Metafizyczny idealizm subiektywny
(immanentny i transcendentalny)
dr hab. Andrzej M. A
ukasik
dr hab. Andrzej M. A
ukasik
Instytut Filozofii UMCS
Instytut Filozofii UMCS
http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik
http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik
[e-mail]
[e-mail]
Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego
z problematyką epistemologiczną
Zagadnienie z
ródeł poznania
wersja psychologiczna (genetyczna):
Czy istnieje wiedza wrodzona czy
wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia?
Empiryzm genetyczny
umysł jest tabula rasa:
Aprioryzm (natywizm) nihil est in intellectu, qod non
istnieje wiedza wrodzona prius fuerit in sensu
[np. Platon, Descartes, Leibniz] [np. Arystoteles, Locke, Berkeley
Hume, Condillac]
Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego
z problematyką epistemologiczną
zagadnienie z
ródeł poznania
wersja metodologiczna (epistemologiczna)
aprioryzm empiryzm
metodologiczny metodologiczny
umiarkowany:
umiarkowany:
skrajny tylko twierdzenia
skrajny istnieją twierdzenia
analityczne są
syntetyczne a priori
a priori
Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego
z problematyką epistemologiczną
(problem transcendencji)
zagadnienie granic poznania:
Czy umysł może poznać
przedmioty transcendentne?
Tak: Nie:
epistemologiczny epistemologiczny
realizm idealizm
Epistemologiczny Epistemologiczny
idealizm mmmanentny: idaealizm transcendentalny:
Umysł może poznać Umysł może poznać
Jedynie własne przeżycia jedynie własne konstrukcje
George Berkeley Immanuel Kant
Metafizyczny idealizm subiektywny  George Berkeley
Metafizyczny idealizm subiektywny  George Berkeley
Nie mam bezpośredniej intuicji tego, że
istnieje materia; nie mogę również z
wrażeń zmysłowych, z idei, z pojęć, z
działań lub uczuć wyprowadzić ani
prawdopodobnego, ani koniecznego
wniosku, aby istniała substancja,
niezdolna do myślenia i postrzegania,
nieaktywna. Natomiast o istnieniu
mojego Ja, to znaczy mojej duszy,
umysłu lub zasady myślącej, posiadam
wiedzę oczywistą na podstawie refleksji.
George Berkeley
Esse est percipi
Esse est percipi
Myślę, że każdy będzie tego intuicyjnie pewien, kto tylko
zważy, co się rozumie przez termin istnieć. Kiedy
powiadam, że stół, na którym piszę, istnieje, znaczy to, że
go widzę i dotykam. Jeślibym zaś był poza moją pracownią,
wówczas powinienem powiedzieć, że stół istniał 
rozumiejąc przez to, że gdybym był wewnątrz, mógłbym go
postrzegać lub że jakiś inny duch postrzega go w tej chwili.
Kiedy powiadam, że istniał zapach, znaczy to, że został
odczuty węchem; że istniał dz
więk, znaczy, że został
usłyszany; że istniał kolor albo kształt, znaczy, że został
dostrzeżony lub dotknięty. To jest wszystko, co rozumiem
przez te i tym podobne wyrażenia. Wydaje mi się bowiem
całkowicie niezrozumiałym to, co mówi się o absolutnym
istnieniu przedmiotów niemyślących, bez żadnego związku z
tym, że są postrzegane. Ich esse stanowi percipi  i jest
niemożliwym to, aby istniały poza umysłem czy myślącymi
przedmiotami, które je postrzegają.
Esse est percipi
Esse est percipi
Ciała istnieją = jakiś podmiot ich doznaje, ktoś przeżywa
odpowiednie wrażenia, ktoś jest świadom wrażeń
Ciała = wrażenia lub układy wrażeń
Wrażenie istnieje = ktoś to wrażenie przeżywa
 Uznajemy, że świat fizyki jest całkowicie abstrakcyjny i
 nierzeczywisty , jeżeli pominąć jego związek z
świadomością. Dzięki temu przywracamy świadomości
jej podstawową rolę, zamiast traktować ją jako
nieistotną komplikację, znalezioną okolicznościowo wśród
przyrody nieorganicznej w póz
nym stadium historii
ewolucji.
Arthur S. Eddington
David Hume (1711  1776)
David Hume (1711  1776)
Treatise on Human Nature (Traktat o naturze ludzkiej) 3
tomy (1739  1740)
empiryzm
empiryzm
Substancja = to, czemu przysługują cechy, ale co samo
Substancja = to, czemu przysługują cechy, ale co samo
nie może być cechą czegoś.
nie może być cechą czegoś.
Krytyka pojęcia substancji
Krytyka pojęcia substancji
Na przykład barwę i zapach traktujemy jako cechę tej
Na przykład barwę i zapach traktujemy jako cechę tej
samej substancji  kwiatu, i przypuszczamy, że dany
samej substancji  kwiatu, i przypuszczamy, że dany
kwiat pozostaje nadal tym samym kwiatem, choćby
kwiat pozostaje nadal tym samym kwiatem, choćby
zmienił barwę i zapach. Jest to  sądzimy  wiąż ten
zmienił barwę i zapach. Jest to  sądzimy  wiąż ten
sam kwiat, ta sama substancja, która jest podłożem
sam kwiat, ta sama substancja, która jest podłożem
cech. Jednak przyjmując istnienie substancji wykraczmy
cech. Jednak przyjmując istnienie substancji wykraczmy
poza fakty  wnioskujemy o istnieniu niedostępnego
poza fakty  wnioskujemy o istnieniu niedostępnego
poznaniu zmysłowemu podłoża cech.
poznaniu zmysłowemu podłoża cech.
Koncepcja substancji jest oparta na wyobraz
ni i
Koncepcja substancji jest oparta na wyobraz
ni i
instynkcie, a nie na rozumowaniu i doświadczeniu, nie
instynkcie, a nie na rozumowaniu i doświadczeniu, nie
ma zatem dla niej miejsca w nauce ani w filozofii.
ma zatem dla niej miejsca w nauce ani w filozofii.
Przedmiotem ludzkiego poznania jest wyłącznie świat
Przedmiotem ludzkiego poznania jest wyłącznie świat
wrażeń i wszelkie wypowiedzi o ukrytej  istocie rzeczy ,
wrażeń i wszelkie wypowiedzi o ukrytej  istocie rzeczy ,
niedostrzegalnych  przyczynach są jedynie jałową
niedostrzegalnych  przyczynach są jedynie jałową
spekulacją.
spekulacją.
 Hume - prekursor pozytywizmu
Hume - prekursor pozytywizmu
Pozytywizm, jeden z głównych nurtów w filozofii XIX i XX
Pozytywizm, jeden z głównych nurtów w filozofii XIX i XX
w., który postulował oparcie poznania na faktach
w., który postulował oparcie poznania na faktach
doświadczalnych, oczyszczenie wiedzy z wszelkiej
doświadczalnych, oczyszczenie wiedzy z wszelkiej
metafizyki oraz negację wartości poznawczej ocen i
metafizyki oraz negację wartości poznawczej ocen i
norm.
norm.
A. Comte, J.S. Mill, H. Spencer, następnie E. Mach i
A. Comte, J.S. Mill, H. Spencer, następnie E. Mach i
Avenarius (tzw. empiriokrytycyzm).
Avenarius (tzw. empiriokrytycyzm).
Lata dwudzieste XX wieku - neopozytywizm, zwany też
Lata dwudzieste XX wieku - neopozytywizm, zwany też
empiryzmem logicznym. Głosił program walki z
empiryzmem logicznym. Głosił program walki z
metafizyką i uprawiania  filozofii naukowej pojmowanej
metafizyką i uprawiania  filozofii naukowej pojmowanej
jako logiczna analiza języka nauki. Reprezentowany był
jako logiczna analiza języka nauki. Reprezentowany był
zwłaszcza przez Koło Wiedeńskie (m.in. M. Schlick, R.
zwłaszcza przez Koło Wiedeńskie (m.in. M. Schlick, R.
Carnap, O. Neurath) oraz H. Reichenbacha, E. Nagla,
Carnap, O. Neurath) oraz H. Reichenbacha, E. Nagla,
A. J. Ayera.
A. J. Ayera.
Metafizyczny idealizm transcendentalny
Metafizyczny idealizm transcendentalny
Immanuel Kant (1724  1804)
Immanuel Kant (1724  1804)
Kritik der reinen Vernuft, 1781
Kritik der reinen Vernuft, 1781
(Krytyka czystego rozumu)
(Krytyka czystego rozumu)
Kritik der praktischen Vernuft,
Kritik der praktischen Vernuft,
1788 (Krytyka praktycznego
1788 (Krytyka praktycznego
rozumu)
rozumu)
Kritik der Urteilskraft, 1788
Kritik der Urteilskraft, 1788
(Krytyka władzy sądzenia)
(Krytyka władzy sądzenia)
Kantowski podział sądów
Kantowski podział sądów
sądy
sądy
analityczne syntetyczne
analityczne syntetyczne
a priori a posteriori
a priori a posteriori
 jak jest możliwe, że niezależnie od doświadczenia (czyli a
jak jest możliwe, że niezależnie od doświadczenia (czyli a
priori) jesteśmy w posiadaniu wiedzy o świecie, który
priori) jesteśmy w posiadaniu wiedzy o świecie, który
ukazuje się nam w doświadczeniu?
ukazuje się nam w doświadczeniu?
jak są możliwe sądy syntetyczne a priori?
jak są możliwe sądy syntetyczne a priori?
Fenomenalizm i agnostycyzm
Fenomenalizm i agnostycyzm
Przedmioty, które ukazuje nam doświadczenie nie są
Przedmioty, które ukazuje nam doświadczenie nie są
istniejącymi niezależnie od doświadczenia rzeczami
istniejącymi niezależnie od doświadczenia rzeczami
samymi w sobie (Dinge an sich), lecz są tylko
samymi w sobie (Dinge an sich), lecz są tylko
konstrukcjami naszego umysłu.
konstrukcjami naszego umysłu.
Umysł ludzki (zarówno zmysły jak i rozum) nie jest w
Umysł ludzki (zarówno zmysły jak i rozum) nie jest w
akcie poznania bierny, lecz aktywny: narzucamy światu
akcie poznania bierny, lecz aktywny: narzucamy światu
doświadczenia określone struktury, które są subiektywne
doświadczenia określone struktury, które są subiektywne
w tym sensie, że istnieją w podmiocie poznającym jako:
w tym sensie, że istnieją w podmiocie poznającym jako:
1. Aprioryczne formy zmysłowości - przestrzeń i czas
1. Aprioryczne formy zmysłowości - przestrzeń i czas
2. Transcendentalne kategorie intelektu  substancja,
2. Transcendentalne kategorie intelektu  substancja,
przyczynowość (i in.)
przyczynowość (i in.)