ONTOLOGIA  NAUKA O BYCIE
Idealizm i realizm ontologiczny
Idealizm i realizm ontologiczny
© JarosÅ‚aw Kucharski
Pojęcie bytu
ONTOLOGIA  nauka o bycie
To on  byt, logos  nauka
Parmenides z Elei
BYT  TO CO ISTNIEJE / JEST ISTNIEJ
CE 540 pne.  470 pne
ISTNIEJ
CY POJEDYC
CZO / OGÓA
RZECZY STNIEJ
CYCH
ISTNIEJ
CY POJEDYC
CZO / OGÓA
RZECZY STNIEJ
CYCH
SUBSTANCJA
PODA
OŻE INNYCH WA

SNOÅšCI
NIEKIEDY UŻYWANE JAKO POJ
CIE TOŻSAME Z BYTEM
TO, CO ISTNIEJE NIEZALEŻNIE OD INNYCH BYTÓW
Arystoteles
384-322 pne
© JarosÅ‚aw Kucharski
Problem tożsamości i zmiany
Co decyduje, że byt jest ten sam,
mimo, że ulega ciągłym przemianom?
Propozycja rozwiÄ…zania:
Propozycja rozwiÄ…zania:
Każdy byt posiada pewną ISTOT
:
cześć bytu stanowiącą o jego
tożsamości
© JarosÅ‚aw Kucharski
Monizm ontologiczny
Parmenides z Elei
Parmenides z Elei
Jest byt, a niebytu nie ma 540  470 pne
Byt nie może być niebytem
Niebyt nie może stać się bytem
Byt jest wieczny (nie mógł najpierw nie być a potem być)
Byt jest wieczny (nie mógł najpierw nie być a potem być)
Byt jest niezmienny  nie może jakiś nie być
Byt jest nieruchomy  nie może nie być w jakimś miejscu
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sokrates  nauczyciel Platona
Przeciwstawiał się sofistom
Sokrates
469-399 pne
SOFIŚCI  wędrowni nauczyciele i filozofowie, nauczali
przede wszystkim retoryki. Ich uczniowie często
zostawali władcami w polis
zostawali władcami w polis
PROTAGORAS  pierwszy z sofistów, jego główna myśl to:
 człowiek jest miarą wszystkich rzeczy
Sokrates chciał nauczać prawdziwej wiedzy
niezależnej od człowieka
Protagoras
480-410 pne
© JarosÅ‚aw Kucharski
Metoda Sokratesa
Nie zostawił po sobie żadnych pism
Sokrates
469-399 pne
Jego myśl jest rekonstruowana dzięki tekstom uczniów 
przede wszystkim Platona i Ksenofonta
W trakcie nauczania  starał się ustalić istotę zjawisk
W trakcie nauczania  starał się ustalić istotę zjawisk
np. pobożności lub dobra
Stosował metodę elenktyczną i majeutyczną
M. ELENKTYCZNA  zbijanie w dialogu tez rozmówcy
M. MAIEUTYCZNA  doprowadzanie do odkrycia prawdy
przez rozmówcę
© JarosÅ‚aw Kucharski
Intelektualizm Sokratesa
Nauczał cnoty  chciał poprawiać ludzi
Sokrates
469-399 pne
Ludzie postępują z
le, bo nie wiedzą, co jest właściwe
Należy im to uświadomić  doprowadzić do poznania
prawdy o dobru i złu
prawdy o dobru i złu
Poznanie prawdy spowoduje, że ludzie przestaną czynić
zło
Utożsamił cnotę z wiedzą o cnocie  INTELEKTUALIZM
ETYCZNY
© JarosÅ‚aw Kucharski
Platon
Platon
427  347 pne
Uczeń Sokratesa, jeden z najbardziej wybitnych
myślicieli w historii
Twórca systemu idealizmu obiektywnego, koncepcji
duszy nieśmiertelnej, wizji idealnego państwa i
duszy nieśmiertelnej, wizji idealnego państwa i
wychowania człowieka
Zaproponował oryginalne rozwiązanie problemu
tożsamości i różnicy
© JarosÅ‚aw Kucharski
Platon
427  347 pne
Jaskinia Platona
© JarosÅ‚aw Kucharski
Idealizm Platona
Idee sÄ… wieczne, niezmienne, niematerialne,
Platon
niezależne od świata materialnego
427  347 pne
Idee sÄ… hierarchiczne
Najwyższą ideą jest idea Dobra/Piękna
Najwyższą ideą jest idea Dobra/Piękna
Tylko o Ideach można mieć Wiedzę
Świat zmysłowy jest zmienny, niestały,
materialny
O świecie zmysłowym można jedynie mniemać
 PRAWDA to wiedza o świecie idei
© JarosÅ‚aw Kucharski
Własności idei
Idee sÄ… Prawdziwym Bytem
Platon
427  347 pne
Byty materialne sÄ… odbiciem idei
Byty materialne uczestniczÄ… w ideach
Idee istnieją w świecie idealnym  również stałym i
niezmiennym
niezmiennym
Idee istniejÄ… poza czasem
Idee stanowią wzorce dla bytów zmysłowych  bóg
(Demiurg), gdy stwarzał świat, stwarzał go według idei
© JarosÅ‚aw Kucharski
Platon
427  347 pne
Sposób poznania idei
Bo widzisz  powiada  właściwy rozwój miłości tak wyglądać powinien: Już za
młodu chodzi człowiek za ładnymi ciałami i jeśli go tylko dobrze przewodnik prowadzi,
kocha jedno z tych ciał i tam płodzi myśli piękne; niedługo jednak spostrzega, że piękność
jakiegokolwiek ciała i piękność innych ciał, to niby siostry rodzone, i że jeśli ma gonić za
istotą piękną, to musi dobrze oczy otworzyć i widzieć, że we wszystkich ciałach jedna i ta
sama piękność tkwi. A kiedy to zobaczy, zaczyna wszystkie piękne ciała kochać; tamten
gwałtowny żar ku jednemu. ciału przygasać w nim zaczyna, wydaje mu się lichy i mały. A
potem więcej zaczyna cenić piękność ukrytą w duszach niż tę, która w ciele mieszka; toteż
jeśli w kim duszę zdrową znajdzie, choćby nawet jej ciało nieszczególnie kwitło, wystarcza
mu to, i kochać zaczyna, i troszczy się, i znowu takie myśli płodzi, i szuka, kto by też
młodego człowieka rozwinąć potrafił; z czasem musi zobaczyć piękno ukryte w czynach i
prawach i znowu pozna, że i ono w każdym jest jedno i to samo. Wtedy mu się piękno ciał
zacznie wydawać czymś małym i znikomym.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sposób poznania idei
Platon
427  347 pne
Od czynów przejdzie do nauk, a kiedy całą ich piękność zobaczy,
kiedy na takie skarby piękna spojrzy, nie będzie już niewolniczo
wisiał u jednostkowej formy jego, nie będzie ślepo kochał piękności
jednego tylko chłopaka albo człowieka jednego, albo dążenia; nie, on
jednego tylko chłopaka albo człowieka jednego, albo dążenia; nie, on
na pełne morze piękna już wpłynął i kiedy się na nim rozglądnie,
płodzić zacznie słowa i myśli wielkie i wspaniałe, gnany
nienasyconym dążeniem do prawdy; aż kiedy sił w tej pracy nabierze
i hartu, jedyna mu się wiedza ukaże, która naprawdę mówi o tym,
co piękne.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sposób poznania idei
Platon
427  347 pne
Ten, kto aż dotąd zaszedł w szkole Erosa, kolejne stopnie piękna prawdziwie
oglądając, ten już do końca drogi miłości dobiega. I nagle mu się cud odsłania: piękno samo
w sobie, on samo w swojej istocie. Otwiera się przed nim to, do czego szły wszystkie jego
trudy poprzednie; on ogląda piękno wieczne, które nie powstaje i nie ginie, i nie rozwija się
ani nie więdnie, ani nie jest z jednej strony piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a
ani nie więdnie, ani nie jest z jednej strony piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a
drugi raz odmienne, ani takie w porównaniu z czymkolwiek, a z czym innym inne, ani też dla
jednego piękne, a dla drugiego szpetne. I nie ukaże mu się piękno niby twarz albo ręce jakie,
lub jakakolwiek cząstka cielesna, ani jako słowo, ni wiedza jakakolwiek, ani jako cecha
jakiegoś, powiedzmy, stworzenia, ni ziemi, ni nieba, ani czegokolwiek innego, tylko piękno
samo w sobie niezmienne i wieczne, a wszystkie inne przedmioty piękne uczestniczą w nim
jakoś w ten sposób, że podczas gdy same powstają i giną, ono ani się pełniejszym nie staje,
ani uboższym, ani go żadna w ogóle zmiana nie dotyka.
Platon, Uczta
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sposób poznania idei
Droga abstrakcji
Platon
427  347 pne
Należy najpierw obserwować byty zmysłowe
Odnalez
ć w nich wspólną cechę
Uznać, że cecha ta jest taka sama we wszystkich bytach
jÄ… posiadajÄ…cych
jÄ… posiadajÄ…cych
Skoro dana cech jest taka sama  musi być jednym
bytem
Jest jednym bytem, niezależnym od swoich
egzemplifikacji
Jest więc ideą.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Poznanie idei
Platon
427  347 pne
Anamneza  druga droga poznania idei
Platon uważał, że dusze przed wcieleniem istnieją w
świecie, gdzie mogą poznać idee
W trakcie wcielenia, wiedza duszy zostaje zakryta
W trakcie wcielenia, wiedza duszy zostaje zakryta
Można sobie przypomnieć wiedzę sprzed wcielenia
Anamnezę umożliwia metoda maieutyczna 
naprowadzania na odpowiedzi za pomocą pytań.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Cechy idealizmu platońskiego
Platon
427  347 pne
Byt jest niezmienny i umożliwia zaistnienie bytom
pozornym (zmysłowym)
Radykalny dualizm świata idei i świata bytów
zmysłowych
zmysłowych
Nadrzędność idei nad bytami zmysłowymi
Rozwiązuje problem tożsamości  byty zmysłowe są
tożsame dzięki ideom, idee są niezmienne
Możliwe jest poznanie idei  wiedza o bytach
zmysłowych to jedynie pozór wiedzy
© JarosÅ‚aw Kucharski
Trudności w koncepcji Platona
 Trzeci człowiek
Platon
427  347 pne
Jan uczestniczy w idei człowieka.
Uczestniczenie  są w jakiś sposób podobne do idei
człowieka
Gdzie leży z
ródło owego podobieństwa?
Gdzie leży z
ródło owego podobieństwa?
Jeżeli nie ma go w Janie i w idei  musi być w innej idei-
 trzeciego człowieka
Konsekwentne przeprowadzenia rozumowania grozi
regresem w nieskończoność
© JarosÅ‚aw Kucharski
Trudności w koncepcji Platona
Platon
427  347 pne
Uczestnictwo w wielu ideach
Marta może jednocześnie uczestniczyć w idei człowieka,
kobiety, córki, żony, matki, kierowcy, prezesa&
W jaki sposób zmienia się uczestnictwo w ideach?
W jaki sposób zmienia się uczestnictwo w ideach?
Jak można wytłumaczyć nabywanie nowych własności i
utratÄ™ starych?
© JarosÅ‚aw Kucharski
Odpowiedz
Arystotelesa
Arystoteles
384-322 pne
Istota bytu jest w nim samym  nie istnieje w innym
świecie
Byt nie żadnego  zewnętrznego wzorca
Byty, które są postrzegalne zmysłowo istnieją
Byty, które są postrzegalne zmysłowo istnieją
rzeczywiście  nie są pozorem
Pozorem jest świat idei
© JarosÅ‚aw Kucharski
Twórca metafizyki
Arystoteles
Metafizyka to inna nazwa ontologii
384-322 pne
SÅ‚owo  metafizyka pochodzi od greckiego  ta meta ta
phisika - to co poza fizykÄ…
Jej główne obszary badawcze to:
Jej główne obszary badawcze to:
przyczyny i zasady rzeczywistości
byt jako byt
substancja
Bóg i i transcendecja
© JarosÅ‚aw Kucharski
Istota bytu
Arystoteles
Skoro byty nie mają pozaświatowych wzorców- jak
384-322 pne
wytłumaczyć ich zmienność
Każdy z bytów posiada swoją ISTOT
(eidos, essentia) 
element, który decyduje o jego tożsamości
Określa, że byt jest jaki jest, i że w ogóle jest
Określa, że byt jest jaki jest, i że w ogóle jest
Określa główne cechy bytu (określa jego gatunek)
Zmianie podlegają własności, które nie znajdują się w
istocie
Byt może zachować tożsamość, pomimo ciągłych
zmian
© JarosÅ‚aw Kucharski
Substancja i przypadłości
Arystoteles
384-322 pne
Każdy byt składa się z substancji (ousia) i przypadłości
SUBSTANCJA  część bytu, która jest podstawą
wszystkich jego własności
wszystkich jego własności
Pojęcie wieloznaczne  niekiedy Arystoteles używał
pojęcia substancja na określenie danego bytu, niekiedy
na określenie jego istoty
© JarosÅ‚aw Kucharski
Struktura bytu
Arystoteles
384-322 pne
Forma (morfe)
Można utożsamić ją z istotą bytu
Jest niematerialna
FORMA
Kształtuje materię
Kształtuje materię
Materia (hyle)
Sama w sobie jest bezkształtna (amorficzna)
Musi być ukształtowana przez formę
MATERIA
Ulega zmianom
© JarosÅ‚aw Kucharski
Dynamika bytu
Arystoteles
384-322 pne
Potencja (możność)
Umożliwia ruch i zmianę
Stanowi o możliwościach przekształcania się
FORMA
bytu
bytu
Akt
Każda zmiana jest aktualizowanie się
możliwości
MATERIA
Polega na ujednostkowieniu materii
© JarosÅ‚aw Kucharski
Eudaimonia
Arystoteles
Eudaimonia: Pełna realizacja możliwości
384-322 pne
Wykorzystanie wszystkich możliwości
Pełne zrealizowanie własnej istoty
FORMA
Szczęście
Szczęście
Eudaimonia w odniesieniu do ludzi
Polega na pełnej realizacji istoty człowieka
Istotą człowieka jest jego cech swoista
MATERIA
- rozumność
© JarosÅ‚aw Kucharski
Wizja przyrody Arystotelesa
Arystoteles
Wszystkie bytu uporzÄ…dkowane sÄ… hierarchicznie
384-322 pne
Hierarchia bytów zależy od ich istoty  na dole drabiny
znajdują się byty najmniej doskonałe
Miejsce w hierarchii zależy od skłądników bytu oraz
stopnia ich rozumności
© JarosÅ‚aw Kucharski
Rodzaje przyczyn działających w świecie
Arystoteles
Każda zmiana (każdy ruch) jest powodowany przez
384-322 pne
przyczynÄ™ (nihil sine caisione)
W świecie działają 4 rodzaje przyczyn:
PRZYCZYNA FORMALNA  kształtuje materię
PRZYCZYNA MATERIALNA  dostarcza materiÄ™ do
PRZYCZYNA MATERIALNA  dostarcza materiÄ™ do
kształtowania
PRZYCZYNA CELOWA  powstanie każdej rzeczy służy
jakiemuÅ› celowi
PRZYCZYNA SPRAWCZA  wszystko musi być
spowodowane przez coÅ› innego
© JarosÅ‚aw Kucharski
Powszechna celowość
Arystoteles
384-322 pne
Przyczyna celowa  każda zmiana musi mieć jakiś cel
Cel może wynikać:
Z fizyki świata  dążenie do właściwego sobie miejsca
Z istoty  aktualizacja posiadanych możliwości
Z istoty  aktualizacja posiadanych możliwości
Z dążenia do eudaimonii
Cel typowy dla człowieka  dobro
Człowiek zawsze działa ze względu na jakieś dobro
© JarosÅ‚aw Kucharski