STAROŻYTNA GRECJA
Grecja, rozumiana jako kraina geograficzna, w przeciwieństwie do terenów Bliskiego Wschodu nie
posiada wielkich rzek, przy których powstawały pierwsze państwa. Około 30% terytorium stanowią
tereny nadające się pod uprawę ziemi, reszta to góry, nieużytki i pastwiska. Ziemia jest dosyć
bogata w rudy metali: żelaza, ołowiu, srebra. W starożytności bogactwem był marmur i glinka
do wyrobu naczyń. Linia brzegowa jest bardzo dobrze rozwinięta. Liczne zatoki, wyspy wpłynęły
na to, że już w starożytności ludy zamieszkujące ziemie greckie były nierozerwalnie związane z
morzem. Morze było bogactwem - było z
ródłem utrzymania i środkiem transportu. Właśnie z
uwagi na ukształtowanie terenu starożytni mieszkańcy tych ziem nie zbudowali jednego państwa.
Zanim starożytni Grecy - Hellenowie, zasiedlili tereny greckie i zbudowali własną cywilizację,
powstały i rozwijały się tzw. kultury przedhelleńskie. Kultura kreteńska (minojska) - była
najstarszą cywilizacją na ziemiach greckich.
Okres Kultura, społeczeństwo,
Ustrój Religia
trwania gospodarka
Na podstawie wykopalisk można
mówić o bogactwie struktury
Kreta była stopniowo
początki
społecznej - znacznym
zasiedlana przez ludy
sięgają II tys.
zróżnicowaniu zawodowym, politeizm
pochodzące z Azji
p.n.e.
specjalizacji w rzemiośle, dobrze
Mniejszej.
rozwiniętym rolnictwie;
występował podział na klasy.
Na podstawie wykopalisk można
stwierdzić, że pałac był głównym
centrum życia politycznego,
gospodarczego i kulturalnego.
Kreteńczycy utrzymywali
Było dobrze rozwinięte rolnictwo;
kontakty z Egiptem,
mieszkańcy trudnili się handlem z
- 2. poł. III
prawdopodobnie powstały
wyspami Morza Egejskiego,
tys. p.n.e.
na wyspie państwa-miasta
Powstało wiele mitów
Bliskim Wschodem, Egpitem,
lub jedno państwo. Na
przejętych następnie
Sycylią. Był to okres budowy
wyspie ustrojem
przez plemiona greckie,
wielkich pałaców, najsłynniejszy -
- 1. poł II tys.
państwowym była
podbijające Kretę.
Knossos ze sławnym Labiryntem.
p.n.e. - ok.
monarchia - hegemonia
W trakcie istnienia kultury
1200 r. p.n.e.
Knossos nad wyspą -
kreteńskiej miały miejsce
rozkwit kultury
kilkakrotne trzęsienie ziemi i
minojskiej.
wojny, po których pałace były
odbudowywane. Kreteńczycy
posługiwali się własnym pismem
piktograficznym i linearnym.
Od początku II tys. p.n.e. z nad środkowego Dunaju na tereny greckie i wyspy Morza Egejskiego
przybywały plemiona greckie. Rozpoczęła się tzw. pierwsza kolonizacja. Proces ten zakończył się
ok. 1200 r. p.n.e. Pierwsi Grecy, napływając i kolonizując te tereny, szybko pokonali Kreteńczyków,
przejmując od nich wiele osiągnięć i zdobyczy cywilizacyjnych. Na terenie Grecji Środkowej i
Południowej plemiona greckie stworzyły nowe organizmy państwowe, najważniejszym z nich były
Mykeny - cywilizacja mykeńska.
Kultura, społeczeństwo,
Ustrój Okres trwania Religia
gospodarka
Możni mykeńscy naśladowali
styl życia Kreteńczyków. Po
ostatecznym upadku cywilizacji
kreteńskiej Mykeńczycy
samodzielnie tworzyli kulturę i
cywilizację swojego państwa. O
wielkości i wspaniałości kultury
mykeńskiej świadczą liczne
znaleziska wyrobów z brązu,
drewna, kości słoniowej.
W państwie-mieście W XVI w. p.n.e. System religijny
Ludność trudniła się tkactwem,
Mykenach była silna rozpoczęło się przejęty od
systematycznie doskonalono
władzamonarsza. budowanie potęgi Kreteńczyków, z
produkcję ceramiki, był to okres
Niektórzy historycy Myken. W XI w. p.n.e. czasem udoskonalił się i
bujnego rozwoju, malarstwa,
przypuszczają, że nastąpił upadek ukształtował panteon
rzez
by i złotnictwa.
władcy Myken spowodowany ostatnią bogów z Zeusem na
Monumentalne budownictwo -
narzucili hegemonię falą pierwszej czele. Oddawano cześć
zamki obronne; budowa
innym miastom, kolonizacji - najazdem bogom pod postaciami
systemu dróg i mostów
tworząc jedno duże plemienia Dorów i tzw. zwierząt - Hera - krowa,
świadczy o możliwościach
państwo. "ludów morskich". Atena - sowa.
Mykeńczyków, ich wielkości i
sile. Pismo zostało przejęte od
Kreteńczyków, dostosowane do
własnych potrzeb, pisane na
papirusie. Zostało odczytane. W
ciągu dziesięcioleci istnienia
Myken systematycznie
rozwijała się żegluga,
rzemiosło, rolnictwo oparte na
uprawie roli i hodowli.
Około 1200 r. p.n.e. nastąpił ostatni etap migracji (przemieszczania się) plemion greckich - najazd
plemienia Dorów spowodował upadek kultury mykeńskiej. Najez
dz
cy na szczęście nie zniszczyli
całego dorobku wieków wcześniejszych - przejęli m.in. język grecki. Zaczęły powstawać nowe
formy państwowe  samodzielne państwa-miasta (poleis). Wśród Greków - mimo występowania
wielu różnic (dialekty, różnice religijne) od początku istniało przekonanie o wspólnym pochodzeniu
etnicznym, poczucie jedności kultury. Wszyscy Grecy, bez względu na miejsce zamieszkania -
nazywali się Hellenami, a swoją ziemię nazywali Helladą.
W trakcie fal najazdów plemion greckich na ziemie Hellady wytworzył się oryginalny typ
organizacji państwowej starożytnej Grecji  polis. Polis, czyli państwo-miasto, były niewielkie
(wyjątek stanowiły Ateny i Sparta). Obejmowało ograniczony obszar - często otoczony górami -
rozwijało się więc samodzielnie. Polis zamieszkiwało kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt tysięcy
ludzi. Dzięki istnieniu takiego modelu państwa greckiego, wszyscy obywatele (dorośli mężczyz
ni)
polis mogli uczestniczyć w życiu publicznym, wspólnie uczestniczyli w obrzędach religijnych,
współrządzili nim. Czuli się za swoją ojczyznę odpowiedzialni i bardzo mocno identyfikowali się z
nią. Można powiedzieć, że naturalną koleją losu w państwach greckich zrodziła się demokracja,
czyli władza wszystkich obywateli państwa. Zanim w poleis greckich ugruntowała się demokracja,
często władzę przejmowała wąska grupa obywateli nazywających się najlepszymi aristoi
(arystokracja)  panowała oligarchia. Kiedy w gronie oligarchii wybijała się jednostka, która,
czasami korzystając z pomocy demosu (ludu) przejmowała w polis władzę, rozpoczynały się rządy
tzw. tyranów i forma władzy zwana tyranią. Trwało to z reguły jedno, dwa pokolenia po czym
tyrani byli obalani i powracała władza ludu - demokracja. Dla wielu miast okres tyrani był czasem
świetności i rozkwitu (Korynt). To właśnie tyranii, by dać zajęcie ludności bezrobotnej,
organizowali wielkie prace, np. budowę wodociągów czy wspaniałych świątyń i pałaców. Przy
okazji sprowadzano doskonałych architektów, rzez
biarzy i artystów z całej Hellady. Mimo to tyrani
nie byli lubiani. Tyrania występowała zwłaszcza w południowej Italii i na Sycylii (kolonie greckie).
Ustrój polis greckich nie był idealny. Przywiązanie mieszkańców do własnej polis hamowało
proces jednoczenia się Hellady, chęć narzucenia dominacji jednego państwa nad innym prowadziła
do walk o hegemonię, czyli przywództwo, przywiązanie do własnych praw i przywilejów
wywoływało niechęć obywateli polis do poszerzania grona mieszkańców. Życie publiczne toczyło
się w greckich polis na oczach wszystkich mieszkańców, a miejscem obrad zgromadzenia
ludowego, miejscem centralnym był rynek  agora.
Po opanowaniu przez Greków terenów Grecji właściwej i wysp Morza Egejskiego (do X w. p.n.e.),
po ukształtowaniu się najważniejszych państw-miast, Grecy rozpoczęli poszukiwanie nowych
terenów. Rozpoczęła się nowa fala kolonizacji greckiej.
Przyczyny kolonizacji:
" brak ziemi i środków do życia - walki o ziemię między arystokratami a chłopami
cierpiącymi na jej brak;
" przeludnienie miast;
" poszukiwanie surowców.
Skutki kolonizacji:
" społeczne - ostateczne ukształtowanie się formy miasta-państwa - zamykanie się Greków za
murami kolonii, przeszczepienie tradycyjnej formy ustroju na nowe tereny; wytworzenie się
klas społecznych - w siłę rosną przede wszystkim rzemieślnicy, a także wszyscy, którzy
wykazują się przedsiębiorczością; grupy zależne do tej pory od arystokracji zaczynają
domagać się władzy. Aby skutecznie walczyć z arystokracją, władzę obejmowali tyrani,
którzy w imieniu ludu  demos - sprawowali władzę w polis, rozwój niewolnictwa;
" gospodarcze - rozwój produkcji w Grecji właściwej - rynki zbytu na nowych ziemiach;
łatwiejszy dostęp do surowców (zboże, ryby, skóry, rudy metali, srebro, cyna, miedz
) -
rozwój wymiany i handlu morskiego; techniki żeglowania, budowa większych statków -
zwiększenie tonażu i prędkości poruszania się; powstanie rynku towarowego - konieczność
znalezienia nowego środka płatniczego - pojawia się pieniądz kruszcowy bity przez
państwa-miasta greckie.
Ustrój Sparty i Aten
Powstanie Sparty nie jest w pełni udokumentowane z
ródłowo. Podbijając Grecję Dorowie ujarzmili
autochtoniczny lud zakładając w dolinie rzeki Eurotas miasto-pań stwo Spartę (monarchia z
dwoma królami - podwójna liczba władców nie jest do dziś jednoznacznie wyjaśniona).
Ustrój społeczny Sparty wykształcił się po dokonaniu podboju ziem Lakonii i Mesenii. Najez
dz
cy,
spartiaci (warstwa panująca), przejęli całą ziemię, którą podzielili między siebie na równe działy
(klaros). Zasada ta przetrwała kilka wieków jako fundament ustroju społecznego państwa. Wszyscy
spartiaci formalnie byli równi wobec prawa. Stanowili warstwę rządzącą. Ludność podbita to heloci
- pracujący na działkach Spartan i płacący im daniny. Periojkowie mieszkali wokół Sparty,
posiadali wolność osobistą, ale bez praw politycznych; pracowali przy wydobywaniu rud i
wyrabiali sprzęt wojenny. Cechą charakterystyczną Sparty był podział społeczeństwa na
zamknięte klasy.
Ustrój polityczny Sparty kształtował się pod wpływem wojen: na czele państwa stało dwóch
królów (wodzowie), stopniowo ich władza została ograniczona przez radę starszych  geruzję (28
członków) i 5 eforów (arystokratycznych nadzorców). Stopniowo eforowie przejęli pełną kontrolę
nad polityką, administracją, prowadzeniem wojen i helotami, rola zgromadzenia ludowego 
apella - była niewielka (brak inicjatywy ustawodawczej, zatwierdzało jedynie wnioski eforów).
W VIII-VII wieku p.n.e. spartiaci podbili Mesenię  tzw. wojny meseńskie (730-720 p.n.e. i 684-
650 p.n.e.). Powstało jedno z największych i najpotężniejszych państw greckich. Utrzymanie
dominacji politycznej Sparty na południu Peloponezu było możliwe dzięki podporządkowaniu
ustroju, sposobu życia Spartan jednemu celowi - militaryzacji państwa - utrzymaniu ludności
podbitej w posłuszeństwie. Służyć temu miało słynne wychowanie spartańskie.
Ateny
Polis ateńska powstała w Attyce. Warunki do życia nie były tu sprzyjające - słabe gleby,
niewielkie zalesione tereny. Z czasem odkryto spore pokłady złóż marmuru, rudy ołowiu i srebra w
Górach Laurion, co znacznie polepszyło warunki życia obywateli Aten. Dobrze rozwinięta linia
brzegowa przesądziła o przywiązaniu Ateńczyków do morza. Wobec braków żywności
występowała konieczność jej importowania z kolonii - rozwinął się handel i rzemiosło.
Podobnie jak w Sparcie początki Aten nie są zbyt dobrze potwierdzone w z
ródłach. Po najez
dzie
Dorów Atenami rządził król. Jego władzę szybko ograniczyła arystokracja, a następnie usunęła,
przejmując pełnię władzy  rządy oligarchii. Atenami rządziły możne rody posiadające duże
majątki ziemskie. Chłopi i rzemieślnicy początkowo byli wolni. Na skutek kolonizacji największe
zyski przypadły arystokracji, która podporządkowała sobie chłopów, udzielając im wysokich
pożyczek. Chłopi, nie mogąc spłacić długów, popadali w niewolę za długi. Ziemia przechodziła w
ręce arystokracji, a chłopi tracili prawa polityczne związane z posiadaniem majątków ziemskich.
Proces ten przebiegał w VII w. p.n.e. Polityka arystokracji doprowadziła do wewnętrznych
zamieszek wywołanych przez niezadowolonych chłopów i rzemieślników. W końcu VII w. p.n.e. w
Atenach pojawili się tyrani, którzy bez powodzenia próbowali ograniczyć wszechwładzę
arystokracji. Sytuacja nadal była napięta, a lud domagał się spisania praw. W 621 r. p.n.e.
archontem został Drakon, który spisał bardzo surowe,  pisane krwią prawa (określenie dzisiaj
używane - prawa drakońskie). Sytuacja nie została jednak uspokojona, bo lud domagał się udziału
w rządach i praw politycznych.
Przemiany ustrojowe Aten
Autor, czas Reformy Konsekwencje
Solon, - społeczne - "strząśnienie długów" - umorzył - punkt wyjścia dla dalszych
archont, długi zaciągnięte pod zastaw osoby, za przemian, zwiększył liczbę
594 r. p.n.e. pieniądze państwowe wykupił sprzedanych za obywateli Aten o prostych chłopów;
granicę, zakazal udzielana pożyczek pod
- złamał zasadę, że pochodzenie
zastaw osoby;
decyduje o prawach politycznych.
- polityczne - podzielil obywateli Aten na 4
klasy majątkowe. Ich członkowie mieli różne
obowiązki i prawa wobec państwa - bogatsi
większe uprawnienia. Powołał stałą radę (bule
- 401 członków) i ogólne zgromadzenie
obywateli (ekklesia), powstały także sądy sądy
przysięgłych.
- społeczne - wprowadził nowy podział
terytorialny na 10 fyli. W ramach fyli
podstawową jednostką terytorialną była gmina
- dema, wprowadził nazwiska, pochodzące od
nazwy gminy - obywatele nie byli - zatarły się różnice społeczne,
identyfikowani wg imion rodowych;
- na wojnie obecność strategów
Klejstenes,
- polityczne - utworzył nową Radę Pięciuset krępowała samodzielność
archont,
(po 50 z każdej fyli) i urzędy strategów (10); arystokratycznego wodza armii -
508/7 r. p.n.e.
polemarcha,
- wprowadził ostracyzm - sąd skorupkowy -
zgoda obywateli na nadzwyczajne - arystokracja utraciła wpływy.
zgromadzenie i głosowanie nad usunięciem
urzędników zagrażających władzy ludu (nie
zostało wyjaśnione, czy on wprowadził tę
instytucję).
- polityczne - dopuścił do archontatu
przedstawicieli drugiej klasy solońskiej;
archonci i inni urzędnicy losowani z grona Władzę w Atenach przejmuje lud
Temistokles,
kandydatów, stratedzy i urzędnicy skarbowi wypowiadający się na zgromadzeniu
po 490 r. p.n.e.
wybierani, ograniczenie znaczenia areopagu i ludowym i wybierający urzędników.
archontów - wzrost znaczenia Rady Pięciuset i
zgromadzenia ludowego.
- polityczne - odebranie areopagowi
uprawnień administracyjnych i kontrolnych
kolejny etap do demokratyzacji
Efialtes, nad urzędnikami;
ustroju i władzy ludu
462/1 r. p.n.e.
- pozostał on jedynie trybunałem
sądowniczym w sprawach karnych.
- polityczne - upadło znaczenie areopagu -
instytucje stworzone przez Solona i
Klejstenesa znalazły pierwszorzędne miejsce
w państwie, bezpośredni udział obywateli w - 150 tys. ludzi otrzymało prawo
rządzeniu, dopuszczenie do urzędów udziału w rządach (obywatele Aten)
Perykles,
niezamożnych pobierających diety w swoim państwie,
444-429 r. p.n.e.,
(wynagrodzenie) za pełnione obowiązki;
pierwszy strateg - rozwój i ugruntowanie się w pełni
- dopuścił trzecią klasę solońską do demokracji - demokracja ateńska.
archontatu; wprowadził instytucję
obywatelstwa ateńskiego - ojciec i matka
obywatelami Aten.
W ciągu prawie 200 lat przemian ukształtował się w Atenach ustrój - demokracja ateńska - który
był fenomenem w ówczesnym świecie. Lud sprawował władzę w swoim państwie za
pośrednictwem wybieranych ze swego grona urzędników i sędziów. Sprawowanie władzy
wymagało daru umiejętności przekonywania. Posiadali ją demagodzy ( prowadzący lud ), którzy
często kierowali ludem. Z czasem termin ten nabrał cech negatywnych.
Sztuka grecka ukształtowała się na terenach Hellady i ziem zamieszkiwanych przez Greków.
Dzieli się na trzy okresy: archaiczny, klasyczny (helleński) i hellenistyczny.
W Grecji zmiany w stylach najlepiej można dostrzec w architekturze, której etapy rozwoju
wyznaczają trzy porządki architektury greckiej: dorycki, joński, koryncki, które powstawały
chronologicznie w Grecji właściwej (dorycki - prosty, surowy, bez ozdób, trochę  ciężki ), w
koloniach greckich Azji Mniejszej (joński - kolumny bardziej wysmukłe, subtelne,  lżejsze , kapitel
w kształcie ślimacznic), w czasach hellenistycznych (koryncki - pod wpływem kontaktów ze
Wschodem bardziej ozdobny,  lekki , kapitel w kształcie pociętego liścia akantu, bardzo
dekoracyjny). Style architektoniczne znalazły zastosowanie w budownictwie sakralnym w Grecji, w
świątyniach.
Rzez
ba grecka ukształtowała się pod wpływem zapotrzebowania religijnego - posągi kultowe,
płaskorzez
by na ścianach świątyń i nagrobkach. Dopiero w IV w. p.n.e. rzez
ba grecka stała się
odrębną dziedziną sztuki. Sport wpłynął w decydujący sposób na przedstawianie nagich postaci na
posągach. Obok brązu i kamienia podstawowym materiałem rzez
biarskim był marmur. Rzez
ba
grecka przeszła ewolucję. Od posągów okresów wcześniejszych (postaci sztywnych, nieruchomych,
statycznych, zakrytych) do wspaniałych rzez
b schyłkowego okresu helleńskiego, a zwłaszcza
hellenistycznego. Warto znać imiona i wspaniałe posągi takich rzez
biarzy jak: Poliklet, Myron i
Fidiasz żyjący w Atenach w II poł. V w. p.n.e. Poszczególne dzieła charakteryzują się
idealizmem,naturalizmem i realizmem. W rzez
bach widać ruch, dynamizm. W okresie
hellenistycznym mnożyły się rzez
by. Do najsłynniejszych należy zaliczyć Wenus z Milo (ok. 150 r.
p.n.e., obecnie można ją podziwiać w paryskim Luwrze), Nike z Samotraki (ok. 200 r. p.n.e., Luwr,
Paryż).
Budownictwo w Atenach było odzwierciedleniem wielkich możliwości finansowych i
organizacyjnych państwa. Dawało zatrudnienie bardzo dużej liczbie obywateli. Ateny po wojnach
perskich zamieniły się w wielki plac budowy. Wzmocniono system obronny Aten i Pireusu
(wzniesiono tzw.  Długie mury łączące miasto z portem), zbudowano hangary dla statków, których
liczba znacznie wzrosła. Ateny po wojnach perskich przeżywały pod rządami Peryklesa okres
świetności gospodarczej, kulturalnej i politycznej.
Literatura i teatr
Literatura grecka rozwijała się początkowo w postaci mówionej, uprawiana przez wędrownych
poetów (aojdów). Prawdopodobnie Homer był autorem dwóch pierwszych greckich arcydzieł
Iliady i Odysei. Utwory Homera zostały spisane ok. VIII w. p.n.e. i cieszyły się wielką
popularnością wśród Greków. Popularnym wśród Greków poetą był także Hezjod. Jego
najważniejsze dzieło to Teogonia. Wśród poetek prym wiodła Safona, która tworzyła głównie
pieśni miłosne.
Historiografia, dyscyplina wiedzy zajmująca się historią, czyli dziejami, narodziła się w antycznej
Grecji. Za ojca historiografii uznawany jest Herodot (autor Dziejów), żyjący w V w. p.n.e. w
Atenach. Pisał o wojnach grecko-perskich i jako pierwszy odszedł od mitycznego i bajkowego
przedstawiania dziejów. Od pisarza zajmującego się badaniem przeszłości oczekiwał obiektywizmu
i prawdy. Tukidydes z Aten, młodszy od Herodota, poddał krytyce relacje żyjących jeszcze
świadków wojen perskich. Oddzielił prawdę od mitów, próbując przekazać potomnym prawdę o
historii. Żyjąc w czasach wojny peloponeskiej napisał dzieło poświęcone tym wydarzeniom (Wojna
peloponeska).
W V w. p.n.e. w Atenach ukształtowały się dwa podstawowe gatunki dramatu - tragedia i
komedia. Sztuki grano w amfiteatrach, a aktorami byli wyłącznie mężczyz
ni. Przedstawienia
odbywały się kilka razy w roku na cześć Dionizosa. Miały charakter zawodów, w których zespoły
aktorów to zawodnicy, a ludność polis to sędziowie. Widowiska miały charakter dydaktyczny
(wychowawczy). Dramat uczył widzów postawy obywatelskiej, poruszał skomplikowane i
ponadczasowe problemy ludzkie. Także w naszych czasach niektóre ze sztuk antycznych cieszą się
niesłabnącą popularnością, a ich problematyka jest dalej aktualna. Najwybitniejszymi twórcami
tragedii byli genialni dramaturdzy: Ajschylos, Sofokles i Eurypides. Powszechnie znana jest
historia Antygony, zbuntowanej przeciwko zwyczajom i normom panującym w państwie. Bohaterka
tragedii poświęca własne życie w obronie wartości, w które wierzy. Komedie były
przedstawieniami wesołymi. Wszystko w komedii mogło być wyśmiane - bogowie, politycy,
stosunki między ludz
mi itd. Najsłynniejszym z komediopisarzy greckich był Arystofanes.
Religia
W antycznej Grecji system religijny charakteryzował się wielobóstwem (politeizm). Hellenowie
wierzyli w lepszy świat, w którym żyła cała plejada bogów, bogiń i herosów (bohaterów).
Każde z bóstw opiekowało się inną dziedziną życia człowieka, miastem czy wsią. Tylko kilku
bogów cieszyło się szacunkiem i odbierało część w całej Helladzie. Życie bogów było
nierozerwalnie związane ze światem realnym i tak naprawdę nikt nie wiedział, gdzie kończyła się
ziemia a zaczynał Olimp, miejsce przebywania bogów. Nie dziwi więc fakt, że religia grecka była
antropomorficzna (bogów wyobrażano sobie na podobieństwo ludzi).
Najważniejszymi bogami byli:
" Zeus - władca bogów (atrybut - berło królewskie), nieba - ciskający błyskawice,
" Hades - pan świata zmarłych, mieszkał pod ziemią, jego żoną była Persefona,
" Demeter żyła na otwartej przestrzeni, żyznych polach, opiekowała się przyrodą, czcili ją
rolnicy,
" Posejdon - bóstwo wód,
" Hermes - przedstawiany ze skrzydełkami u stóp, dzięki którym mógł szybko się
przemieszczać, był opiekunem pasterzy, kupców i podróżników,
" Afrodyta była boginią miłości,
" poeci i artyści wzdychali do swego boga  Apollina.
Grecy wyobrażali sobie życie bogów tak jak życie ludzi - bogowie kochali się, walczyli ze sobą i
mieli dzieci. Niektórzy bogowie, zakosztowawszy ziemskiej miło ści, mieli potomstwo z
Ziemiankami. Synowie narodzeni z takich związków to herosi, bohaterowie niezliczonej ilości
opowieści, baśni, mitów.
Opowieści o bogach i herosach były nierozerwalnie związane z codziennym życiem Greków i
dzięki poetom przetrwały w literaturze do naszych czasów. Bogowie odbierali cześć od każdego
człowieka indywidualnie. W Grecji nie wykształciła się grupa kapłanów. Bogowie informowali o
przyszłości śmiertelników za pośrednictwem wyroczni. Najsłynniejsze znajdowały się w Delfach
(wyrocznia Apollina), gdzie siedząca na trójnogu kapłanka pytia (nazwa od imienia pierwszej
kapłanki Pytii) w ekstazie, wywołanej przez tajemnicze opary wieszczyła. Przepowiednie
interpretowali odpowiednio przygotowani ludzie i przekazywali je śmiertelnikom.
Bardzo żywa była wiara Greków w życie pozagrobowe. W chwili śmierci od ciała odłączała się
niematerialna psyche (dusza), która prowadzona przez boskiego przewoz
nika Charona przekraczała
rzekę Styks i przechodziła do krainy umarłych. Zmarły na drogę był zaopatrywany w pieniążek
(kładziono go na powiekach), którym płacił Charonowi za przeprawę przez rzekę zapomnienia.
Sport i igrzyska
Sport w życiu Greków był także związany z religią. Co 4 lata odbywały się igrzyska na cześć
Zeusa w Olimpii. Pierwsze prawdopodobnie odbyły się w 776 r. p.n.e. Na czas zmagań
sportowych ustawały wśród Greków wojny i zaczynał się czas świętego pokoju. To właśnie ze
starożytnej Grecji wywodzi się wiele dzisiaj uprawianych dyscyplin sportowych, m.in. rzut
oszczepem, dyskiem,biegi czy zapasy.
Wszystkie konkurencje odbywały się na stadionie, który miał kształt elipsy. Zawierał także tor
przeznaczony do wyścigów konnych. Igrzyska organizowano także w innych miastach: w Delfach
rozrywały się igrzyska pytyjskie na cześć Apollina - zwycięzca otrzymywał laur wawrzynu; w
Nemei odbywały się zawody poświęcone Zeusowi Nemejskiemu - zwycięzców dekorowano
bluszczem. Odbywały się również igrzyska, w których uczestniczyły kobiety. W zasadzie każde
polis organizowało zawody sportowe. Służyły do tego specjalne place, na których ćwiczono. Od IV
w. p.n.e. w każdym mieście znajdował się kompleks budynków zwany gimnazjonem.
Kultura hellenistyczna
Epoka hellenistyczna to czas od śmierci Aleksandra Wielkiego do 30 r. p.n.e. W tym czasie kultura
grecka rozpowszechniła się na Wschód. Doszło do przemieszania się obu kultur. Do największych
osiągnięć tego okresu należą:
" latarnia morska na wyspie Faros koło Aleksandrii, zaliczana do siedmiu cudów świata,
" biblioteka w Aleksandrii - największa w starożytności,
" Musejon - założony w Aleksandrii instytut badawczy.
Do ważnych ośrodków kultury należały: Milet, Efez, Bizancjum, Pergamon. Szybko rozwijały się
różne dziedziny sztuki. Do najważniejszych rzez
b kultury hellenistycznych należy Nike z
Samotraki, Wenus z Milo.
Rodzina
Starożytni Grecy traktowali założenie rodziny jak obowiązek wobec państwa. Małżeństwa zawierali
tylko wolni obywatele, o takim samym statucie majątkowym. Przed zaślubinami składano ofiary
bogom i odbywano rytualne kąpiele. To rodzice narzeczonej wydawali w dniu ślubu ucztę, po której
przenosiła się ona do domu męża. Pochód odbywał się przy oświetlonych pochodniach.
Narodzinom dziecka towarzyszyły liczne obrzędy. Dom, w którym odbywał się poród smarowano
smołą, aby odpędzić złe moce.
Pozycja kobiety
W Grecji kobieta miała mniejsze prawa niż mężczyzna. Kobieta nie miała praw i obowiązków
obywatelskich. Zajmowała się domem i wychowaniem dzieci. Ateńskie kobiety z zamożnych
domów nie mogły same chodzić po ulicach, prowadzić rozmów na poważne tematy, nie
decydowały o swoim majątku. Dużo większą swobodę miały w Sparcie. Uczyły się razem z
chłopcami i uczestniczyły w życiu kulturalnym. Warto jako przykład wymienić Safone oraz Myrtis.
Wychowanie i nauka
To rodzice w Atenach sami uczyli dzieci pisać. Dbali także o ich sprawność fizyczną. Po
ukończeniu siódmego roku życia chłopcy byli oddawani od opiekę nauczycieli. Szkoły ateńskie
były prywatne, uczono w nich pisania, czytania, rachunków, muzyki i gimnastyki. Nauka trwała do
szesnastego roku życia i tylko bogatsi kontynuowali ją u znanych mistrzów lub sofistów.
W Sparcie dzieci przybywały przy matce do siódmego roku życia. Póz
niej należeli do państwa.
Chłopcy byli poddawani wspólnemu wychowaniu: uczyli się czytać, pisać, dziejów Sparty, a także
surowej dyscypliny.