Czy literatura może być sumieniem ludzkości ?











Środa, 26 Kwietnia Imieniny obchodzą: Marzena, Maria, Klaudiusz
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Współczesność >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???




Gdzie jestSciaga.pl
?
















Czy literatura może
być sumieniem ludzkości ?










kategoria:   J.polski
zakres:   Współczesność
dodano:   1999-08-25




Wypada na wstępie
zastanowić się nad samym znaczeniem słowa sumienie. Otóż pod
pojęciem tym kryje się zdolność rozróżniania dobra i zła, oraz
dokonywania ocen moralnych. Sumienie jest kształtowane przez różne
autorytety moralne, które mają wpływ na rozwój jednostki. Mogą nimi
być rodzina, kościół czy instytucje społeczne. Starają się one wpoić
system wartości, norm i wzorów postępowania ważnych w danej
kulturze. Podobną rolę może też pełnić literatura. Często to
właśnie ona wskazuje drogę i przestrzega przed złem, zwłaszcza
wtedy, gdy inne autorytety zawodzą. Dzieło literackie jest zazwyczaj
na tyle atrakcyjne, że zamknięte w pięknej i wyrazistej formie
prawdy, mogą przemówić do czytelnika i skłonić go do refleksji.
Literatura z powodzeniem przyjmuje rolę drogowskazu etycznego,
również dlatego, że pisarze, jako ludzie obdarzeni szczególną
wrażliwością widzą więcej i czują głębiej, a co za tym idzie,
dostrzegają zło ukryte przed zwykłymi zjadaczami chleba.
Dzieje się tak najczęściej w chwilach trudnych dla narodu,
czy ludzkości, gdy jednostka zmuszona jest do ciągłego dokonywania
wyborów i weryfikowania istniejących systemów wartości np.: w czasie
niewoli politycznej, buntu społecznego, wojny, czy w dobie fanatyzmu
religijnego. Wtedy właśnie dzieło literackie służy nie tylko
poznawaniu świata i rozrywce, ale pisarz staje się nie tylko
rejestratorem i obserwatorem wydarzeń, lecz przyjmuje rolę
autorytetu, który wskazuje co właściwe, a co niewłaściwe, co dobre,
a co złe, dzięki czemu daje możliwość poszukiwania ładu moralnego,
oraz wiary w porządek świata i sens życia. Bardzo dobrym
przykładem jest bajka, czyli krótki utwór, którego bohaterami są
zazwyczaj zwierzęta występujące jako tak zwane maski typów ludzkich.
Oznacza to, że pod postaciami zwierząt ukazani są ludzie, a raczej
jakieś prawdy mówiące o ich charakterach, słabościach, często
głupocie (np. kot będzie maską sprytu, osioł - głupoty, zając -
strachliwości, zaś mrówka - pracowitości). Bajki mają charakter
dydaktyczny, to znaczy, że autor występuje w roli krytyka, a są
pisane po to, aby bawiąc jednocześnie uczyć czytelnika, aby każdy
mógł znaleźć w nich jakąś naukę, jakieś przesłanie moralne albo
pouczenie. Pouczenie takie często podane jest dosłownie - przez co
widać, że pisarz nie jest tylko obserwatorem i rejestratorem
wydarzeń, ale dydaktykiem - lub też wynika bezpośrednio z puenty,
dobitnego zakończenia utworu. Nie można też pominąć utworu
stworzonego przez autora, którego twórczość nie miała być tylko
poznawaniem świata, czy rozrywką mogę podać na podstawie "Powrotu
"osła" " Juliana Ursyna Niemcewicza. Swoją komedię napisał on w
ciągu kilku dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego.
Powstanie utworu można więc określić na przełom października i
listopada 1790. Były to dni decydujące o kształcie i istnieniu
Rzeczypospolitej. Jan Ursyn Niemcewicz, biorący udział w pracach
sejmu jako poseł inflancki i zwolennik patriotycznego obozu
zwolenników reform, chciał swym utworem wpłynąć na opinię publiczną
oraz na podstawę polityczną poszczególnych posłów. Ogólnie rzecz
biorąc "Powrót posła" ma charakter komedii politycznej, opartej w
swym zamyśle na ukazaniu konfliktu między sarmackimi konserwatystami
a zwolennikami patriotycznego obozu reform, na zamówienie którego
Niemcewicz z resztą napisał tę komedię. Nic dziwnego więc, że
nadrzędnym jego celem było ukazanie konieczności zmian ustroju
Rzeczypospolitej, oraz ośmieszenie obozu przeciwników reform. W tym
właśnie przypadku twórca pełni rolę autorytetu moralnego, który
ukazuje co jest dobre i konieczne, a co złe i zbędne, przez co
kreacje bohaterów są tu jednoznaczne. Bohaterowie pozytywni zostaną
przedstawieni jako prawi, rozsądni i wzorowi obywatele, bohaterowie
negatywni zaś będą bezustannie ośmieszani, jako głupcy, łotry i
ludzie, którzy nie uznają wartości moralnych, ani etycznych.
Sposobów wypowiadania się w literaturze na tematy związanie
z etyką jest wiele. Ich wybór zależy od epoki, a więc także od
istniejących konwencji literackich, upodobań czytelniczych, czy też
indywidualności samego pisarza. Najprostszym zabiegiem jest
pouczenie czytelnika w formie krytycznej, lub moralizatorskiej, lecz
niekiedy funkcja etyczna literatury ogranicza się do dialogu z
czytelnikiem i nadawania kierunku ocenom moralnym. Czasami jednak
twórca dzieła unikając komentarza prezentuje jedynie fakty i
prowokuje czytelnika do samodzielnego podejmowania wyborów. Tego
typu literackim przykładem są dla mnie utwory powieściopisarki,
autorki dramatów, publicystki - Zofii Nałkowskiej, oraz prozaika,
poety i publicysty - Tadeusza Borowskiego. Moją szczególną
uwagę zwróciła pewna proza dokumentu, zbiór siedmiu opowiadań
wydanych w 1946 roku. Oparte były na relacjach ocalałych ofiar
zbrodniczej działalności hitlerowców podczas II wojny światowej, na
zeznaniach świadków i wizjach lokalnych z miejsc zbrodni. Tytułowe
"Medaliony" to umieszczane na nagrobkach portrety zmarłych mające
uwiecznić pamięć o nich, przedłużyć ich pobyt wśród żywych. Podobną
pamiątką po ofiarach hitleryzmu oraz dowodem solidarności żywych z
umarłymi mają stanowić te utwory. Każde z opowiadań jest zarazem
innym fragmentem tej samej rzeczywistości - okrutnego i
przerażającego obrazu działalności Niemców podczas wojny. Autorka
pozostawia te ułamki zdarzeń prawie bez komentarza, aby tym mocniej
wstrząsnęły świadomością czytelników, a także były obiektywnym,
prawdziwym obrazem martyrologii ludzi. O okrucieństwie hitlerowców i
wyrządzonym przez nich złu świadczy nie tylko treść wspomnień
świadków i ofiar, ich przeżycia, ale również sposób mówienia o
przeszłości, będący dowodem zmian w psychice tych ludzi, zmian jakie
zaszły pod wpływem wojennych doświadczeń. Z jednej strony widać u
nich porażenie śmiercią, rezygnację, brak chęci do życia, z drugiej
oswojenie ze zbrodnią, zobojętnienie na krzywdę, otępienie
psychiczne. Nieludzkie traktowanie, wstrząsające przeżycia ,
zetknięcie ze śmiercią, która stała się codziennością, doprowadziły
do zaniku elementarnego instynktu moralnego. Ta sama
tematyka zaintrygowała mnie w twórczości Borowskiego. Jego
opowiadania, podobnie jak Naukowskiej, dają rzeczową i dokładną
analizę działania systemu obozowego. Obóz koncentracyjny stwarza
ekstremalne warunki, nieporównywalne z żadną inną sytuacją.
Codziennością jest tu śmierć, wyzysk, zadawanie bólu. Zamierają tam
też naturalne odruchy uczuciowe jak litość i współczucie dla
cierpiących. Nikt nie żałuje człowieka przeznaczonego na śmierć, bo
stała się ona codziennością i codzienną zwykłością. Zamiera
solidarność między ludźmi, gdyż każdy musi myśleć o ratowaniu
siebie. Poniżona i zniszczona została godność ludzka. Człowiek
pozbawiony został wartości moralnych, wrażliwości na zło. Bezmiar
zbrodni, masowe mordy, szafowanie ludzkim życiem powodują otępienie
moralne, zobojętnienie, degradację psychiki więźniów. Więźniowie
liczą przykładowo na transporty ludzi przeznaczonych na śmierć,
ponieważ żyją z tego, co ci ludzie przywiozą. Powracając
jeszcze do dialogowości pomiędzy twórcą a czytelnikiem, trzeba
dodać, że miejsce prostej parenezy zajmuje dyskurs. Tę formę
oddziaływania na czytelnika upodobali sobie twórcy przewrotni,
przeciwstawiający się skostnieniu form, tak literackich jak i
społecznych. W ich rzędzie stawiamy oświeceniowych autorów powiastek
filozoficznych, zajadłych libertynów, krytyków fałszu i obłudy,
Voltaire'a i Diderot'a, twórców dramatów romantycznych, takich jak
Mickiewicz, czy Słowacki, wreszcie autorów nowoczesnej prozy
filozoficznej jak Fiodor Dostojewski. Pytaniem na które
twórcy najczęściej poszukują odpowiedzi wydaje się być to które
dotyczy kwestii dobra ujawniającego się w świecie. Czy miłość i
postawy altruistyczne to wartości obiektywnie istniejące ? Jeżeli
chodzi o literaturę i jej odbicie w naszej rzeczywistości, nie
możemy traktować jej jak sumienia. Nie możemy jej traktować jak coś
co nas rozgrzeszy, gdyż mimo że literatura jest wiernym odbiciem
historycznym, to pomimo wszystko my ją tworzymy i to my mamy
bezpośredni wpływ na nią, a nie na odwrót, a przecież każdy potrafi
wszystko nagiąć do własnych potrzeb.







Autor: Nieznany

Ocena : 1 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000