MASAŻ
Pozycje ułożeniowe
w masażu leczniczym
cz. II  zastosowanie pozycji ułożeniowej
Odpowiednia pozycja ułożeniowa jest jednym z ważnych elementów mogących zwiększyć efektywność zabiegu masażu,
szczególnie leczniczego. W poprzednim numerze ( RwP 3/07) wyodrębniliśmy kilka podstawowych zasad, które w prak-
tyce mogą pomóc masażyście w posługiwaniu się pozycjami ułożeniowymi. Należą do nich: zapewnienie bezpieczeń-
stwa i wygody pacjenta, rozluz
nienie aparatu mięśniowo-powięziowo-więzadłowego oraz ułatwienie odpływu krwi żylnej
i chłonki. Natomiast w niniejszej pracy dokonano analizy poszczególnych pozycji ułożeniowych z podkreśleniem roli, jaką
odgrywają w uzyskaniu pożądanego efektu terapeutycznego masażu leczniczego.
artykule omówiono najczęściej sto- dzącej, ale należy pamiętać o znacznych mięśnie okolicy barkowej są w pozycji po-
Wsowane pozycje ułożeniowe w ma- ograniczeniach tej pozycji, o czym pisali- średniej (łopatka jest ustabilizowana dzięki
sażu leczniczym, ze szczególnym zwró- śmy już w pierwszej części artykułu. klinom podłożonym pod barki, które zbli-
ceniem uwagi na podstawowe wymogi, Pacjent w trakcie masażu może być żają łopatki do kręgosłupa) (fot. 1, 2).
jakie powinny one spełniać. Autorzy pra- ułożony na stole w pozycji leżenia przo- Wadami pozycji w leżeniu przodem są
cy zaprezentowali kilka dem, potocznie mówiąc uciśnięte: jama brzuszna i klatka piersiowa,
możliwości ułożenia pa- prawidłowa pozy-  na brzuchu , w leżeniu przez co ruchomość klatki piersiowej jest
cjenta do zabiegu masa- tyłem, czyli na plecach, ograniczona, a to ma niekorzystny wpływ
cja to takie uło-
żu i wskazali na ich za- i w leżeniu na boku. Do- na układ oddechowy i pracę serca. Dlate-
żenie ciała, które
lety i ewentualne wady. bór pozycji uwarunkowa- go pozycja ta może być przeciwwskazana
W pracy dokonano anali-  uwzględniając ny jest oczywiście stanem u osób z problemami układu oddechowe-
zy poszczególnych pozy- zdrowia pacjenta, wystę- go i układu krążenia. Należy podkreślić
prawa biolo-
cji ułożeniowych z pod- pującymi dolegliwościa- fakt, że jest to najczęściej stosowana pozy-
giczne  ułatwia
kreśleniem roli, jaką mi i obszarem ciała, który cja ułożeniowa do masażu, ze względu na
odgrywają w uzyskaniu realizację zadań będzie poddany zabiego- możliwość opracowywania tkanek mięk-
pożądanego efektu tera- wi, a jednocześnie będzie kich położonych w obrębie tylnej części
związanych z ma-
peutycznego masażu lecz- zapewniał łatwy dostęp tułowia, co - zważywszy na mnogość pa-
sażem leczniczym
niczego. Celem pracy jest do masowanej części cia- cjentów z bólami kręgosłupa - wpływa na
zwrócenie uwagi terapeu- ła. W tym miejscu należy jej popularność. Podczas układania pacjen-
tów na konieczność prawidłowego przygo- wspomnieć o konieczności wyposażenia ta w leżeniu przodem należy szczególną
towania pacjenta do zabiegu i wskazanie gabinetu masażu w komplet wałków, któ- uwagę zwrócić na rozluz
nienie mięśni, pa-
korzyści, jakie z tego wynikają, dla efek- re są niezbędne do prawi- miętając jednak o innych,
tywności prowadzonej terapii. dłowego ułożenia pacjen- nie mniej ważnych warun-
każdy gabinet
ta. Komplet ten powinien kach, które powinny być
masażu powinien
Prawidłowa pozycja się składać z kilku wałków spełnione w prawidłowej
W pierwszej części naszych rozważań o różnej wielkości i kształ- być wyposażony pozycji ułożeniowej. Na-
( RwP 3/07) dotyczących pozycji ułoże- cie, co jest niezmiernie leży mianowicie zwrócić
w komplet wał-
niowych w masażu zwróciliśmy uwagę na ważne dla indywidualne- uwagę na to, aby wałki
ków, które są nie-
podstawowe wymogi, jakie powinny one go ich doboru dla każde- wykorzystywane do ukła-
spełniać. Dla przypomnienia należy pod- go pacjenta. Oczywiście zbędne do prawi- dania pacjenta nie uci-
kreślić następujące cechy prawidłowej po- wszystkie wałki powinny skały powierzchownych
dłowego ułożenia
zycji, w której powinien być wykonywany być bezwzględnie ułożone naczyń żylnych, co w nie-
pacjenta
masaż. Pozycja ułożeniowa do masażu po- pod prześcieradłem i jedy- których przypadkach mo-
winna zatem: nie w celu czytelnej pre- że ujemnie wpływać na
- być bezpieczna i wygodna dla pacjenta, zentacji ich zastosowania są one na wszyst- stan zdrowia pacjenta. Pozycja, w której
- zapewniać rozluz
nienie mięśni, kich zdjęciach ułożone na prześcieradle. wykonywany jest zabieg, powinna być wy-
- ułatwiać prawidłowy odpływ krwi i chłon- godna i dlatego należy zawsze spytać pa-
ki z masowanych obszarów ciała. Leżenie przodem cjenta, czy nie odczuwa dyskomfortu, nad-
Uogólniając, możemy powiedzieć, że W leżeniu przodem, dzięki odpowiednie- miernego ucisku czy wręcz nasilenia bólu,
prawidłowa pozycja to takie ułożenie cia- mu ułożeniu, rozluz
nione są następujące a jeśli tak jest, trzeba ją skorygować, np.
ła, które - uwzględniając prawa biologicz- mięśnie: mięśnie stopy; mięśnie grupy tyl- poprzez wykorzystanie wałków o mniej-
ne - ułatwia realizację zadań związanych nej uda: dwugłowy, półścięgnisty, półbło- szych rozmiarach. Pacjent podczas masa-
z masażem leczniczym. niasty (zgięcie stawu kolanowego poprzez żu musi swobodnie oddychać, co jest szcze-
W oparciu o powyższe założenia może- ułożenie wałka w okolicy stawu skokowe- gólnie ważne w pozycji leżenia przodem.
my wyróżnić trzy podstawowe pozycje do go); mięsień biodrowo-lędz
wiowy, a głów- Dlatego też głowa powinna spoczywać na
masażu w leżeniu. Oczywiście masaż mo- nie jego część lędz
wiowa (wałek powyżej stole zwrócona w bok. W sytuacji gdy ko-
że być również wykonywany w pozycji sie- kolców biodrowych przednich górnych); nieczne jest pośrednie ustawienie głowy,
REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007 27
MASAŻ
co może być istotne przy opracowywaniu
mięśni karku, pacjent opiera czoło o swo-
je dłonie lub na wałku (fot. 3).
Leżenie tyłem
Następną pozycją ułożeniową stosowaną
w masażu jest pozycja w leżeniu tyłem, któ-
ra może być alternatywą dla leżenia przo-
dem przede wszystkim u tych pacjentów,
u których ze względu na współistniejące
schorzenia układów oddechowego i krąże-
Fot. 1.
nia (np. nadciśnienie tętnicze) lub narzą-
dów wewnętrznych jamy brzusznej istnie-
ją przeciwwskazania do dłuższego leżenia
na brzuchu. Jest to pozycja ułożeniowa do-
bra do masowania klatki piersiowej, powłok
brzusznych, przedniej powierzchni kończyn
dolnych i kończyn górnych. Stosowanie tej
pozycji umożliwia bardzo dobry dostęp do
stosunkowo dużego obszaru ciała:
- powierzchnia podeszwowa i grzbieto-
wa stopy,
- przednia grupa mięśni podudzia (pisz-
Fot. 2.
czelowy przedni, prostownik długi pal-
ców, prostownik długi palucha),
- grupa boczna mięśni podudzia (mięśnie
strzałkowe),
- pasmo biodrowo-piszczelowe (na bocz-
nej powierzchni uda),
- przyśrodkowa grupa mięśni uda (przy-
wodziciele),
- przednia grupa mięśni uda (krawiecki,
czworogłowy uda),
- zewnętrzne mięśnie miednicy (głów-
nie mięśnie pośladkowe średnie i na-
prężacz powięzi szerokiej),
- mięśnie klatki piersiowej (piersiowy
większy, piersiowy mniejszy i zębaty
przedni),
- mięśnie powłok brzusznych (prosty
brzucha, skośne brzucha),
- mięśnie okolicy barku (naramienny),
- mięśnie szyi (pochyły środkowy, tylny Fot. 3.
i przedni oraz mostkowo-obojczykowo-
-sutkowy).
Bardzo ważne w leżeniu tyłem jest
ustawienie głowy w pochyleniu do przo-
du, co ma duże znaczenie dla rozluz
nie-
nia mięśni szyi, klatki piersiowej, powłok
brzusznych i kończyn dolnych. Gdy gło-
wa ułożona jest płasko na stole, mięsień
mostkowo-obojczykowo-sutkowy po-
przez oddalenie przyczepów kostnych
ma zwiększone napięcie spoczynkowe
i przez to podciąga mostek i klatkę pier- Fot. 4.
siową do góry. Wymusza to jednoczesne
zwiększenie napięcia mięśnia prostego
brzucha, który przyczepia się do most-
ka, i na gałęzi górnej kości łonowej. Z ko-
lei zwiększone napięcie mięśnia proste-
go brzucha prowokuje wzrost napięcia
mięśni stabilizujących miednicę od dołu
i przyczepiających się do kolca biodrowe-
go górnego (naprężacz powięzi szerokiej
i krawiecki) oraz do kolca biodrowego
przedniego dolnego (głowa prosta mię-
śnia czworogłowego uda).
Fot. 5.
28 REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007
fot. archiwum autorów
MASAŻ
sowanych swoją wysokością do szeroko-
ści obręczy barkowej i biodrowej, co jest
warunkiem stabilności pozycji (fot. 6, 7).
Przy opracowywaniu tkanek w obrębie
barku, np. w zespole bolesnego barku, ist-
nieje możliwość podwieszenia kończyny
górnej na podwieszce celem uzyskania
maksymalnego rozluz
nienia, co przy du-
żej bolesności i związanej z nią ograni-
Fot. 6. czonej ruchomości niejednokrotnie jest
warunkiem uzyskania efektu terapeutycz-
nego (fot. 8). Oczywiście w tym przypad-
ku konieczna jest możliwość zamocowa-
nia podwieszki do stojaka lub kraty.
Podsumowanie
W niniejszym opracowaniu nie analizuje-
my szczegółowo ułożenia poszczególnych
części ciała względem siebie, ponieważ
jest to kwestia indywidualna dla każde-
Fot. 7.
go pacjenta. Dla jednej osoby w pozycji
Tak więc przygotowując pacjenta do żeber i odbarczy tętnicę i żyłę podoboj- leżenia przodem komfortowe i optymal-
opracowywania mięśni kończyn dolnych, czykową. Podsumowując, pozycja w le- nie rozluz
niające mięśnie będzie ułoże-
należy pamiętać nie tylko o rozluz
nieniu żeniu tyłem powinna zapewniać rozluz
- nie kończyny dolnej w zgięciu w stawie
tkanek leżących bezpośrednio w okolicy nienie wszystkich mięśni, ze szczególnym kolanowym pod kątem 30 stopni, a dla
zabiegowej, ale również wszystkich tych, uwzględnieniem tych leżących po przed- innej 40 stopni. Ważne natomiast jest to,
które mogą mieć bezpośredni lub pośred- niej stronie ciała i zapewnić oprócz kom- aby w trakcie masażu pozycja ułożeniowa
ni wpływ na poziom napięcia spoczynko- fortu pacjenta swobodny przepływ krwi spełniała w miarę możliwości wszystkie
wego masowanych mięśni. Jak widać na i chłonki (fot. 4, 5). omawiane w artykule warunki, a to z ko-
przedstawionym przykładzie, istnieje ści- lei jest konieczne do osiągnięcia optymal-
sła zależność strukturalno-funkcjonalna Leżenie na boku nego efektu terapii. Pisząc o pozycji uło-
pomiędzy poszczególnymi tkankami mięk- Kolejną odmianą pozycji ułożeniowej jest żeniowej w masażu, chcieliśmy poruszyć
kimi w obrębie układu ruchu, którą należy leżenie na boku, które, pomimo że jest sto- problem, który niejednokrotnie traktowa-
uwzględniać zarówno podczas przygoto- sunkowo rzadko stosowane, można okre- ny jest przez masażystów drugoplanowo,
wania pacjenta do zabiegu, jak i w trakcie ślić jako najbardziej uniwersalną i umoż- co sprawia, że masaż często wykonywany
jego wykonywania. Analogicznie w sytu- liwiającą wykonanie zabiegu praktycznie jest nieprofesjonalnie, w przypadkowych
acji, gdy celem zabiegu będzie normaliza- wszystkich tkanek znajdujących się po miejscach i bez odpowiedniego przygoto-
cja napięcia mięśnia mostkowo-obojczy- masowanej stronie ciała i to zarówno tych wania stanowiska zabiegowego. Powo-
kowo-sutkowego, należy ułożyć pacjenta leżących z przodu, jak duje to, że często jest on
z wysoko uniesionymi kończynami dol- i z tyłu ciała. Pozycja ta postrzegany jako zabieg
dobór pozycji
nymi, co pośrednio będzie miało wpływ jest szczególnie zalecana o działaniu głównie psy-
uwarunkowany
na wstępne rozluz
nienie mięśni powłok w sytuacji, kiedy pacjent chologicznym, natomiast
jest stanem zdro-
brzusznych i mięśni szyi. ze względu na występu- nie znajduje zasłużonego
Pamiętać należy również o tym, że po- jące u niego dolegliwości miejsca w postępowaniu
wia pacjenta,
zycja, w której przebywa pacjent podczas bólowe lub współistnie- medycznym jako zabieg
występującymi
masażu, powinna zapewniać swobodny jące schorzenia nie może leczniczy. Dlatego też,
dolegliwościami
odpływ krwi i chłonki z okolicy masowa- leżeć na brzuchu, o czym mając na uwadze rangę
nej. W przypadku pozycji w leżeniu tyłem była mowa powyżej. Je- i obszarem ciała,
masażu i dobro pacjen-
często obszarem zabiegowym jest kończy- dyną jej niedogodnością, tów, dla wielu, dla któ-
który będzie pod-
na górna, a co za tym idzie  musimy tak ale nie wadą, jest to, że rych masaż jest jedną
dany zabiegowi
ją ułożyć, aby nie powodowała ona uci- w przypadkach kiedy ist- z najefektywniejszych
sku na naczynia doprowadzające i odpro- nieje konieczność wyko- form terapii, powinniśmy
wadzające krew i chłonkę. W tej sytuacji nania masażu po obu stronach ciała, po zadbać w pierwszej kolejności o rzeczy
niezwykle istotne jest ułożenie barków na opracowaniu jednej strony (z reguły tej podstawowe, jakimi niewątpliwie są od-
trójkątnym wałku, co oddali obojczyk od bardziej bolesnej) konieczna jest zmia- powiednie przygotowanie pacjenta do
na ułożenia pacjenta, aby móc wykonać zabiegu, a następnie profesjonalne prze-
zabieg drugiej strony ciała. Niewątpliwą prowadzenie oceny, zaplanowanie i wy-
zaletą omawianej pozycji jest brak ucisku konanie zabiegu.
klatki piersiowej i jamy brzusznej przez
co ruchomość klatki piersiowej jest nie- WALDEMAR ANDRZEJEWSKI1,
ograniczona, a to ma wpływ na swobodę KRZYSZTOF KASSOLIK1, HENRYK PAWLAK2
1
oddychania pacjenta w trakcie nierzadko Katedra Fizjoterapii
długiego zabiegu. Jest ona również bardzo Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
2
wygodna i sprzyja optymalnemu rozluz
- Zakład Gerontologii Akademii Medycznej
nieniu mięśni. Podczas leżenia na boku we Wrocławiu
należy zwrócić uwagę na oparcie koń-
czyny górnej i dolnej na wałkach dosto- Piśmiennictwo u autorów
Fot. 8.
30 REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007