Sztuka nowoczesna polska (architektura) 05.03.2004 file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040305.html
powrót drukuj
przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej (architektura)
prowadzący: mgr Czapelski data: 05.03.2004 aktualizacja: 23.03.2004
kontakt zapisz
5.3 Historyzm: wzorce północno europejskie i in.
Architektura II połowy XIX w chętnie odwoływała się do form renesansu północnego (Francja,
Niemcy, Niderlandy), baroku, klasycyzmu stanisławowskiego i in.
a) Formy renesansu i baroku francuskiego
Pałac w Pszczynie
Należał do rodziny von Hochberg-Pszczyńskich, był wielokrotnie przebudowywany, w tym w latach
ok. 1870-75 (arch. Aleksander Hipolit Destailleur). Otrzymał nowe elewacje odwołujące się do
architektury francuskiej w wydaniu barokizującym. Jedna z bardziej imponujących ówczesnych
przebudów wykorzystujących architekturę francuską.
Repertuar form renesansowych francuskich był znamienny dla II poł XIX w. Powodem było
nawiązywanie do niego w samej Francji od połowy XIX w (np. nowe skrzydło Luwru). Francuzi chcieli
odnosić się do własnej tradycji architektonicznej, niezależności w sztuce, ukazywać jej francuski nurt
(wcześniej w architekturze miejskiej i rezydencjonalnej wykorzystywano głównie renesans włoski).
Zjawisko okazało się trwałe - nawiązania do francuskiego renesansu i baroku były popularne aż do I
wojny światowej. Kolejnym istotnym powodem był prestiż kultury francuskiej - dostrzegany
szczególnie w IV ćwierci XIX w po przegranej wojnie francusko-pruskiej (w Prusach zapanował
snobizm na Francję).
Pałac w Świerklańcu, Górny Śląsk
Wybudowany od podstaw dla rodziny Henckel von Donnersmarck, ukończony w 1876 r. Architekt
francuski Hector Lefueul - pierwszorzędny (twórca nowego skrzydła Luwru), stać było na niego pruską
arystokrację. Zastosowane formy renesansu francuskiego, widoczne nawiązania do Wersalu Ludwika
XIII - hr. Gwidon Henckel był przed wojną szpiegiem pruskim we Francji. Pałac zniszczony po II
wojnie, nie znany wystrój wnętrz przedwojenny, zachowane tylko fotografie bryły budynku.
Oficyna - zachowana, trochę póz
niejsza (początek XX w), architekt Ernst von ...........
Zamek w Gołuchowie, Wielkopolska
W II poł XIX w należał do Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej - żona Działyńskiego z Kórnika, każde
miało swój pałac. Przebudowany ze znacznie dawniejszej rezydencji, najważniejsze prace 1874-85,
działało kilku architektów, m.in. Józef Kajetan Janowski, Zygmunt Gorgolewski, Maurice Auguste
Ouradou - zięć Viollet-le-Duca, który mógł konsultować projekty. Dawna rezydencja
(póz
nośredniowieczna), mocno zniszczona, została odbudowana w formach, jakich nigdy przedtem nie
miała - zachowano tylko dolne kondygnacje, zastosowano formy renesansu francuskiego, brak
związków z architekturą polską. Fantazja architektoniczna bez związku z pracami konserwatorskimi.
Koncepcja rezydencji-muzeum, najważniejsza funkcja wystawiennicza [fot. wew.], jednak nie było tam
zbioru pamiątek narodowych lecz kolekcja kosmopolityczna, rozmaita.
Dom Administratora - Maurice Auguste Ouradou
formy renesansu francuskiego:
- wysoki dach
- wysokie, malownicze wieże o zróżnicowanych kształtach
- boniowanie na narożach - w kamieniu lub białym tynku
- ściany otynkowane na biało lub czerwone, ceglane
- okna, otwory opracowane na biało - kamień lub tynk
- skąpa, prosta dekoracja
Taka architektura była bardzo popularna, pojawiała się w wielu rezydencjach ostatniej ćwierci XIX w,
była rozpowszechniana dzięki periodykom i realizacjom.
Pałac w Posadowie, Wielkopolska - Posadowo
Ok. 1870 r., architekt Stanisław Hebanowski dla Korzbok-A
ąckich. Charakterystyczne, malownicze
wieże, każda inna. Całość o formie symetrycznej. Brak kontrastu materiału - wszystko otynkowane na
biało. Architekt ten miał głównie kontakty w środowisku niemieckim, mimo francuskiego kostiumu
1 z 3 2008-03-21 09:26
Sztuka nowoczesna polska (architektura) 05.03.2004 file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040305.html
widoczne są nawiązania do bardziej konwencjonalnego renesansu włoskiego, popularnego w
Niemczech (np. loggia nad wejściem). Powodem zastosowania form francuskich mogło być
hipotetyczne założenie ogrodu przez znanego francuskiego architekta.
Było to zamówienie polskiego ziemiaństwa dla polskiego architekta - zlecenia tego typu były bardzo
istotne dla polskich architektów w Wielkopolsce, były jedynym z
ródłem ich utrzymania (nie
otrzymywali zleceń państwowych). A
atwiej mogli zrobić karierę w głębi imperium niż terenie zaboru
(zarówno w Prusach i Rosji).
Pałac Sobańskich w Guzowie, Mazowsze
Lata 80., odwołania do architektury Franciszka I, architekci: Władysław Hirszel z Warszawy i Meier.
Jedna z największych rezydencji na Mazowszu w tym stylu. Zrujnowana.
Pałacyk Konstantego Zamoyskiego, Warszawa, Foksal
1878-79 r., architekt Leandro Marconi (syn Henryka) - bardzo popularny, dobierał sobie klientów
(projektował głównie pałace i budynki użyteczności publicznej, np. banki). Kontrast drobnej, czerwonej
cegły z białym boniowaniem naroży i białymi płycinami - architektura bardzo ówcześnie modna [plan].
Widoczne nawiązania do innych rezydencji, także współczesnych. Wnętrza: układ korytarzowy - trakt
wzdłuż całej budowli, wzory francuskie.
A
ańcut
1889-1912 r., przebudowa wielkiej rezydencji dla ordynata Romana Potockiego z żoną. Architekci
Albert Pio i Armand Bauque nałożyli kostium francuski, który usunął neogotycki kostium Aignera.
Zastosowane zestawienie czerwieni i bieli, francuski detal, zmiany także we wnętrzach.
Charakterystyczne dla całej Europy - okres modernizacji starych siedzib, wprowadzania nowych
technologii (woda, prąd, kanalizacja itd.).
Willa Rzyszczewskich, Al. Ujazdowskie/Chopina
Ok. 1900 r., architekt francuski Francois Arveuf . Wysoki, łamany dach, zastosowana bogata dekoracja
w stylu francuskiego baroku, rokoka. Rozwiązanie charakterystyczne dla architektury ok. 1900 r -
poszerzenie zainteresowań o historyzm neobarokowy. Dekoracja obfita, delikatna, wnętrza bardzo
luksusowe. Obecnie duże zmiany, siedziba ambasady Węgier.
Pałac Jadwisin koło Serocka
Ok. 1898 r., Francois Arveuf dla Radziwiłłów. Arveuf był bardzo popularny na przełomie XIX/XX w,
był zdolny, budował dużo, miał możnych zleceniodawców, utrzymywał, że się kształcił we Francji - był
jednak tapicerem. Renesans francuski w wersji uproszczonej.
Kamienica (Dom) Hersego, Marszałkowska/Kredytowa
1897 r., architekt Józef Huss, absolwent Akademii Berlińskiej. Również w kamienicach stosowano
kostium renesansu francuskiego - w Warszawie powstało wiele takich realizacji, jednak mało jest
zachowanych. Styl renesansowy był stosowany często, bo jego popularność nałożyła się na okres
szybkiego rozwoju miasta w końcu XIX w. Dodatkowo można było w nim stosować wysoki,
mansardowy dach, który pozwalał zmieścić dodatkową kondygnację (co było limitowane).
Niezachowany.
b) Formy renesansu niderlandzkiego i niemieckiego
Były w Polsce znacznie mniej popularne niż renesans francuski.
Pałac Twardowskich w Kobylnikach, k. Szamotuł, Wielkopolska
1887 r., architekt Zygmunt Gorgolewski, przykład architektury wiejskiej. Charakterystyczne szczyty o
bogatych wykrojach, dekoracje niderlandzkie, kolorystyka podobna do francuskiej - czerwono-biała,
jednak zastosowano inną cegłę. Zamówienie polsko-polskie, choć akurat Gorgolewski dawał sobie radę
- pracował w dużym zespole, który budował w całej Rzeszy, dopiero na starość miał więcej realizacji w
Polsce (Lwów).
Kamienica pod śpiewającą żabą, Kraków, Retoryka
Ok. 1889 r., architekt Teodor Talowski - wykształcony w Wiedniu, jeden z najlepszych architektów
krakowskich końca XIX w, stosował bardzo indywidualną interpretację form historycznych.
Niderlandzki szczyt zamarkowany na elewacji, wykorzystanie elementów ornamentu okuciowego. Brak
2 z 3 2008-03-21 09:26
Sztuka nowoczesna polska (architektura) 05.03.2004 file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040305.html
podejścia archeologicznego, swoboda, zapowiedz
nowych wątków w architekturze przełomu XIX/XX
w - modernistycznych.
c) Pałace wielkich przemysłowców
Są charakterystyczne dla II poł XIX w, najwięcej powstało ich w A
odzi, jednak najlepsze realizacje w
Warszawie.
Pałac Kronenbergów, Pl. Małachowskiego
1868-70 r., architekt berliński Fryderyk Hitzig (uczeń Schinkla, bardzo wybitny) dla Leopolda
Kronenberga - największy ówczesny kapitalista, przemysłowiec, bankier, posiadał największą fortunę
w Królestwie. Widoczny bezpośredni import fascynacji środowiska pruskiego, zastosowane formy
renesansowe: loggia na osi symetrii, dekoracyjne opracowanie kojarzące się za renesansem włoskim,
natomiast dach wysoki, łamany, francuski. Na frontonie tympanon nawiązujący do klasycyzmu - formy
eklektyczne, charakterystyczne dla architektów pruskich III ćwierci XIX w. Najwyższy poziom, miejski
pałac przedstawiciela wielkiej burżuazji. Został zatrudniony Hitzig, bo Kronenberg nie wierzył w
polskich architektów (Marconi już nie żył). Wnętrza: równie eklektyczne (np. sala balowa
klasycystyczna) - charakterystyczne dla rezydencji póz
no dziewiętnastowiecznych - miały zaskakiwać
(np. renesansowa jadalnia). Rozebrany w 1961 r.
Pałac Szlenkierów, Pl. Dąbrowskiego
1881-93 r., Karol Szlenkier - jeden z najbogatszych przedstawicieli warszawskiej burżuazji (jednak nie
tak jak Kronenberg), posiadał fabrykę-garbarnię. Urządził konkurs na projekt, zrealizowane zostało
dzieło Witolda Lanciego (syn F.M.) - wzięty architekt w IV ćwierci XIX w, zaprojektował wiele
kamienic, większość niezachowana. Brak eklektyzmu, zastosowane formy pałacu miejskiego na
wzorach klasycznego renesansu włoskiego (Palazzo Farnese). Obecnie przebudowany balkon,
ograniczona dekoracja rzez
biarska, siedziba ambasady włoskiej.
d) Formy klasycystyczne
Wraz z końcem XIX w zwiększała się różnorodność architektury - przychodziły kolejne mody,
wprowadzano nowe rozwiązania, stosowano równolegle formy neogotyckie, stanisławowskie.
Pałac w Wace pod Wilnem
1876 r., Leandro Marconi dla Tyszkiewiczów. Jeden z wcześniejszych przykładów odwołania do
architektury SAP - była potem popularna aż do lat 20. XX w.
Pałac Marchwickich w Brzez
nie, koło Ostrołęki
Ok. 1900 r., Leandro Marconi (bardzo wszechstronny architekt), nawiązuje do Natolina.
powrót kontakt drukuj zapisz
3 z 3 2008-03-21 09:26