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją,
wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną,
gospodarczą lub naukową podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności/ pozbawienia wolności do lat 2.
Odpowiedzialność cywilna- pośrednie odniesienie według
Kodeksu Cywilnego por. Artykuł 23, 24.
� Kasia Guzińska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Projekt Ustawy o Zawodzie Psychologa (2007).
Artykuł 26
Psycholog podlega odpowiedzialności zawodowej za
naruszenie przepisów o zawodzie psychologa polegające
m.in. na niedochowaniu tajemnicy zawodowej.
Artykuł 27
Sankcje dotyczące nadużyć etycznych, łącznie ze zdradą
tajemnicy zawodowej.
Komisja Odpowiedzialności Zawodowej może orzekać
kary: upomnienia; nagany; zawieszenia prawa
wykonywania zawodu psychologa na okres od sześciu
miesięcy do trzech lat; pozbawienia prawa wykonywania
zawodu psychologa.
� Kasia Guzińska
Tajemnica zawodowa w Twojej działalności-
postulaty
��Rozwijaj w sobie szacunek dla godności każdej, bez
wyjątku osoby ludzkiej.
��Nie  zawieszaj problemów etycznych wspomaganych.
��Zapewniaj wspomaganym poczucie bezpieczeństwa i
zachowanie ich osobistego dobra.
��Twoi wspomagani mają prawo oczekiwać, że ich
tajemnice nie zostaną ujawnione.
��Rozwijaj w sobie odruch niezgody na bycie adresatem
informacji objętych tajemnicą.
��Przestrzegając reguł zachowania dyskrecji,
uchylaj ją na rzecz nadrzędnego interesu społecznego,
jakim jest bezpieczeństwo publiczne.
� Kasia Guzińska
Trudności emocjonalne
początkujących terapeutów
� Kasia Guzińska
Mechanizmy obronne stosowane przez
pomagających
Wzajemnie akceptowane sposoby ucieczki
w relacji pomagający- wspomagany
Rezultat
Transformacji motywacji poznawczej z wczesnej
fazy rozwoju zawodowego w motywację do
unikania.
� Kasia Guzińska
Indywidualne mechanizmy obronne
1. Jak unikać spotkań ze wspomaganym?
" Autoprezentacja być zajętym- ograniczanie do absolutnego
minimum czasu spędzanego z  trudnym wspomaganym.
Taktyka: utrzymywania wspomaganego na dystans.
y
ródło: jego złości, sprawiającej, że jesteś jeszcze bardziej zajęty.
" Historia choroby- narzędzie ochrony przed wspomaganym.
Im dokładniej ją prowadzisz, tym mniej czasu możesz mu poświęcić.
� Kasia Guzińska
2. Jak unikać bycia ze wspomaganym?
" Testowanie poczucia rzeczywistości wspomaganego- nadkoncentracja
na zdolności rozumienia potrzeb/ wymogów otoczenia. Taktyka:
zaspokojenia Twojej własnej potrzeby strukturalizacji/ rozumienia/
kontroli.
" Towarzyszenie wspomaganemu w jego  szaleństwie - pozorowanie
zaangażowania w jego cierpienie. Taktyka: unikania obowiązku
poszukiwania z
ródeł w lęku, ignorowania potrzeby zmiany. y
ródło:
poczucia tolerancji i otwartości umysłowej.
" Zebrania zespołu- usankcjonowany sposób wymiany informacji i
unikania pracy. y
ródło: poczucia efektywnie spędzonego czasu, redukcji
poczucia winy za brak rzeczywistych kontaktów ze wspomaganym.
" Oddawanie się marzeniom o czymś przyjemniejszym. Taktyka:
utrzymywania pacjenta na bezpieczny dystans.
" Jeśli zawiedzie już wszystko, możesz zapaść w drzemkę&
� Kasia Guzińska
3. Jak odreagować bycie ze wspomaganym?
" Humor/ cynizm. Taktyki: redukcji ciężaru zagrażających doświadczeń.
4. Jak pozbyć się wspomaganego?
" Wykrycie organicznej przyczyny symptomu psychiatrycznego-  prawdziwy
triumf terapeutyczny, pozwalający dokonać transferu odpowiedzialności na innego
specjalistę.
" Umawianie się: w nietypowych godzinach; cotygodniowa zmiana tych godzin.
" Porzucanie ze względu na absencję.
" Prowokowanie do rezygnacji metodą: spóz
nień; przerywania sesji przez rozmowy
telefoniczne; in. taktyki mające na celu dokuczenie wspomaganemu, spowodowane
przerwania terapii.
" Uznanie, że wspomagany jest już wyleczony, gdy inne metody nie skutkują.
� Kasia Guzińska
Zakończenie zawodowej relacji
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
�� Pomagający nie porzuca wspomaganego;
�� Pomagający kończy zawodową relację wtedy, kiedy staje się
jasne, że wspomagany dłużej nie potrzebuje już usług, nie polepsza mu się
lub dalsze usługi przyniosą mu szkodę;
�� Przed zakończeniem relacji bez względu na powód tego
zakończenia  z wyjątkiem gdzie spowodowane to jest przez
wspomaganego (bo nie przyszedł)- pomagający: dyskutuje
potrzeby wspomaganego, dostarcza właściwych
przedzakończeniowych porad, wskazuje alternatywne usługi, jeśli
to uzasadnione podejmuje odpowiednie kroki aby ułatwić transfer
odpowiedzialności na innego pomagającego.
Zamykanie, a nie zrywanie relacji.
� Kasia Guzińska
Instytucjonalne mechanizmy obronne
" Projekcja złości na instytucję jako z
ródło ograniczeń i zależności.
Taktyka: ignorowania własnych lęków/ ograniczeń.
Obwiniając o błędy innych (władze centralne, dyrektora, szpital,
oddział, superwizora), sam możesz czuć się zupełnie w porządku.
" Poszukiwanie opieki i ochrony ze strony instytucji.
Taktyka: wykorzystywania obowiązujących przepisów i zasad do
własnej obrony.
� Kasia Guzińska
Potrzeba superwizji
� Kasia Guzińska
Potrzeba superwizji- wybrane dowody słuszności
" Twój kontakt ze wspomaganym jako:
- bufor własnej samotności/ nieumiejętności tworzenia związków;
- z
ródło obawy, że zaabsorbowanie pomaganiem przesłoni Tobie cały świat.
" Twoje obciążenia - ryzyko zawodowe:
- wspomagani będą  kibicować Twoim błędom;
- Twoja autentyczność będzie stale testowana;
- zdarzą się złe dni, kiedy będziesz prowadził terapię  aby zbyć ;
- będziesz  strzelać bezbłędnie trafnymi interpretacjami, prowadzącymi do nikąd,
ale również zdarzy się Tobie zrobić nieświadomie coś ważnego/ produktywnego;
- fakt, że teorie nie wyjaśniają wszystkiego/ nie zawsze znajdują zastosowanie,
będzie z
ródłem Twojego zakłopotania, ale i paradoksalnego poczucia wyzwolenia;
" Ty w roli terapeutycznego Kopciuszka: kiedy wspomagani obdarzają Ciebie
największym autorytetem, Twoje własne poczucie kompetencji- znajduje się na
poziomie  przedszkolaka .
� Kasia Guzińska
Pojęcie superwizji
" forma psychologiczno- społecznego poradnictwa;
" analiza kontrolna dla osób czynnych w zawodach
związanych z pomaganiem, które dążą do odciążenia/
wyjaśnienia swojej tożsamości zawodowej oraz
do zachowania / wzmocnienia kompetencji (Fengler, 2000);
"  najpowszechniejsza, najważniejsza,
prawdopodobnie najbardziej efektywna metoda
uczenia psychoterapii (GAP, 1987).
� Kasia Guzińska
Obszar działania superwizji
" intra/ interpersonalny;
" grupowy;
" instytucjonalny.
Ilustracja optymalnej postaci superwizji
koncentracja na: patologii/ psychodynamicznych procesach
wspomaganego, procesie pomagania,
przeżyciach, funkcjonowaniu pomagającego-
w różnych momentach, w zależności od natury /
rodzaju problemu szkoleniowego, fazy w jakiej
znajduje się zarówno proces pomagania, jak i superwizja.
� Kasia Guzińska
Obszar działania superwizji- cd.
konstruktywne rozwiązanie problemów, które są
udziałem wszystkich uczestników.
Konkluzja
superwizja nie jest z zasady ukierunkowana na
jedną osobę.
� Kasia Guzińska
Forma superwizji
" związana z rodzajem prowadzonej terapii
(s. terapii indywidualnej odbywa się indywidualnie, zaś
grupowej- w grupach);
" regularne spotkania superwizanta oraz superwizora,
podczas których szkolący relacjonuje prowadzoną przez
siebie terapię (odtwarza z pamięci, raportów, nagrań), a
superwizor to komentuje;
" współcześnie, raczej wyjątkiem z uwzględnieniem tylko
jednego paradygmatu.
� Kasia Guzińska
Zasadnicze cele superwizji
�� identyfikowanie błędów w procesie pomagania;
�� wypracowanie wspólnych hipotez diagnostycznych/
interpretacji;
�� wyjaśnianie własnego udziału superwizanta w
procesie pomagania
np. w jaki sposób konflikty psychologiczne szkolącego
zakłócają jego funkcjonowanie jako terapeuty?;
�� wspieranie suprewizanta w kryzysie jego tożsamości zawodowej.
� Kasia Guzińska
Inne cele superwizji
��uczenie wrażliwości interpersonalnej
(stosowanie empatii);
��używanie technik terapeutycznych do wykorzystywania
własnych emocji szkolącego się, powstałych w trakcie
pracy, jako narzędzi terapeutycznych;
��identyfikowanie/ eksplorowanie problemów związanych z
przeciwprzeniesieniem.
Proces superwizji ma tendencję do naśladowania procesu terapeutycznego
(Arlow, 1963; Sachs, Sapiro,1976; Gediman, Wolkenfeld,1980),
nie powinien być jednak terapią.
� Kasia Guzińska
Dobra superwizja- wyznaczniki
Ze strony superwizora
" zauważalna kompetencja;
" wzbudzanie zaufania/ wiarygodność;
" ujawnianie oczekiwań, strukturalizacja sytuacji szkoleniowej;
" aktywność;
" postawa wspierająca (w tym: zachęcanie do podejmowania
rozsądnego ryzyka terapeutycznego);
" przyczynianie się do osobistego rozwoju (w przeciwieństwie do
ćwiczenia wyłącznie sprawności interwencyjnej);
" czytelna informacja zwrotna (konfrontacja).
� Kasia Guzińska
Dobra superwizja- wyznaczniki
Ze strony superwizanta
" czy cieszysz się z powodu superwizji?;
" czy zdobywasz się na odmowę w wypadku
Konkurencyjnych/ terminowych zobowiązań?;
" czy traktujesz ją jako uciążliwy obowiązek?;
" czy spodziewasz się, że wrócisz z sesji z nowym
obciążeniem, czy też z ulgą / nową inispiracją?
Decydujący stan emocjonalny towarzyszący planowaniu kolejnego
terminu superwizji.
� Kasia Guzińska
Zasadnicza funkcja superwizji
Prewencja pierwotna
Dowód słuszności
zawodowa deformacja
osobowości zagraża stale, a nie tylko
jednorazowo.
O superwizję należy się dopraszać, a nie przed nią- z obawy
o własną wartość- uciekać.
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu
w procesie pomagania
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- osobiste problemy
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Pomagający jest zobligowany zachować świadomość osobistych
problemów, które mogą zakłócać adekwatne/ efektywne wypełnianie
obowiązków zawodowych oraz podejmować odpowiednie kroki w
postaci:
�� otrzymania profesjonalnej konsultacji/ asysty;
�� zminimalizowania szkody tam, gdzie są one
przewidywalne/ nieuniknione;
�� podjęcia decyzji dotyczącej ograniczenia/ zawieszenia/ zakończenia
wykonywania zawodowych obowiązków.
Nie działaj na podstawie własnego, bolesnego,
nieprzepracowanego doświadczenia.
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- wielość relacji
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Pomagający powstrzymuje się od wchodzenia w/ obiecywania
innych kontaktów niż zawodowe, jeśli tylko wydaje się
prawdopodobne, że takie relacje mogłyby:
�� przeszkadzać w efektywnym wykonywaniu funkcji;
�� uszkodzić obiektywność;
�� nadużyć/ skrzywdzić drugą stronę.
Nie proponuj badania, jeśli ktoś się Tobie podoba,
nie testuj narzeczonej/ go.
Wielość relacji uszkadza osąd i jest okazją do nadużyć.
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- wymiana (barter)
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Pomagający zwyczajowo powstrzymuje się od przyjmowania/
akceptowania korzyści za swoje usługi psychologiczne, ponieważ
postępowanie takie nieodłącznie stwarza:
�� potencjał dla konfliktów;
�� wykorzystania/ zniekształcenia relacji pomagania.
Możesz wziąć obrazek od wspomaganego, jeśli: nie jest to klinicznie
przeciwskazane (a najczęściej jest), relacja nie będzie wyzyskiem.
Należy to głęboko przemyśleć.
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- nieprawdziwe oświadczenia
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Pomagający nie wygłasza fałszywych stwierdzeń związanych z jego:
�� treningiem zawodowym, kompetencją;
�� stopniem naukowym;
�� afiliacjami instytucjonalnymi/ stowarzyszeniami;
�� dokumentami/ certyfikatami;
�� publikacjami/ odkryciami naukowymi.
Nie używaj tytułu: psycholog kliniczny, jeżeli nie zrobiłeś specjalizacji
(szkolenie podyplomowe); psychoterapeuta, jeśli nie posiadasz
odpowiedniego certyfikatu.
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- prezentacja w mediach
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Kiedy pomagający udziela porad/ komentarzy przez media,
podejmuje środki ostrożności zapewniające, że:
�� stwierdzenia oparte są na właściwej literaturze/ praktyce
psychologicznej;
�� stwierdzenia są zgodne z kodeksem etycznym;
�� odbiorcy informacji nie są zachęcani do tego, by wnioskować, że
relacja jest nawiązywana z nimi osobiście.
Kiedy doradzasz, jak zdawać egzaminy/ obchodzić się z dziećmi, to w
stosunku do konkretnego słuchacza: zastrzegasz, że nie musi to jego
dotyczyć/ zachęcasz do terapii, a nie robisz to w audycji  adresu
poradni/ gabinetu nie podajesz, bo to jest reklama.
Należy formułować sądy kompetentne, oparte na wiedzy.
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- publiczny dowód uznania
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
��Pomagający nie zabiega o publiczne dowody uznania w
związku z aktualnie prowadzoną terapią wobec osób
wspomaganych, które z powodu szczególnych okoliczności
są nadwrażliwe na wpływ.
Nie odwołuj się/ nie namawiaj osób znaczących do podkreślania wagi
prowadzonych przez Ciebie działań.
Odwrotnie niż bioenergoterapeuci, nie korzystaj z zeznań
 wyleczonych .
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- molestowanie seksualne
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
�� Pomagający nie angażuje się w molestowanie seksualne.
�� Jeśli pomagający jest obiektem/ sprawcą molestowania
seksualnego, to fakt ten nie jest wystarczającą przesłanką, aby
odmówić mu zatrudnienia. Nie wyklucza to odpowiednich działań
opartych na wynikach jego pracy.
Molestowanie seksualne
" fizyczne zaloty, nagabywanie seksualne, postępowanie nie/ werbalne z
natury seksualne, występujące w związku z rolą/ działaniem pomagającego,
które jest: niepożądane/ niechciane/ obraz
liwe/ wywołuje w miejscu pracy
wrogość otoczenia, a pomagający o tym wie lub jest mu to mówione;
" dostatecznie silne/ intensywne, aby stanowiło nadużycie osoby w tym
kontekście;
" może składać się z: pojedynczego/ silnego zachowania;
aktu wielokrotnego/ uporczywego.
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- inne molestowanie
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
��Pomagający nie angażuje się w działanie, które jest
nękaniem, pomniejszaniem wspomaganego na tle:
wieku, płci, rasy, pochodzenia etnicznego/
narodowościowego, religii, orientacji seksualnej,
niepełnosprawności, statusu społeczno-
ekonomicznego, postaw/ wartości itp.
Respektuj innych: skóra, fura i komóra to nie są moje wartości,
ale są i nie mnie je oceniać, a mówić, jak najlepiej się z nimi poruszać
w życiu.
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- seksualna intymność
Specyficzne standardy etyczne według Ethics Code
(American Psychological Association, 2002).
�� Pomagający nie angażuje się w intymne relacje z
aktualnymi/ byłymi wspomaganymi.
Relacje intymne relacje seksualne.
Uważaj: wypowiedzenie się w sprawach osobistych ułatwia
zaangażowanie/ promuje uznanie relacji za seksualną.
Ryzyko nadużycia wpływu- były partner seksualny
Specyficzne standardy etyczne według Ethics Code
(American Psychological Association, 2002).
�� Pomagający nie zgadza się na terapię osoby,
z którą był zaangażowany w relacje seksualne.
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- relacje seksualne
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
��Pomagający nie angażuje się w relacje seksualne z
pacjentami byłej terapii przynajmniej 2 lata od jej ustania/
wygaśnięcia, z wyjątkiem zupełnie niezwykłych
okoliczności.
Lepiej nie powołuj się na niezwykłe okoliczności,
np.:  były pacjent przeprowadził się do mojej dzielnicy .
Relacje seksualne z byłym pacjentem
" przynoszą bardzo często szkodę/ krzywdę pacjentowi;
"  podkopują publiczne zaufanie do usług psychologicznych.
� Kasia Guzińska
Ryzyko nadużycia wpływu- relacje seksualne (cd.)
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
�� Pomagający który angażuje się w relacje seksualne z pacjentami
byłej terapii po upływie 2 lat od jej zakończenia, radzi sobie z
obciążeniami wykazania, że nie było wykorzystania pacjenta,
uwzględniając
" okres, który upłynął od zakończenia terapii;
" naturę i czas trwania terapii;
" okoliczności zakończenia terapii;
" osobistą historię pacjenta;
" aktualny status psychiczny pacjenta;
" prawdopodobieństwo szkodliwego wpływu na pacjenta lub inne osoby
(żona/ mąż pacjenta);
" jakiekolwiek stwierdzenia/ działania czynione przez pomagającego
wobec pacjenta podczas trwania terapii zachęcające do póz
niejszej
romantycznej/ seksualnej relacji.
� Kasia Guzińska
Ochrona praw pacjentów poddawanych
przymusowemu postępowaniu
Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego
z dn. 19 sierpnia 1994 r.
� Kasia Guzińska
Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego (1994)
przewiduje odstępstwo od zasady zgody tylko
wyjątkowo w przypadkach nieodzownej konieczności, gdy
z powodu zaburzeń psychicznych:
" powstaje bezpośrednie zagrożenie
szczególnie cennych dóbr;
" zachodzi potrzeba podporządkowania autonomii
pacjenta dobrom wyższego rzędu.
� Kasia Guzińska
Zasada zgody
 Swobodnie wyrażona zgoda osoby z zaburzeniami psychicznymi,
która- niezależnie od stanu jej zdrowia psychicznego-
jest rzeczywiście zdolna do zrozumienia przekazywanej w
dostępny sposób informacji o:
" celu przyjęcia do szpitala psychiatrycznego;
" jej stanie zdrowia;
" proponowanych czynnościach diagnostycznych/
leczniczych;
" dających się przewidzieć skutkach tych działań lub ich zaniechania
" (Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego, 1994, s.16).
� Kasia Guzińska
Zasada zgody- wyznaczniki prawnej relewantności
" złożenie oświadczenia: swobodne, bez
przymusu/ groz
by, in. form nacisku związanych z
wykorzystaniem stosunku zależności;
" zdolność osoby wyrażającej zgodę do zrozumienia
przekazywanej informacji o przedmiocie zgody
( tj. o fakcie przyjęcia do szpitala, celu tego przyjęcia, stanie zdrowia,
proponowanych czynnościach diagnostycznych/ terapeutycznych,
ich znaczeniu dla zdrowia);
" wyrażona zgoda określa w sposób nie budzący
wątpliwości, czego dotyczy (tj. wyraz
na w swej treści).
� Kasia Guzińska
Zasada zgody- kryteria oceny zdolności pacjenta
" zdaje sobie sprawę z aktualnej sytuacji;
" faktycznie rozumie problem
(w tym: informację o proponowanym postępowaniu, włącznie z
ryzykiem/ korzyściami/ możliwymi alternatywami);
" potrafi racjonalnie wykorzystać przekazaną informację
(w przypadku braku jasnego związku między psychotycznymi
przeżyciami tj. urojeniami, halucynacjami i decyzją o zgodzie można
domniemywać, że przeważa racjonalny sposób myślenia).
� Kasia Guzińska
Zasada zgody- kryteria oceny zdolności pacjenta (cd.)
" w przypadku poważnej wątpliwości co do tego, czy
osoba z zaburzeniami psychicznymi jest rzeczywiście
zdolna do wyrażenia zgody, fakt ten odnotowuje się w
dokumentacji medycznej, którą przedstawia się
sędziemu wizytującemu szpital (art. 22 ust. 2 Ustawy).
" w odniesieniu do pewnej kategorii osób: małoletnich,
ubezwłasnowolnionych- zgodę zastępczą wyrażać mogą
ich przedstawiciele ustawowi (art. 22 ust. 3 i 4 Ustawy).
Należy: respektować obowiązek odpowiedniego informowania
pacjenta (art. 19 pkt 2 ustawy o z.o.z.); dokonywać oceny zdolności
pacjenta do wyrażenia zgody w sposób wnikliwy i ostrożny.
� Kasia Guzińska
Przymus bezpośredni
" przytrzymanie;
" przymusowe zastosowanie leków;
" unieruchomienie;
" izolacja (art. 18 ust. 3).
Warunki stosowania:
�� osoba dopuszcza się zamachu przeciwko życiu/ zdrowiu własnemu
lub innych, bezpieczeństwu powszechnemu bądz
w sposób
gwałtowny niszczy/ uszkadza przedmioty znajdujące się w otoczeniu
(art. 18 ust. 1);
�� decyduje lekarz, który określa rodzaj środka przymusu i
bezpośrednio nadzoruje jego wykonanie (art. 18 ust. 2); każdy
przypadek odnotowuje w dokumentacji medycznej.
� Kasia Guzińska
Przymus bezpośredni- transport chorego
Powinien nastąpić w obecności:
" lekarza;
" ratownika medycznego.
Zasadniczy cel
zapewnienie w miarę możliwości najmniej
drastycznych środków przymusu (art. 12).
� Kasia Guzińska
Przymus bezpośredni-
kontrola zasadności użycia przemocy
" kierownik z.o.z. ocenia w ciągu trzech dni zastosowanie
przymusu bezpośredniego przez lekarza z.o.z.;
" upoważniony przez wojewodę lekarz specjalista w
dziedzinie psychiatrii ocenia w ciągu trzech dni
zastosowanie przymusu bezpośredniego przez innego
lekarza (art. 18 ust. 6).
� Kasia Guzińska
Przymusowe badanie- warunki zastosowania
Zachowanie osoby wskazuje, że z powodu zaburzeń
psychicznych może ona:
" zagrażać bezpośrednio swojemu życiu;
" życiu lub zdrowiu innych osób;
" nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych
(art. 21 ust. 1).
Konieczność przeprowadzenia badania stwierdza lekarz psychiatra,
a nie psycholog (art. 21 ust. 2); jest on zobligowany do odnotowania tej
czynności w dokumentacji medycznej, wskazując na okoliczności
uzasadniające podjęcie postępowania przymusowego (art. 18 ust. 4).
� Kasia Guzińska
Przymusowe badanie- zasadniczy cel
Stwierdzenie, czy osoba badana jest
zaburzona psychicznie, bez potrzeby ustalania
ostatecznego rozpoznania.
� Kasia Guzińska
Przymusowa obserwacja- warunki zastosowania
Dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że z powodu
zaburzeń zagraża:
" bezpośrednio swojemu życiu;
" życiu/ zdrowiu innych osób;
" nasuwają się wątpliwości dotyczące jej zdrowia
psychicznego.
Czas trwania nie dłuższy niż 7dni (art. 24 ust. 2).
� Kasia Guzińska
Przymusowa obserwacja- zasadniczy cel
Definitywne rozstrzygnięcie problemu
diagnostycznego- wykluczenie/ rozpoznanie
choroby psychicznej, będącej podstawą
przyjęcia/ leczenia w szpitalu psychiatrycznym.
� Kasia Guzińska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-
warunki zastosowania
Dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że z powodu
choroby zagraża:
" bezpośrednio własnemu życiu;
" życiu/ zdrowiu innych osób (art. 23 ust. 1).
� Kasia Guzińska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-
wąskie ujęcie przesłanki medycznej
Ograniczenie zastosowania tylko do chorych psychicznie
(wykazujących zaburzenia psychotyczne).
Wyznaczniki
" dyrektywa poszanowania autonomii jednostki i wynikające z niej
prawo do nietykalności osobistej/ cielesnej oraz zasada zgody;
" wzgląd terapeutyczny: przekonanie, że świadoma zgoda na
leczenie jest jednym z warunków efektywności
postępowania terapeutycznego.
� Kasia Guzińska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-
uzasadnienie wąskiego ujęcia przesłanki medycznej
" choroby psychiczne mogą z jednej strony  poważnie upośledzać
procesy myślenia, postrzegania, emocji, z drugiej-
poważnie zaburzać zachowanie;
" choroby psychiczne mogą powodować głębokie upośledzenie
zdolności do świadomego i celowego kierowania postępowaniem,
krytycznej oceny przeżyć psychotycznych i potrzeby leczenia,
wypełniania zadań życiowych wynikających z wymogów społecznych;
" jest bardzo prawdopodobne, że zaburzenia psychotyczne są
wyrazem przejściowego/ trwałego ograniczenia autonomii
chorego psychicznie.
Konkluzja: im bardziej jest upośledzona autonomia, tym bardziej
uzasadnione zewnętrzne ograniczenie wolności w formie
przymusowej hospitalizacji.
� Kasia Guzińska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-
przesłanka behawioralna
Hospitalizacja jest dopuszczalna dopiero, i tylko wtedy gdy
dotychczasowe zachowanie pacjenta wskazuje, że z
powodu choroby  zagraża bezpośrednio własnemu
życiu albo życiu/ zdrowiu innych osób (art. 23 ust. 1).
Konkluzje:
" sama choroba psychiczna nie może być wystarczającym powodem
przymusowej hospitalizacji w trybie nagłym (art. 23 ust. 1);
" znaczenie pojęcia  bezpośredniego zagrożenia zawiera wymóg
ustalania konkretnych przejawów rzeczywistego zagrożenia
w bezpośredniej bliskości czasowej.
� Kasia Guzińska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-
przesłanka behawioralna (cd.)
Kryteria ustalania bezpośredniego zagrożenia
�� Zachowanie, którego istotną cechą jest rzeczywiste/ bezpośrednie
zagrożenie wymienionych dóbr:
" akty dokonanej już agresji wobec siebie lub innych;
" akty rzeczywistej agresji usiłowanej, lecz powstrzymywanej przez inne osoby;
" akty agresji zamierzone w taki sposób, że same czynności przygotowawcze
zawierają w sobie rzeczywisty i poważny stopień zagrożenia;
" werbalne/ niewerbalne groz
by dokonania zamachu samobójczego lub zamachu
na inne osoby, jeżeli wyrażane są w sposób i w okolicznościach uzasadniających
obawę, że zostaną w najbliższym czasie spełnione;
" niewerbalne komunikaty (gestykulacja, rzadziej mimika), sygnalizujące
zagrożenie samobójstwem lub agresja.
�� Konkretne przejawy zagrażającego zachowania występują w okresie
bezpośrednio poprzedzającym moment podejmowania decyzji o przyjęciu do
szpitala, tj. w ciągu względnie krótkiego czasu (dziś, wczoraj, najwyżej kilka
poprzedzających dni).
� Kasia Guzińska
Przymusowe  zatrzymanie w szpitalu psychiatrycznym
Warunek zastosowania wobec osoby, która została
przyjęta za zgodą, a potem odmówiła zgody na
dalszy pobyt dopuszczalne tylko wtedy, gdy występuje
bezpośrednie zagrożenie (art. 28).
Stopień i realność bezpośredniego zagrożenia należy
oceniać w kontekście poprzednio występujących
zachowań zagrażających.
� Kasia Guzińska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie wnioskowym-
warunki zastosowania
" dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że nie przyjęcie do
szpitala psychiatrycznego spowoduje znacznie pogorszenie stanu
zdrowia psychicznego;
" osoba jest niezdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb, a
uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu
psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia (art. 29 ust. 1).
Hospitalizacja w trybie wnioskowym
na podstawie poprzedzającego prawomocnego orzeczenia sądowego.
 Znaczne pogorszenie stanu zdrowia psychicznego
doprowadzenie się bez leczenia do takiego stanu, który będzie uniemożliwiać
osobie chorej psychiczne funkcjonowanie w rodzinie/ miejscu zamieszkania/
pracy (art. 2 pkt. 2).
� Kasia Guzińska
Gwarancje administracyjno- medyczne i sądowe wobec
pacjentów leczonych bez zgody
Kluczowy argument
przepisy o przyjęciu/ leczeniu w szpitalu
psychiatrycznym bez zgody stanowią poważne
odstępstwo od zasady autonomii pacjenta.
� Kasia Guzińska
Gwarancje administracyjno- medyczne wobec
pacjentów leczonych bez zgody
�� Tymczasowe postanowienie o przyjęciu wydaje lekarz dyżurny
szpitala po zasięgnięciu opinii drugiego lekarza psychiatry lub
psychologa (art. 23 ust. 2).
�� Lekarz przyjmujący obowiązany jest wyjaśnić pacjentowi przyczyny
przyjęcia bez zgody i poinformować go o jego prawach (art. 23 ust. 3).
�� Przyjęcie takie wymaga zatwierdzenia przez ordynatora w ciągu 48
godzin i kierownik szpitala zawiadamia o powyższym sąd opiekuńczy
miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia (art. 23 ust. 4).
�� Czynności lekarza i administracji szpitala stanowią podstawę do
obowiązkowego wszczęcia przez sąd opiekuńczy postępowania
dotyczącego przyjęcia pacjenta do szpitala (art. 25 ust. 1).
� Kasia Guzińska
Gwarancje administracyjno- medyczne wobec
pacjentów leczonych bez zgody (cd.)
�� W związku z trybem wnioskowym na lekarzu psychiatrze ciąży
obowiązek dołączenia do wniosku, opinii szczegółowo
uzasadniającej potrzebę leczenia w szpitalu psychiatrycznym
(art. 29 ust. 2 i 3).
�� O wypisaniu ze szpitala psychiatrycznego osoby przebywającej bez
zgody decyduje ordynator, jeśli uzna, że  ustały przewidziane w
niniejszej ustawie przyczyny przyjęcia/ pobytu tej osoby w szpitalu
psychiatrycznym bez zgody (art. 35 ust. 1). Kierownik szpitala
zawiadamia o tym sąd opiekuńczy (art. 35 ust. 3).
� Kasia Guzińska
Gwarancje sądowo- procesowe wobec
pacjentów leczonych bez zgody
Kluczowa zasada
każda forma ograniczenia konstytucyjnie gwarantowanej swobody
osobistej powinna podlegać kontroli sądowej.
Funkcje ochronne - dowody słuszności:
" wprawdzie celem przymusowej hospitalizacji jest dobro pacjenta,
niemniej odczuwa on taką decyzję jako mniej/ bardziej drastyczne
pogwałcenie jego swobody osobistej;
" wprowadzenie w tej dziedzinie drogi sądowej zwiększa poczucie
ochrony praw obywatelskich.
� Kasia Guzińska
Gwarancje sądowo- procesowe wobec pacjentów
leczonych bez zgody-
obowiązujące przepisy kodeksu postępowania cywilnego
�� w sprawach określonych w Ustawie sąd opiekuńczy właściwy ze
względu na miejsce: siedziby szpitala (art. 23)/ zamieszkania
pacjenta (art. 29) orzeka w składzie jednego sędziego po
przeprowadzeniu rozprawy (art. 45 ust. 1), która powinna odbyć się
nie póz
niej niż w terminie 14 dni od dnia złożenia w sądzie
zawiadomienia lub wniosku (art. 45);
�� przed wydaniem postanowienia sąd jest obowiązany uzyskać opinię
co najmniej jednego lekarza psychiatry (art. 26 ust. 2);
�� dla osoby, której postępowanie dotyczy bezpośrednio, sąd może
ustanowić adwokata z urzędu nawet bez złożenia wniosku, jeśli
uzna udział adwokata w sprawie za potrzebny (art. 48 ust. 2).
� Kasia Guzińska
Gwarancje sądowo- kontrolne wobec
pacjentów leczonych bez zgody
Kontrola i nadzór
�� sprawdzanie, czy dokonano adnotacji w dokumentacji medycznej
pacjentów przyjętych do szpitala, gdy zachodzą poważne wątpliwości,
czy są zdolni do wyrażenia świadomej zgody (art. 22 ust. 2);
�� wysłuchanie przez sędziego osoby przyjętej do szpitala bez zgody nie
póz
niej niż w okresie 48 godzin od otrzymania zawiadomienia
(art. 23 ust. 4);
�� w razie stwierdzenia, że pobyt danej osoby w szpitalu jest całkowicie
bezzasadny, sędzia zarządza natychmiastowe jej wypisanie ze szpitala
(art. 45 ust. 2);
�� sędzia ma prawo wstępu o każdej porze w celu kontroli legalności
przyjęcia i przebywania osób z zaburzeniami psychicznymi,
przestrzegania ich praw oraz kontroli warunków, w jakich one tam
przebywają (art. 43 ust. 1).
� Kasia Guzińska
Ryzyko
wypalenia zawodowego
� Kasia Guzińska
Wielowymiarowy model wypalenia- definicja operacyjna
(Maslach, Jackson, 1981)
Wypalenie jako syndrom
" wyczerpania emocjonalnego
(model stresu: uprzedni stan wysokiego pobudzenia/ przeciążenia );
" depersonalizacji
(wymiar relacji interpersonalnych);
" obniżonego poczucia dokonań osobistych
(wymiar samooceny kompetencji zawodowych).
Depersonalizacja in. obronna dehumanizacja- proces chronienia siebie przed
obezwładniającymi emocjami poprzez nadmierne zdystansowanie wobec
wspomaganych.
� Kasia Guzińska
Wielowymiarowy model wypalenia-
implikacje terapeutyczne
" zmniejszenie prawdopodobieństwa wyczerpania
emocjonalnego;
" zapobieganie skłonności do depersonalizacji;
" podniesienie poczucia dokonań osobistych.
Wielowymiarowy model wypalenia model sekwencyjny,
wykraczający poza pojęcie stresu (w tym: ogólne podejście do redukcji stresu).
� Kasia Guzińska
Autodiagnoza zagrożenia wypaleniem zawodowym-
Maslach Burnout Inventory (MBI)
I. Wyczerpanie emocjonalne
tak/ nie
1. Przez moją pracę czuję się emocjonalnie wyczerpany.
2. Na koniec dnia pracy czuję się zużyty.
3. Wstając rano, czuję się już zmęczony, kiedy widzę przed sobą nowy
dzień pracy.
4. Bardzo mnie wyczerpuje całodzienna praca z ludz
mi.
5. Przez moją pracę czuję się wypalony.
6. Przez moją pracę czuję się sfrustrowany.
7. Mam wrażenie, że zbyt ciężko pracuję.
8. Za bardzo mnie stresuje praca w bezpośrednim kontakcie z ludz
mi.
9. Mam wrażenie, że osiągnąłem granicę mojej mądrości.
� Kasia Guzińska
Autodiagnoza zagrożenia wypaleniem zawodowym-
Maslach Burnout Inventory (MBI)
II. Depersonalizacja
tak/ nie
10. Mam wrażenie, że traktuję niektórych klientów, jakby byli
przedmiotami.
11. Stałem się bardziej obojętny wobec ludzi, odkąd wykonuję tę pracę.
12. Obawiam się, że moja praca czyni mnie mniej współczującym.
13. W rzeczywistości nie interesuje mnie, co stanie się z niektórymi
klientami.
14. Mam wrażenie, że niektórzy klienci i ich krewni sądzą, iż to ja
ponoszę odpowiedzialność za ich problemy.
� Kasia Guzińska
Autodiagnoza zagrożenia wypaleniem zawodowym-
Maslach Burnout Inventory (MBI)
III. Własna ocena swoich możliwości
tak/ nie
15. A
atwo mogę zrozumieć, co moi klienci myślą na określone tematy.
16. Udaje mi się skutecznie rozwiązywać problemy moich klientów.
17. Mam wrażenie, że poprzez moją pracę pozytywnie wpływam na
życie.
18. Czuję w sobie duże pokłady energii.
19. Z łatwością przychodzi mi wytworzenie rozluz
nionej atmosfery.
20. Czuję się ożywiony, kiedy ściśle współpracuję z moimi klientami.
21. W mojej pracy osiągnąłem wiele znaczących celów.
22. W mojej pracy traktuję problemy emocjonalne bardzo spokojnie.
Miara zagrożenia wypaleniem suma odpowiedzi twierdzących w
skali I i II; odpowiedzi przeczących w skali III.
Kluczowa analiza jakościowa doznane obciążenia w różnych
dziedzinach; dynamika wyników przy wielokrotnym wypełnianiu
kwestionariusza w kilkumiesięcznych odstępach.
� Kasia Guzińska
Egzystencjalny model wypalenia- błędne założenie
(Pines, Aronson, 1988)
Jeśli nie czujesz się oddany swojej sprawie,
jeśli pracujesz z ludz
mi, lecz nie troszczysz się o nich,
jeśli nie jesteś emocjonalnie zaangażowany w swoją pracę-
to jest mało prawdopodobne, abyś się wypalił.
Jeśli jednak jesteś oddany swojej pracy i emocjonalnie w
nią zaangażowany, jeśli spodziewasz się czerpać z pracy
poczucie sensu swej egzystencji- a czujesz, że poniosłeś
porażkę, to prawdopodobnie jesteś
kandydatem do wypalenia.
Warunek wstępny wysoki poziom zaangażowania w pracę.
� Kasia Guzińska
Egzystencjalny model wypalenia- poziom teoretyczny
(Pines, Aronson, 1988)
Wypalenie
końcowy rezultat procesu utraty złudzeń, co do
możliwości znalezienia sensu życia w
pracy zawodowej.
Implikuje stan początkowy
personalizacja, wysokie osobiste zaangażowanie;
praca jako z
ródło egzystencjalnego znaczenia:
jeśli moja praca ma znaczenie, to i ja mam znaczenie.
Zasadnicza przyczyna
poczucie porażki w egzystencjalnym poszukiwaniu sensu życia.
� Kasia Guzińska
Egzystencjalny model wypalenia- poziom teoretyczny (cd.),
(Pines, Aronson, 1988)
Model motywacyjny: aby się wypalić, trzeba najpierw  płonąć .
Wypalenie wysoki koszt wysokiej motywacji pracy.
Motywy pracy
powszechne: mieć istotny wpływ, odnieść sukces, byś docenianym;
specyficzne: pomaganie ludziom, wywieranie istotnego wpływu na ich
życie ( etyka poświęcenia );
osobiste: zinternalizowany  romantyczny obraz danej pracy (znacząca
osoba, ważne wydarzenie jako model).
Środowisko pracy
wspierające: autonomia, różnorodność, efektywność środków, istotny
wpływ, wsparcie społeczne  poczucie sukcesu/ znaczenia;
stresujące: nadmierny zakres obowiązków, przeciążenie, ciężar decyzji,
poczucie winy z powodu nie zapewnienia wystarczającej pomocy, naciski
środowiskowe, biurokratyczne/ sprzeczne wymagania  subiektywne
poczucie porażki (efekt deficytu poczucia egzystencjalnego znaczenia).
� Kasia Guzińska
Motywy pracy
powszechne
specyficzne
dla grupy
Środowisko Środowisko
spostrzegane jako spostrzegane jako
osobiste
wspierające stresujące
obecność cech obecność cech
pozytywnych negatywnych
brak cech brak cech
negatywnych pozytywnych
Niezrealizowane
Zrealizowane
cele i oczekiwania
cele i oczekiwania
Poczucie sukcesu Poczucie porażki
Znaczenie egzystencjalne Wypalenie
� Kasia Guzińska
Egzystencjalny model wypalenia- analiza krytyczna
model abstrakcyjny/ statyczny
Dowody słuszności:
�� środowisko pracy stanowi złożoną kombinację
cech wspierających/ stresujących;
�� kluczowe dla procesu wypalania : indywidualne motywy pracy,
sposób spostrzegania środowiska pracy, subiektywne
doświadczenie porażki;
�� dynamiczny charakter procesu adaptacji tj. aktywne przejście z
jednej do drugiej części modelu:
wspierające środowisko- niemożność osiągnięcia ważnego celu- poczucie
porażki- oznaki wypalenia;
stresujące środowisko- osiągnięcie ważnego celu- poczucie sukcesu/
egzystencjalnego znaczenia;
�� decydujące znaczenie samoskuteczności:
ponowna afirmacja celów osobistych/ specyficznych dla grupy- przerwanie
rozpoczętego procesu wypalania.
� Kasia Guzińska
 Profilaktyczna autodiagnoza
ryzyka wypalenia zawodowego (na podst. Boy i in., 1980)
Dokonaj analizy własnej osoby/ instytucji
" Czy masz jasne cele zawodowe?
" Czy w instytucji odnajdujesz swoją tożsamość zawodową?
" Czy większą część dnia pracujesz z klientami, czy zajmujesz się
wypełnianiem formularzy i dokumentów?
" Czy znane są Tobie rzeczywiste potrzeby klientów?
" Czy masz zainteresowanych i kompetentnych kolegów?
" Czy możesz wywierać wpływ na instytucję, w której pracujesz?
" Czy czujesz się związany z określoną teorią udzielania porad?
" Co robisz w kierunku dalszego kształcenia się?
" Czy regularnie kontrolujesz swoją rolę udzielającego porad?
" Czy jesteś ogólnie nastawiony optymistycznie?
� Kasia Guzińska
Egzystencjalny model wypalenia- poziom praktyczny
Oczekiwania i stresory- cele warsztatu
" odkrycie związku między czynnikami odpowiedzialnymi
za wypalenie;
"  burza mózgów , jak zmienić:
- środowisko pracy;
- własne nierealistyczne cele/ oczekiwania.
� Kasia Guzińska
Egzystencjalny model wypalenia- poziom praktyczny
Oczekiwania i stresory- etapy warsztatu
Etap I
" analiza pierwotnych celów/ oczekiwań zawodowych:
- pomagać ludziom w kryzysie;
- pracować z ludz
mi;
- robić coś istotnego;
- mieć interesującą/ satysfakcjonującą emocjonalnie pracę;
- być częścią koleżeńskiej grupy wsparcia;
- realizować swoje możliwości;
- otrzymywać dzięki dawaniu;
- lepiej zrozumieć siebie;
- rozwijać się pod względem zawodowym;
- nauczyć się stosować narzędzia pomocy.
� Kasia Guzińska
Egzystencjalny model wypalenia- poziom praktyczny
Oczekiwania i stresory- etapy warsztatu (cd.)
Etap II
" analiza cech środowiska pracy:
- przypadki chroniczne;
- przypadki samobójstw;
- poczucie odpowiedzialności po trudnym spotkaniu;
- poczucie  utknięcia w trudnym przypadku;
- brak informacji zwrotnych;
- brak wsparcia ze strony kolegów;
- izolacja zawodowa;
- brak możliwości rozwoju zawodowego;
- przeszkody biurokratyczne.
� Kasia Guzińska
Egzystencjalny model wypalenia- poziom praktyczny
Oczekiwania i stresory- etapy warsztatu (cd.)
Etap III
" analiza związku: pierwotne cele/ oczekiwania zawodowe - cechy
środowiska pracy (stresor jako przeszkoda w realizacji celu/ oczekiwania):
- przypadki chroniczne: udaremniają realizację oczekiwania interesującej/
satysfakcjonującej emocjonalnie pracy;
- przypadki samobójstw: dowodzą, że nie jestem w stanie pomóc ludziom w
poważnym kryzysie;
- poczucie odpowiedzialności po trudnym spotkaniu: udaremnia realizację
oczekiwania, że będzie się otrzymywać dzięki dawaniu;
- poczucie  utknięcia w trudnym przypadku: dowodzi, że nie jestem w stanie
zrobić nic istotnego;
- brak informacji zwrotnych: utrudnia realizację celu polegającego na uczeniu
- się stosowania narzędzi pomocy;
- brak wsparcia ze strony kolegów: zawodzi oczekiwanie, że będzie się częścią
koleżeńskiej grupy wsparcia;
- izolacja zawodowa: zawodzi oczekiwanie, że będzie się pracować z ludz
mi;
- brak możliwości rozwoju zawodowego: zawodzi oczekiwanie samorealizacji;
- przeszkody biurokratyczne: utrudniają zrobienie czegoś istotnego.
� Kasia Guzińska
Egzystencjalny model wypalenia- poziom praktyczny
Twoi  najlepsi i  najgorsi klienci- warsztat
Cele:
" uświadomienie roli egzystencjalnego znaczenia w etiologii wypalenia.
Etapy:
" identyfikacja cech uniwersalnych- najlepszych klientów;
" identyfikacja cech uniwersalnych- najgorszych klientów;
" ustalenie wymiarów wspólnych dla najlepszych/ najgorszych klientów,
np. nastawienie optymistyczne  pesymistyczne;
" analiza związku między wymiarami wspólnymi dla najlepszych/ najgorszych
klientów, a własnymi celami/ oczekiwaniami zawodowymi.
Wyniki:
" kluczowy wymiar znaczenia:
spostrzegasz/ oceniasz klientów wg stopnia zaspokajania własnej
potrzeby egzystencjalnego znaczenia w pracy.
Brak/ realizacja celów zawodowych, poczucie porażki/ sukcesu
najgorsi/ najlepsi klienci.
� Kasia Guzińska
Wypalenie zawodowe- czynniki ryzyka/ ochronne (Fengler, 2000)
Czynniki ryzyka Czynniki ochronne
1. Brak poparcia w zespole 1. Wsparcie w kręgu kolegów.
współpracowników.
2. Nawrót problemów u klientów. 2. Superwizja.
3. Brak zrozumienia ze stron 3. Praca w zespole
klientów. współpracowników.
4. Zbyt duża liczba klientów. 4. Partnerstwo i krąg przyjaciół.
5. Własna bezradność w trakcie 5. Czas wolny i hobby.
udzielania pomocy.
6. Zbyt mało czasu dla klientów.
6. Skuteczne nabieranie dystansu.
7. Stagnacja i brak sukcesów w
7. Sukces terapeutyczny.
terapiach.
8. Klienci bez motywacji
8. Silna motywacja klientów.
terapeutycznych.
9. Stawianie wymagań przez
9. Dobra atmosfera w pracy.
klientów.
10. Uniemożliwianie terapii ze strony
10. Dalsze kształcenie.
własnej instytucji.
� Kasia Guzińska
Wypalenie u psychologów/ psychoterapeutów- przegląd badań
Autor/ Liczba Zawód Cechy korelujące
rok badanych z wypaleniem
Farber i in. 60 psychoterapeuci Brak wzajemnej uwagi w
1982 relacjach z klientami;
przepracowanie;
zniechęcenie z powodu
powolności postępów.
Krell i in. 32 psycholodzy Brak udziału w treningach
1983 rodzinni wsparcia społecznego.
Farber 314 psycholodzy Niewielkie doświadczenie
1985 kliniczni kliniczne.
Kahill 255 psycholodzy Brak wsparcia ze strony
1986 rodziny/ przyjaciół;
wysokie oczekiwania
zawodowe;
rozczarowanie.
Pierson- 209 psycholodzy Konflikt/ dwoistość ról.
Hubeny i in. szkolni
� Kasia Guzińska
1987
Wypalenie zawodowe jako zbiór rozmyty
(Burisch, 1989)
Ogólna kategoria etiologiczna utrata autonomii
Symptomy kluczowe
bezpośrednie efekty ochrony/ kompensacji/ odzyskania/ utraty autonomii:
" hyper/ hypoaktywność;
" niepokój wewnętrzny;
" poczucie bezradności/ depresji/ wyczerpania;
" obniżona samoocena, zniechęcenie;
" pogarszające się/ złe relacje społeczne;
" aktywne pragnienie dokonania zmiany
(cecha odróżniająca wypalonych od odczuwających żal po stracie).
� Kasia Guzińska
Wypalenie zawodowe jako zbiór rozmyty-
analiza krytyczna
" niespecyficzny czynnik przyczynowy:
konieczny/ niewystarczający dla procesu wypalania;
" nieprecyzyjne określenia:
żaden z symptomów nie jest specyficzny dla
syndromu wypalenia zawodowego
(symptomy występują w innych jednostkach nozologicznych np. depresji);
� Kasia Guzińska
Poznawczy model wypalenia zawodowego
(Sęk, 1996, 2000, 2007)
Wypalenie
skutek stresu pracy niezmodyfikowanego
własną aktywnością zaradczą
Niskie poczucie kompetencji zaradczej
ocena stresorów w kategoriach zagrożenia/ straty
brak skuteczności w
osiąganiu ważnych celów zawodowych
Poczucie własnej skuteczności zawodowej
główny mediator mechanizmu zmagania się ze stresem pracy.
� Kasia Guzińska
Poznawczy model stresu/ wypalenia
(Sęk, 2007)
CECHY PODMIOTU
świadomość ryzyka
Przekonania
Typy kontroli
zawodowe
Ocena
Wypalenie
pierwotna
zawodowe
STRES I RADZENIE SOBIE
Poczucie Poczucie
Emocjonalne
Stresory
obciążenia kompetencji
wyczerpanie
zawodowe
stresem zaradczych
Depersona-
lizowanie
Obiektywne warunki
Wymagania zawodowe
Wsparcie Obniżenie
społeczne
zaangażowania
CZYNNIKI MAKROSPOA
ECZNE
� Kasia Guzińska
Poznawczy model wypalenia zawodowego-
kluczowe pojęcia
Zgeneralizowane przekonanie o niskiej skuteczności zaradczej
poczucie utraty kontroli w układzie:
oczekiwania własne podmiotu (osobiste normy/ ideały zawodowe)-
wymagania otoczenia (realne warunki pracy).
Nieracjonalne/ skrajne/ kategoryczne przekonania zawodowe
zablokowanie rozwoju kompetencji zaradczych,
poczucie porażki zawodowej.
Niska świadomość ryzyka wypalenia
zachowania antyzdrowotne.
� Kasia Guzińska
Poznawczy model wypalenia zawodowego-
kluczowe pojęcia (cd.)
Typ kontroli (Bryant, 1989)
kombinacja wymiarów: doświadczenia pozytywne/ negatywne;
kontrola pierwotna (otoczenia)/ wtórna (własnych cech/ procesów).
" utrzymywanie (obtaining): ocena pozytywna + kontrola pierwotna;
" unikanie (avoiding): ocena negatywna + kontrola pierwotna;
" doznawanie (savoring): ocena pozytywna + kontrola wtórna;
" zmaganie (coping): ocena negatywna + kontrola wtórna.
Typ kontroli a proces wypalenia:
unikanie nasilenie
doznawanie, utrzymywanie zahamowanie
Procesy kontroli: wzmocnienie/ osłabienie kompetencji zaradczych-
zachowania adaptacyjne/ dezaptacyjne.
� Kasia Guzińska
Poznawczy model wypalenia zawodowego-
kluczowe pojęcia (cd.)
Spostrzegane wsparcie społeczne (Sęk, 1996)
dostępność pomocy ze strony innych, bezpośrednio wpływające na
zdrowie, niezależnie od czynników sytuacyjnych.
zapobiega powstawaniu/ nasilaniu się wypalenia zawodowego.
Depersonalizowanie; obniżenie zaangażowania zawodowego
konsekwencja niskiego poziomu kompetencji zaradczych
obniżenie: efektów w pracy zawodowej; poczucia osiągnięć osobistych
Stres pracy = stres zadaniowy
strategie radzenia sobie ze stresem:
skoncentrowane na zadaniu- adaptacyjne;
skoncentrowane na emocjach/ unikaniu- dezaptacyjne.
� Kasia Guzińska
Poznawczy model wypalenia zawodowego-
konkluzje
Etiologia wypalenia
czynniki środowiskowe: stres zawodowy;
cechy podmiotu: zgeneralizowane poczucie
niskiej skuteczności zawodowej
zahamowanie rozwoju zasobów odpornościowych
zgeneralizowane poczucie bezradności zawodowej.
Prewencja wypalenia
rozwijanie przekonania o własnej skuteczności w osiąganiu ważnych
celów zawodowych
pozytywne przeformułowanie w zakresie: własnych kompetencji,
warunków pracy.
� Kasia Guzińska
Auto/ deformacja zawodowa
od zaangażowania do rutyny&
� Kasia Guzińska
Zawodowa deformacja osobowości-
definicja opisowa, składniki
(Fengler, 2000)
zmiany osobowości
jako niepożądana konsekwencja wykonywania zawodu:
" długotrwałe obciążenie (drażliwość, wyczerpanie);
" nadmierna identyfikacja (z: pomaganiem, odpowiedzialnością, wolnością od
cierpienia, obowiązkiem, rozwojem itp.);
" selektywne spostrzeganie (wyłącznie aspektów rzeczywistości związanych
z własną profesją);
" ślepe plamki (ignorowanie aspektów rzeczywistości nie związanych z
własną profesją);
" zubożenie zainteresowań (czynności niespełniające kryterium
przydatności zawodowej- odczuwane jako zbędne);
" jałowość myślenia (usztywnienie/ schematyzacja/ dogmatyzacja);
" utrwalony odruch/ ekspresja (tendencja do rozszerzania na pozazawodowe
obszary życia repertuaru zachowań związanych z rolą
np. budząca zaufanie życzliwość terapeuty);
" uczucia na  zawołanie (automatyzmy).
� Kasia Guzińska
Teoria zawodowej deformacji osobowości
oparta na społecznym uczeniu się
(Fengler, 2000 na podst. Lewin, 1947)
Roztapianie
wzór zachowania zakwestionowany/ rozluz
niony przez nowe
doświadczenia;
Zmiana
wzrost znaczenia/ częstotliwości nowego zachowania;
Wzmacnianie
praktykowanie nowego zachowania w różnych kontekstach;
Usztywnienie
nowe zachowanie realizowane niezależnie od wymogów sytuacji,
in. nadmierna generalizacja zachowania.
� Kasia Guzińska
Autodeformacja
nieprawidłowości procesów psychicznych, za które odpowiedzialny jest
sam terapeuta:
" paradygmat jako ograniczenie (selektywność, uproszczenie rzeczywistości);
" zachłanność w poszukiwaniu metod (zamieszanie/ sprzeczności w
stosowanych interwencjach, nie rozwinięcie własnego stylu pomagania);
"  sprzedawanie samego siebie (definiowanie pracy za pomocą pustych
frazesów: komunikacja/ samorealizacja/ rozwój itp.);
" alienacja/ utrata poczucia rzeczywistości (trudności w odróżnianiu zjawisk
powszechnie przyjętych od normalnych);
" niesamodzielność (zależność od metod/ narzędzi, brak zaufania do
własnej opinii);
" hiperrefleksja i pensum spontaniczności (jałowe rozważania przenoszone na
sferę życia prywatnego),
" dewaluacja wartości (np. samorealizacja: stan ekstazy nie zaś wyzwanie);
" milczenie/ gadulstwo (nie zwracanie się o osobistą pomoc/ dysproporcja między
ilością i jakością wypowiedzi).
� Kasia Guzińska
Deformacja w kontakcie z klientami
�� utrata empatii:
 obronne znieczulenie;
�� mechaniczna akceptacja:
Przechodzień pyta psychologa na ulicy o godzinę. Psycholog odpowiada:
 nie wiem, ale to dobrze, że swój problem wypowiedział pan w
tak piękny i jasny sposób ;
�� zaburzenie zdolności do oceny:
powściągliwość w ocenianiu utrata umiejętności jednoznacznego
wartościowania; dokonywania wyboru między tym, co słuszne/ niewłaściwe;
�� nadmierna generalizacja rozwiązań:
próba adaptacji sposobów rozwiązywania problemów zawodowych do innych
dziedzin życia;
�� klienci jako  przypadki ;
� Kasia Guzińska
Deformacja w kontakcie z klientami- cd.
��utechnicznienie konfrontacji:
" zatopienie się w nieznośnym milczeniu;
" długie/ milczące przyglądanie się rozmówcy;
" odpowiedz
za pomocą sentencji:  ja tylko powiedziałem, jak mi jest w
tym momencie przykro ;
" klasyfikacja:  to jest podwójne wiązanie/ pułapka/ gra ;
" odwrócenie pytania:  czego Ty właściwie chcesz ode mnie? ;
" zablokowanie empatią:  w tym, co mówisz, czuję pewne rozdrażnienie ;
" odpowiedz
otwarciem się:  jest mi bardzo bliskie to, co teraz mówisz ;
" zniewolenie miłością:  dziwi mnie to, co mówisz, bo ja
bardzo Ciebie lubię .
� Kasia Guzińska
Deformacja w związku partnerskim
Ilustracja
W czasie pewnej konferencji terapeutów, poproszono
uczestników o spontaniczne ustosunkowanie się wobec
zaprezentowanej wypowiedzi, tak jakby nadawcą był
klient lub partner życiowy:
 Nic nie jestem wart. Nikt się mną nie interesuje.
Nie jestem również atrakcyjny i nie dokonałem jeszcze
niczego znaczącego w swoim życiu .
� Kasia Guzińska
Reakcje terapeuty na fikcyjną wypowiedz
klienta lub partnera
Wypowiedz
skierowana do klienta Wypowiedz
skierowana do partnera
1. Co się stało? Jak do tego doszło? 1. Skończ już z tym. Oczywiście, nikt
Ciebie nie lubi!
2. Skończ już z tym współczuciem
2. Może tak być, ale słuchając
dla samego / samej siebie, lepiej
Ciebie, nie jestem pewien, czy tak
zacznij w końcu coś robić!
musi być.
3. To, co teraz mówisz, to wielka
3. Sam często miałem podobne
bzdura!
myśli, dlatego mogę Ciebie
szczególnie dobrze zrozumieć.
Uważam za pozytywne, że masz
do mnie zaufanie. W ten sposób
pokazujesz, że chcesz coś
zmienić&
Powinieneś cały czas pamiętać,
że możesz do mnie przyjść ze
wszystkimi swoimi problemami.
� Kasia Guzińska
Tożsamość zawodowa
psychologa
� Kasia Guzińska
Tożsamość zawodowa psychologa
Tożsamość zawodowa
tożsamość osobista; tożsamość społeczna
Tożsamość
Tożsamość
Tożsamość
osobista
zawodowa
społeczna
Tożsamość indywidualna
� Kasia Guzińska
Proces kształtowania się tożsamości- efekt rozwojowy
(Marcia, 1980)
ETAP I ETAP II EFEKT
ROZWOJOWY
eksploracja podjęcie TOŻSAMOŚĆ
zobowiązania OSI
GNI
TA
eksploracja TOŻSAMOŚĆ
MORATORYJNA
podjęcie TOŻSAMOŚĆ
zobowiązania NADANA
TOŻSAMOŚĆ
ROZPROSZONA
� Kasia Guzińska
Stadia rozwoju moralnego a fazy rozwoju zawodowego psychologa
(Brzezińska, 2000)
Stadium
Charakterystyka I Faza rozwoju zawodowego
P stadium rozwoju moralnego
R
WCHODZENIE W ROL
ZAWODOW
:
MORALNOŚĆ UNIKANIA KARY:
Z
" faza orientacyjna: rozpoznanie zakresu
" przestrzeganie nakazów, poddanie się
E
wymagań/ oczekiwań pracodawcy, zestawu
działaniu autorytetów;
podstawowego instrumentarium, reguł:
D
" unikanie łamania reguł zagwarantowane
funkcjonowania instytucji/ kontaktu ze
K
przez karanie, przestrzeganie norm dla nich współpracownikami/ z klientami;
O
" faza poznawcza: poznanie przepisu roli,
samych;
N
" brak uwzględniania interesów innych ludzi, naśladowanie wzorów zachowania
W
typowych dla środowiska (zasada mimikry)
brak relatywizowania dwóch punktów
E
tj. tych, które: przynoszą największe
widzenia.
gratyfikacje, nie narażają na negatywne
N
oceny środowiska zawodowego, spotykają
C
się z milczącą lub jawną jego akceptacją.
J MORALNOŚĆ WA
ASNEGO INTERESU:
Obszar działania: odtwarzanie formy
O
" uzasadnianie sądów moralnych z punktu
zewnętrznej, bez rozumienia sensu zasad
N
widzenia nagród i przewidywanych korzyści
funkcjonowania instytucji/ swojego miejsca.
A
osobistych;
Sens działania: maksymalizacja
L
" działanie zgodnie z własnymi interesami i
przystosowania do otoczenia oraz dążenie
N
do zyskiwania nagród/ unikania kar
potrzebami, pozwalanie innym na to samo.
E
� Kasia Guzińska
Stadium
Charakterystyka
II Faza rozwoju zawodowego
stadium rozwoju moralnego
MORALNOŚĆ INTERPERSONALNEJ WCHODZENIE W ROL
ZAWODOW
:
HARMONII:
" wiara w złotą regułę;
" faza adaptacji: sprawne posługiwanie się
K
" uzasadnianie sądów moralnych z punktu wiedzą/ umiejętnościami nabytymi w trakcie
O
studiów, poszerzanie zakresu/ rodzaju
widzenia przewidywanego braku aprobaty
kompetencji poprzez studia podyplomowe,
N
ze strony osób pozostających w
szkolenia, kursy, aktywne włączanie się w
bezpośrednich interakcjach;
W
funkcjonowanie zespołów istniejących w
" odpowiadanie na oczekiwania bliskich
miejscu pracy;
E
sobie ludzi.
N
MORALNOŚĆ PRAWA I PORZ
DKU:
" faza innowacji: innowacje wprowadzane
" dążenie do utrzymywania porządku są tylko w ramach rozpoznawanej konwencji
C
społecznego, odróżnianie społecznego punktu działania w miejscu pracy, dotyczą
J
widzenia od motywów/ uzgodnień usprawnień w już stosowanych procedurach
interpersonalnych, uzasadnianie sądów działania (realizowania celów instytucji) i
O
moralnych z punktu widzenia uznanych sposobach organizacji pracy.
autorytetów, obowiązujących norm/ pełnionych
N
ról społecznych;
Obszar działania: nabywanie/ doskonalenie
A
" okazywanie szacunku autorytetom;
kompetencji zawodowych, organizacyjno-
wypełnianie aktualnych/ podjętych obowiązków;
L
społecznych.
aktywne uczestniczenie w życiu społeczeństwa,
Sens działania: pełna akceptacja przepisu
N
grup, instytucji;
roli, dążenie do jak najlepszego sprostania
" przyjęcie punktu widzenia systemu, który
E
uświadamianej/ akceptowanej konwencji
określa role/ reguły.
funkcjonowania instytucji.
� Kasia Guzińska
Stadium
Charakterystyka III Faza rozwoju zawodowego
stadium rozwoju moralnego
MORALNOŚĆ UMOWY SPOA
ECZNEJ: WCHODZENIE W ROL
ZAWODOW
:
P
" postępowanie zgodne z założeniem, że ludzie " faza adaptacji twórczej: krytyczne
O mają różne wartości i opinie; uwzględnianie w posługiwanie się wiedzą, rewidowanie
działaniach tego, że większość wartości i reguł przepisu roli, refleksja nad poznanymi dotąd
K
jest względna wobec własnej grupy odniesienia; uzasadnieniami wykonywanych procedur,
O
sposobów organizacji pracy, wprowadzanie
" integracja różnych perspektyw dzięki
N innowacji modyfikujących dotychczasowy
formalnym mechanizmom uzgadniania,
styl działania instytucji;
zawierania kontraktu.
W
układem odniesienia: poczucie kompetencji,
MORALNOŚĆ UNIWERSALNYCH
E
własna autonomia, doświadczenie, pomysły,
ZASAD ETYCZNYCH:
N
krytyczny stosunek do rzeczywistości;
" uznanie istnienia uniwersalnych zasad
C
" faza samorealizacji: wprowadzanie
moralnych oraz osobiste zobowiązanie się
nowych procedur/ sposobów organizacji
wobec nich;
J
działania własnego/ zespołowego, tworzenie
" przyjęcie punktu widzenia, że każda
O
nowych zespołów, poszukiwanie/
racjonalna jednostka sama rozpoznaje naturę
N
realizowanie nowych zadań.
moralności i  bycia normalnym ;
A
Obszar działania: nabywanie/ doskonalenie
" świadomość wartości/ praw istniejących przed
kompetencji zawodowych, organizacyjno-
L i ponad powiązaniami społecznymi/
społecznych.
kontraktami;
N
Sens działania: pełna akceptacja siebie
" świadomość trudności integracji odmiennych
E
jako osoby autonomicznie/ odpowiedzialnie
punktów widzenia.
zarządzającej własną karierą zawodową.
� Kasia Guzińska