Członkowie i współpracownicy
Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego
Szanowni Państwo,
Od wielu lat w środowisku polskich gleboznawców była podnoszona konieczność
dostosowania podziału na frakcje i grupy granulometryczne do klasyfikacji używanych na
świecie. Ciągle jeszcze stosowana w Polsce norma branżowa z 1978 roku jest coraz
trudniejsza do zaakceptowania w warunkach postępującej globalizacji wymiany myśli
naukowej. Podstawową przyczyną trudności jest stosowany w niej podział na frakcje
granulomeryczne, który uniemożliwia bezpośrednie przetwarzanie danych oraz utrudnia
współpracę ze specjalistami i instytucjami z innych państw. Komplikuje także publikowanie
wyników polskich badań na forum międzynarodowym. Zatem, mimo ugruntowanej pozycji
normy BN-78/9180-11 oraz mimo tego, że olbrzymi dorobek polskiego gleboznawstwa (w
tym klasyfikacja bonitacyjna gruntów rolnych) został oparty na dotychczas obowiązujących
klasyfikacjach uziarnienia, zdecydowano się na zasadnicze zmiany, których wyrazem była
polska norma PN-R-04033 opracowana przez zespół gleboznawców pod kierownictwem prof.
dr hab. Jerzego Marcinka. Zasadniczym walorem normy PN-R-04033, wzorowanej na
klasyfikacji uziarnienia według USDA, jest ustalenie podziału na frakcje zgodnego ze
standardem USDA oraz wydzielenie grup granulometrycznych w układzie zbliżonym do tego
standardu. Niestety, ta jedynie przybliżona zgodność nowych grup granulometrycznych z
klasyfikacją USDA jest dla wielu gleboznawców powodem kontestacji normy PN-R-04033.
Argumentuje się, że nie zostało spełnione jedno z podstawowych oczekiwań wobec nowej
klasyfikacji uziarnienia, jakim było uzyskanie zgodności z powszechnie akceptowanym na
świecie standardem USDA, zarówno w zakresie frakcji, jak i grup granulometrycznych. Choć
więc norma PN-R-04033 przygotowana została pod auspicjami Polskiego Towarzystwa
Gleboznawczego i funkcjonuje od 1998 roku, to jej znajomość wśród gleboznawców polskich
jest słaba, a zastosowanie w pracach naukowych i publikacjach  minimalne.
Walne Zebranie Delegatów Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego na zjez
dzie w
Warszawie we wrześniu 2007 zobowiązało Zarząd Główny PTG do podjęcia w ciągu roku
uchwały zatwierdzającej podział na frakcje i grupy granulometryczne, zgodny z ogólnie
stosowanymi na świecie standardami. Wykonując decyzję Zjazdu, zarząd główny PTG
wyłonił zespół gleboznawców mający przygotować materiały dla podjęcia stosownej
uchwały. W skład zespołu powołani zostali: prof. dr hab. Renata Bednarek z Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika w Toruniu, prof. dr hab. Stanisław Drzymała z Akademii Rolniczej w
Poznaniu, dr Marek Drewnik z Uniwersytetu Jagiellońskiego, mgr inż. Marian Marzec z
Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Brzegu oraz dr hab. Cezary Kabała z
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, jako przewodniczący zespołu.
Zespół stanął przez zasadniczym pytaniem: czy rekomendować ostateczne oficjalne
usankcjonowanie PN-R-04033 jako klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego, z
naniesieniem niezbędnych poprawek technicznych, czy zaproponować nowe rozwiązanie,
zgodne ze standardami międzynarodowymi, ale uwzględniające specyfikę polskich gleb.
Po uwzględnieniu różnorodnych argumentów zespół zdecydował się na
zaproponowanie podziału nowego, zgodnego w największym możliwym stopniu ze
standardem USDA i podziałem stosowanym w międzynarodowej klasyfikacji gleb FAO-
WRB, ale też łączącego niektóre rozwiązania ustanowione w polskiej normie PN-R-04033,
podkreślające specyfikę gleb dominujących na terytorium naszego kraju.
1
Najistotniejsze cechy proponowanego podziału można streścić następująco:
1. Podział na frakcje granulometryczne jest zgodny ze standardem USDA (0,002-0,05-2,0
mm), co oznacza granicę części ziemistych na 2 mm oraz rozdział frakcji piaskowej i
pyłowej na 0,05 mm. Dzięki zachowaniu dotychczasowych średnic granicznych
możliwe będzie  bezkolizyjne przeliczanie frakcji oznaczanych dotychczas według
normy branżowej lub dawnego podziału PTG. Podział wg Atterberga (0,002-0,063-2,0
mm), cytowany m.in. w WRB nie jest jedynym tam obowiązującym; klasyfikacja wg
USDA akceptowana jest w WRB na równi z podziałem Atterberga. Przeprowadzono
konsultacje m.in. z p. Otto Spaargarenem z ISRIC, koordynatorem WRB, oraz z p. Luca
Montanarella z European Soil Bureau w sprawie norm uziarnienia obowiązujących
obecnie oraz w przyszłości. Unia Europejska oraz FAO nie dążą do jednoznacznego
wskazania obowiązującego podziału frakcji granulometrycznych, dlatego wszystkie
pytane osoby sugerowały pozostanie przy stosowanych  amerykańskich granicznych
średnicach frakcji.
2. Podział na grupy granulometryczne jest całkowicie zgodny z podziałem USDA,
jedynym standardem międzynarodowym w tym zakresie, stosowanym również w
klasyfikacji FAO-WRB. W przedstawianej propozycji zachowane są wszystkie
"zewnętrzne" granice grup granulometrycznych podziału USDA. Jednak dla
podkreślenia specyfiki gleb Polski zaproponowano dodatkowy podział  wewnątrz
niektórych grup, idący w tym samym kierunku, co norma PN-R-04033, w tym
wyróżnienie piasku słabogliniastego, gliny lekkiej, pyłu piaszczystego i pyłu
gliniastego. Wyznaczanie zaproponowanych dodatkowych grup nie rodzi żadnych
komplikacji w transformacji danych polskich na użytek międzynarodowy, gdyż nie
kolidują z granicami grup standardowych.
3. Dla ułatwienia odbioru klasyfikacji zdecydowano się na utrzymanie większości
tradycyjnych nazw grup granulometrycznych. W odróżnieniu od normy PN-R-04033
nie stosuje się jednowyrazowych określeń podgrup granulometrycznych, czyli
 typowy piasek, pył i ił określane są tradycyjnie jako (odpowiednio) piasek luz
ny, pył
zwykły i ił zwykły, oraz  typowa glina - jako glina zwykła. Stosowanie specyficznych
polskich nazw podgrup granulometrycznych nie rodzi żadnych komplikacji w
transformacji danych polskich na użytek międzynarodowy. Trzeba jednak pamiętać, że
przy podawaniu uziarnienia gleb w języku angielskim nie wolno stosować swobodnych
tłumaczeń (np. medium loam), terminów nie znanych za granicą, lecz należy
wykorzystywać właściwe odpowiedniki istniejące w standardzie USDA. Aby uniknąć
podobnych komplikacji, do propozycji dołączony jest aneks zawierający właściwe
angielskie nazwy frakcji i grup granulometrycznych.
4. Do propozycji klasyfikacji dołączono 5 aneksów, których celem jest uprzystępnienie
nowego podziału:
- Aneks nr 1 - Zgodność klasyfikacji uziarnienia gleb i utworów mineralnych wg
PTG (2008) ze standardem USDA  w wymiarze praktycznym jest to lista
właściwych terminologii w języku angielskim.
- Aneks nr 2 - Przybliżone odpowiedniki grup granulometrycznych wg BN-78/9180-
11  ma na celu ułatwienie w korzystaniu z archiwalnych materiałów
gleboznawczych i kartograficznych.
- Aneks nr 3 - Klucz do organoleptycznego oznaczania grup granulometrycznych.
- Aneks nr 4 - Kategorie ciężkości agrotechnicznej gleb  zawiera uproszczony
podział uziarnienia gleb na potrzeby agrotechniki.
- Aneks nr 5  Połączone podgrupygranulometryczne na potrzeby prac glebowo-
siedliskowych.
2
5. Szczególnego komentarza wymaga aneks nr 2 (Przybliżone odpowiedniki grup
granulometrycznych wg BN-78/9180-11). Został stworzony z myślą o transformacji
danych o uziarnieniu gleb na mapach glebowo-rolniczych i w innych materiałach, gdy
nie jest dostępna informacja o zawartości poszczególnych frakcji granulometrycznych.
Wybór właściwych odpowiedników oparty został na analizie statystycznej ponad 6
tysięcy próbek gleb wytworzonych z prawdopodobnie wszystkich rodzajów
mineralnych skał macierzystych występujących w Polsce, z przewagą utworów
fluwioglacjalnych i morenowych. Zwrócono jednak uwagę na pozyskanie wyników
analiz gleb wytworzonych z lessów oraz ze zwietrzelin skał litych (gleb górskich), które
w dotychczasowych opracowaniach były traktowane dość marginalnie. Szczegółowe
wyniki tych analiz zostaną wkrótce opublikowane, prawdopodobnie w Rocznikach
Gleboznawczych.
W proponowanej klasyfikacji nie są zawarte wskazówki metodyczne dotyczące
laboratoryjnej analizy uziarnienia gleb, choć bardzo często było to postulowane. Jest to
jednak trudne zagadnienie, częściowo regulowane normą PN-R-04034, wymagające odrębnej
dyskusji specjalistów. Podobnie uszczegółowienia i ujednolicenia wymagają zasady polowej
charakterystyki gleb (w tym oceny uziarnienia i szkieletowości gleb) oraz opisu profilu
glebowego. Trzeba jednak mieć nadzieję, że i te problemy zostaną wkrótce rozwiązane pod
patronatem Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego.
Zapraszając Państwa do dyskusji, wskazujemy, że stoi przed nami, członkami
Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego, konieczność podjęcia decyzji: czy akceptujemy
funkcjonującą już normę PN-R-04033 jako obecny i przyszły podział uziarnienia, czy
wybieramy klasyfikację bardziej zgodną ze standardami międzynarodowymi. Jeżeli uważacie
Państwo za słuszniejsze to drugie rozwiązanie, prosimy o zapoznanie się z załączoną
propozycją klasyfikacji. Liczymy na głęboką refleksję i wskazanie zarówno zalet, jak i
wszelkich niedociągnięć przedłożonej propozycji.
Wyniki dyskusji zostaną zreferowane Zarządowi Głównemu PTG, który wiosną 2008
roku podejmie decyzję o klasyfikacji uziarnienia gleb w Polsce. W dalszej kolejności planuje
się podjęcie starań o uzupełnienie lub zmianę Polskiej Normy, tak by klasyfikacja PTG miała
walor oficjalnego dokumentu prawnego.
Uprzejmie prosimy o przesyłanie opinii, nie póz
niej niż do końca stycznia 2008,
na adres e-mail: [e-mail]
lub na adres pocztowy:
Dr hab. Cezary Kabała
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska
ul. Grunwaldzka 53
55-093 Wrocław
Propozycje klasyfikacji uziarnienia umieszczone są na stronie internetowej:
http://www.ar.wroc.pl/~kabala/uziarnienie2008.html
Z wyrazami szacunku
oraz życzeniami spokojnych ale radosnych świąt Bożego Narodzenia
w imieniu zespołu klasyfikacji gleb PTG
dr hab. Cezary Kabała
Wrocław, 19.12.2007
3