FIGURY RETORYCZNE. TROPY
Typ środków TROPY FIGURY MYŚLI FIGURY SA
OWA
1. METAFORA 1. APOSTROFA 1. EPITET
2. METONIMIA 2. EROTEZA 2. GRADACJA
3. KATACHREZA 3. AITIOLOGIA 3. ELIPSA
4. SYNEKDOCHA 4. PORÓWNANIE 4. POLISYNDETON
5. ANIMIZACJA 5. PORÓWNANIE 5. ASYNDETON
6. ANTROPOMORFIZACJA
HOMERYCKIE 6. POWTÓRZENIE
7. PERSONIFIKACJA
6. NIEDOPOWIEDZENIE
7. SYNONIMIA
8. HIPERBOLA 7. IRONIA
8. ANAFORA
9. LITOTA 8. PARONOMAZJA
9. EPIFORA
10. OKSYMORON 9. PARONIMIA
10. SYNONIMIA
11. INWERSJA
12. PARENTEZA
13. EKSKLAMACJA
14. ANTYTEZA
ĆWICZENIA
I. Poniżej podano definicje środków stylistycznych i retorycznych. Obok definicji proszę wpisać w
tabeli właściwe środki stylistyczne oraz numery przykładów, w których środki te występują.
Każdy przykład może zostać wpisany do tabeli tylko raz.
PRZYKA
AD
Lp. DEFINICJA ÅšRODEK (TROP)
1. pominięcie w zdaniu jakiegoś członu, w wyniku czego traci ono
spójność formalną, ale nie semantyczną, ponieważ informację
wyrażoną pominiętym członem można zrekonstruować z
kontekstu
2. postawienie pytania, na które oczekuje się odpowiedzi, i
odpowiedzenie na to pytanie
3. wypowiedzenie w formie pytania, które jednak nie wyraża
treści pytającej i na które nie oczekuje się odpowiedzi
4. zestawienie dwóch wyrazów nazywających desygnaty mające
pewne cechy wspólne, a przez to  podobnych do siebie, jeden z
tych wyrazów jest nadrzędny składniowo, a drugi - podrzędny
5. wyraz określający w tekście inny wyraz, służący obrazowości
stylu
6. sugerowanie, że jakaś myśl została opuszczona w tekście,
opuszczanie pewnych fragmentów, niewypowiadanie ich
wprost, zwłaszcza jeśli są one możliwe do zrekonstruowania z
kontekstu
7. ujęcie przeciwstawnych lub nawet wykluczających się treści w
jedna całość składniową, zestawienie w jednym zdaniu dwóch
elementów składniowo przeciwstawnych
8. bezpośredni zwrot do adresata, słuchacza lub czytelnika w celu
wytworzenia wspólnoty komunikacyjnej
9. sprzeczność literalnej treści wypowiedzenia z przekazem
rzeczywistym tekstu, przeciwieństwo dosłownego i ukrytego
poziomu wypowiedzi
10. umieszczanie w kolejnych fragmentach zdania (tekstu)
wyrazów (wyrażeń) odzwierciedlających nasilanie się lub
słabnięcie jakiejś cechy (intensywności wykonywania czegoś)
11. wykorzystanie wyrazów podobnych brzmieniowo w celu
wydobycia nieoczywistych zależności między desygnatami
1
nazywanymi przez te wyrazy
12. konstrukcja składniowa zbudowana z członów współrzędnych
rozpoczynanych od tego samego spójnika
13. konstrukcja składniowa zbudowana z członów współrzędnych
połączonych bezspójnikowo
14. przesadny opis przedmiotu lub zjawiska majÄ…cy na celu nadanie
tekstowi waloru ekspresywnego, podkreślenie niezwykłości
tego przedmiotu lub zjawiska
15. wprowadzenie w tok składniowy elementu nawiasowanego,
niezwiązanego bezpośrednio z treścią fragmentu i
niepowiązanego składniowo ze zdaniem, jednak komentującego
wypowiadane myśli lub pełniącego funkcję dopowiedzenia
16. zastąpienie danego określenia (nazwy zjawiska) antonimicznym
w celu osłabienia dobitności sformułowania, używane zwykle w
odniesieniu do określeń pozytywnych
17. umieszczanie koło siebie zdań albo fragmentów zdań
skonstruowanych w ten sam sposób
18. zastÄ…pienie nazwy jakiegoÅ› przedmiotu nazwÄ… innego
przedmiotu, który pozostaje z nim w realnym związku
przestrzennym lub czasowym
19. zdanie o dużym ładunku emocjonalnym zakończone w piśmie
znakiem wykrzyknienia, a w mowie wypowiadane z silnym
wzmocnieniem akcentowym
20. zestawienie wyrazów sprzecznych znaczeniowo w konstrukcji
składniowej nadrzędno-podrzędnej (np. rzeczownika i
przymiotnika lub czasownika i przysłówka)
21. powtarzanie tego samego wyrazu (grupy wyrazów) na początku
następujących po sobie jednostek tekstu (zdań, akapitów)
22. powtarzanie tego samego wyrazu (grupy wyrazów) na końcu
następujących po sobie jednostek tekstu (zdań, akapitów)
23. zestawienie w tekście wyrazów bardzo podobnych brzmieniowo
i graficznie, ale mających zupełnie różne znaczenie i
etymologiÄ™
24. zastosowanie szyku przestawnego w zdaniu w celu
uwypuklenia jakiejś, zwrócenia na coś uwagi
25. nagromadzenie w kolejnych partiach tekstu synonimów w taki
sposób, aby uwypuklić ich znaczenie
PRZYKA
ADY:
1. I wtedy on wyszedł, i powiedział, że między nami już koniec, że to dłużej nie ma sensu, i odwrócił się
do mnie plecami, i odszedł, i już potem nie spojrzał na mnie ani razu, i już ani razu nie odwrócił się
nawet na chwilę. Płakałam i wyrzucałam sobie, że to moja wina, i miałam sobie za złe, że nie
zrobiłam nic wcześniej, żeby zapobiec takiej sytuacji, i czułam się tak podle. I wróciłam do domu, i
płakałam, zasypiałam i budziłam się, i znów zaczynałam płakać w poduszkę, i tak ciągle.
2. Szczęście to chwila, która mija niezauważona. Nieszczęście to wieczność, która pozostaje
nieskończona.
3. Cała Polska czyta dzieciom.
4. Józef przeczytał gazetę, nie całą nawet, jakieś z pięć artykułów. W tym czasie Angelika  2 książki.
5. Było wtedy bardzo zimno (choć pamiętam zimy znacznie surowsze) i Maria drżała w cienkiej
sukience i kurtce bez podpinki.
6. Wyszedł z budynku, rozejrzał się ostrożnie, zaczął iść ulicą  to szybciej, to wolniej, rozglądał się w tę
i we w tę stronę. Zerkał nerwowo na zegarek, zastanawiał się niby, coś mówił sam do siebie.
Zatrzymał się nagle, stał tylko chwilę, potem znów szedł dalej, ciągle rozglądał się nerwowo.
2
7. Jest już tak zmęczony, że przypomina żywego trupa. Musi zwolnić, bo inaczej niedługo znajdzie się w
szpitalu.
8. Kiedy podeszła do mnie, poczułem się wybrańcem losu i pomyślałem, że teraz wszystko będzie już
inaczej. Kiedy podeszła do mnie, moje serce zabiło szybciej. Kiedy podeszła do mnie, przez chwilę
poczułem, co to jest szczęście. Kiedy podeszła do mnie, czułem, że teraz jestem niemal równy
bogom.
9. Jak mógł nas tak skrzywdzić! Jak mógł!!! Przecież nie powinno się tak postępować!
10. Wygrał dwie olimpiady przedmiotowe oraz konkurs matematyczny  zdaje się, że to naprawdę nie
najgłupszy chłopak.
11. Pierwsza miłość jest jak świeży powiew wiatru, jak trzepotanie skrzydełek motyla.
12. Byliśmy już zatem tam razem, szczęśliwi, w domu. Radość nasza nie miała granic, bo przecież
nigdzie nie ma tak dobrze jak w domu. Wiedzieliśmy, że teraz wszystko będzie inaczej, bo przecież
nic złego nie mogło się już zdarzyć  tutaj, w domu. Tu mogliśmy czuć się bezpieczni, nienarażeni
na żadne zło ze strony innych ludzi, które nie mogłoby nas dosięgnąć przecież w domu.
13. Za oknami rozciągał się malowniczy krajobraz.
14. Do niego podeszła dopiero wtedy  Anna.
15. Jak powinniśmy zachowywać się wobec osób niepełnosprawnych? Zastanówmy się nad tym
wspólnie. Wydaje się, że powinniśmy przede wszystkim traktować tych ludzi normalnie, nie
narzucać im się, ale być gotowymi, żeby w razie czego udzielić pomocy.
16. Jest najlepszy, najwspanialszy, najcudowniejszy, wszyscy go podziwiają i chcą być tacy jak on.
17. PrzybÄ…dz
, o Miłości, zaczaruj nasze życie szare, pozwól nam poczuć, że żyjemy&
18. Czyż człowiekiem jest ten, kto drugiego pozbawia życia?!
19. W miarę jak pociąg oddalał się od stacji Albert krzyczał jej imię. Krzyczał, wrzeszczał, darł się w
niebogłosy. Nie odwróciła się ani razu.
20. To był wielki  mały człowiek.
21. Jego praca na rzecz zespołu jest może i bardzo efektowna, zwłaszcza gdy o niej opowiada, ale na
pewno nie jest efektywna, czego skutki widzimy właśnie dzisiaj.
22. Kiedy widzę ten lud polski, grupą ludzi chcący się nazywać, a tak nieludzki, podły i okrutny, będący
grupą ludojadów i ludożerców, to serce moje skuwa lód srogi i odechciewa mi się wszelkiej
ludyczności.
23. Podszedł do niej z tyłu, zamachnął się i& Potem tylko te plamy krwi na dywanie.
24. A to cię mam łobuzie, hieno, kanalio! Próbowałeś mnie zniszczyć, niegodziwcze, ale cię dopadłem.
Tak, trzeba tępić takie diabelskie nasienie. Nie uda już ci się wypełnić twoich szatańskich planów,
nikczemniku. Poznaj szakala po jego łotrowskim zamyśle! Od razu jak cię zobaczyłem, to
wiedziałem, żeś typ spod ciemnej gwiazdy. No i miałem rację: gorszego łotra nie znam.
25. Leje od dwóch dni, ciemno, zimno, szaro, brudno, a jest środek lipca. Jaka piękna pogoda,
nieprawdaż?
II. Proszę przeczytać poniższe fragmenty poetyckie i w każdym podpunkcie wskazać środek
stylistyczny organizujący cały fragment (niektóre z nich zostały  dla ułatwienia  podkreślone)
oraz wyjaśnić, na czym polega jego zastosowanie.
1.
Jeśli to nie jest miłość  cóż ja czuję?
A jeśli miłość  co to jest takiego?
Jeśli rzecz dobra  skąd gorycz, co truje?
Gdy zła  skąd słodycz cierpienia każdego?
(Francesco Petrarka, Sonet 132, przeł. J. Kurek)
2.
jestem z wieczoru
który nie chce usnąć
patrzy uparcie
głodnymi oczyma gwiazd
(Halina Poświatowska, [jestem z upływającej wody])
3
3.
Nic to, choć ty masz pałac kosztem wystawiony;
Nic to, że stół zastawiasz hojnie półmiskami;
Nic to, żeć złoto, srebro leży gromadami;
Nic to, że gładka zona i domu zacnego;
Nic to, że mnóstwo wnuków liczysz u boku swego[& ]
(Daniel Naborowski, Cnota grunt wszystkiemu)
4.
I pobożna jak partyjny dziennik
Matka piękna niczym straż pożarna
I cierpliwa jak oficer śledczy
I bolesna jak gdyby w połogu
I prawdziwa jak gumowa pałka[& ]
(Rafał Wojaczek, Ojczyzna)
5.
Między nami nic nie było!
Żadnych zwierzeń, wyznań żadnych,
Nic nas z sobą nie łączyło
Prócz wiosennych marzeń zaradnych;
Prócz tych woni, barw i blasków,
UnoszÄ…cych siÄ™ w przestrzeni,
Prócz szumiących śpiewem lasków
I tej świeżej łąk zieleni;
Prócz tych kaskad i potoków,
Zraszających każdy parów,
Prócz girlandy tęcz, obłoków,
Prócz natury słodkich czarów;
Prócz tych wspólnych, jasnych zdrojów,
Z których serce zachwyt piło,
Prócz pierwiosnków i powojów
Między nami nic nie było!
6.
I tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych,
Spada i lekko dopędza z chmur gołębicę spłoszoną 
Ona wymyka się, pierzcha, lecz orzeł, z wrzaskiem straszliwym,
Z bliska uderza, w drapieżnej duszy zdobyczy spragniony 
Tak zaciętością Achilles pędził, a Hektor uciekał
Pod trojańskimi murami [& ]
(Homer, Iliada, przeł. K. Jeżewska)
7.
Jestem nikim
cząstką Wszechświata
pyłkiem niesionym przez wiatr przeznaczenia 
lecę do światła jak ćma zbłąkana
chcę zniknąć, zniknąć  [& ]
(Jadwiga Naparzewska, Jestem nikim)
8.
4
Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty  strzałą śmierci, ja  strzałą miłości;
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości;
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty.
(Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa)
9.
Drogi słowniku doktryn filozofów,
proszÄ™ o pomoc, bo tracÄ™ apetyt,
gdy przy śniadaniu w twarz skacze z gazety
kościsty głód. (I ZNOWU CZA
OWIEK, ZNOWU
Z PROBLEMEM!) Wynajdz
mi system. (KONKRETY/
CZYICHŚ TRYWIALNYCH POTRZEB TO NIE POWÓD,
ABY/ PRZYMNAŻAĆ WIAR WA
ASNEGO CHOWU.)
Kto mi przywróci spokój? (Z DAWNYCH ETYK  /
STOICYZM.) Jak mam przełknąć bezsens nieszczęść?
(Stanisław Barańczak, Drogi kąciku porad)
10.
Drzewo samotne, obnażone
Podnosi chude swe ramiona,
Rozpaczy hymny śle chropawe
Do stalowego nieba próżni.
(Stanisław Korab Brzozowski, Próżnia)
11.
Boże, przed którym tajne być nie mogą
Myśli człowiecze, w Twej stojąc obronie,
Przed żadną nigdy nie uciekną trwogą,
Bo szczyre serce w Twojej jest zasłonie.
(Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów, Psalm VII)
12.
I stąd to moja Perła w swe śnieżne ramiona
Zagarnęła mnie każąc żyć, jak ona chce.
Od róż ona wdzięczniejsza, słodsza niż miód Hybli,
Piękniejsza niż Jutrzenka i bielsza niż śnieg.
Urodziwsza mi ona nad wszystkie dziewczęta
I dotąd pod jej władzą nieszczęsny wciąż trwam.
(Jan Dantyszek, Do młodzieży, przeł. E. Jędrkiewicz)
13.
Przy-czyno z
ródła  czynów, Objawienia,
I odpoczynku Samej Wszechmocności,
Ty, co istocie nie majÄ…cej cienia
Z w i e r c i a d ł e m stałaś się  S p r a w i e d l i w o ś c i,
I opromieniasz jÄ… swymi gwiazdami,
Módl się za nami&
Z dokonań wszystkich najpełniejsze Twoje,
Owo istotnej Prawdy cało-lico,
Z którego jasne wciąż pryskają zdroje,
Odradzające wszech-żywot wiosnami 
Wiosnami  cudu: M Ä… d r o Å› c i S t o l i c o !
5
Módl się za nami&
Temu, co w sobie siÄ™ rozpaczÄ… dwoi,
Rozdziera końca nie mającą winą:
Krzyż jako jedno ukojenie stoi
I woła:  Równaj co z tymi gwoz
dziami!...
O! Ty więc, pewnej R a d o ś c i P r z y c z y n o,
Módl się za nami&
Zrazu w pokorze ścieląca się s o b ą
Pod zawołaniem z góry niewymownym,
Ty  co nieledwie zniknęłaś osobą,
Ale N a c z y n i e m stałaś się D u c h o w n y m,
Gdy nam z naszymi ciasno próżnościami,
Módl się za nami&
(Cyprian Norwid, Do Najświętszej Panny Marii. Litania)
14.
Tak dla tej twarzy, w której kocham wiernie,
Żyjąc umieram, konam nieśmiertelnie.
(Jan Andrzej Morsztyn, Vaneggiar d una innamorata)
15.
Ciężko, kto nie miłuje, ciężko, kto miłuje,
Najciężej, kto miłując łaski nie zyskuje.
(Jan Kochanowski, Z Anakreonta)
III. Proszę wskazać tropy, środki stylistyczne i retoryczne wykorzystane w poniższych sloganach
reklamowych oraz w każdym przypadku uzasadnić swoją decyzję.
1. Winiary pomysł na&  Jeden pomysł, a tyle możliwości.
2. Nescafé Classic  Jedna tak chwila, jedna Nescafé.
3. www.krewniacy.pl  Krew daje życie.
4. Lingwista  kursy językowe  Najlepsze kursy językowe na całym świecie.
5. Hartzlack lakiery  NaszÄ… pasjÄ… jest drewno&
6. Grześki Kaliszanka  Nie do wygryzienia .
7. Mój Piękny Dom (miesięcznik)  Radzimy, inspirujemy, pomagamy.
8. PKP Energetyka  Światło to życie, energia to my.
9. Claris środki czystości  Dom pełen olśnień, dom pełen uśmiechu.
10. Klub Sportowy Lech Poznań  Duma i tradycja.
11. Ford Fusion  Mały, kiedy płacisz, wielki, kiedy chcesz.
12. Audytorium 17  Myśl globalnie  działaj lokalnie.
13. Suzuki Jimny  Albo Jimny Elegance... albo nic.
14. Mentos Powermints  Maksiświeżość w minidrażetkach.
15. Sorrento makarony  Kuchnia pełna makaronizmów.
16. Old Spice  Zgasi płomień na Twojej twarzy.
17. Ariel  Pranie czyste jak Å‚za.
18. Fanta  Fantastyczny smak pomarańczy.
19. Danonki Danone  Mały kubeczek, wielka moc.
20. Klub VIP  BÄ…dz
ważny, bądz
sobÄ….
6
 7