1
Dr C. Marasiński
Etyka
Teoria wartości a neutralność światopoglądowa.
Filozofia, aksjologia, etyka
2
Hierarchie lub klasyfikacje wartości
Max Scheler
Władysław Tatarkiewicz
3
Dochodzenie do wartościowego czynu wg Janusza Homplewicza
Faza I. Poznawanie wartości:
- Nabywanie wiedzy o wartościach i postawach realizujących pewne wartości.
Nauka o normach, zasadach, teoriach.
- Rozpoznawanie w swoim otoczeniu postaw, które mogą być przykładem realizacji
określonych wartości.
Faza II. Przeżywanie wartości. W wyniku przeżywania pewne wartości przyjmujemy (lub
odrzucamy). Jesteśmy zaangażowani emocjonalnie i mamy do tego, co przeżyliśmy
stosunek subiektywny (nieobojętny).
Faza III. Czyn.
Wartości, które były treściami poznania, przemyśleń i przeżyć są realizowane w
stosownych czynach.
Patrz:
Homplewicz J., Pedagogika i etyka, Rzeszów 2009.
4
Podział etyki na etykę teleologiczną i etykę normatywną
Normy etyczne
Normy są znakami, mówiącymi o realizacji pewnych wartości.
Normy są zewnętrzne i widoczne, są  wizytówkami wartości (Janusz Homplewicz).
Istnieje porozumienie, co do norm. Normy funkcjonują obiektywnie.
O normach, podobnie jak o wartościach, możemy mówić, nie redukując ich i nie
uzasadniając bytami transcendentalnymi (poza doświadczeniem)
Normy mogą się zmieniać.
anomia  sytuacja braku norm
Człowiek jest w stanie manipulować normami, czyli udawać, że realizuje pewne wartości.
W sytuacjach dezorientacji, człowiek jest w stanie przełamać kryzys,  mierząc swoje
postępowanie z uznawanymi przez siebie normami.
Wiek XIX, XX, XXI cechuje  dynamizm norm moralnych, Kwestionowane są nawet
normy związane z poszanowaniem i ochroną ludzkiego życia.
5
Etyka a światopogląd
Dwie charakterystyczne postawy współczesnych ludzi wobec wartości
1. Przypisywanie sferze wartości jednoznacznie pozytywnej ontologii (uważanie wartości
za byty) np. idealizm obiektywny Platona.
Postawa ta charakteryzuje zazwyczaj ludzi o usposobieniu religijnym. (Substancjalne
bądz
personalne ujmowanie wartości)
W tym przypadku koncepcja wartości wykracza poza powszechnie dostępne
doświadczenie.
2. Redukowanie wartości, czyli ujmowanie ich, jako tego, co pożyteczne (utylitaryzm),
skuteczne (pragmatyzm), przyjemne (sensualizm). Postawę tę charakteryzuje relatywizm i
skłonność do subiektywistycznego traktowania wartości, którym odmawia się przeważnie
substancjalnego istnienia. Wartości są zasadniczo cechami pewnych przedmiotów.
Postawa taka rozpowszechniła się w II poł. XIX wieku pod wpływem upowszechniania się
tzw.  światopoglądu naukowego .
Z dzisiejszej perspektywy obie postaw opierają się na założeniach przyjętych  na wiarę
Leszek Kołakowski:
[...] żadne doświadczenie nie może przekonać nas bez wątpliwości, że nie ma energii boskiej działającej w
ewolucji, że nie ma intencji, która prowadzi świat w określonym kierunku.
[...] obowiązujący kodeks procedur naukowych, ustalony w ostatnich czterech stuleciach naszej cywilizacji, nie
pozwala nam postrzegać śladów Boga w maszynerii materii.
Etyka współczesnego nauczyciela nie powinna służyć żadnemu światopoglądowi (por.
Deklaracja Praw Człowieka, Dziecka, Ucznia, Karta Nauczyciela) Powinna być
uniwersalna.
Aksjologia Moore a
George Edward Moore (1873-1951) Uniwersytet w Cambridge
6
Stanowisko Moore a stanowi przykład  nieagresywnej analizy języka, przeprowadzanej
ze znacznie wyższą kulturą filozoficzną niż neopozytywizm w radykalnej formie. Kilka
cech postawy filozoficznej Moore,a:
Stał na stanowisku realizmu. Realizm przyznawał światu zewnętrznemu prawdziwość.
Przeciwstawiał się idealizmowi. Należy dodać, że był to idealizm rozumiany radykalnie,
subiektywistycznie  po angielsku (Berkeley).
Unikał wyjaśniania i tłumaczenia tego, co jest zrozumiałe. Wyjaśniać, znaczy sprowadzać
do czegoś, redukować. Nie ma sensu, aby słowo zrozumiałe (jak pojęcie dobry) redukować,
do innego pojęcia. Poznanie jest faktem ostatecznym.
Dążyć do jedności i sytemu kosztem prawdy nie jest rzeczą dla filozofów właściwą, chociaż
wielu tak czyni.
7
Moore zajmował się analizą potocznego języka i zdrowym rozsądkiem. Podkreślał
fragmentaryczny i niesystemowy charakter własnych prac.
8
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela została uchwalona 26 sierpnia 1789 r. przez
Konstytuantę. Stworzona przez rewolucję francuską, wywodziła się z filozoficznych i
politycznych nurtów oświecenia i masonerii (Rousseau, Wolter, Diderot, J. Locke).
Rozwiązania szczególne
W jej treści można było wyodrębnić dwie podstawowe grupy zagadnień:
" Zasady organizacji państwa:
o suwerenność narodu francuskiego
o trójpodział władzy (wzorowana na podziale Monteskiusza)
" Wolności i prawa obywatelskie (fundamentalne i nienaruszalne):
o wolność fizyczna i duchowa (wolność słowa i wyznania)
o prawo własności
o bezpieczeństwo
o opór przeciwko wszelkim formom ucisku
o równość wobec prawa i sądu
o nietykalność osobistą
o równy dostęp do urzędów i stanowisk
9
Kontekst historyczny DPCziO 1789:
" Inny a PC: Czy każdy Inny z przyjmie PC?
" Prawa człowieka  prawa kolonizatorów
" Stosunek przedstawicieli Oświecenia do religii i tradycji (Gadamer)
" Podróżnicy i nie-podróżnicy: Herodot a Arystoteles
" Jan Potocki
" Tolerancja. Empatia,
" Tradycja wg Gadamera
10
Stosunek przedstawicieli Oświecenia do religii i tradycji
Hermeneutyczne studium niemieckiego filozofa - Hansa-Georga Gadamera (1900-
2002)- przywołuje ducha tej epoki docierając do osiemnastowiecznego sensu wzajemnych
relacji takich kluczowych słów jak  tradycja ,  przesąd ,  autorytet czy wreszcie  rozum .
Jak wiadomo Oświecenie pragnęło być Epoką Rozumu:
Ogólna tendencja oświecenia polega na tym, by nie uznawać żadnego autorytetu i wszystko
rozstrzygać przed trybunałem rozumu.1
Zwalczano wszelkie przejawy irracjonalizmu, które utożsamiano z przesądami.
Ponieważ wszelka tradycja, nawet ta szlachetna, z której kultura czerpie swe życiodajne soki,
wykracza zdecydowanie poza płaski racjonalizm, doszło do szkodliwego przeciwstawienia
tradycji rozumowi:
Nie tradycja, lecz rozum stanowi ostateczne z
ródło wszelkiego autorytetu. Zapis nie musi być
prawdziwy. Możemy wiedzieć lepiej. Oto ogólna maksyma, z którą nowożytne oświecenie występuje
wobec tradycji [...]2
Filozofowie podróżnicy i nie-podróżnicy: Herodot a Arystoteles
Herodot: właściwym sposobem istnienia ludzkości jest wielość
Arystoteles: wszyscy ludzie powinni żyć tak samo, jak Grecy
1
H-G. Gadamer, Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, przeł. i wstęp B. Baran, Warszawa 2007, s.
376.
2
Op. cit., s. 376.
11
 Uznając daremność niemożliwej rewolucji, Potocki wyraża złożoność rzeczywistości, naszą
niezdolność do jej uchwycenia; podróżnik poświadcza nieskończoną różnorodność ludzkich
istnień, akceptację innego, która jest podstawą tolerancji:
Natura wynalazła trzydzieści zewnętrznych form dla ras człowieka, całkowicie odmiennych, a
my domagamy się, żeby miała tylko jedną wewnętrzną formę i żeby te same zasady rządzenia służyły
wszystkim. (J. Potocki)
12
W chwili, kiedy Francja ogłasza prawa człowieka., co jest wielkim postępem, ale też i
zalążkiem zachodniej świadomości, która uznaje swoją wyższość (usprawiedliwiając tym
samym kolonizację), Potocki broni prawa do zachowania różnicy. 3
Dlaczego PC mogły być odbierane jako zagrożenie tożsamości?
3
Cytuję za: F. Rosset, D. Triaire, Jan Potocki., Biografia, s. 171
13
Idea społeczeństwa obywatelskiego
Jedno prawo  wielość postaw i przekonań moralnych
Relacja prawa i etyki:
Prawo chroni wartości.
Etyka realizuje (urzeczywistnia) i przekazuje wartości.
Także kształtuje postawy. (Co i dlaczego człowiek powinien.)
Aktualne akty praw uniwersalnych
Podkreślanie globalnego i powszechnego (uniwersalnego) sensu i zasięgu Deklaracji Praw
Człowieka (1948).
Wartości chronione przez Powszechną Deklarację Praw Człowieka (1948).
godność
wolność
Podkreślanie globalnego i powszechnego (uniwersalnego) sensu i zasięgu KONWENCJI
PRAW DZIECKA (1924, 1989).
Wartości chronione przez KONWENCJ
O PRAWACH DZIECKA.
ochrona (dziecka)
rozwój
Obecne w PRAWACH UCZNIA nawiązania do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
oraz KONWENCJI PRAW DZIECCKA.
Wartości chronione przez PRAWA UCZNIA.
rozwój
bezpieczeństwo
podmiotowe traktowanie (podmiot  subiectum, łac.)
14
Karta Nauczyciela (2011)
Art. 6.
Nauczyciel obowiązany jest:
1. rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu
stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną,
wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem
bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
2. wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
3. dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
4. kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w
poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze
wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
5. dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich
zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaz
ni między ludz
mi różnych
narodów, ras i światopoglądów.
Podstawa programowa z komentarzami (2008-2009)
W procesie kształcenia ogólnego szkoła podstawowa kształtuje u uczniów postawy
sprzyjające ich dalsze mu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu,
takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie
własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność,
przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze,
podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju społecznym
bardzo ważne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, po stawy poszanowania
tradycji i kultury własnego narodu, a tak że postawy poszanowania
15
dla innych kultur i tradycji. Szkoła podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania
wszelkiej dyskryminacji.
W procesie kształcenia ogólnego szkoła na III i IV etapie edukacyjnym kształtuje
u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu
i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiary godność, odpowiedzialność,
wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość
poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do
uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej.
W rozwoju społecznym bardzo ważne jest kształtowanie postawy obywatelskiej,
po stawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a tak że
postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoła podejmuje odpowiednie
kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji.