KRENOTERAPIA
Naturalne butelkowane wody
mineralne, z
ródlane i stołowe  cz. II
Konsumpcja naturalnych wód butelkowanych
rzeciętne dzienne zapotrzebowanie do- w granicach 400-500 mg/litr z dużą zawar- schorzeń układu oddechowego i pokarmo-
Prosłego człowieka na wodę pochodzącą tością wapnia. Woda o wysokiej minerali- wego lub wyzwalać bezpośrednio po wypi-
ze wszystkich z
ródeł konsumpcyjnych wy- zacji w żadnym wypadku nie może być po- ciu tzw. kolki żołądkowo-jelitowe. Przy po-
nosi w zwykłych warunkach około 2700- dawana dzieciom. jawianiu się takich dolegliwości należy pić
-3800 ml i różni się w zależności od płci Wody o wysokiej zawartości sodu zaleca wodę o temperaturze pokojowej. Po otwar-
i wieku, inne jest u kobiet w ciąży i kar- się jedynie w czasie upałów i po intensyw- ciu butelki wodę należy przechowywać
miÄ…cych, zależy również od rodzaju i iloÅ›ci nych wysiÅ‚kach, w normalnych warunkach w temperaturze od 4°C do 20°C w miejscu
spożywanych pokarmów. Wraz z ich wzro- nie zaleca się takiej wody, ponieważ w co- zacienionym i dbać, aby była przechowywa-
stem powstaje potrzeba dostarczenia więk- dziennej diecie sodu jest pod dostatkiem, na w lodówce i nie ulegała przemrożeniu.
szej ilości płynów, ponieważ związane jest a nawet w nadmiarze. Poważne ogranicze- Po każdym otwarciu należy w miarę szyb-
to z nasileniem procesów metabolicznych nie sodu powinno być stosowane u osób ko i dokładnie zakręcić nakrętkę i umieścić
i koniecznością usuwania z moczem zbęd- z chorobami serca i nerek oraz u małych wodę w lodówce, nigdy nie pić bezpośred-
nych produktów przemiany materii. Za- dzieci, dla których dopuszczalne stężenie nio z butelki. Po otwarciu butelki w pełni
potrzebowanie na wodę w przeciętnych sodu w wodzie do picia nie powinno prze- bezpieczne korzystanie z wody w warun-
warunkach życiowych wynosi dla dorosłe- kraczać 200 mg/l. W chorobie nadciśnienio- kach temperatury pokojowej utrzymuje się
go człowieka około 2-4% masy ciała, a dla wej i we wszystkich schorzeniach z towa- przez około 12 godzin, natomiast woda sil-
dzieci  10%. rzyszącymi obrzękami, woda taka powinna nie gazowana przechowywana w lodówce
Z powyższych względów dla osoby do- mieć zawartość sodu poniżej 20 mg/l. może być użytkowana przez około 1-2 dni.
rosłej o przeciętnej budowie, przebywają- Najbardziej zalecane są wody z dużą ilo- Zazwyczaj przy przeciętnym piciu wody
cej w przeciętnych warunkach, dzienne za- ścią jonów wapnia i magnezu, ze względu naturalnej 1,5-litrowa butelka wystarcza na
potrzebowanie na wodę w postaci płynnej na ich znaczenie dla prawidłowego funk- 1 dzień, chyba że spożywa się kilka rodza-
waha się w granicach 1200-2800 ml. Nato- cjonowania organizmu oraz częsty niedo- jów wód jednocześnie. Pozostawianie wody
miast minimalna ilość wody, jaka powin- bór tych pierwiastków w codziennej diecie. w otwartej butelce w temperaturze pokojo-
na być dostarczana ustrojowi, aby zapobiec Zaleca się picie wód, które w litrze mają wej sprzyja rozwojowi bakterii i pleśni i po
występowaniu zmian patologicznych, wy- co najmniej 150 mg wapnia i co najmniej dłuższym czasie może powodować zabu-
nosi 1 litr wody na dobę, nie może być to 50 mg magnezu, a szczególnie korzystne rzenia żołądkowo-jelitowe, a nawet zatru-
jednak długotrwałe. są te, w których proporcja tych składników cie pokarmowe.
wynosi 1 : 2, ale tego typu wód jest bardzo Wybór odpowiedniej wody do codzien-
Dawkowanie wody mało. Natomiast nie ma problemu z ilością nego picia jest często przypadkowy i w du-
wysoko zmineralizowanej wód o dużej zawartości wapnia. Przy prawi- żym stopniu zależny od reklamy, preferen-
Przyjmuje się, że osoby dorosłe mogą pić dłowym doborze wody można zaspokoić od cji w danym środowisku i od ceny. Przy
bez ograniczeń większość wód o minera- kilku do kilkudziesięciu procent dziennego wyborze wody zazwyczaj najpierw zasta-
lizacji niskiej  około 500 mg/litr i śred- zapotrzebowania na wapń i magnez. nawiamy się, czy ma to być woda gazowa-
niej  do 1500 mg/litr, natomiast nie wol- Kobiety ciężarne i karmiące powinny na, czy niegazowana. Natomiast zwraca-
no pić w nadmiarze i stale wód wysoko zwracać szczególną uwagę na skład wo- nie uwagi na zawartość biopierwiastków
zmineralizowanych. Codzienne spożywa- dy, podobnie powinni czynić rodzice przy jest często niestety na dalszym planie. Po-
nie w dużych ilościach wody o mineraliza- doborze wody dla dzieci. Ludzie w pode- nadto nie wszystkie wody zaklasyfikowa-
cji powyżej 1500 mg/l może doprowadzić szłym wieku nie powinni pić zarówno wo- ne przez producenta jako mineralne mają
do niebezpiecznej kumulacji biopierwiast- dy o bardzo niskiej, jak i bardzo wysokiej wymaganą zawartość minerałów, co dodat-
ków w organizmie, natomiast można ją sto- mineralizacji oraz unikać wody, która po- kowo dezorientuje konsumenta. W Polsce
sować co pewien czas, aby uzupełnić uby- siada dużą zawartość któregoś ze składni- spożywa się około 56% wód gazowanych
tek pierwiastków, zwłaszcza przy obfitym ków, a głównie sodu. Przy wyborze wody i około 44% niegazowanych, przy czym
poceniu się. Wody o dużej mineralizacji należy zawsze sprawdzić, jaka jest ogólna niegazowane wody piją głównie kobiety,
zaleca się w ograniczonych dawkach ce- mineralizacja wody i jaka jest zawartość a gazowane mężczyz
ni, zwłaszcza w mło-
lem pobudzenia wydzielania soków tra- poszczególnych kationów i anionów, po- dym i średnim wieku.
wiennych oraz celem przyspieszenia pe- nieważ nie wszyscy producenci w nazwie
rystaltyki przewodu pokarmowego. Na swojej wody podajÄ… jej miano poprawnie, Gazowana czy niegazowana?
przykład w zaparciach korzystne jest wypi- zgodnie z obowiązującą klasyfikacją. Wody gazowane powodują rozszerzenie
janie rano 1-2 szklanek zimnej gazowanej naczyń krwionośnych w żołądku, przyczy-
wysoko zmineralizowanej wody. Szklanka Temperatura spożycia niając się do wzrostu resorpcji i sekrecji
wody wysoko zmineralizowanej wypita na i warunki przechowywania oraz pobudzenia motoryki przewodu po-
20-30 minut przed posiłkiem może zmniej- Powinno się pić wodę o temperaturze około karmowego i zwiększonego wydzielania
szyć apetyt i jednoczeÅ›nie nie dostarcza 12-15°C i raczej nie niższej niż 10°C. Znacz- soku żoÅ‚Ä…dkowego. Duże iloÅ›ci dwutlen-
żadnych kalorii i może przy tej dawce być nie zimniejsza woda może powodować sta- ku węgla powodują rozpieranie żołądka
często, a nawet stale stosowana. Dzieciom ny zapalne gardła i strun głosowych oraz i czasami odbijanie, ale jednocześnie szyb-
najlepiej podawać wodę o mineralizacji być przyczyną zaostrzenia istniejących ciej dają uczucie zaspokojenia pragnienia,
REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007 31
KRENOTERAPIA
działają moczopędnie i powodują niewiel- szych osób dodatkowo obciąża to krążenie. gnienia, które występuje nieco póz
niej niż
ki wzrost potliwości. Woda gazowana po- Wypicie szybko jednorazowo około 250 ml rzeczywiste zapotrzebowanie organizmu
budza także przemianę materii, ponieważ wody powoduje niewielki wzrost diurezy, na wodę. W niektórych warunkach może
powoduje zwiększone wydzielanie soków ale wypicie w krótkim czasie 700-800 ml to doprowadzać do odwodnienia, zwłasz-
trawiennych. Wody z większą zawartością daje już znaczną diurezę, która wiąże się cza u dzieci i starszych osób, ponieważ
dwutlenku węgla powodują zafałszowanie zawsze ze wzrostem wydalania elektroli- wypijanie płynów w ilościach zaspokaja-
uczucia zaspokojenia pragnienia, które po- tów, zwłaszcza gdy stosowana jest woda jących uczucie pragnienia uzupełnia stra-
jawia się znacznie wcześniej niż rzeczywi- słabo zmineralizowana. ty wody jedynie w 60-70%. Nawet niewiel-
ste zaspokojenie pragnienia uzyskiwane Należy pamiętać, że organizm czło- kie odwodnienie pomimo odpowiedniej
przy piciu wody niegazowanej, z powyż- wieka nie może magazynować większej podaży płynów daje się zrekompensować
szego względu nie należy pić tego rodzaju ilości wody i z tego powodu istnieje ko- dopiero po upływie kilku godzin, a poważ-
wód przy odwodnieniu i w okresie upałów. nieczność stałego jej uzupełniania. Nie- niejsze dopiero w ciągu co najmniej doby.
Picie wód gazowanych w pewnych odstę- stety, uzupełnianie wody najczęściej jest Z powyższego względu najlepszym sposo-
pach czasu, w niewielkich ilościach wyno- dokonywane, gdy pojawi się uczucie pra- bem na poprawne uzupełnianie wody jest
szÄ…cych jednorazowo 1/2 do 3/4 szklanki
Płeć żeńska Płeć męska
nie daje żadnych objawów. Natomiast wy-
picie jednorazowo i szybko 2-4 szklanek Zalecone normy Zalecane normy
zimnej i mocno gazowanej wody wyzwala Wiek wody Wiek wody
Wyszczególnienie Wyszczególnienie
u większości osób wyraz
nie niekorzystne [lata] [l/dzień] [lata] [l/dzień]
objawy. Regularne picie gazowanej wody
Dziewczynki 9-13 2,1 Chłopcy 9-13 2,4
w większych ilościach o bardzo niskiej mi-
Młodzież 14-18 2,3 Młodzież 14-18 3,3
neralizacji może powodować obniżenie po-
Kobiety 2,7 Mężczyz
ni 3,7
ziomu elektrolitów ustrojowych, zwłaszcza
Kobiety ciężarne 3,0
u dzieci i osób starszych. Z powyższych
Kobiety karmiÄ…ce 3,8
względów wód gazowanych wcale nie po-
Tab. 1. Zalecane normy wody (zawartej w żywności i płynach) w zależności od płci i wieku oraz u kobiet w ciąży
winny pić małe dzieci, osoby z nadkwaso-
i karmiących (według National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board, USA)
tÄ…, zaburzeniami trawienia oraz z choro-
bami gardła i strun głosowych.
Woda Woda
Najczęstszą przyczyną wyboru wody
Produkty Produkty
[%] [%]
gazowanej są walory smakowe, ponieważ
chleb żytni razowy 42 mleko chude 91
nasycenie wody dwutlenkiem węgla ko-
rzystnie modyfikuje jej smak, zwłaszcza
chleb biały 40 kefir 91
wody alkalicznej lub gorzkiej oraz wód ni-
mąka pszenna 14 mleko pełne 89
Pieczywo
skozmineralizowanych. Taka woda działa
Produkty
i inne
kasza manna 13 jogurt owocowy 78
orzez
wiajÄ…co i przyspiesza gaszenie pra-
mleczne
zbożowe
gnienia. Dzięki obecności dwutlenku wę-
makaron 11 śmietana 20% 73
gla następuje obniżenie pH wody, które
paluszki 6 ser twarogowy 65
w zależności od ilości CO2 może obniżać
chrupki żytnie 6 ser żółty 38
siÄ™ o 0,05 pH do 2,66 pH w stosunku do tej
samej wody niegazowanej. Tak obniżone
kurczak surowy 74 dorsz 78
pH powoduje znaczne zahamowanie roz-
wołowina (śr. tłusta) 71 mintaj 78
woju bakterii, co przyczynia siÄ™ do tego,
cielęcina (śr. tłusta) 71 pstrąg75
że pod względem mikrobiologicznym są
one o wiele bezpieczniejsze. Dlatego wo-
kiełbasa zwyczajna 48 tuńczyk 75
Mięso
dy wysokonasycone dwutlenkiem węgla
Ryby
wieprzowina (śr. tłusta) 42 łosoś 69
i tłuszcze
powinny być w szczególności używane
masło 16 karp 69
w niektórych środowiskach młodzieżo-
margaryna 14 makrela 69
wych i w niektórych rodzinach, gdzie pa-
nuje bardzo niehigieniczny zwyczaj picia
słonina 9 śledz
66
wody bezpośrednio z jednej butelki przez
olej roślinny 0 węgorz 63
kilka osób.
ogórek 96 melon 92
Pijmy, nie czekając na pragnienie sałata 95 truskawki 90
Picie wody powinno być rozłożone równo-
pomidory 94 pomarańcze 86
miernie na cały dzień, jednak osoby starsze
cukinia 93 gruszki 85
i małe dzieci powinny pić większość pły-
Warzywa Owoce
nów rano i wczesnym popołudniem, tak, cebula 91 jabłka 84
aby organizm mógł wydalić ich większość
marchew 89 winogrona 83
przed snem. Natomiast całkowite wyłącze-
ziemniaki 77 wiśnie 83
nie picia wody od godzin popołudniowych
nie jest korzystne dla organizmu. Wodę na- groszek zielony 75 śliwki 83
leży pić w małych ilościach, nie czekając, aż
frytki 57 banany 75
pojawi siÄ™ pragnienie, natomiast picie jed-
ketchup 65 ciasto z owocami 19
norazowo dużych ilości wody jest dla orga-
Dodatki Desery
dżemy 35 biszkopt 15
nizmu niekorzystne, ponieważ następuje
przyspieszone wydalanie wody przez nerki cukier 0,2 czekolada gorzka 3
wraz z niezbędnymi elektrolitami, a u star- Tab. 2. Zawartość wody w podstawowych produktach żywieniowych
32 REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007
KRENOTERAPIA
picie wody małymi łykami jednorazowo i w domu. Osoby te przy niesprzyjających mających wyższe ciśnienie osmotyczne
w ilości nie większej niż 1/2 do 3/4 szklan- warunkach zazwyczaj szybciej doznają niż płyny ustrojowe, nie grozi takimi na-
ki i ponawiać w ten sam sposób picie wody rzeczywistego odwodnienia niż inne prze- stępstwami. Jednak wody hipertoniczne
co 20-30 minut. Wynika to z czasu zatrzy- bywające w tych samych warunkach. dłużej przetrzymywane są w przewodzie
mywania wody w organizmie, który zale- Natomiast typowe odwodnienie jest pokarmowym i wolno wchłaniają się do
ży od wielkości porcji i szybkości jej spo- stanem dużej utraty wody z organizmu, krwi, co upośledza sprawność nawodnie-
życia. Przy szybkim wypiciu wody równie które szybko narasta. W początkowej fa- nia organizmu mimo dostarczenia odpo-
szybko przechodzi ona do płynu pozako- zie występuje w postaci zmęczenia i roz- wiedniej ilości wody.
mórkowego, zmniejszając jego ciśnienie drażnienia, następnie pojawia się suchość Proces rehydratacji, czyli nawodnie-
osmotyczne, i następnie szybko jest wy- skóry i błon śluzowych oraz narastające nia, zachodzi najszybciej, gdy wraz z wo-
dalana przez nerki i z potem, natomiast zwiotczenie skóry, póz
niej dochodzi do dą podawane są roztwory elektrolitów.
przy piciu małymi porcjami utrata płynu widocznego zwolnienia procesów życio- Płyny o odpowiednim ciśnieniu osmotycz-
z moczem i potem jest powolniejsza i ilo- wych. Mocz jest skąpy i ciemny, poce- nym mają zdolność szybkiego uzupełnia-
ściowo mniejsza. nie się mimo wysiłku jest zmniejszone, nia ubytku wody z ustroju. Z powyższych
stwierdza się przyspieszoną akcję serca względów przy dużym odwodnieniu do-
Zwiększone zapotrzebowanie i obniżone ciśnienie krwi mogące dopro- brze jest na początku podawać wody lekko
na wodę wadzić do omdlenia. Znaczny niedobór hipotoniczne, aby szybko nawodnić orga-
Zapotrzebowanie na wodę wzrasta znacz- wody już po kilkunastu godzinach powo- nizm, a następnie stosować głównie wo-
nie w okresie wzmożonego wysiłku fizycz- duje gorsze ukrwienie mózgu, zmniejsza dy izotoniczne, które powinny być pod-
nego oraz w wyniku zmian temperatury zdolność koncentracji, pojawiają się za- stawową wodą wyrównującą niedobory.
otoczenia. Przyjmowanie płynów podczas burzenia koordynacji ruchów i pamięci. Dopiero po kilku lub kilkunastu godzi-
znacznego obciążenia pracą mięśniową po- Najłatwiejszym do potwierdzenia i naj- nach po wyraz
nym ustÄ…pieniu odwodnie-
winno być szczególnie ważne i ukierun- wcześniejszym objawem odwodnienia nia należy podawać wody hipertoniczne,
kowane na systematyczne wyrównanie jest narastające zwiotczenie skóry. Skó- aby ostatecznie wyrównać powstałe niedo-
niedoborów wody, uzupełnienie zasobów ra chwycona między dwa palce tworzy bory elektrolitów. Przy tym postępowaniu
elektrolitowych i zasilenie uszczuplonych fałd, który bardzo powoli wyprostowuje nie wolno pić wody gazowanej i zbyt zim-
rezerw węglowodanowych. W tych przy- się. Jest to alarmowy sygnał dający znać nej oraz piwa. W pewnych warunkach ze-
padkach zalecane jest wypijanie wody o konieczności natychmiastowego rozpo- wnętrznych, które są dla większości ludzi
w ilości około 0,5 litra na każde 30 minut częcia nawadniania organizmu. przewidywalne, zachodzi zwiększony uby-
intensywnego wysiłku. Podczas upałów tek wody, który bez większych trudności
nawet przy niewielkiej aktywności fizycz- Nawodnienie można na bieżąco uzupełniać, nie czeka-
nej powinno się wypijać co najmniej 3 litry W zwalczaniu odwodnienia podstawowe jąc na negatywne skutki deficytu.
wody na dobę, podobnie przy długim prze- znaczenie ma ciśnienie osmotyczne zasto-
bywaniu w temperaturze ok. -20°C. sowanej wody uzależnione od stężenia roz- Kiedy należy pić wiÄ™cej?
Gruczoły potowe podczas upałów wy- puszczonych składników, które odnosi się Najczęściej zwiększony ubytek wody wy-
dalają liczne elektrolity, metabolity i tok- do ciśnienia osmotycznego osocza krwi. stępuje w kilku sytuacjach, podczas któ-
syny, ale głównie chlorek sodu, sole ma- U osób dorosłych fizjologiczne ciśnienie rych spożycie wody zawsze powinno być
gnezu, wapnia i potasu. Intensywność osmotyczne wynosi od 275 mosm/l do zwiększone:
wydalania tych elektrolitów jest sprzężo- 295 mosm/l wody i w stosunku do tej wiel-  wszelkie formy większego wysiłku fi-
na z wysokością temperatury środowiska kości kwalifikuje się wody pod względem zycznego,
i stopniem termoregulacji. Szczególnie na- ich osmolarności. Wody izotoniczne mają  wysoka temperatura powierza,
leży zwracać uwagę na znaczny ubytek osmolarność w granicach ciśnienia osmo-  niska temperatura powietrza (poniżej
sodu, który należy uzupeÅ‚nić wraz z po- tycznego osocza krwi i z tego wzglÄ™du dzia- -15°C),
dawanymi płynami. Wyrównywanie ubyt- łają najkorzystniej i są w stanie w miarę  dłuższe przebywanie w terenie położo-
ku wody i minerałów jest konieczne, gdyż szybko przywrócić stan prawidłowy i utrzy- nym na znacznej wysokości zarówno
w przeciwnym razie może dojść do szko- mać organizm w stanie nawodnienia przy latem, jak i zimą (powietrze zazwyczaj
dliwych objawów niedoboru, których skut- zrównoważonym stężeniu składników mi- jest bardziej suche i parowanie jest bar-
kiem jest odwodnienie organizmu. neralnych. Wody hipotoniczne charaktery- dziej intensywne),
zują się ciśnieniem osmotycznym niższym  infekcje, gorączka, wymioty, biegunka
Odwodnienie niż ciśnienie płynów ustrojowych i powo- (utrata znacznych ilości wody),
Odwodnienie (dehydratacja) w przecięt- dują znacznie szybsze nawodnienie orga-  przyjmowanie środków moczopęd-
nych warunkach termicznych i przy umiar- nizmu niż wody izotoniczne, ale też i szyb- nych,
kowanym wysiłku występuje rzadko i jest ciej są wydalane. Należy zdecydowanie  alkohol,
zazwyczaj procesem słabo wyrażonym. unikać wody hipotonicznej o bardzo małej  dieta wysoko błonnikowa (błonnik po-
Prawdopodobnie znacznie częściej do- zawartości elektrolitów, gdyż stosowanie trzebuje dużej ilości wody),
chodzi do chronicznego niedoboru wody jej przy dużym niedoborze wody powodu-  intensywne odchudzanie się,
w organizmie, który charakteryzuje się je zwiększone wydalanie moczu, pomimo  długotrwała podróż samolotem (powie-
najczęściej uczuciem nieuzasadnionego, że organizm znajduje się w fazie odwod- trze jest wysuszane podczas recyrkula-
narastającego zmęczenia, częstymi pobo- nienia. Dodatkowo daje to przejściowe za- cji),
lewaniami lub bólami głowy, wzmożoną fałszowanie objawów, ponieważ w pierw-  długotrwałe przebywanie w domu bez
drażliwością i zmniejszeniem łaknienia. szym okresie picia takiej wody zaspakaja dostępu do świeżego powietrza,
Problem ten dotyczy zazwyczaj osób, któ- się uczucie pragnienia, zwiększa się wyda-  długotrwałe przebywanie w pomiesz-
re z reguły piją tylko wtedy, gdy odczuwa- lanie potu i moczu, ale jednocześnie pogłę- czeniach klimatyzowanych z recyrku-
jÄ… wyraz
ne pragnienie oraz tych, u których bia się odwodnienie organizmu. Natomiast lacją.
dochodzi nie do umiarkowanego, lecz sta- stosowanie wód hipertonicznych zawie-
łego zwiększonego ubytku wody z przy- rających więcej rozpuszczonych składni- PROF. DR HAB. J. WIESA
AW KOCHAC
SKI
czyn zewnętrznych, zarówno w pracy, jak ków stałych niż płyny ustrojowe, a więc Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu
34 REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007