PSYCHOLOGIA RODZAJU
CZYLI CZEMU ZAJMUJEMY SI

KOBIETAMI I M
ŻCZYZNAMI
dr Natasza Kosakowska
Zakład Psychologii Międzykulturowej
Instytut Psychologii UG
JAKI MAMY PLAN?
1. PO CO NAM WIEDZA O KOBIETACH I
M
ŻCZYZNACH?
2. JAK ROZUMIANE S
POJ
CIA PA
CI I
RODZAJU W PSYCHOLOGII?
2. JAKIE S
KONSEKWENCJE ISTNIENIA
KATEGORII SPOA
ECZNEJ PA
CI?
3. CZY I JAK PRZECIWDZIAA
AĆ
STEREOTYPIZACJI ZE WZGL
DU NA
PA
EĆ?
STEREOTYPY
UPRZEDZENIA
DYSKRYMINACJA
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA
Potrzeba podziału świata
społecznego na mniejsze
elementy  schematy sÄ…
potrzebne
Allport, 1954
Każda kultura zbadana do tej
pory przez antropologów
dokonuje rozróżnień ze względu
na płeć
por. Maccoby, 1988; Mead, 1975
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA
" Kategoria płci obecna od pierwszych kilku
miesięcy życia (7 m.ż - dziecko inaczej
zachowuje się, słysząc męskie i kobiece
głosy, 9 m.ż.- reaguje odmiennie na
męskie i kobiece twarze
Miller, 1986; Fagot, Leinbach i O Boyle, 1991
" Już kilkuletnie dzieci przypisują innym
etykiety odnoszące się do płci i 75 %
dzieci dwu i pół letnich i 84 %
pięciolatków trafnie rozpoznaje atrybuty
przypisywanej każdej z płci ( kto używa
szminki? ).
Fagot i Leinbach, 1993; Vener i Snyder, 1966, za: Mandal 2000
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA
Klasyczny eksperyment Philipa Goldberga
(1968)  esej autorstwa kobiety vs
mężczyzny
W badaniu Berny Skrypnek i Marka
Snydera (1982) osoby badane miały za
zadanie przydzielić swojemu partnerowi
pewne zadania, przy czym jedynÄ…
informacjÄ…, jakÄ… posiadano na temat tej
osoby, była jej płeć
W jaki sposób kobiety i
mężczyz
ni różnią się?
1. OSOBOWOŚĆ:
" Stereotyp kobiecości: emocjonalność, zdolność
do poświęceń, delikatność, czułość, troska o
uczucia innych, umiejętność rozumienia innych,
ciepło w relacjach z innymi, pomaganie.
" Stereotyp męski: niezależność, aktywność,
kompetencja, łatwość podejmowania decyzji,
niezawodność, wiara w siebie, nieuleganie
naciskowi, poczucie przywództwa
W jaki sposób kobiety i
mężczyz
ni różnią się?
2. ROLE SPOA
ECZNE:
" Stereotyp kobiecości: kobieta jest
z
ródłem wsparcia emocjonalnego dla
innych, zarzÄ…dza domem, opiekuje siÄ™
dziećmi, odpowiada za urządzenie domu.
" Stereotyp męskości: mężczyzna jest
głową domu, utrzymuje finansowo
rodzinę, jest przywódcą, jest
odpowiedzialny za domowe sprawy.
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA
STEREOTYPY RÓL PA
CIOWYCH
to zbiór przekonań dotyczących
zachowań oraz aktywności
odpowiednich dla mężczyzn
i kobiet
Bem, 2000; Mandal, 2000; Eagly, 1987; Eagly, Wood, 1999;
Deaux, Lewis, 1983,1984
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA
STEREOTYPY RÓL PA
CIOWYCH
Istnienie ról płciowych przyczynia się do powstawania
stereotypów płci pełniących funkcje zarówno
deskryptywne jak i preskryptywne - Ortnitianie i
Akmianie: uczuciowi i opiekuńczy? ambitni i zaradni?
Zachowania kobiet
Zachowania mężczyzn
Øðniezależność
Øðopieka
ØðzdolnoÅ›ci przywódcze
Øðwsparcie
Øðsprawność
Øðbliskość
Burgess i Borgida, 1999;Heilman, 2001; Rudman i Glick, 2001; Eagly i Karau, 2002 Eagly,
1987; Deaux, Lewis, 1983, 1984; Eagly i Steffen, 1984; Eagly, 1987; Hoffman i Hurst,
1990; Tannen, 1999
W jaki sposób kobiety i
mężczyz
ni różnią się?
3. WYGL
D ZEWN
TRZNY:
" Stereotyp kobiecości: delikatny głos,
schludność, wdzięk, miękkość
ruchów.
" Stereotyp męskości: wysoki, silny,
krzepki, szeroki w ramionach.
W jaki sposób kobiety i
mężczyz
ni różnią się?
4. ZAWODY:
" Stereotyp kobiecości: terapeutka,
telefonistka, logopedka, nauczycielka w
szkole podstawowej, pielęgniarka.
" Stereotyp męskości: kierowca ciężarówki,
agent ubezpieczeniowy, instalator
telefonów, chemik, burmistrz miasta.
JA A PA
EĆ
ROZWÓJ IDENTYFIKACJI Z PA
CI

1. ESENCJALIZM BIOLOGICZNY  PA
EĆ BIOLOGICZNA,
GONADALNA, HORMONALNA, ROLE PA
CIOWE
2. SPOA
ECZNE UCZENIE SI
RODZAJU  RODZAJ,
ODMIENNE WZORCE SOCJALIZACYJNE/TRENING
Eagly i Steffen, 1984
3. KONSTRUKTYWIZM SPOA
ECZNY  POLARYZACJA
ZE WZGL
DU NA PA
EĆ uwypuklona poprzez
strukturę społeczną  podział pracy i asymetria
pozycji w hierarchii władzy
Eagly i Kite, 1987; Eagly i Wood, 1991
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA BADAC

STEREOTYPY RÓL PA
CIOWYCH
Nowy stereotyp kobiety  businesswoman
(przedsiębiorcza, aktywna, niezależna,
pewna siebie)
Mandal, 2000
Nowy wizerunek mężczyzny 
 softman
Pleck, 1981; Badinter, 1993; Mandal, 2000
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA
OCZEKIWANIA SPOA
ECZNE JAKO SILNY
MODYFIKATOR ZACHOWAC

Mężczyz
ni wydają się być przedmiotem
silniejszej stereotypizacji niż kobiety
Hort, Beverly, Leinbach, 1990; Hudak, 1993
Etos Matki-Polki  silny, normotwórczy wzór
kobiecości
Titkow, 1995; Strykowska, 1992
Kobieta  na dwóch etatach
Titkow, Duch-Krzysztoszek, Budrowska, 2004; Kosakowska, 2005
Titkow (1995)
heroiczno  patriotyczno - szlacheckie
z
ródła silnego stereotypu kobiety w Polsce
Rola etosu szlacheckiego
- szlachcianka/ Dama
Sytuacja porozbiorowa  wykształcona Matka
Polka
Po 1945 roku  masowa aktywizacja zawodowa
kobiet
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA
Role wielorakie dla kobiet i mężczyzn  godzenie życia
zawodowego z rodzinnym
Najbardziej popularny preferowany model partnerski -
41 %, model tradycyjny - 32 %, model mieszany - 26 %.
Deklarowany  model partnerski  19%, model tradycyjny
 23%, model mieszany  26% (CBOS, 2006)
Zmniejsza się liczba osób, które twierdzą, że kobieta
ma się zajmować domem i rodziną, a mężczyzna
utrzymywać rodzinę  40,8% w 1994, 26,5% w 2002 (PGSS
1992-2002)
Coraz więcej kobiet zajmuje stanowiska kierownicze 
w 2002 roku  35%, a 38% w 2003 (raport PIP 2002-2003)
KONSEKWENCJE ISTNIENIA
KATEGORII SPOA
ECZNEJ PA
CI
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA
 BACKLASH
PA
EĆ JAKO KATEGORIA SPOA
ECZNA
Peter Glick i Susan Fiske (1997,
2001) AMBIWALENTNY SEKSIZM
Bardziej sprawne
Mniej moralne, godne
sympatii i szacunku
Bardziej godne szacunku
vv
Mniej sprawni
vv
Bardziej moralni
vv
vv
Mniej sprawni, godni
sympatii oraz szacunku
JAK PRZECIWDZIAA
AĆ
STEREOTYPIZACJI ZE WZGL
DU NA PA
EĆ?
QUIZ 1
a) Dobrze zapowiadajÄ…ca siÄ™ profesjonalistka
zwalnia tempo pracy, a niektóre porzucają
swojÄ… profesjÄ™ (np. na skutek pojawienia siÄ™
1. Backlash
dziecka
b) Oczekiwanie, iż osiągnięcie celu spowoduje
effect
ujemne skutki, wywołujące przykrości,
większe niż jego brak (np. koszty w życiu
2. Szklany sufit
rodzinnym)
c) Sama informacja o przynależności płciowej
3. Lepka
(Steele i Ambady, 2006; Spencer i in., 1997)
czy też dokonywanie porównań
podłoga
międzypłciowych (Guimond i in. 2007)
sprawia, iż osoby badane są bardziej skłonne
4. Szklane
opisywać siebie przez pryzmat stereotypów
płci realizować je w swoim
ruchome
zachowaniu(Davies, Spencer, Steele, 2005)
schody
d) Niewidzialna bariera utrudniajÄ…ca kobietom
(a także mniejszościom etnicznym,
5. Leaky
seksualnym, wyznaniowym itp.) dojście do
wysokich pozycji
pipeline
e) Interpersonalne i ekonomiczne sankcje
(Nieszczelny wobec osób zachowujących się niezgodnie z
oczekiwaniami zawartymi w stereotypie
rurociÄ…g)
f) Pojęcie odnoszące się do zawodów o niskim
dochodzie lub prestiżu, w ramach których
6. Groz
ba
nie ma większych możliwości awansu, a
które w dużym stopniu zdominowane są
stereotypu
przez kobiety (sekretarki, urzędniczki,
kosmetyczki etc.)
7. Lęk przed
g) Oznacza niewidzialną siłę wynoszącą
mężczyzn na wyższe szczeble kariery
sukcesem
ETAPY WPROWADZANIA ZMIAN
SPOA
ECZNYCH
ROZMROŻENIE
ZMIANA ZAMROŻENIE
(nowe zadanie)
Odkładamy bycie mamą i
tatÄ…&
Kobiety czy Mężczyz
ni?
 Åšredni wiek decyzji  28, 9
 Ustabilizowanie kariery
zawodowej  100 %  Åšredni wiek decyzji  28, 7
 Ukończenie studiów  55 %  Niezależność finansowa  75 %
 Niezależność finansowa  50  Ustabilizowanie kariery
% zawodowej  45 %
 Dojrzałość  23 %  Dobry wiek biologiczny  15 %
 Stały partner  18 %  Potrzeba czasu dla siebie  13
%
 Dobry wiek biologiczny  15
%  Ukończenie studiów  9 %
 Potrzeba czasu dla siebie   Posiadanie stałego partnera 
9 % 7 %
 Czynniki mieszkaniowe  6  Odpowiedzialność  7 %
%
 Czynniki mieszkaniowe  3 %
Kij ma dwa końce?
" Mężczyz
ni częściej wskazują na to, iż opieką nad
dziećmi dzielą się ze swoimi partnerkami, z kolei
kobiety są zdania, że ten obowiązek jest
zdecydowanie na ich głowach.
" Zdecydowanie bardziej sprawiedliwie dzielona
jest opieka nad zwierzÄ™tami domowymi Jð(CBOS,
2006).
DWUETATOWOŚĆ DLA KOBIET  MODEL MIESZKANY
(Titkow, Duch-Krzysztoszek i Budrowska, 2004; Kosakowska i Petrus, 2008).
Kij ma dwa końce?
" Badania Pracowni Badań Społecznych DGA z
2007: z dyskryminacjÄ… w zatrudnianiu matek
bÄ…dz
kobiet ciężarnych spotkało się (osobiście
lub wśród znajomych, rodzinie) aż 65%
badanych kobiet.
" Najczęstszą formą dyskryminacji była odmowa
zatrudnienia lub stawianie przeszkód w
powrocie z urlopu macierzyńskiego lub
wychowawczego. Utrudnienia te dostrzegajÄ…
zarówno kobiety jak i mężczyz
ni (odpowiednio
65% i 46%).
" Inne formy:
1. żądanie nie zachodzenia w ciążę
2. zwolnienie z powodu urodzenia dziecka
3. trudności z wykorzystaniem urlopu
macierzyńskiego
(15% pracujÄ…cych kobiet)
Kij ma dwa końce?
" Kto powinien brać zwolnienie w momencie,
gdy dziecko jest chore?
- częściej wskazywano na matkę (co więcej
częściej robiły to kobiety)
" Jedynie 1% osób badanych opowiadało się za
opiekÄ… ojca nad chorym dzieckiem i jedynie
17% ojców odpowiedziało twierdząco na
pytanie czy zdarzyło się im brać zwolnienie na
dziecko.
" 33% Polaków opowiada się za równym
podziałem obowiązków w tym zakresie.
Kij ma dwa końce?
KTÓRE Z PONIŻSZYCH ZJAWISK OPISUJ

DYSKRYMINACJ
ZE WZGL
DU NA PA
EĆ, Z
KTÓR
SPOTYKAJ
SI
M
ŻCZYy
NI?
Kij ma dwa końce?
"  Przyjazny seksizm vs  Wrogi seksizm
Glick i Fiske, 1997, 2001
" Czy mężczyz
ni sÄ… poddani dyskryminacji w miejscu
pracy?
Karasiewicz, Kosakowska, 2008
Kij ma dwa końce?
" Mężczyz
ni prawdopodobnie częściej niż
kobiety w pracy spotykajÄ… siÄ™ z odmowÄ…
wobec niestereotypowej prośby
" Reakcja wobec kobiecej prośby
stereotypowej i niestereotypowej wydaje
się być podobnie prawdopodobna
" Zatem można sądzić, że dyskryminacja
również dotyka mężczyzn  choć raczej
mężczyzn niestereotypowych, łamiących
zasady zachowań zgodnych z własną
płcią.
Kij ma dwa końce?
Doznawanie dyskryminacji to
 doznawanie nierównego
traktowania w określonej
sytuacji ze względu na
przynależność do danej grupy
np. społecznej, etnicznej,
religijnej itd. (Roczkowski,
2001, s. 83)
Kij ma dwa końce?
Konsekwencje istnienia takiego a nie innego
podziału ról między kobietami i mężczyznami:
" podkreślanie a różnic płciowych i polaryzacja
płci
" pozbawienie jednostki atrybutów przynależnych
stereotypowo grupie przeciwnej
" zmuszanie kobiety i mężczyzn do utwierdzania
siebie i innych w tym, iż realizują społeczne
oczekiwania poprzez wypełnianie wymaganych
od nich powinności
Pankowska, 2005
DWUETATOWOŚĆ KOBIET
DWUETATOWOŚĆ M
ŻCZYZN
REZYGNACJA = DEGRADACJA?Lð