�ż




Właśnie dlatego znajomość logiki powinno się rozpatrywać jako niezbędny element w pracy zawodowej redaktora. Teoria logiki nie pozoruje w sprzeczności z doświadczeniem. lecz kontroluje je i wzmacnia autorytetem naukowym. W porównaniu z in-tukyjną analizą teksu jest ona bardziej niezawodnym narzędziem 0 ma się rozumieć bardziej nowoczesnym) w pokonywaniu trudności logicznych.
Istnieje kultura poligraficzna ustawicznie rozwijająca się i ooraz bardziej wnikliwie badana. Istnieje kulturtfś&wa, utrwalona w licznych poradnikach i podręcznikach leksyki, gramatyki t stylistyki praktycznej. Ponadto istnieje przecież określona kultura myślenia. Czy nie traktujemy niekiedy tego nie mniej (jeśli nie bardziej) 'raźnego elementu naszej pracy zbyt lekkomyślnie?
Łacińskie słowo adtura znaczy �śuprawa, uprawianie’'. Tak jak dla kulturalnej, poprawnej i zrozumiałej wypowiedzi niezbędne jest odpowiednie przygotowanie lingwistyczne, tak i dla poprawnego �" warto jeszcze raz podkreślić wykształconego �" myślenia, niezbędne jest świadome przyswojenie tych wewnętrzynch �śmechanizmów" działania umysłu ludzkiego, które odkrywa i utrwala logika.
3
Potocznie stosowane oceny poszczególnych momentów myślenia (logicznie, nielogicznie itd.), jak już powiedziano, są bardzo nieokreślone i dlatego sam termin _ Jogika" wymaga uściślenia. Jest to cym bardziej niezbędne, te nawet w nauce nierzadko używa ssę go w związkach z licznymi przymiotnikami, wyrażającymi zróżnicowany stosunek do logiki lub nazywającymi jej działy: klasyczna i niekluyczna, dialektyczna i formalna, dedukcyjna i indukcyjna itd. Jak zaznaczają historycy logiki, w fakde tym odzwierciedlają się liczne formacje związane z ponad dwutysięczną historią rozwoju tej nauki<ł). Logika, o której dalej będzie mowa, noś nazwę formalnej, ponieważ podstawowa jej zasada polega na wykrywaniu formalnych lub inaczej �" strukturalnych właściwości myślenia. Cóż więc w tym przypadku ro �anie się przez formę (strukturę) myśli?
Forma każdego zjawiska pozostaje w związku z jego treścią i jest określonym spo-9°bera jej wyrażania. Aby wysunąć tę tezę w odniesieniu do myślenia i uczynić charakterystykę logiki bardziej zrozumiałą, rozpatrzmy kilka przykładów.
1) Jeśli trójkąt jest równoboczny, to każdy jego kąt równa się 60*. Jeśli jakaś część tekstu ma być złożona kursywą, to podkreśla się ją Unią falistą.
JcśU w uorncTze ksylenu dwie grupy metylowe są połączone z sąsiednimi atomami węgla, to taki izomer ksylenu nazywa się orto-ksylenem.    _
Jasne jest, że przytoczone trzy zdana istotnie różnią się między sobą pod względem treści. Odnoszą się one do różnych dziedzin wiedzy i trzeba przyznać, że sens myśli wyrażonych tymi zdaniami nie jest wcale oczywisty dla każdego, kto je czyta. Mimo (o bez trudu można wykryć coś wspólnego w charakterze tych zdań. Możliwość wykry-wania �śpodobnego" w materiale �śróżnorodnym”, a nawet w pewnym stopniu, �śzrozumiałego w niezrozumiałym" można wyjaśnić w sposób następujący: to wspólne, charakterystyczne dla wszystkich trzech zdań pozwala rozpatrywać je jako jednorodne i wiąże się nie z ich treścią. lecz re sposobem kompozycji, z ich stroną formalną. Można powiedzieć, że wszystkie trzy zdania mają wspólna formę czy też strukturę,
J 1 3 wyrażony za pomocą połączenia stów �śjeśli... to". W każdym zdaniu można łatwo ' * rozróżnić dwie jamo zarysowane części: jedną zawartą między słowami �śjeśli" i �śto", drugą po słowie �śto". Oznaczając pierwszą część symbolem A. a dragą symbolem B otrzymamy formulę ,jeśli A to B", przedstawiającą schemat budowy, strukturalnego związku między poszczególnymi    każdego z trzech zdań.
Formułę tę można rozpatrywać jako swego rodzaju ogólny, abstrakcyjny, a przy tym formalny, schemat wielu myśli zbudowanych w podobny sposób. Na zasadzie tego schematu każdy może zbadować (i buduje codziennie w praktyce) wiele &tmt jednorodnych pod względem strukturalnym jak niżej:
Jeśli pada deszcz, to trzeba wziąć płaszcz.
Jeśli nie uda się otrzymać połączenia telefonicznego, to uzeba wysłać telegram.
Mówiąc o jednorodności strukturalnej tych myśli, bierzemy pod uwagę nie jednorodność gramatyczną, lecz logiczną. Jednorodność gramatyczna określana jest spójnikiem, który narzuca konieczność budowy zdania zgodnie z przyjętymi zasadami (na przykład stawiać przecinek przed słowem �śto”). Pojęciowo, logiczna jednorodność (występująca w języku w tej czy innej formie) jest określona ścisłym znaczeniem wyrażenia .Jeśli... to", w każdej z trzech podanych konstrukcji. Na czym polega ta jcdnorodnośćTOczywiście na tym, że prawdziwość pierwszej części (odpowiadającej symbolowi A), jak gdyby determinuje prawdziwość drugiej (odpowiadającej symbolowi B). Innymi słowy zakładamy na przykład, że jeśH boki trójkąta są równe, to nie może być takiego przypadku, by każdy z jego kątów nie równał się 60*. Różnica między zależnością gramatyczną a logiczną stanie się jaśniejsza po rozpatrzeniu następującego zdania:
Jeśli styczeń byl w tym roku zimny, to luty niespodziewanie przyniósł ocieplenie. 1 2
21 ;�ó >'�Ł
1
Z gramatycznego punktu widzenia zdanie jest podobne do przytoczonych wyżej (złożone podrzędnie, warunkowe). Widać jednak, że w tym przypadku dwie myśli (odpowiadające symbolom A i B) nie są związane stosunkiem takiej samej zależności, ponieważ prawdziwość drugiej nie jest uwarunkowana prawdziwością pierwszej. Raczej połączone są one aa zasadzie przed wstawienia, porównania. W ten sposób jeden i ten sam związek gramatyczny kryje różnorodno stosunki logiczne, które dalej rozpatrzone będą szczegółowo (3.1.5).
2
Mistrzem świata w piłce nożnej będzie drużyna Wielkiej Brytanii albo mistrzem świata w piłce nożnej będzie reprezentacja RFN. Iwanow jest redaktorem albo Iwanow jest korektorem.
Roztwór jest 0,1 normalny albo roztwór jest 0,01 normalny._
Przez analogię z poprzednim przykładem można bez trudu wyróżnić jednorodność charakterystyczną dla tych trzech zdań, bez względu na ich różnorodność w treśo. Ta jednorodność i tu dotyczy budowy, tza. strony formalnej. W każdym zdaniu wyraźnie wydzielone są dwie części połączone słowem �śalbo". Oznaczając picrwwą część zdania symbolem A, a drugą symbolem B otrzymamy schemat    ^ �
który ogólnie wyraża strukturę różnorodnych zdań formułowanych w sposób na-