ONTOLOGIA  NAUKA O BYCIE
ONTOLOGIA  NAUKA O BYCIE
Idealizm i realizm ontologiczny
© JarosÅ‚aw Kucharski
© JarosÅ‚aw Kucharski
Pojęcie bytu
" ONTOLOGIA  nauka o bycie
«% To on  byt, logos  nauka
Parmenides z Elei
540 pne.  470 pne
" BYT  TO CO ISTNIEJE / JEST ISTNIEJ
CE
" BYT  TO CO ISTNIEJE / JEST ISTNIEJ
CE
ISTNIEJ
CY POJEDYC
CZO / OGÓA
RZECZY
STNIEJ
CYCH
" SUBSTANCJA
«% PODA
OŻE INNYCH WA

SNOÅšCI
NIEKIEDY UŻYWANE JAKO POJ
CIE TOŻSAME Z
BYTEM
«% TO, CO ISTNIEJE NIEZALEÅ»NIE OD INNYCH
BYTÓW
Arystoteles
384-322 pne
© JarosÅ‚aw Kucharski
Problem tożsamości i zmiany
" Co decyduje, że byt jest ten sam,
mimo, że ulega ciągłym przemianom?
mimo, że ulega ciągłym przemianom?
" Propozycja rozwiÄ…zania:
«% Każdy byt posiada pewnÄ… ISTOT
:
cześć bytu stanowiącą o jego
tożsamości
© JarosÅ‚aw Kucharski
Monizm ontologiczny
Parmenides z Elei
540  470 pne
" Parmenides z Elei
«% Jest byt, a niebytu nie ma
Byt nie może być niebytem
Byt nie może być niebytem
Niebyt nie może stać się bytem
«% Byt jest wieczny (nie mógÅ‚ najpierw nie być a
potem być)
«% Byt jest niezmienny  nie może jakiÅ› nie być
«% Byt jest nieruchomy  nie może nie być w jakimÅ›
miejscu
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sokrates  nauczyciel Platona
Sokrates
" Przeciwstawiał się sofistom 469-399 pne
«% SOFIÅšCI  wÄ™drowni nauczyciele i filozofowie,
«% SOFIÅšCI  wÄ™drowni nauczyciele i filozofowie,
nauczali przede wszystkim retoryki. Ich uczniowie
często zostawali władcami w polis
«% PROTAGORAS  pierwszy z sofistów, jego główna
myśl to:  człowiek jest miarą wszystkich rzeczy
" Sokrates chciał nauczać prawdziwej wiedzy
niezależnej od człowieka
Protagoras
480-410 pne
© JarosÅ‚aw Kucharski
Metoda Sokratesa
Sokrates
469-399 pne
" Nie zostawił po sobie żadnych pism
«% Jego myÅ›l jest rekonstruowana dziÄ™ki tekstom uczniów
«% Jego myÅ›l jest rekonstruowana dziÄ™ki tekstom uczniów
 przede wszystkim Platona i Ksenofonta
" W trakcie nauczania  starał się ustalić istotę
zjawisk np. pobożności lub dobra
" Stosował metodę elenktyczną i majeutyczną
«% M. ELENKTYCZNA  zbijanie w dialogu tez rozmówcy
«% M. MAIEUTYCZNA  doprowadzanie do odkrycia
prawdy przez rozmówcę
© JarosÅ‚aw Kucharski
Intelektualizm Sokratesa
Sokrates
469-399 pne
" Nauczał cnoty  chciał poprawiać ludzi
«% Ludzie postÄ™pujÄ… z
le, bo nie wiedzÄ…, co jest
«% Ludzie postÄ™pujÄ… z
le, bo nie wiedzÄ…, co jest
właściwe
«% Należy im to uÅ›wiadomić  doprowadzić do
poznania prawdy o dobru i złu
«% Poznanie prawdy spowoduje, że ludzie przestanÄ…
czynić zło
" Utożsamił cnotę z wiedzą o cnocie 
INTELEKTUALIZM ETYCZNY
© JarosÅ‚aw Kucharski
Platon
Platon
427  347 pne
" Uczeń Sokratesa, jeden z najbardziej wybitnych
myślicieli w historii
myślicieli w historii
" Twórca systemu idealizmu obiektywnego,
koncepcji duszy nieśmiertelnej, wizji idealnego
państwa i wychowania człowieka
" Zaproponował oryginalne rozwiązanie problemu
tożsamości i różnicy
Platon
427  347 pne
© JarosÅ‚aw Kucharski
Jaskinia Platona
© JarosÅ‚aw Kucharski
Idealizm Platona
Platon
427  347 pne
" Idee sÄ… wieczne, niezmienne, niematerialne,
niezależne od świata materialnego
" Idee sÄ… hierarchiczne
" Idee sÄ… hierarchiczne
" Najwyższą ideą jest idea Dobra/Piękna
" Tylko o Ideach można mieć Wiedzę
" Świat zmysłowy jest zmienny, niestały,
materialny
" O świecie zmysłowym można jedynie
mniemać  PRAWDA to wiedza o świecie idei
© JarosÅ‚aw Kucharski
Własności idei
Platon
427  347 pne
" Idee sÄ… Prawdziwym Bytem
«% Byty materialne sÄ… odbiciem idei
«% Byty materialne uczestniczÄ… w ideach
«% Byty materialne uczestniczÄ… w ideach
" Idee istnieją w świecie idealnym  również
stałym i niezmiennym
" Idee istniejÄ… poza czasem
" Idee stanowią wzorce dla bytów zmysłowych 
bóg (Demiurg), gdy stwarzał świat, stwarzał go
według idei
© JarosÅ‚aw Kucharski
Platon
Sposób poznania idei 427  347 pne
Bo widzisz  powiada  właściwy rozwój miłości tak wyglądać powinien: Już za
młodu chodzi człowiek za ładnymi ciałami i jeśli go tylko dobrze przewodnik
prowadzi, kocha jedno z tych ciał i tam płodzi myśli piękne; niedługo jednak
spostrzega, że piękność jakiegokolwiek ciała i piękność innych ciał, to niby siostry
rodzone, i że jeśli ma gonić za istotą piękną, to musi dobrze oczy otworzyć i
widzieć, że we wszystkich ciałach jedna i ta sama piękność tkwi. A kiedy to
widzieć, że we wszystkich ciałach jedna i ta sama piękność tkwi. A kiedy to
zobaczy, zaczyna wszystkie piękne ciała kochać; tamten gwałtowny żar ku
jednemu. ciału przygasać w nim zaczyna, wydaje mu się lichy i mały. A potem
więcej zaczyna cenić piękność ukrytą w duszach niż tę, która w ciele mieszka;
toteż jeśli w kim duszę zdrową znajdzie, choćby nawet jej ciało nieszczególnie
kwitło, wystarcza mu to, i kochać zaczyna, i troszczy się, i znowu takie myśli
płodzi, i szuka, kto by też młodego człowieka rozwinąć potrafił; z czasem musi
zobaczyć piękno ukryte w czynach i prawach i znowu pozna, że i ono w każdym
jest jedno i to samo. Wtedy mu się piękno ciał zacznie wydawać czymś małym i
znikomym.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sposób poznania idei
Platon
427  347 pne
Od czynów przejdzie do nauk, a kiedy całą ich piękność
zobaczy, kiedy na takie skarby piękna spojrzy, nie będzie już
niewolniczo wisiał u jednostkowej formy jego, nie będzie ślepo
kochał piękności jednego tylko chłopaka albo człowieka
kochał piękności jednego tylko chłopaka albo człowieka
jednego, albo dążenia; nie, on na pełne morze piękna już
wpłynął i kiedy się na nim rozglądnie, płodzić zacznie słowa i
myśli wielkie i wspaniałe, gnany nienasyconym dążeniem do
prawdy; aż kiedy sił w tej pracy nabierze i hartu, jedyna mu
się wiedza ukaże, która naprawdę mówi o tym, co piękne.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sposób poznania idei
Platon
427  347 pne
Ten, kto aż dotąd zaszedł w szkole Erosa, kolejne stopnie piękna prawdziwie
oglądając, ten już do końca drogi miłości dobiega. I nagle mu się cud odsłania:
piękno samo w sobie, on samo w swojej istocie. Otwiera się przed nim to, do
czego szły wszystkie jego trudy poprzednie; on ogląda piękno wieczne, które nie
powstaje i nie ginie, i nie rozwija się ani nie więdnie, ani nie jest z jednej strony
piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a drugi raz odmienne, ani takie w
piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a drugi raz odmienne, ani takie w
porównaniu z czymkolwiek, a z czym innym inne, ani też dla jednego piękne, a
dla drugiego szpetne. I nie ukaże mu się piękno niby twarz albo ręce jakie, lub
jakakolwiek cząstka cielesna, ani jako słowo, ni wiedza jakakolwiek, ani jako
cecha jakiegoÅ›, powiedzmy, stworzenia, ni ziemi, ni nieba, ani czegokolwiek
innego, tylko piękno samo w sobie niezmienne i wieczne, a wszystkie inne
przedmioty piękne uczestniczą w nim jakoś w ten sposób, że podczas gdy same
powstają i giną, ono ani się pełniejszym nie staje, ani uboższym, ani go żadna w
ogóle zmiana nie dotyka.
Platon, Uczta
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sposób poznania idei
Platon
427  347 pne
" Droga abstrakcji
«% Należy najpierw obserwować byty zmysÅ‚owe
«% Odnalez
ć w nich wspólną cechę
«% Odnalez
ć w nich wspólną cechę
«% Uznać, że cecha ta jest taka sama we wszystkich
bytach jÄ… posiadajÄ…cych
«% Skoro dana cech jest taka sama  musi być jednym
bytem
«% Jest jednym bytem, niezależnym od swoich
egzemplifikacji
«% Jest wiÄ™c ideÄ….
© JarosÅ‚aw Kucharski
Poznanie idei
Platon
427  347 pne
" Anamneza  druga droga poznania idei
«% Platon uważaÅ‚, że dusze przed wcieleniem istniejÄ…
«% Platon uważaÅ‚, że dusze przed wcieleniem istniejÄ…
w świecie, gdzie mogą poznać idee
«% W trakcie wcielenia, wiedza duszy zostaje zakryta
«% Można sobie przypomnieć wiedzÄ™ sprzed wcielenia
«% AnamnezÄ™ umożliwia metoda maieutyczna 
naprowadzania na odpowiedzi za pomocą pytań.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Cechy idealizmu platońskiego
Platon
427  347 pne
" Byt jest niezmienny i umożliwia zaistnienie bytom
pozornym (zmysłowym)
pozornym (zmysłowym)
" Radykalny dualizm świata idei i świata bytów
zmysłowych
" Nadrzędność idei nad bytami zmysłowymi
" Rozwiązuje problem tożsamości  byty zmysłowe są
tożsame dzięki ideom, idee są niezmienne
" Możliwe jest poznanie idei  wiedza o bytach
zmysłowych to jedynie pozór wiedzy
© JarosÅ‚aw Kucharski
Trudności w koncepcji Platona
Platon
427  347 pne
"  Trzeci człowiek
«% Jan uczestniczy w idei czÅ‚owieka.
«% Uczestniczenie  sÄ… w jakiÅ› sposób podobne do
«% Uczestniczenie  sÄ… w jakiÅ› sposób podobne do
idei człowieka
«% Gdzie leży z
ródło owego podobieństwa?
«% Jeżeli nie ma go w Janie i w idei  musi być w
innej idei-  trzeciego człowieka
«% Konsekwentne przeprowadzenia rozumowania
grozi regresem w nieskończoność
© JarosÅ‚aw Kucharski
Trudności w koncepcji Platona
Platon
427  347 pne
" Uczestnictwo w wielu ideach
«% Marta może jednoczeÅ›nie uczestniczyć w idei
«% Marta może jednoczeÅ›nie uczestniczyć w idei
człowieka, kobiety, córki, żony, matki, kierowcy,
prezesa&
«% W jaki sposób zmienia siÄ™ uczestnictwo w ideach?
«% Jak można wytÅ‚umaczyć nabywanie nowych
własności i utratę starych?
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Odpowiedz
Arystotelesa
384-322 pne
" Istota bytu jest w nim samym  nie istnieje w
innym świecie
innym świecie
" Byt nie żadnego  zewnętrznego wzorca
" Byty, które są postrzegalne zmysłowo istnieją
rzeczywiście  nie są pozorem
" Pozorem jest świat idei
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Twórca metafizyki
384-322 pne
" Metafizyka to inna nazwa ontologii
" SÅ‚owo  metafizyka pochodzi od greckiego  ta
meta ta phisika - to co poza fizykÄ…
meta ta phisika - to co poza fizykÄ…
" Jej główne obszary badawcze to:
«% przyczyny i zasady rzeczywistoÅ›ci
«% byt jako byt
«% substancja
«% Bóg i i transcendecja
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Istota bytu
384-322 pne
" Skoro byty nie mają pozaświatowych wzorców- jak
wytłumaczyć ich zmienność
" Każdy z bytów posiada swoją ISTOT
(eidos,
essentia)  element, który decyduje o jego
essentia)  element, który decyduje o jego
tożsamości
«% OkreÅ›la, że byt jest jaki jest, i że w ogóle jest
«% OkreÅ›la główne cechy bytu (okreÅ›la jego gatunek)
" Zmianie podlegają własności, które nie znajdują się
w istocie
" Byt może zachować tożsamość, pomimo ciągłych
zmian
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Substancja i przypadłości
384-322 pne
" Każdy byt składa się z substancji (ousia) i
przypadłości
przypadłości
" SUBSTANCJA  część bytu, która jest podstawą
wszystkich jego własności
«% PojÄ™cie wieloznaczne  niekiedy Arystoteles
używał pojęcia substancja na określenie danego
bytu, niekiedy na określenie jego istoty
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Struktura bytu
384-322 pne
" Forma (morfe)
FORMA
«% Można utożsamić jÄ… z istotÄ… bytu
«% Można utożsamić jÄ… z istotÄ… bytu
«% Jest niematerialna
«% KsztaÅ‚tuje materiÄ™
MATERI
" Materia (hyle)
A
«% Sama w sobie jest bezksztaÅ‚tna (amorficzna)
«% Musi być uksztaÅ‚towana przez formÄ™
«% Ulega zmianom
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Dynamika bytu
384-322 pne
" Potencja (możność)
FORMA
«% Umożliwia ruch i zmianÄ™
«% Umożliwia ruch i zmianÄ™
«% Stanowi o możliwoÅ›ciach przeksztaÅ‚cania siÄ™
bytu
MATERI
" Akt
A
«% Każda zmiana jest aktualizowanie siÄ™
możliwości
«% Polega na ujednostkowieniu materii
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Eudaimonia
384-322 pne
" Eudaimonia: Pełna realizacja możliwości
«% Wykorzystanie wszystkich możliwoÅ›ci
FORMA
«% PeÅ‚ne zrealizowanie wÅ‚asnej istoty
«% PeÅ‚ne zrealizowanie wÅ‚asnej istoty
" Szczęście
MATERI
«% Eudaimonia w odniesieniu do ludzi
A
«% Polega na peÅ‚nej realizacji istoty czÅ‚owieka
«% IstotÄ… czÅ‚owieka jest jego cech swoista
- rozumność
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Wizja przyrody Arystotelesa
384-322 pne
" Wszystkie bytu uporzÄ…dkowane sÄ… hierarchicznie
" Hierarchia bytów zależy od ich istoty  na dole
" Hierarchia bytów zależy od ich istoty  na dole
drabiny znajdują się byty najmniej doskonałe
" Miejsce w hierarchii zależy od skłądników bytu
oraz stopnia ich rozumności
© JarosÅ‚aw Kucharski
Rodzaje przyczyn działających w
Arystoteles
384-322 pne
świecie
" Każda zmiana (każdy ruch) jest powodowany
przez przyczynÄ™ (nihil sine caisione)
" W świecie działają 4 rodzaje przyczyn:
" W świecie działają 4 rodzaje przyczyn:
«% PRZYCZYNA FORMALNA  ksztaÅ‚tuje materiÄ™
«% PRZYCZYNA MATERIALNA  dostarcza materiÄ™
do kształtowania
«% PRZYCZYNA CELOWA  powstanie każdej rzeczy
służy jakiemuś celowi
«% PRZYCZYNA SPRAWCZA  wszystko musi być
spowodowane przez coÅ› innego
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Powszechna celowość
384-322 pne
" Przyczyna celowa  każda zmiana musi mieć jakiś
cel
cel
" Cel może wynikać:
«% Z fizyki Å›wiata  dążenie do wÅ‚aÅ›ciwego sobie miejsca
«% Z istoty  aktualizacja posiadanych możliwoÅ›ci
«% Z dążenia do eudaimonii
" Cel typowy dla człowieka  dobro
«% CzÅ‚owiek zawsze dziaÅ‚a ze wzglÄ™du na jakieÅ› dobro