Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Pomiary elektryczne
(aktualizacja: 24.03.2009 r.).
Spis treści:
zasady pomiarów
sprawdzanie odbiorcze
sprawdzanie okresowe
częstość sprawdzania okresowego
dokumentacja z pomiarów
dokładność pomiarów
narzędzia pomiarowe
przygotowanie pomiarów
zasady bezpieczeństwa
pomiary rezystancji
pomiary rezystancji izolacji
sprawdzanie środków ochrony
pomiary rezystancji uziomu
1. Ogólne zasady wykonywania prób i pomiarów
1.1 Wstęp
Sprawdzanie skuteczności instalacji elektrycznej i wyposa\
enia za pomocą oględzin i prób ma na celu ustalenie zgodności z
odpowiednimi wymaganiami wszystkich części HD 60364.
Instalacja elektryczna powinna być sprawdzana w czasie monta\
u i po jego ukończeniu, a przed przekazaniem do eksploatacji.
Instalacje po rozbudowie lub zmianie istniejącej instalacji podlegają sprawdzeniom w zakresie zgodności z wymaganiami norm PN-HD
60364 i stanu bezpieczeństwa.
Norma PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 6: Sprawdzanie, zawiera:
a) wymagania dotyczące sprawdzania odbiorczego za pomocą oględzin i prób instalacji elektrycznej,
w celu stwierdzenia, czy wymagania PN-HD 60364 zostały spełnione;
b) wymagania dotyczące sprawdzania okresowego instalacji elektrycznej, by określić, czy instalacja i jej
wyposa\
enie znajdujÄ… siÄ™ w stanie pozwalajÄ…cym na ich dalszÄ… bezpiecznÄ… i racjonalnÄ… eksploatacjÄ™.
Norma PN-HD 60364-6:2008 ustala następujący zakres prób i pomiarów odbiorczych i okresowych instalacji elektrycznych niskiego
napięcia:
 ka\
da instalacja powinna być w miarę mo\
liwości sprawdzana podczas monta\
u i po jej ukończeniu, a przed
przekazaniem do eksploatacji;
 sprawdzenie odbiorcze powinno obejmować porównanie wyników z odpowiednimi kryteriami w celu sprawdzenia,
\
e wymagania PN-HD 60364 zostały spełnione;
 w czasie wykonywania prób i pomiarów odbiorczych i okresowych, nale\
y zastosować niezbędne techniczne i
organizacyjne środki ostro\
ności tak, aby sprawdzenie nie spowodowało niebezpieczeństwa dla osób lub
zwierzÄ…t, a tak\
e uszkodzenia obiektu i wyposa\
enia nawet, gdy stwierdzono niezgodności.
1.2 Oględziny
Oględziny wykonuje się w zasadzie przed próbami; zwykle przed włączeniem zasilania instalacji, w celu potwierdzenia, czy urządzenie
elektryczne:
 spełnia wymagania bezpieczeństwa odpowiednich norm wyrobu;
1 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
 zostało dobrane prawidłowo zgodnie z wymaganiami norm, przepisów i instrukcji producenta;
 nie ma widocznych uszkodzeń wpływających na pogorszenie bezpieczeństwa.
Według PN-HD 69364-6:2008 oględziny zastosowanych w obiekcie instalacji i wyposa\
enia powinny obejmować co
najmniej następujące sprawdzenia:
a) sposób ochrony przed pora\
eniem prÄ…dem elektrycznym;
b) występowanie przegród ogniowych i innych środków zapobiegających rozprzestrzenianiu się ognia oraz ochrony
przed skutkami działania ciepła (określone w innych częściach PN-HD 60364);
c) dobór przewodów z uwagi na obcią\
alność prądową i spadek napięcia, uwzględniający przede wszystkim ich
materiał, sposób zainstalowania i przekrój;
d) dobór i nastawienie urządzeń zabezpieczających i sygnalizacyjnych;
e) występowanie i prawidłowe umieszczenie właściwych urządzeń do odłączania izolacyjnego i łączenia;
f) dobór urządzeń i środków ochrony, właściwych ze względu na wpływy zewnętrzne;
g) prawidłowe oznaczenie przewodów neutralnych i ochronnych;
h) przyłączenie łączników jednobiegunowych do przewodów fazowych;
i) występowanie schematów, napisów ostrzegawczych lub innych podobnych informacji (istnienie schematów jest
szczególnie niezbędne, gdy instalacja zawiera kilaka rozdzielnic tablicowych);
j) oznaczenie obwodów, urządzeń zabezpieczających przed prądem przetę\
eniowym, łączników, zacisków itp.;
k) poprawność połączeń przewodów; nale\
y sprawdzić, czy zaciski są odpowiednio dobrane do przewodów i czy
połączenie jest wykonane poprawnie. W razie wątpliwości zaleca się pomiar rezystancji połączeń. Rezystancja
ta nie powinna być większa ni\
rezystancja przewodu o długości 1 m i o przekroju równym najmniejszemu
przekrojowi łączonych przewodów ;
l) występowanie i ciągłość przewodów ochronnych, w tym przewodów ochronnych połączeń wyrównawczych
głównych i połączeń wyrównawczych dodatkowych;
m) dostępność urządzeń, umo\
liwiająca wygodną obsługę, identyfikację i konserwację. Sprawdzić nale\
y czy
zastosowane urządzenia manewrowe są rozmieszczone w sposób umo\
liwiający ich łatwą obsługę
i konserwacjÄ™..
Oględziny instalacji i wyposa\
enia elektrycznego powinny uwzględniać tak\
e wszystkie wymagania szczególne, dotyczące specjalnych
instalacji lub lokalizacji.
1.3 Sprawdzanie odbiorcze
W zale\
ności od potrzeb nale\
y przeprowadzić, następujące próby, w miarę mo\
liwości w następującej kolejności:
a) ciągłość przewodów ochronnych i przewodów połączeń wyrównawczych;
b) rezystancja izolacji instalacji elektrycznej;
c) ochrona za pomocÄ… SELV, PELV i separacji elektrycznej;
d) rezystancja/impedancja podłóg i ścian;
e) samoczynne wyłączenie zasilania;
f) ochrona uzupełniająca;
g) sprawdzenie biegunowości;
h) sprawdzenie kolejności faz;
i) wytrzymałości elektrycznej,
j) próby funkcjonalne i operacyjne;
k) spadek napięcia.
W przypadku, gdy wynik dowolnej próby wskazuje na niespełnienie wymagań, próbę tę i próbę poprzedzającą, je\
eli wykryte
uszkodzenie mo\
e mieć wpływ na ich wynik, nale\
y powtórzyć po usunięciu przyczyny niezgodności. Opisane w normie metody
wykonywania prób są metodami odniesienia; a zatem nie wyklucza się stosowania innych metod, gwarantujących równie miarodajne
wyniki.
1.4. Sprawdzanie okresowe
Sprawdzanie okresowe, obejmujące szczegółowe badanie instalacji, polega na wykonaniu właściwych prób i pomiarów
potwierdzających spełnienie wymagań określonych w normach PN-HD 60364, w tym:
2 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
a) bezpieczeństwo osób i zwierząt domowych przed skutkami pora\
enia elektrycznego i oparzenia;
b) ochronÄ™ mienia przed uszkodzeniem spowodowanym po\
arem lub ciepłem powstałym na skutek uszkodzenia
instalacji;
c) przekonanie, \
e instalacja nie jest uszkodzona lub obni\
one jej właściwości nie pogorszą bezpieczeństwa;
d) identyfikację wad instalacji i odchyleń od wymagań PN-HD 60364-6:2008, które mogą spowodować
niebezpieczeństwo.
Zakres sprawdzania okresowego powinien w szczególności obejmować:
- sprawdzenie dokumentacji eksploatacyjnej obiektu (instrukcje eksploatacji, ksiÄ…\
ki i raporty urządzeń,
dokumenty z oględzin, przeglądów, konserwacji, napraw bie\
ących i remontów, protokóły z poprzednich
i pomiarów okresowych),
- oględziny dotyczące ochrony przed dotykiem bezpośrednim,
- pomiar rezystancji izolacji,
- badanie ciągłości przewodów ochronnych,
- sprawdzenie ochrony przed dotykiem pośrednim,
- próby czasów wyłączania RCD.
1.5 Częstość sprawdzania okresowego
Zgodnie z Ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane [Dz.U.06.156.1118], obiekty powinny być w czasie ich u\
ytkowania
poddawane przez właściciela lub zarządcę okresowej kontroli, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego
i przydatności do u\
ytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia; kontrolą tą powinno być objęte
równie\
badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków
ochrony od pora\
eń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów.
Częstość sprawdzania okresowego instalacji powinna być ustalana z uwzględnieniem rodzaju instalacji i wyposa\
enia, jej
zastosowania i działania, częstości i jakości konserwacji oraz wpływów zewnętrznych, na które jest nara\
ona.
Zgodnie z PN-HD 60364-6:2008, w protokóle sprawdzenia okresowego nale\
y zamieścić informację dla osoby wykonującej
sprawdzanie okresowe - o ustalonym przedziale czasu do następnego sprawdzenia okresowego.
Przedział ten, zgodnie z ustawą Prawo budowlane wynosi 5 lat, z wyjątkiem podanych ni\
ej przypadków, w których w zale\
ności od
warunków środowiskowych mo\
e wystąpić większe ryzyko eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych, mogą być wymagane
krótsze okresy. Do nich w szczególności nale\
Ä…:
- miejsca pracy lub pomieszczenia, w których występuje ryzyko pora\
enia elektrycznego, po\
aru lub wybuchu
spowodowanego degradacjÄ…;
- miejsca pracy lub pomieszczenia, w których znajdują się instalacje zarówno niskiego jak i wysokiego napięcia;
- obiekty komunalne;
- tereny budowy;
- instalacje bezpieczeństwa (np. oświetlenia awaryjnego).
Według normy, dla budownictwa mieszkaniowego mo\
na stosować dłu\
sze okresy (np. 10 lat).
Zalecenia 62.2 PN-HD 60364-6:2008 dotyczą częstości sprawdzania okresowego instalacji u\
ytkowanej w pomieszczeniu, w którym
mo\
e wystąpić większe ryzyko uszkodzenia lub zniszczenia. Krótsze okresy sprawdzania instalacji, opracowane w oparciu o zasady
wiedzy technicznej oraz o traktowane jako zasady, uchylone przepisy w sprawie szczegółowych zasad eksploatacji instalacji, podane
są w  Wytycznych wykonywania okresowych badań sprawności technicznej urządzeń oraz instalacji elektrycznych i
piorunochronnych opracowane przez COBR  Elektromonta\
 Warszawa 1999 (Tablica 1).
Tablica 1 Częstość sprawdzania okresowego
3 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Ustalone w Tablicy 1 okresy między kolejnymi sprawdzeniami powinny być wykorzystane w instrukcjach eksploatacyjnych instalacji i
wyposa\
enia, u\
ytkowanych w trudnych warunkach środowiskowych.
1.6 Dokumentacja z prób i pomiarów
Po zakończeniu sprawdzania okresowego istniejącej instalacji nale\
y sporządzić protokoły z poszczególnych prób i pomiarów.
Dokumentacja powinna zawierać szczegóły dotyczące sprawdzanych części instalacji i ograniczeń w sprawdzeniu objętym protokółem,
a tak\
e opis oględzin, łącznie z wadami i usterkami oraz wyniki prób. Wszystkie uszkodzenia, pogorszenia stanu, wady lub
niebezpieczne warunki powinny być odnotowane w protokole. Odnotowane powinny być równie\
znaczÄ…ce ograniczenia zakresu
sprawdzenia okresowego w stosunku do normy PN-HD 60364-6:2008 i ich przyczyny.
W literaturze Stowarzyszenia Elektryków Polskich dotyczącej Prac pomiarowo-kontrolnych przy urządzeniach elektroenergetycznych o
napięciu do 1 kV, podane są wzory protokółów dla poszczególnych rodzajów prób. W przypadkach, gdy protokóły opracowywane są
we własnym zakresie, powinny zawierać:
- nazwÄ™ badanego urzÄ…dzenia i jego dane znamionowe,
- miejsce pracy badanego urzÄ…dzenia,
- rodzaj pomiarów i dat ich wykonania,
- nazwiska osób wykonujących pomiary i rodzaj uprawnień,
- dane o warunkach przeprowadzania pomiarów,
- spis u\
ytych przyrządów i ich numery,
- szkice rozmieszczenia badanych urządzeń,
- liczbowe wyniki pomiarów,
- wnioski, uwagi i zalecenia z pomiarów.
1.7 Dokładność wykonywania pomiarów
Dokładność wykonywania pomiarów jest podstawową cechą narzędzi pomiarowych i wyników pomiarów. Dokładność charakteryzuje
się pośrednio podając właściwość przeciwną: niezgodność (uchybienie) albo niepewność (niedokładność). Niepewność pomiaru to
inaczej ryzyko uzyskania błędnego wyniku w pomiarze.
1.7.1. Błąd bezwzględny pomiaru
Elementarną i podstawową miarą liczbową niezgodności jest błąd bezwzględny (dawniej uchyb). W metrologii błędem bezwzględnym
" nazywa się ró\
nicę pomiędzy wartością zmierzoną (Wp ), a wartością dokładną (Wrz ),to jest:
" = Wp  Wrz
(Wp ) - jest wartością mierzoną, której błąd wyznacza się, a więc jest wynikiem pomiaru,
(Wrz) - wartość dokładna, jest teoretycznie wartością rzeczywistą (prawdziwą), ustaloną np. jako wynik
teoretycznych obliczeń, wartość średnia du\
ej liczby pomiarów lub parametr procesu technicznego.
Błąd bezwzględny zawsze wyra\
ony jest w jednostkach wartości mierzonej i mo\
e przyjmować znak plus lub minus. W praktyce błąd
bezwzględny otrzymujemy w przybli\
eniu z analizy dokładności pomiaru. Wartość przeciwna błędu bezwzględnego, tzn. - ", nazywana
jest poprawkÄ…: p =  ". Mo\
emy wyznaczyć w przybli\
eniu wartość dokładną:
Wrz = Wp + p
4 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
1.7.2. Błąd względny pomiaru
Błąd względny to iloraz błędu bezwzględnego " i wartości dokładnej (Wrz).
Błąd względny jest bezwymiarowy, najczęściej wyra\
any w procentach. SÅ‚u\
y głównie do oceny dokładności przyrządów pomiarowych
pracujących na ró\
nych zakresach pomiarowych.
1.7.3. Dokładność urządzeń pomiarowych
Na dokładność wykonywanych pomiarów głównie wpływają błędy związane z urządzeniem pomiarowym, dokładnością odczytu oraz
metodą pomiaru. Błąd związany z urządzeniem pomiarowym wynika z klasy dokładności przyrządu. Klasa dokładności jest to
maksymalny błąd bezwzględny " popełniany w dowolnym miejscu skali, obliczony jako błąd procentowy w stosunku do pełnego
zakresu pomiarowego Wzakr., zaokrÄ…glony do znormalizowanej klasy, np: 0,1; 0,2; 0,5; 1; 1,5; 2,5; 5;
Do wykonywania pomiarów nale\
y dobierać przyrządy z mo\
liwie największą dokładnością, z błędem pomiaru nie przekraczającym od
Ä…10% doÄ…20% Wrz.
1.8 Narzędzia pomiarowe
Narzędzia pomiarowe są to środki techniczne przeznaczone do wykonywania pomiarów. Nale\
Ä… do nich:
- wzorce  są to narzędzia pomiarowe odtwarzające jednostki miary lub ich wielokrotności,
- przyrządy pomiarowe  są to narzędzia pomiarowe przeznaczone do wykonywania pomiarów,
- przetworniki pomiarowe, to podzespoły, które przetwarzają wielkość mierzoną na łatwiej mierzalną wielkość,
- układy pomiarowe  zbiory przyrządów i przetworników pomiarowych umo\
liwiających pomiar wielkości mierzonej określonej na
podstawie innych wielkości, pomiarowe
- zbiory funkcjonalne przyrządów i przetworników pomiarowych objęte wspólnym sterowaniem umo\
liwiajÄ…cym
pobieranie i przetwarzanie informacji.
1.8.1. Mierniki wskazówkowe
Są to mierniki analogowe, w których zmieniający się w sposób ciągły sygnał wejściowy jest odwzorowany na odczyt ciągły, mogący
przyjmować w teorii nieskończenie wiele wartości. W tym przypadku są to wychylenia wskazówki miernika określane względem skali
przyrzÄ…du. W zale\
ności od zasady funkcjonowania mo\
emy spotkać mierniki magnetoelektryczne, elektromagnetyczne i
elektrodynamiczne.
W miernikach magnetoelektrycznych mierzony prąd elektryczny płynie przez ruchomą, umieszczoną w polu magnesu stałego
cewkÄ™. Zale\
ny od natÄ™\
enia prądu moment sił elektrodynamicznych obraca cewkę a wraz z nią wskazówkę miernika. Te mierniki słu\
Ä…
jedynie do pomiarów prądu stałego.
Mierniki elektrodynamiczne są odmianą mierników magnetoelektrycznych. Magnes stały jest w nich zastąpiony elektromagnesem,
przez cewkę którego płynie ten sam prąd co przez ruchomy rdzeń. Mierniki te mo\
na wykorzystać do pomiarów zarówno prądów
stałych jak i przemiennych.
W miernikach elektromagnetycznych mierzony prąd płynie przez uzwojenia elektromagnesu w szczelinie którego zawieszone są
dwa rdzenie ferromagnetyczne (ruchomy i nieruchomy). Pod wpływem powstałego pola magnetycznego rdzenie magnesują się i
oddziałują na siebie. Moment siły działającej na ruchomy rdzeń obraca go i zespoloną z rdzeniem wskazówkę. Mierniki
elektromagnetyczne mo\
na wykorzystywać zarówno do pomiarów prądu stałego jak i przemiennego.
Dla poprawnego odczytania zmierzonej wartości w mierniku wskazówkowym nale\
y:
- dokonać wyboru skali,
- zakresu pomiarowego
- dokładność odczytu
1) Wybór skali
Wybór skali podyktowany jest w pierwszej kolejności rozdzielczością i łatwością dokonywania przeliczeń wartości z uwzględnieniem
5 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
zakresu. Zwykle skale odpowiadają dostępnym zakresom miernika w ten sposób, \
e liczba końcowa skali odpowiada wielokrotności
(2x; 3x; 5x; l0x;l00x) lub podwielokrotności (1/2; 1/3; 1/5) zakresów. W niektórych wypadkach skale są dodatkowo opisane wskazując
na ich u\
ycie w określonym trybie pracy miernika (np. jako omomierza czy amperomierza, dla pomiarów prądu stałego lub zmiennego.
W przypadku wielozakresowych mierników wskazówkowych wyposa\
onych w kilka podziałek nale\
y podjąć decyzję, z której skali
dokonywany będzie odczyt.
2) Zakres pomiarowy
Zakres powinien być tak wybrany by wychylenie wskazówki znajdowało się w obszarze 50 - 90 % skali, co zapewni optymalne
wykorzystanie rozdzielczości i dokładności przyrządu,
3) Dokładność odczytu
Pomiary przyrządami analogowymi wymagają starannych odczytów poło\
enia wskazówki względem podziałki. Mierniki wielozakresowe
wyposa\
one są w zasadzie w kilka skal o ró\
nych podziałkach ułatwiających uzyskanie optymalnej rozdzielczości odczytu i określenie
wartości mierzonej. Oprócz podziałek skale wyposa\
one są w lusterko pozwalające na eliminacje efektu paralaksy, który prowadzi do
ró\
nych, zale\
nych od kąta obserwacji, odczytów poło\
enia wskazówki względem skali. W celu uniknięcia efektu nale\
y tak dobrać
pozycję obserwatora aby obraz wskazówki w lusterku znajdował się na jednej linii wzroku ze wskazówką.
1.8.2.Mierniki cyfrowe
Mierniki cyfrowe opierają swe funkcjonowanie na przetwarzaniu ciągłego sygnału wejściowego na wartość liczbową wielkości
mierzonej, zapisaną w odpowiednim kodzie cyfrowym. Ze względu na stosowaną metodę przetwarzania rozró\
niamy przyrzÄ…dy cyfrowe
z miarą czasu lub miarą napięcia. Mierniki cyfrowe pozwalają na bezpośredni odczyt wartości wielkości mierzonej ze wskaz
nika
cyfrowego lub z rejestratorów, dzięki czemu unika się błędu popełnianego przy odczycie wskazań. Stąd główną zaletą mierników
cyfrowych jest ich du\
a dokładność. Cyfrowe metody pomiarowe mogą być zastosowane do pomiaru niemal wszystkich wielkości
fizycznych zarówno elektrycznych, jak i nieelektrycznych.
Rozdzielczość i dokładność mierników cyfrowych
Spotykamy dwa rozwiązania wyświetlaczy: pełne, w których na wszystkich miejscach mogą być wyświetlane wszystkie cyfry od 0 do 9
oraz niepełne, na których na najwy\
szej pozycji (pierwsza cyfra z lewej strony) mo\
e być wyświetlana jedynie 1 lub nie wyświetlana
\
adna cyfra. Dla wyświetlaczy pełnych rozdzielczość odczytu obliczamy korzystając z zale\
ności:
gdzie:
N  ilość wyświetlonych cyfr,
Z  wybrany zakres pomiarowy.
Np. dla woltomierza z pełnym wyświetlaczem 4 miejsc na zakresie 100 mV mo\
emy dokonywać pomiarów w przedziale 0- 99,99 mV z
rozdzielczością odczytów:
Dla wyświetlaczy niepełnych przy określaniu rozdzielczości bierzemy pod uwagę jedynie liczbę cyfr w pełni wyświetlanych jednocześnie
zamiast pełnej wartości zakresu do rozwa\
ań bierzemy rząd wybranego zakresu np. przy wybranym zakresie 20, bierzemy Z = 10.
1.9 Dobór metody pomiarowej
Zastosowana metoda wykonania pomiarów powinna być metodą najprostszą, zapewniającą osiągnięcie wymaganej dokładności
pomiarów. Wybór metody pomiarów wynika z uwarunkowań, znajomości obiektów mierzonych i rozpoznania dokumentacji technicznej
obiektu. Błąd związany z doborem metody pomiarowej występuje wtedy, gdy zastosowana metoda:
- nie uwzględnienia uwarunkowań wynikających ze specyfiki badanego obiektu i jego parametrów,
- nie umo\
liwia pomiaru ściśle tej wartości, która miała być przedmiotem badań i pomiarów.
Wybór miernika do specyfiki planowanego pomiaru
Nale\
y w szczególności ustalić:
1) rodzaj wielkości mierzonej,
2) rodzaj pomiaru: pomiar prądu stałego, pomiar prądu zmiennego,
3) przewidywany zakres wartości mierzonych,
4) wymagana dokładność pomiaru (klasa przyrządu, rozdzielczość).
6 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Po dokonaniu wyboru miernika nale\
y przygotować go do pomiaru, które polega na:
- ustawieniu trybu pracy (w przypadku multimetrów),
- podłączeniu przewodów do właściwych zacisków,
- wyborze zakresu pomiarowego,
- sprawdzeniu wyzerowania miernika nie podłączonego do sygnału zewnętrznego,
- wykonaniu prawidłowego podłączenia miernika do urządzenia lub obwodu, które będą przedmiotem pomiaru.
1.10 Przygotowanie pomiarów
Przygotowanie badań i pomiarów urządzeń i instalacji elektrycznych polega na wykonaniu oględzin obiektów i wykonaniu niezbędnych
czynności, w czasie których nale\
y:
1)zapoznać się z dokumentacją techniczną i eksploatacyjną obiektu (zakładu) dla ustalenia:
- aktualnych układów sieci zasilających urządzenia i instalacje będące przedmiotem badań i pomiarów,
- realizacji wniosków i zaleceń zawartych w protokółach z poprzedniej kontroli okresowej instalacji i urządzeń,
- poprawności doboru i stosowania urządzeń ochronnych i zabezpieczających.
2) przeprowadzić oględziny badanego obiektu dla potwierdzenia, \
e zainstalowane na stałe elementy urządzeń:
- spełniają wymagania dotyczące bezpieczeństwa ludzi i mienia,
- zostały prawidłowo dobrane i zainstalowane,
- nie mają widocznych uszkodzeń wpływających na pogorszenie bezpieczeństwa.
3) dokonać niezbędnych ustaleń i obliczeń warunkujących:
- wybór poprawnej metody pomiaru,
- jednoznaczność kryteriów oceny wyników,
- mo\
liwość popełnienia błędów czy uchybów pomiarowych,
- konieczność zastosowania współczynników poprawkowych do wartości zmierzonych
Pomiary wykonywać w warunkach identycznych lub zbli\
onych do warunków normalnej pracy urządzenia.
1.11 Podstawowe zasady bezpieczeństwa
Zgodnie z ustawÄ… z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne [Dz.U.06.89.625], osoby zajmujÄ…ce siÄ™ eksploatacjÄ… sieci oraz
urządzeń i instalacji obowiązane są posiadać kwalifikacje potwierdzone świadectwem wydanym przez komisje kwalifikacyjne.
Sprawdzenie spełnienia wymogów kwalifikacyjnych powtarza się co 5 lat.
Prace w warunkach szczególnego zagro\
enia dla zdrowia i \
ycia ludzkiego, określone w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny
pracy jako prace szczególnie niebezpieczne, powinny być wykonywane co najmniej przez dwie osoby, z wyjątkiem prac
eksploatacyjnych z zakresu prób i pomiarów, konserwacji i napraw urządzeń i instalacji elektroenergetycznych o napięciu
znamionowym do 1 kV, wykonywanych przez osobę wyznaczoną na stałe do tych prac w obecności pracownika asekurującego,
przeszkolonego w udzielaniu pierwszej pomocy.
2. Pomiary rezystancji przewodów i uzwojeń
Istnieje wiele metod pomiarowych słu\
ących do określania rezystancji przewodów i uzwojeń urządzeń i instalacji elektrycznych.
Pomiary rezystancji mo\
na wykonać:
a) metodÄ… technicznÄ… przy u\
yciu woltomierza i amperomierza,
b) metodami mostkowymi, np.:
- mostkiem Thomsona do pomiaru rezystancji w zakresie od 10 6 do 6 &!,
- mostkiem Wheatstone a do pomiaru rezystancji w zakresie od 1 do 106 &!.
Pomiary małych rezystancji wykonuje się przy badaniu, np.:
- uzwojeń urządzeń elektrycznych, takich jak: transformatory lub silniki,
- połączeń: spawanych, szyn wyrównawczych, styków,
- połączeń kabli oraz cewek o niskiej oporności,
- połączeń lutowanych,
- ciągłości przewodów uziemiających.
Do pomiarów małych rezystancji zaleca się stosować układ przedstawiony na rys. 1a.
2.1. Pomiar rezystancji małych metodą techniczną
7 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Rys. 1a Układ połączeń do pomiaru małych rezystancji
Mierzoną rezystancję Rx oblicza się ze wzorów:
je\
eli Rv e" 1000 Rx
je\
eli Rvd" 1000 Rx
gdzie:
U - napięcie mierzone na zaciskach przewodu lub uzwojenia,
I - zmierzony prÄ…d w A,
Iv - prąd, który płynie przez ustrój woltomierza, gdzie Iv = U / Rv
R
v- rezystancja wewnętrzna woltomierza.
2.2. Pomiar rezystancji du\
ych metodÄ… technicznÄ…
Do pomiarów rezystancji rzędu omów i większych zaleca się stosować układ przedstawiony na rys. 1b.
Rys. 1b Układ połączeń do pomiaru du\
ych rezystancji
Mierzoną rezystancję Rx oblicza się ze wzorów:
je\
eli R a+ Rp d" 0,001 R x
je\
eli Ra+ R p > 0,001 Rx
gdzie:
U - napięcie mierzone na zaciskach przewodu lub uzwojenia w V,
I - zmierzony prÄ…d w A,
Ra- rezystancja amperomierza w &!,
Rp- rezystancja przewodów pomiarowych w &!.
2.3 Pomiar rezystancji metodami mostkowymi
1) Mostek Wheatstone a - nadaje siÄ™ do pomiaru rezystancji w zakresie od 1 do 106 &!.
8 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Rys. 2 Schemat mostka Wheatstone'a
Cztery gałęzie mostka składają się z rezystorów: Rx, R2, R3 i R4, przez które przepływa prąd z baterii umieszczonej w jednej z gałęzi
przekątnej. W drugiej gałęzi przekątnej włączony jest galwanometr G. Mierzoną rezystancję wylicza się ze wzoru:
gdzie:
Rx - rezystancja mierzona,
R , R i R
2 3 4 - rezystancje pomocnicze w mostku,
Przy wykonywaniu pomiaru ustalone są zwykle rezystancje R2 i R4 , a zmienia się tylko rezystancję R3, tak długo, a\
wskazówka
galwanometru ustali siÄ™ na zerze.
Zale\
nie od wartości mierzonej rezystancji Rx, stosunek R2 /R4 nastawia się na jedną z następujących liczb:
100 : l, 10 : l, l : l, l : l 0, l : 100.
2) Mostek Thomsona
Pomiary małych rezystancji, dla których znaczącą rolę odgrywają rezystancje przewodów doprowadzających oraz rezystancje zestyków
w miejscach połączeń, mo\
na wykonywać kilkoma metodami. Najpopularniejsze, to metoda techniczna oraz pomiar mostkiem
Thomsona (mostkiem sześcioramiennym).
W konstrukcji mostka Thomsona wyeliminowano wpływ przewodów pomiarowych na wynik pomiaru, przez zastosowanie osobnych
zacisków prądowych i napięciowych przy rezystorach Rx i R3,natomiast wszystkie pozostałe rezystory mają rezystancję 1000-krotnie
większą ni\
oporności przewodów doprowadzających.
9 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Rys. 3 Schemat mostka Thomsona
Rezystancja połączenia  b" zostaje w mostku Thomsona zbocznikowana rezystorem R 2 + R 4 podzielonym w punkcie A w stosunku
R 2 : R 4. Rezystancje pozostałych doprowadzeń zostały usunięte przez wyeliminowanie ich z układu mostka. W związku z
wyeliminowaniem wpływu doprowadzeń na wyniki pomiaru, mostek Thomsona nadaje się do pomiaru bardzo małych rezystancji, w
zakresie od 10 6 do 6 &!. Prąd w chwili równowagi mostka jest sprowadzony do zera. Mierzona rezystancję wylicza się ze wzoru:
gdzie: Rx - rezystancja mierzona, R2, R3,R4 to rezystancje pomocnicze w mostku.
Mostek Thomsona jest budowany w dwóch odmianach: z drutem ślizgowym do pomiarów o mniejszym stopniu dokładności oraz jako
precyzyjny mostek z rezystorami skrzynkowymi do pomiarów laboratoryjnych.
3. Pomiary rezystancji izolacji
3.1 Wstęp
Wykonywanie badań i pomiarów rezystancji izolacji pozwala na określenie stanu izolacji instalacji, urządzeń i sieci
elektroenergetycznych. Stan izolacji przewodów i uzwojeń ma decydujący wpływ zarówno na bezpieczeństwo obsługi jak i prawidłowe
funkcjonowanie urządzeń elektrycznych. Systematyczne wykonywanie badań i pomiarów rezystancji izolacji przewodów instalacji i
uzwojeń urządzeń elektrycznych oraz ewidencjonowanie uzyskanych wyników badań, pozwala na:
- wcześniejsze wykrycie pogarszającego się stanu izolacji,
- zapobiega awariom i po\
arom, które mogą wystąpić wskutek pogorszenia właściwości izolacji,
- prowadzenie właściwej i bezpiecznej eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych.
3.2 Czynniki wpływające na stan izolacji
Na eksploatacyjne pogorszenie stanu izolacji mają wpływ: nara\
enia elektryczne, mechaniczne, termiczne, chemiczne oraz często
zanieczyszczenie środowiska.
Całkowity prąd płynący przez izolację jest sumą trzech prądów składowych:
1. prądu ładowania pojemności obiektu C,
2. prądu upływowego (przewodzenia), składającego się z dwóch składowych:
a) prądu skrośnego, płynącego przez materiał izolacji,
b) prądu powierzchniowego, płynącego po powierzchni materiału izolacji,
3. prądu ładowania pojemności absorpcyjnej.
Prąd upływowy powoduje polaryzację dielektryka zale\
ną od czasu jaki upłynął od chwili przyło\
enia napięcia.
10 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Rezystancja izolacji zale\
y od następujących czynników:
wilgotności,
temperatury,
wartości napięcia probierczego,
czasu pomiaru,
czystości powierzchni materiału izolacyjnego.
Wpływ wilgotności
Wilgotność ma niewątpliwie wpływ na rezystancję izolacji. Jednak stopień absorbowania wilgoci przez izolację jest ró\
ny w zale\
ności
od rodzaju i stanu izolacji. W sytuacji wykonywania pomiaru rezystancji izolacji uzwojeń transformatora suchego, nale\
y uwzględnić
wilgotność względną.
Wpływ temperatury
Zmiany temperatury mogą mieć znaczący wpływ na wyniki pomiarów rezystancji izolacji. Rezystancja izolacji spada znacząco ze
wzrostem temperatury (rys.4). Ka\
dy typ materiału izolacyjnego ma ró\
ny stopień zmiany rezystancji w zale\
ności od temperatury.
Przy pomiarze izolacji w temperaturze innej ni\
20 oC wynik pomiaru Rx nale\
y pomno\
yć przez współczynnik korekcyjny Kp, według
wzoru:
R20 = Rx · Kp
gdzie:
R
20- rezystancja przeliczona (rzeczywista),
Rx- rezystancja w temperaturze t,
K20- współczynnik przeliczeniowy (korekcji temperaturowej).
Pomiar rezystancji izolacji powinien być przeprowadzany w odpowiednich warunkach: temperatura 10 do 25oC, wilgotność 40% do
70%, urządzenie badane powinno być czyste i niezawilgocone. Dla urządzeń nagrzewających się podczas pracy wykonujemy pomiar
rezystancji izolacji w stanie nagrzanym.
Tablica 2. Wartość współczynnika przeliczeniowego Kp
Dla kabli z izolacją polietylenową z uwagi na wysoką wartość rezystancji izolacji nie stosuje się współczynnika przeliczeniowego.
Rys. 4 Zale\
ność rezystancji izolacji od:
a) temperatury, b) wartości napięcia probierczego, c) czasu pomiaru
Wpływ napięcia przy jakim przeprowadzamy pomiar (rys.4)
Prąd upływu przez izolację nie jest proporcjonalny do napięcia w całym zakresie. Ze wzrostem napięcia rezystancja
11 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
maleje początkowo szybciej, potem wolniej po czym ustala się. Po przekroczeniu pewnej granicy następuje przebicie izolacji i
rezystancja spada do małych wartości lub zera. Pomiar nale\
y wykonywać napięciem wy\
szym od nominalnego zgodnie z
wymaganiami norm.
Wpływ czasu pomiaru (rys.4)
Przy utrzymywaniu przez pewien czas napięcia podczas pomiaru rezystancji izolacji, jej wartość nie jest stała, lecz stopniowo wzrasta,
co spowodowane jest zmianami fizycznymi lub chemicznymi zachodzącymi w materiale izolacyjnym pod wpływem pola elektrycznego i
przepływającego prądu. Izolowane części metalowe (np. w kablu ) stanowią kondensator i początkowo płynie prąd pojemnościowy -
(ładowanie kondensatora) większy od docelowego prądu upływowego.
Wpływ czystości powierzchni materiału izolacyjnego
Rezystancja izolacji kabla elektroenergetycznego to połączona równolegle rezystancja skrośna - zale\
na od rodzaju materiału
izolacyjnego i powierzchniowa - zale\
na od czystości powierzchni. W przypadku materiałów o du\
ej rezystywności, rezystancja
powierzchniowa mo\
e być znacznie mniejsza od skrośnej. Przy pomiarach nale\
y wyeliminować prąd powierzchniowy jako
niemiarodajny dla oceny izolacji.
3.3 Wymagania PN-HD 60364-6:2008
RezystancjÄ™ izolacji nale\
y zmierzyć miedzy przewodami czynnymi a przewodem ochronnym, przyłączonym do układu uziemiającego. W
układach sieci TN-C pomiar wykonuje się miedzy przewodami czynnymi a przewodem PEN.
W pomieszczeniach zagro\
onych po\
arem, pomiar rezystancji izolacji powinien być wykonany tak\
e między przewodami czynnymi. W
praktyce, pomiary rezystancji izolacji przewodów wykonuje się podczas monta\
u instalacji, przed przyłączeniem wyposa\
enia. Do celów
pomiarowych przewód neutralny N odłącza się, na czas pomiaru, od przewodu ochronnego.
Minimalne wartości rezystancji izolacji podane są w Tablicy 6A.
Tablica 6A Minimalne wartości rezystancji izolacji
Rezystancja izolacji mierzona przy napięciu pomiarowym o wartościach podanych w Tablicy 6A jest zadowalająca, je\
eli jej wartość
dla ka\
dego obwodu z odłączonym osprzętem jest nie mniejsza od wartości minimalnych podanych w Tablicy 6A. Je\
eli zmierzona
rezystancja jest mniejsza ni\
wymieniona w Tablicy 6A, to nale\
y ustalić drogą kolejnych prób, miejsce i przyczynę ni\
szej od
wymaganej rezystancji izolacji. W tym celu instalacjÄ™ mo\
na podzielić na szereg grup obwodów i zmierzyć rezystancję izolacji ka\
dej
grupy. Je\
eli dla pewnej grupy obwodów zmierzona wartość jest mniejsza ni\
podana w Tablicy 6A, to nale\
y zmierzyć rezystancję
izolacji ka\
dego obwodu tej grupy.
Je\
eli w instalacji elektrycznej zastosowane ograniczniki przepięć (SPD) lub inne urządzenia mogą mieć wpływ na na próbę
sprawdzającą lub mogą się uszkodzić, takie urządzenia nale\
y odłączyć od przewodów czynnych na czas wykonania pomiarów. Po
pomiarze ochronniki nale\
y ponownie podłączyć. Je\
eli odłączenie urządzeń przeciwprzepięciowych jest w sposób uzasadniony
niemo\
liwe, napięcie probiercze dotyczące tego obwodu mo\
e być obni\
one do 250 V d.c., przy zachowaniu wymaganej rezystancji
izolacji co najmniej 1 M&!.
Wartości podane w Tablicy 6A nale\
y tak\
e stosować do sprawdzania rezystancji izolacji między nieuziemionymi przewodami
ochronnymi a ziemiÄ….
Przy urządzeniach elektrycznych z układami elektronicznymi pomiar rezystancji izolacji nale\
y wykonać między przewodami czynnymi
połączonymi razem a ziemią, celem uniknięcia uszkodzenia elementów elektronicznych. Bloki (panele) zawierające elementy
elektroniczne, o ile to mo\
liwe nale\
y na czas pomiarów wyjąć z obudowy urządzenia.
12 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
3.4 Wykonywanie pomiarów rezystancji izolacji
1) Stan izolacji ma decydujący wpływ na bezpieczeństwo obsługi i prawidłowe funkcjonowanie wszelkiego rodzaju urządzeń
elektrycznych
Mierząc rezystancję izolacji sprawdzamy stan ochrony przed dotykiem bezpośrednim.
2) Pomiar rezystancji izolacji opiera siÄ™ na pomiarze natÄ™\
enia prądu płynącego przez izolację pod wpływem przyło\
onego napięcia
pomiarowego. Najprostszym sposobem kontroli stanu izolacji jest pomiar punktowy. Polega on na pomiarze rezystancji badanej izolacji,
raz na określony czas. Pomiar wykonujemy prądem stałym, aby wyeliminować wpływ pojemności na wynik pomiaru. Odczyt wyniku
pomiaru następuje po ustaleniu się wskazania (po ok. 0,5 do 1 min). Odczytujemy wtedy natę\
enie prądu płynącego przez izolację pod
wpływem przyło\
onego napięcia na skali przyrządu wyskalowanej w M&!. Wymagana dokładność pomiaru rezystancji wynosi do 20%.
3) Pomiary rezystancji izolacji wykonujemy:
- miernikami rezystancji izolacji o własnym z
ródle napięcia probierczego d.c. (induktor lub bateria z przetwornicą
elektroniczną) - dla uniknięcia wpływu pojemności. Stosuje się napięcia 250 V, 500 V, 1000 V i 2500 V,
a odpowiednie do tych napięć zakresy pomiarowe wynoszą 50 M&!, 200 M&!, 1 G&!, 20 G&!.
- napięciem sieciowym za pomocą miliamperomierza (w instalacjach d.c.),
- innymi metodami specjalnymi.
4) Pomiar rezystancji skrośnej lub powierzchniowej układu izolacyjnego wymaga odpowiednich połączeń tak wykonanych, aby prąd
mierzony był prądem płynącym przez skrośną rezystancję izolacji (rys. 4.4). Przy pomiarach du\
ych rezystancji stosuje siÄ™
ekranowanie. W tym celu umieszcza się na powierzchni izolacji dodatkową elektrodę połączoną z tzw. zaciskiem ekranującym miernika.
Zacisk ten jest połączony z biegunem dodatnim z
ródła napięcia pomiarowego. Wysoki potencjał ekranu powinien uniemo\
liwiać
przepływ prądu na niepo\
Ä…danej drodze (np. po zawilgoconej lub uszkodzonej powierzchni przewodu, izolatora). PrzyrzÄ…dy do pomiaru
du\
ej rezystancji majÄ… wyprowadzony zacisk ekranu - oznaczony literÄ… E.
Rys. 4.4 Przykład ekranowania i układ połączeń przy pomiarach rezystancji izolacji skrośnej \
ył kabla
Oznaczenia: 1,2 - \
yły kabla, 3 - ekran pomiarowy
5) Przewody ochronne PE i PEN nale\
y traktować jako ziemia, a przewód neutralny N  jako przewód czynny.
6) Ze względów bezpieczeństwa, pomiary rezystancji izolacji powinny być wykonywane w instalacji odłączonej od zasilania. Pomiar
izolacji wykonywany jest od strony zasilania (np. przy złączu instalacji).
7) Rezystancję izolacji mierzy się przykładając napięcie stałe między \
yły przewodów, mierząc prąd płynący przez izolację. Mierzoną
rezystancjÄ™ oblicza siÄ™ z prawa Ohma:
gdzie:
Rx  rezystancja izolacji,
U  napięcie probiercze,
I  prąd płynący przez izolację
3.5 Pomiar rezystancji izolacji uzwojeń transformatorów
13 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Przygotowanie pomiarów
Przed przystąpieniem do pomiarów transformator nale\
y wyłączyć spod napięcia i odłączyć wszystkie zaciski uzwojeń od sieci.
Oczyścić izolatory z brudu i osuszyć. Zmierzyć temperaturę uzwojeń przez pomiar temperatury oleju. Na czas pomiaru kadz
uziemić.
Pomiary rezystancji izolacji uzwojeń transformatora (zgodnie z normą PN-E-04700:1998/Az1:2000 Urządzenia i układy elektryczne w
obiektach elektroenergetycznych -- Wytyczne przeprowadzania pomonta\
owych badań odbiorczych), nale\
y wykonywać dla
następującej kombinacji połączeń:
- uzwojenie GN  uziemiona kadz
połączona z uzwojeniem DN,
- uzwojenie DN  uziemiona kadz
połączona z uzwojeniem GN,
- uzwojenie GN  uzwojenie DN.
Wartości rezystancji izolacji uzwojeń odczytujemy po 60 s.
Sprawdzenie stanu izolacji uzwojeń i oleju transformatorowego
Okresowe badanie stanu izolacji oraz stanu oleju transformatorowego pozwala uzyskać bie\
Ä…cÄ… informacjÄ™ o procesie starzenia i
wchłaniania wilgoci, wskazujące często na konieczność renowacji oleju i eksploatacyjnego suszenia uzwojeń. Doświadczenia
eksploatacyjne pozwoliły na ustalenie granicznych dopuszczalnych wartości wskaz
ników izolacji, w zale\
ności od mocy i napięć
znamionowych transformatorów.
Wartość rezystancji izolacji uzwojeń odczytujemy po 15 s - R15 i po 60 s.- R60.
Współczynnik absorpcji:: KA = R60/R15.
Wartość KA nie powinna być mniejsza ni\
:
- 1,15 dla transformatorów III grupy, - o mocy 1,6 MV.A i mniejszej,
- 1,2 dla rezystancji uzwojeń w stosunku do ziemi i 1,4 dla rezystancji pomiędzy uzwojeniami transformatorów
II grupy, o mocy większej od 1,6 MVA a nie nale\
Ä…cych do grupy I,
- 1,3 dla rezystancji uzwojeń w stosunku do ziemi i 2,0 dla rezystancji pomiędzy uzwojeniami transformatorów
I grupy, o napięciu znamionowym 220 kV i mocy 100 MVA i większej.
Po zakończeniu ka\
dego pomiaru transformator nale\
y rozładować w czasie nie krótszym ni\
czas trwania pomiaru.
Ocena wyników pomiarów
Wymagane wartości rezystancji izolacji wynoszą:
a) dla transformatorów olejowych o mocy do 315 kVA:
- o napięciu znamionowym do 10 kV - 70 M&!,
- o napięciu znamionowym powy\
ej 10 kV - 100 M&!
b) dla transformatorów olejowych o mocy od 315 kVA do 1,6 MVA:
- o napięciu znamionowym do 10 kV - 35 M&!,
- o napięciu znamionowym powy\
ej 10 kV - 50 M&!,
c) dla transformatorów suchych w temp. 20oC przy wilgotności wzgl. 65 %:
- o napięciu znamionowym do 10 kV - 15 M&!,
- o napięciu znamionowym powy\
ej 10 kV - 25 M&!.
Rezystancje zmierzone w innych temperaturach ni\
u wytwórcy, ale zawartych w przedziale od 5 do 35 oC, nale\
y przeliczyć według
zasady: obni\
enie temperatury o 15 oC. spowoduje dwukrotny wzrost rezystancji, a podwy\
szenie temperatury o 5 oC. spowoduje
dwukrotne zmniejszenie rezystancji izolacji.
Dla pomonta\
owych badań odbiorczych rezystancja izolacji uzwojeń transformatora olejowego o mocy mniejszej ni\
1,6 MVA zmierzona
po 60 s od chwili przyło\
enia napięcia nie powinna być mniejsza ni\
70% wartości zmierzonej w wytwórni przy temperaturze oleju 20
o
C.
3.6 Pomiar rezystancji izolacji kabli
Pomiar rezystancji izolacji linii kablowej wykonuje się po wyłączeniu jej spod napięcia i rozładowaniu.
1) Pomiar wykonuje siÄ™:
- miernikiem rezystancji izolacji o napięciu 1000 V - dla linii kablowych o napięciu znam. do 250 V,
14 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
- miernikiem rezystancji izolacji o napięciu 2500 V- dla linii kablowych do 1 kV
- miernikiem rezystancji izolacji o napięciu co najmniej 2500 V- dla linii kablowych powy\
ej 1 kV,
Przed odłączeniem przewodów miernika od \
ył kabla, kabel nale\
y rozładować. Wskazanie miernika izolacji nale\
y odczytać po 1
minucie od chwili rozpoczęcia pomiaru.
2) Ocena wyników pomiarów
Zgodnie z normÄ… SEP- E- 004 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie i budowa (zamiast PN-76/E-05125) ,
rezystancja izolacji ka\
dej \
yły kabla względem pozostałych zwartych i uziemionych, przeliczona na temperaturę 20 oC , w linii o
długości do 1 km", nie powinna być mniejsza ni\
:
1) w linii kablowej o napięciu znamionowym do 1 kV:
75 M&! - w przypadku kabla o izolacji gumowej,
20 M&! - w przypadku kabla o izolacji papierowej,
20 M&! - w przypadku kabla o izolacji polwinitowej,
100 M&! - w przypadku kabla o izolacji polietylenowej,
2) linii kablowej o napięciu znamionowym powy\
ej 1 kV:
50 M&! - w przypadku kabla o izolacji papierowej,
40 M&! - w przypadku kabla o izolacji polwinitowej,
100 M&! - w przypadku kabla o izolacji polietlenowej,
1000 M&! - w przypadku kabla o napięciu znamionowym 110 kV.
Interpretacja wyników:
Je\
eli wymaga się rezystancji izolacji wymienionych w punktach 1) i 2) dla odcinka o długości 1 km, to wymaga się tej samej wartości
równie\
dla odcinków krótszych.
3) Wymagania pomonta\
owe:
Rezystancja \
ył roboczych i powrotnych powinna być zgodna z danymi producenta. Przy pomiarze rezystancji izolacji w temperaturze
o
innej ni\
20 C wynik pomiaru Rx nale\
y przeliczyć do temperatury odniesienia 20oC, przez zastosowanie odpowiedniego
współczynnika przeliczeniowego K20 zgodnie ze wzorem:
R20 = K20 · Rx
gdzie:
R20 - rezystancja przeliczona do temperatury odniesienia,
Rx - wynik pomiaru w temperaturze t,
K20 - współczynnik przeliczeniowy (współczynnik korekcji temperaturowej)
Dla kabli z izolacją polietylenową z uwagi na wysoką wartość rezystancji izolacji nie stosuje się współczynnika przeliczeniowego K20.
5) Rezystancja izolacji w kablu o długości powy\
ej 1 km.
Mo\
na przyjąć, \
e rezystancje izolacji poszczególnych odcinków kabla są ze sobą połączone równolegle. Dla odcinka kabla o długości
L wyra\
onej w kilometrach, wymaga siÄ™ rezystancji izolacji w megaomach nie mniejszej ni\
:
Riz.1km / L w M&!/km
gdzie: Riz.1km - rezystancja izolacji odcinka kabla o długości do 1 km,
L - długość kabla w km,
3.7 Pomiary rezystancji izolacji uzwojeń silników
1) Pomiary rezystancji izolacji uzwojeń silników wykonuje się po odłączeniu od nich przewodów zasilających
i urządzeń pomocniczych.
2) Temperatura izolacji w czasie pomiaru powinna być e" 10 0C.
Dla pomiarów wykonywanych przed rozruchem maszyn zainstalowanych w pomieszczeniach, po ich postoju dłu\
szym ni\
7 dni, mo\
na
przyjąć, \
e temperatura jest równa temperaturze występującej w pomieszczeniu.
15 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Wykonywanie pomiarów:
1) Pomiary rezystancji izolacji uzwojeń silników oraz urządzeń pomocniczych wykonuje się miernikami izolacji o napięciu znamionowym
probierczym:
- 500 V - dla uzwojeń maszyn na napięcie znamionowe do 500 V.
- 1000 V - dla uzwojeń maszyn na napięcie znamionowe od 500 do 1000 V.
- 2500 V - dla uzwojeń maszyn i urządzeń pomocniczych na napięcie znamionowe powy\
ej 1000 V.
2) Przed przystąpieniem do pomiaru badane uzwojenie na napięcie do 1 kV nale\
y uziemić na okres 1 minuty, a uzwojenie na napięcie
powy\
ej 1 kV - na okres 5 minut.
3) Pomiar rezystancji izolacji przeprowadza się w następujący sposób; mierzy się:
a) rezystancję miedzy między danym uzwojeniem a zaciskiem ochronnym maszyny, do którego jednocześnie
przyłącza się pozostałe uzwojenia,
b) rezystancje między poszczególnymi uzwojeniami (które maja zaciski wyprowadzone na zewnątrz).
Uzwojenie trzech faz wirnika silnika pierścieniowego traktuje się jako jedno uzwojenie. Po wykonaniu pomiaru rezystancji izolacji
badane uzwojenie nale\
y rozładować.
Ocena wyników pomiarów:
a) Silniki asynchroniczne o napięciu znamionowym do 1 kV.
Rezystancja izolacji uzwojeń stojana nie powinna być mniejsza ni\
5 M&!. W przypadku niespełnienia wymagania w skutek
zawilgocenia uzwojeń silnik nale\
y wysuszyć (np. na biegu jałowym, je\
eli rezystancja izolacji jest większa ni\
1 M&!), a następnie
ponownie sprawdzić spełnienie wymagania.
b) Silniki prądu stałego o napięciu znamionowym do 1 kV
Pomiar wykonać miernikiem rezystancji izolacji o napięciu 1000 V. Rezystancja izolacji uzwojeń w temperaturze odniesienia 75 oC,
wyra\
ona w kiloomach, nie powinna być liczbowo mniejsza ni\
wartość napięcia znamionowego, wyra\
ona w woltach.
Je\
eli pomiar wykonany był w innej temperaturze ni\
75 oC, lecz w zakresie temperatur od 10 oC do 85oC, rezystancje nale\
y
przeliczyć do temperatury odniesienia według następującej reguły: obni\
enie/podwy\
szenie temperatury o 10 0C powoduje 1,5 
krotne zwiększenie/obni\
enie rezystancji.
c) Silniki asynchroniczne o napięciu znamionowym powy\
ej 1 kV
Rezystancja izolacji uzwojeń w temperaturze odniesienia 75 oC, wyra\
ona w kiloomach, nie powinna być liczbowo mniejsza ni\

wartość napięcia znamionowego, wyra\
ona w woltach. Rezystancja izolacji zmierzona w temperaturze t nie powinna być mniejsza ni\

wartość wyznaczona ze wzoru ze wzorem:
Riz.t = Riz.75 · kt
gdzie: kt  współczynnik zale\
ny od temperatury izolacji podczas pomiaru.
Tablica 4 Współczynniki przeliczeniowe rezystancji izolacji uzwojeń silników
Negatywne wyniki pomiarów świadczyć mogą o zawilgoceniu, zabrudzeniu lub uszkodzeniu izolacji uzwojeń silnika albo urządzeń
pomocniczych.
4. Sprawdzanie środków ochrony przeciwpora\
eniowej
4.1 Ciągłość przewodów
16 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Nale\
y wykonać próbę ciągłości elektrycznej:
a) przewodów ochronnych w tym przewodów ochronnych w połączeniach wyrównawczych głównych i dodatkowych
oraz
b) przewodów czynnych - w przypadku pierścieniowych obwodów odbiorczych (czyli obwodów ukształtowanych w
formie pierścienia przyłączonego do jednego punktu obwodu zasilania).
Próbę tę wykonuje się przy u\
yciu z
ródła prądu stałego lub przemiennego o niskim napięciu od 4 do 24 V oraz prądem co najmniej 0,2
A. Prąd stosowany podczas próby powinien być dostatecznie mały, aby nie stwarzał ryzyka po\
aru lub wybuchu. Sprawdzenie mo\
e
być równie\
wykonane przy u\
yciu mostka lub omomierza z wbudowanym z
ródłem napięcia pomiarowego lub metodą techniczną.
Pomiar rezystancji przewodów ochronnych w połączeniach wyrównawczych głównych polega na przeprowadzeniu pomiaru rezystancji
R między ka\
dą częścią przewodzącą dostępną a najbli\
szym punktem głównego przewodu wyrównawczego, który ma zachowaną
ciągłość z uziomem. Pomierzona rezystancja R powinna spełniać następujący warunek:
gdzie:
Uc- spodziewane napięcie dotykowe podane w tabeli 5, określone na podstawie IEC 479 -1,
Ia - prąd zapewniający samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego w wymaganym czasie 0,2; 0,4 lub 5 s.
Tablica 5 Spodziewane napięcie dotykowe
Pomiar rezystancji przewodów ochronnych w połączeniach wyrównawczych dodatkowych oraz we wszystkich przypadkach budzących
wątpliwość co do wartości napięcia dopuszczalnego długotrwale, nale\
y sprawdzać czy rezystancja R między równocześnie
osiągalnymi częściami przewodzącymi dostępnymi i częściami przewodzącymi obcymi spełnia warunek:
gdzie:
UL - dopuszczalne długotrwale napięcie dotyku: 50 V-warunki normalne, 25 V- plac budowy,
Ia -prąd zapewniający samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego w wymaganym czasie.
Układ do sprawdzania ciągłości elektrycznej i pomiaru rezystancji przewodów instalacji elektrycznej zasilany z obcego z
ródła o
napięciu przemiennym do 24 V - metoda techniczna (Rys.5). Pomiar rezystancji przewodów mo\
na równie\
wykonać przy u\
yciu
mostka Wheatstone a lub mostka Thomsona, albo np. z wykorzystaniem miernika do pomiaru małych rezystancji.
17 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Rys. 5 Układ do pomiaru rezystancji przewodów ochronnych
Oznaczenia: U1- napięcie w stanie bezprądowym; U2- napięcie pod obcią\
eniem; I - prÄ…d obciÄ…\
enia;
R
L- rezystancja przewodów pomiarowych; T - transformator zasilający 150 VA;
P - potencjometr regulacyjny; GSU  główna szyna uziemiająca; W - wyłącznik
Rezystancję połączeń ochronnych obliczamy ze wzoru:
4.2 Samoczynne wyłączenie zasilania
Skuteczność środków ochrony przy uszkodzeniu (ochrona przed dotykiem pośrednim) za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania
jest sprawdzana w następujący sposób:
4.2.1 W układzie TN
Wszystkie części przewodzące dostępne instalacji powinny być przyłączone do uziemionego punktu sieci za pomocą przewodów
ochronnych PE lub PEN, jak na rys. 6.
Rys. 6 Przykład sieci o układzie mieszanym TN-C-S
W przypadku układu TN nale\
y sprawdzić zgodność z postanowieniami PN-HD 60364-4-41:2007, dokonując:
1) pomiaru impedancji pętli zwarciowej (po przeprowadzeniu próby ciągłości elektrycznej zgodnie z pkt. 4.1);
2) sprawdzenie charakterystyk i/lub skuteczności współdziałającego urządzenia ochronnego:
- w przypadku zabezpieczeń przetę\
eniowych, wykonując oględziny nastawienia krótkozwłocznego lub
bezwłocznego wyzwalania wyłączników, prądu znamionowego i typu bezpieczników;
- w przypadku urządzeń RCD, wykonując oględziny i wymagane próby.
Sprawdzenie skuteczności ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie TN polega na sprawdzeniu, czy zmierzona
impedancja pętli zwarciowej spełnia wymagania 411.4.4 PN-HD 60364-4-41:2007. Powinien być spełniony jest warunek:
18 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Zs x Ia d" U
gdzie: Zs - impedancja pętli zwarciowej obejmującej z
ródło zasilania, przewód czynny a\
do punktu zwarcia,
i przewód ochronny między punktem zwarcia a z
ródłem,
Ia - prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia wyłączającego, w określonym w tab. 6 czasie,
Uo - wartość skuteczna napięcia znamionowego prądu przemiennego względem ziemi.
Tok postępowania
1) ustala się prąd znamionowy I urządzenia ochronnego (wkładki topikowej, wyłącznika nadmiarowo prądowego, oraz prąd
n
znamionowy ró\
nicowy I"n w przypadku urządzenia ró\
nicowoprÄ…dowego)
2) z charakterystyki czasowo - prądowej (praktycznie z tabeli) wyznaczamy prąd Ia powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia
ochronnego tak, aby wyłączenie nastąpiło w wymaganym czasie 0,2; 0,4; lub 5 s;
3) oblicza siÄ™ impedancjÄ™ dopuszczalnÄ… w badanym obwodzie:
4) wykonuje się pomiar impedancji pętli zwarciowej; Zpom.
5) spełnienie warunku potwierdza jednocześnie, \
e impedancja pętli zwarciowej L- PE ma wartość nie większą ni\
największa
dopuszczalna dla danego obwodu: Zpom.d" Zdop.
Skuteczność ochrony przeciwpora\
eniowej będzie spełniona ( oczywiście po uwzględnieniu pozytywnych wyników innych prób, np.:
sprawdzenie ciągłości elektrycznej przewodów ochronnych i przewodów ochronnych połączeń wyrównawczych, wyłączników
ochronnych ró\
nicowoprÄ…dowych itp.).
Tablica 6 Maksymalne czasy wyłączenia w układzie TN
Umowny czas wyłączenia nie dłu\
szy ni\
5 s mo\
e być przyjęty w obwodach rozdzielczych.
W układzie TN mogą być stosowane następujące urządzenia ochronne:
- urzÄ…dzenia ochronne przetÄ™\
eniowe;
- urządzenia ochronne ró\
nicowoprÄ…dowe (poza TN-C od strony obciÄ…\
enia).
4.3 Pomiar impedancji pętli zwarciowej
1) metodÄ… technicznÄ…
Pomiar ten wykonuje siÄ™ przy u\
yciu woltomierza i amperomierza (praktycznie tej metody obecnie nie stosuje siÄ™). Przy tej metodzie
osobno mierzymy i obliczymy: rezystancję Rx a następnie reaktancję Xx badanej pętli zwarcia. Impedancja pętli zwarcia Zs jest sumą
geometrycznÄ… rezystancji i reaktancji i wynosi:
Stosowanie tej metody grozi pojawieniem się niebezpiecznego napięcia dotykowego na chronionych odbiornikach, które mo\
e wystąpić
przy przerwie w przewodzie ochronnym. Dlatego przed właściwym pomiarem nale\
y włączyć w badaną pętlę rezystor kontrolny R rzędu
6 k&!
2) metodą spadku napięcia.
19 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Rys. 7 Pomiar impedancji pętli zwarciowej metodą spadku napięcia
Impedancję pętli zwarcia sprawdzanego obwodu nale\
y zmierzyć załączając na krótki okres obcią\
enie o znanej rezystancji.
Impedancja pętli zwarcia obliczana jest ze wzoru:
gdzie:
- ZS - impedancja pętli zwarciowej;
- U1 - napięcie pomierzone bez włączonej rezystancji obcią\
enia;
- U2 - napięcie pomierzone z włączoną rezystancją obcią\
enia;
- IR - prąd płynący przez rezystancję obcią\
enia.
Uwaga: ró\
nica pomiędzy U1 i U2 powinna być znaczna. Na tej metodzie oparta jest zasada działania prawie wszystkich mierników
impedancji pętli zwarciowej.
Zaleca siÄ™, a\
eby przed wykonaniem pomiaru impedancji pętli zwarciowej wykonać próbę ciągłości między głównym zaciskiem
uziemiającym a dostępnymi częściami przewodzącymi.
Je\
eli pomiary impedancji pętli zwarciowej są wykonywane w temperaturze pokojowej, przy małych prądach, to nale\
y uwzględnić
zwiększenie rezystancji przewodów ze wzrostem temperatury na skutek zwarcia, aby potwierdzić w przypadku układu TN zgodność
zmierzonej wartości impedancji pętli zwarciowej z wymaganiami 411.4 normy PN-HD 60364-4-41:2007. Wymagania te będą spełnione
je\
eli zmierzona impedancja pętli zwarciowej spełnia następującą zale\
ność:
gdzie:
- Zs(m) - zmierzona impedancja pętli zwarciowej, rozpoczynającej się i kończącej w miejscu zwarcia, w (&!);
- Uo- napięcie przewodu fazowego względem uziemionego punktu neutralnego, w (V);
- Ia - prąd powodujący samoczynne zadziałanie zabezpieczenia w czasie określonym w Tablicy 6A, lub w ciągu 5 s,
zgodnie z warunkami określonymi w 411.4, w (A).
Je\
eli zmierzona w tych warunkach wartość Zs(m)>2Uo/3Ia, to zgodność z 411.4 mo\
na określić mierząc:
a) impedancję pętli zwarciowej Ze przy złączu, obejmującej przewód fazowy i uziemiony punkt neutralny;
b) rezystancjÄ™ przewodu fazowego i przewodu ochronnego w obwodzie rozdzielczym;
c) rezystancje przewodu fazowego i przewodu ochronnego w obwodzie odbiorczym;
d) rezystancje zmierzone według a), b) i c) zwiększyć na podstawie wzrostu temperatury, uwzględniając przy tym,
w przypadku prądów zwarciowych, energię przepuszczoną przez urządzenie zabezpieczające;
e) zwiększone wartości rezystancji są dodawane do impedancji pętli zwarciowej Ze, obejmującej przewód zasilający
fazowy i uziemiony punkt neutralny, tak aby otrzymać realną wartość Zs w warunkach zwarcia.
3) przy zastosowaniu oddzielnego zasilania
Pomiar impedancji pętli zwarciowej w układzie jak na rys. 8 przy zastosowaniu oddzielnego z
ródła zasilania, nale\
y wykonać: po
wyłączeniu zasilania podstawowego i zwarciu uzwojenia pierwotnego transformatora.
20 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Rys. 8 Pomiar impedancji pętli zwarciowej przy zastosowaniu oddzielnego zasilania
Impedancja pętli zwarcia obliczana jest ze wzoru:
gdzie:
Z - impedancja pętli zwarcia;
U - napięcie zmierzone podczas próby,
I - prąd zmierzony podczas próby.
4.2.2 W układzie TT
Wszystkie części przewodzące dostępne instalacji w układzie TT, powinny być przyłączone z uziomem
i przewodem ochronnym RA, jak na rys. 9.
W przypadku układu TT nale\
y sprawdzić zgodność z postanowieniami PN-HD 60364-4-41:2007, dokonując:
1) pomiaru rezystancji RA uziomu dostępnych części przewodzących instalacji;
2) sprawdzenie charakterystyk i/lub skuteczności współdziałającego urządzenia ochronnego:
- w przypadku zabezpieczeń przetę\
eniowych, wykonując oględziny nastawienia krótkozwłocznego lub
bezwłocznego wyzwalania wyłączników, prądu znamionowego i typu bezpieczników;
- w przypadku urządzeń RCD, wykonując oględziny i próbę.
Rys. 9 Przykład sieci o układzie TT.
Sprawdzenie skuteczności ochrony przeciwpora\
eniowej w układzie TT, gdy urządzeniem samoczynnego wyłączenia zasilania jest
zabezpieczenie nadmiarowo-prÄ…dowe, mo\
e polegać na sprawdzeniu czy spełniony jest następujący warunek:
Zs x Ia d" Uo
Je\
eli urządzeniem ochronnym jest urządzenie ochronne ró\
nicowoprÄ…dowe, to nale\
y sprawdzić, czy spełniony jest warunek obni\
enia
napięcia dotykowego poni\
ej wartości dopuszczalnej długotrwale:
RA x Ia d" UL
gdzie:
RA - jest suną rezystancji uziomu i przewodu ochronnego części przewodzących dostępnych,
Ia - jest prądem powodującym samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego.
21 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Przeprowadzamy pomiar rezystancji uziomu i przewodu ochronnego RA, aby sprawdzić czy rezystancja zastosowanego uziomu jest
dostatecznie mała i czy spełniony jest warunek skuteczności ochrony przez obni\
enie napięcia dotyku poni\
ej wartości dopuszczalnej
długotrwale.
Je\
eli urzÄ…dzeniem ochronnym jest zabezpieczenie przetÄ™\
eniowe powinno być ono:
- urzÄ…dzeniem o zale\
nej charakterystyce czasowo-prądowej, a prąd Ia powinien być prądem zapewniającym
samoczynne zadziałanie w czasie nie dłu\
szym ni\
5 s, lub
- urządzeniem z działaniem natychmiastowym, a prąd Ia powinien być minimalnym prądem zapewniającym
natychmiastowe wyłączenie zasilania.
Wymagania:
Wszystkie części przewodzące dostępne chronione wspólnie przez to samo urządzenie ochronne powinny być połączone ze sobą
przewodami ochronnymi i przyłączone do tego samego uziomu.
1) Je\
eli stosuje się kilka urządzeń ochronnych połączonych szeregowo, wymaganie to odnosi się oddzielnie do
wszystkich części przewodzących dostępnych, chronionych przez ka\
de z tych urządzeń.
2) Punkt neutralny lub, w razie jego braku, jeden z przewodów fazowych powinien być uziemiony w ka\
dej
prÄ…dnicy lub stacji transformatorowej.
3) W układach TT mogą być stosowane następujące urządzenia ochronne:
- urządzenia ochronne ró\
nicowoprÄ…dowe;
- urzÄ…dzenia ochronne przetÄ™\
eniowe,
- urządzenia przeciwprzepięciowe.
3) W układzie IT
Wszystkie części przewodzące dostępne instalacji powinny być przyłączone z uziomem i przewodem ochronnym RA, jak na rys.10.
Prąd pojedynczego zwarcia z ziemią ma charakter prądu pojemnościowego (zwykle poni\
ej 1 A) nie wystarcza do spełnienia warunku
samoczynnego wyłączenia zasilania, ale za to z reguły występuje skuteczne obni\
enie napięcia dotykowego do bezpiecznego w
danych warunkach środowiskowych, zwykle 50 V lub 25 V.
Rys. 10 Przykład sieci o układzie IT
Sprawdzenie zgodności z wymaganiami PN-HD 60364-4-41:2007 w układzie IT, wykonuje się poprzez obliczenie lub wykonanie
pomiaru prÄ…du Id w przypadku pierwszego doziemienia przewodu czynnego lub neutralnego.
W układach IT części czynne powinny być odizolowane od ziemi lub połączone z ziemią za pośrednictwem impedancji o odpowiednio
du\
ej wartości. Takie połączenie mo\
e być wykonane albo w punkcie neutralnym układu, albo w sztucznym punkcie neutralnym.
śaden przewód czynny instalacji nie powinien być bezpośrednio połączony z ziemią.
Części przewodzące dostępne powinny być uziemione indywidualnie, grupowo lub zbiorowo. Powinien być spełniony warunek:
RA x Id d" UL
gdzie:
RA - jest rezystancją uziemienia części przewodzących dostępnych;
Id - jest prądem pierwszego doziemienia przy pomijalnej impedancji między przewodem fazowym i częścią
przewodzącą dostępną.
UL - napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale: 50 V  dla warunków środowiskowych normalnych, 25 V
i więcej dla warunków o zwiększonym niebezpieczeństwie.
22 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Przy wyznaczaniu wartości prądu Id nale\
y uwzględnić:
- prądy upływowe,
- całkowitą impedancję uziemień w układzie,
- rezystancje pomiędzy przewodami fazowymi a ziemią oraz impedancję pomiędzy punktem neutralnym
transformatora a ziemiÄ… (o ile istnieje).
Zaleca się, aby pojedyncze zwarcie z ziemią było usuwane mo\
liwie szybko, przy zachowaniu szczególnej ostro\
ności. Zwarcie takie
powoduje wzrost napięcia w pozostałych fazach w stosunku do ziemi o "3 i stwarza zagro\
enie pora\
eniem, w przypadku zwarcia z
ziemią drugiej fazy. Przy zwarciu z ziemią drugiej fazy, które mo\
e wystąpić w zupełnie innym miejscu układu, zwarcie przekształca się
w podwójne zwarcie z ziemią, podczas którego przepływający prąd osiąga du\
ą wartość.
Warunki wyłączenia podwójnego zwarcia z ziemią zale\
ą od sposobu uziemienia części przewodzących dostępnych, podanego na
rysunku:
Rys.11 Sposoby uziemień
- Przy uziemieniu indywidualnym lub grupowym, warunki ochrony są analogiczne jak dla układu TT.
- Przy uziemieniu zbiorowym, warunki ochrony są analogiczne jak dla układu TN.
Dla zapewnienia szybkiego wyłączenia zasilania przy podwójnym zwarciu doziemnym w układzie IT, muszą być spełnione następujące
warunki:
- je\
eli nie jest stosowany przewód neutralny:
- je\
eli jest stosowany przewód neutralny:
gdzie:
Zs - impedancja pętli zwarcia obejmująca przewód fazowy i przewód ochronny obwodu,
Z 's - impedancja pętli zwarcia obejmująca przewód neutralny i przewód ochronny obwodu,
Ia - prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego w czasie określonym w Tablicy 7, lub
w czasie nie dłu\
szym ni\
5 s, gdy taki czas jest dopuszczalny,
Uo - znamionowe napięcie prądu przemiennego między fazą a punktem neutralnym.
DÅ‚u\
sze ni\
podane w tablicy czasy wyłączenia, lecz nie dłu\
sze ni\
5 s mo\
na przyjmować w przypadkach jak dla układu TN.
Tablica 7. Maksymalne czasy wyłączenia w układzie IT
23 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
W układach IT mogą być stosowane następujące urządzenia kontrolne i ochronne:
- urządzenia do stałej kontroli stanu izolacji, powodujące wyłączenie układu w przypadku pojedynczego zwarcia
z ziemiÄ…,
- urzÄ…dzenia ochronne przetÄ™\
eniowe (nadprÄ…dowe),
- urządzenia ochronne ró\
nicowoprÄ…dowe.
4.4 Ochrona za pomocÄ… SELV, PELV lub separacji elektrycznej
1) Ochrona za pomocÄ… SELV
Rys. 12 Separacja części czynnych SELV
Ten rodzaj ochrony polegający na separacji części czynnych obwodu SELV od części czynnych innych obwodów i od ziemi, według
PN-HD 60364-4-41:2007 nale\
y sprawdzić, mierząc rezystancję izolacji. Uzyskane wartości rezystancji powinny być zgodne z
podanymi w Tablicy 6A.
2) Ochrona za pomocÄ… PELV
Rys. 13 Separacja części czynnych PELV
Ten rodzaj ochrony polegający na separacji części czynnych obwodu PELV od części czynnych innych obwodów i od ziemi, według
PN-HD 60364-4-41:2007 nale\
y sprawdzić, mierząc rezystancję izolacji. Uzyskane wartości rezystancji powinny być zgodne z
podanymi w Tablicy 6A.
3) Ochrona za pomocÄ… separacji elektrycznej
Separacja elektryczna polega zwykle na zasilaniu pojedynczego odbiornika przez transformator separacyjny o przekładni 1:1,
wykonany w drugiej klasie ochronności, lub z przetwornicy separacyjnej.
Separacja elektryczna pojedynczego obwodu ma na celu zabezpieczenie przed prÄ…dem ra\
eniowym przy dotyku do części
przewodzących dostępnych, które mogą znalez
ć się pod napięciem w wyniku uszkodzenia izolacji podstawowej obwodu.
Zaleca się, aby w obwodzie separowanym, iloczyn napięcia znamionowego U ( nie przekraczającego 500 V) i łącznej długości
24 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
przewodów łączących L (nie przekraczającej 500 m), spełniał warunek:
U · L d" 100 000
Je\
eli z obwodu separowanego jest zasilanych kilka urządzeń, to ich dostępne części przewodzące powinny być połączone ze sobą
nieuziemionymi połączeniami wyrównawczymi (środek ochrony przy dotyku pośrednim), a zasilające je gniazda wtyczkowe muszą być
wyposa\
one do tego celu w styki ochronne.
Rys. 14. Schemat separacji elektrycznej
Oznaczenia: CC - nieuziemione połączenie wyrównawcze,
Separację części czynnych jednego obwodu od części czynnych innych obwodów i od ziemi, według PN-HD 60364-4-41:2007 nale\
y
sprawdzić, mierząc rezystancję izolacji. Uzyskane wartości rezystancji powinny być zgodne z podanymi w Tablicy 6A.
W celu dokonania badań i pomiarów ochrony przez zastosowanie separacji elektrycznej nale\
y:
a) obliczyć iloczyn napięcia znamionowego obwodu separowanego i łącznej długości przewodów tego obwodu,
który nie powinien przekraczać 100 000 V·m;
b) zmierzyć ciągłość i rezystancję nieuziemionych połączeń wyrównawczych;
c) sprawdzić stan przewodów oraz gniazd wtyczkowych;
d) w przypadku separacji elektrycznej obwodów z odbiornikami zainstalowanymi w więcej ni\
jednym obwodzie,
sprawdzić drogą pomiarów lub metodą obliczeniową dla przypadku dwóch przypadkowych uszkodzeń o
pomijalnej impedancji między ró\
nymi przewodami czynnymi, a tak\
e między przewodem ochronnym połączeń
wyrównawczych lub częściami przewodzącymi dostępnymi przyłączonymi do niego. Co najmniej jeden z
uszkodzonych obwodów powinien być odłączony. Czas odłączenia powinien być zgodny z czasem
samoczynnego odłączania urządzeń ochronnych w układzie TN,
e) dokonać oceny wyników badań i oceny skuteczności ochrony przez zastosowanie środków ochrony
dodatkowej.
4.4. Pomiar rezystancji / impedancji izolacji podłóg i ścian
Pomiar impedancji lub rezystancji podłóg i ścian izolacyjnych nale\
y przeprowadzić przy napięciu sieci względem ziemi i nominalnej
częstotliwości lub przy ni\
szym napięciu takiej samej częstotliwości, w powiązaniu z pomiarem rezystancji izolacji. Pomiar impedancji
lub rezystancji izolacji podłóg i ścian mo\
na wykonać zarówno przy napięciu przemiennym jak i przy napięciu stałym, następującymi
metodami:
1) Pomiar przy napięciu przemiennym a.c.
a) pomiar przy znamionowym napięciu,
b) pomiar przy ni\
szych napięciach (minimum 25 V) i dodatkowo próba izolacji przy napięciu pomiarowym o
wartości minimum:
- 500 V  dla napięć znamionowych instalacji nie przekraczających 500 V oraz
- przy napięciu pomiarowym 1 000 V  dla napięć znamionowych układu powy\
ej 500 V.
Mogą być stosowane zamienne następujące z
ródła napięcia:
a) napięcie układu uziemionego (napięcie względem ziemi), występujące w miejscu pomiaru;
b) napięcie wtórne transformatora dwuuzwojeniowego;
c) niezale\
ne z
ródło napięcia o nominalnej częstotliwości układu.
W przypadkach wyszczególnionych w b) i c) z
ródło napięcia pomiarowego nale\
y uziemić na czas pomiaru.
Je\
eli napięcia pomiarowe przekraczają 50 V, to ze względów bezpieczeństwa nale\
y ograniczyć maksymalny prąd wyjściowy do 3,5
mA.
25 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
2) Pomiar przy napięciu stałym d.c:
a) próba izolacji z u\
yciem napięcia probierczego minimum 500 V, w przypadku układu o napięciu znamionowym
nie przekraczajÄ…cym 500 V;
b) próba izolacji z u\
yciem napięcia probierczego minimum 1 000 V, w przypadku układu o napięciu znamionowym
większym ni\
500 V;
4.4.1 Metoda probiercza pomiaru impedancji podłóg i ścian przy napięciu przemiennym
Prąd I z zewnętrznego z
ródła napięcia lub z przewodu liniowego L płynie przez amperomierz do elektrody probierczej. Napięcie Ux na
elektrodzie względem przewodu PE mierzy się woltomierzem o wewnętrznej rezystancji równej co najmniej 1 M&!. Impedancja izolacji
podłogi wyniesie wówczas:
Mo\
na zastosować dowolny z ni\
ej podanych typów elektrod probierczych. W przypadkach spornych zalecana jest metoda
wykorzystujÄ…ca elektrodÄ™ probierczÄ… 1.
1) Pomiar przy u\
yciu elektrody probierczej 1
Elektroda probiercza 1 jest metalowym statywem trójno\
nym, którego elementy, spoczywające na podłodze tworzą wierzchołki trójkąta
równobocznego. Ka\
dy z podtrzymujących punktów jest wyposa\
ony w elastycznÄ… podstawÄ™ zapewniajÄ…cÄ…, po obciÄ…\
eniu, dokładny
styk z badana powierzchnią o powierzchni około 900 mm2, przedstawiającym rezystancję mniejsza ni\
5 000 &!.
Przed pomiarami badana powierzchnię czyści się przy u\
yciu płynu czyszczącego. W przypadku wykonywania pomiarów podłóg do
trójnogu przykłada się siłę 750 N, a w przypadku ścian 250 N.
Rys. 15 Metoda probiercza przy napięciu przemiennym
(z
ródło PN-HD 60364-6:2008)
2) Pomiar przy u\
yciu elektrody probierczej 2
26 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Rys. 16 Metoda probiercza przy napięciu przemiennym
4.4.2 Metoda probiercza pomiaru impedancji podłóg i ścian przy napięciu stałym
Jako z
ródło prądu stałego stosuje się omomierz induktorowy lub próbnik izolacji z zasilaniem bateryjnym, wytwarzające w stanie bez
obciÄ…\
enia napięcie o wartości około 500 V (lub 1 000 V przy napięciu znamionowym instalacji przekraczającym 500 V). Rezystancję
mierzy się między elektrodą probierczą a przewodem ochronnym instalacji.
Rys. 17 Metoda probiercza przy napięciu stałym
Wartość rezystancji izolacji stanowiska odczytujemy ze wskazania induktora IMI, po 60 s od chwili przyło\
enia napięcia probierczego.
Dla sprawdzenia wymagań podanych w PN-HD 60364-4-41:2007 nale\
y wykonać przynajmniej trzy pomiary w tym samym
pomieszczeniu, z czego:
- jeden w odległości ok. 1 m od dostępnych części przewodzących obcych występujących w tym pomieszczeniu,
- pozostałe dwa pomiary wykonać dla większych odległości.
Przy pomiarze rezystancji stanowiska prądem przemiennym uzyskujemy jako wynik nieco większą wartość, gdy\
wynikiem jest
wartość impedancji mierzonego obwodu a interesuje nas wartość rezystancji izolacji stanowiska.
Wyniki badań nale\
y uznać za pozytywne, je\
eli spełnione są wszystkie wymagania dotyczące skuteczności ochrony przez stosowanie
izolowania stanowiska oraz je\
eli uzyskane wyniki mieszczÄ… siÄ™ w granicach dopuszczalnych:
- 50 k&!, je\
eli napięcie znamionowe instalacji nie przekracza 500 V,
- 100 k&!, je\
eli napięcie znamionowe instalacji przekracza 500 V.
Po zakończeniu badań nale\
y sporządzić wymaganą dokumentację.
4.6 Nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe
Nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe mają na celu zapobie\
enie pojawieniu się niebezpiecznych napięć dotykowych.
Istota tej ochrony polega na łączeniu między sobą wszystkich części przewodzących jednocześnie dostępnych oraz części
przewodzących obcych za pomocą nieuziemionych miejscowych połączeń wyrównawczych.
27 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Rys. 18 Zasada działania nieuziemionych połączeń wyrównawczych
Oznaczenia: A - część przewodząca dostępna z uszkodzoną izolacją, B - część przewodząca obca,
T - transformator separacyjny, I - największy spodziewany prąd nie powodujący samoczynnego wyłączenia,
CC  przewód ochronny połączenia wyrównawczego.
System połączeń wyrównawczych miejscowych nie powinien mieć połączenia elektrycznego z ziemią przez części przewodzące
dostępne lub przez części przewodzące obce.
Rezystancja połączeń wyrównawczych powinna być tak dobrana, aby największy spodziewany prąd nie powodujący samoczynnego
wyłączenia zasilania, wywoływał na niej spadek napięcia nie przekraczający dopuszczalnej w danych warunkach środowiskowych
wartości napięcia dotykowego bezpiecznego. Powinien być spełniony warunek:
gdzie:
I  największy spodziewany prąd nie powodujący samoczynnego wyłączenia,
R  rezystancja połączenia wyrównawczego,
UL napięcie bezpieczne dopuszczalne długotrwale, np. 50 V, 25 V w zale\
ności od warunków środowiskowych
Nale\
y przewidzieć środki ostro\
ności zapobiegające nara\
eniu na niebezpieczną ró\
nicę potencjałów osób wchodzących do
przestrzeni z połączeniami wyrównawczymi miejscowymi, szczególnie w przypadku, gdy przewodząca podłoga izolowana od ziemi jest
połączona z nieuziemionym systemem połączeń wyrównawczych.
4.7 Pozostałe sprawdzenia odbiorcze i okresowe
1) Ochrona uzupełniająca
Skuteczność środków zastosowanych do ochrony uzupełniającej nale\
y sprawdzić poprzez oględziny i wykonanie prób. Je\
eli do
ochrony uzupełniającej zastosowano wymagane urządzenia ró\
nicowoprądowe, to skuteczność samoczynnego wyłączania zasilania
zasilania przez RCD nale\
y sprawdzić zgodnie z wymaganiami Części 4-41.
2) Sprawdzenie biegunowości
Je\
eli przepisy zabraniają instalowania łączników jednobiegunowych w przewodzie neutralnym, nale\
y sprawdzić czy wszystkie te
łączniki są włączone jedynie w przewody fazowe.
3) Próby funkcjonalne
Zespoły, takie jak rozdzielnice i sterownice, napędy, urządzenia sterownicze i blokady, powinny być poddane próbie działania w celu
stwierdzenia, czy są one właściwie zamontowane, nastawione i zainstalowane zgodnie z odpowiednimi wymaganiami normy PN-HD
60364-6:2008.
4) Sprawdzenie kolejności faz
W przypadku obwodów wielofazowych nale\
y sprawdzić czy kolejność faz jest zachowana.
5) Spadek napięcia
W razie potrzeby nale\
y sprawdzić zgodność z Rozdziałem 525 Części 5-52. Spadek napięcia mo\
e być
określony:
- na podstawie pomiaru impedancji obwodu;
28 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
- na podstawie diagramu, którego przykład podano w Załączniku D normy PN-HD 60364-6:2008..
5. Rezystancja uziomu
Pomiar rezystancji uziomu powinien być wykonany odpowiednią metodą techniczną lub kompensacyjną. Rezystancję uziomu mierzy się
prądem przemiennym, ze względu na elektrolityczny charakter przewodności gruntu. Prąd dopływający do uziomu rozpływa się w
gruncie promieniście na wszystkie strony. Gęstość prądu jest największa koło uziomu, powodująca powstanie lejowatej krzywej
potencjału, której kształt jest zale\
ny od rezystywności gruntu.
5.1 Pomiar metodÄ… technicznÄ…
Pomiar rezystancji uziomu metodÄ… technicznÄ… nale\
y wykonać z u\
yciem dwóch uziomów pomocniczych. Układ do pomiaru rezystancji
uziomu metodÄ… technicznÄ… ( rys.24) tworzÄ…:
Obwód prądowy układu pomiarowego składa się z amperomierza o większym zakresie od spodziewanego prądu i
wysokiej klasy dokładności., uziomu badanego T i uziomu pomocniczego T1.
Obwód napięciowy układu pomiarowego składa się z woltomierza o du\
ej rezystancji wewnętrznej, min. 200 &!/V,
magnetoelektryczny lub lampowy wysokiej klasy dokładności do 0,5 i uziomu pomocniczego T2.
Przygotowanie układu sond pomocniczych względem badanego uziomu polega na:
- pogrÄ…\
eniu w gruncie sond pomocniczych T1 i T2 na głębokość co najmniej 0,5 m, zachowując odległości e" 20 m
między uziomem badanym T a sondą pomocniczą T2 oraz między sondami T1 i T2, niezale\
nie od konfiguracji
ich rozmieszczenia względem uziomu badanego T;
- rezystancja sondy pomocniczej nie powinna przekraczać 30 &!;
- sondÄ™ pomocniczÄ… T2 pogrÄ…\
yć w przestrzeni o potencjale zerowym ( V = 0).
Rys. 24 Pomiar rezystancji uziomu metodÄ… technicznÄ…
Oznaczenia: T- uziom badany, T2 - uziom pomocniczy (sonda napięciowa), T1 - uziom pomocniczy (sonda prądowa, Tr -
transformator, V - przebieg potencjału między uziomem badanym i uziomem pomocniczym prądowym.
W czasie pomiaru prąd przemienny o stałej wartości przepływa między uziomem badanym T a uziomem pomocniczym T1
umieszczonym w takiej odległości od uziomu badanego, \
e oba uziomu nie oddziaływają na siebie.
Wartość rezystancji uziomu jest równa napięciu między uziomem badanym T a uziomem pomocniczym T2, podzielonemu przez prąd
przepływający między uziomem badanym T a sondą pomocnicza T1:
Metoda techniczna pomiaru rezystancji uziomu nadaje się do pomiaru małych rezystancji w granicach
od 0,01-1&!.
Wadami metody technicznej sÄ…:
a) konieczność stosowania pomocniczych z
ródeł zasilania;
b) na wynik pomiaru mogą mieć wpływ prądy błądzące;
c) niemo\
liwość bezpośredniego odczytu mierzonej rezystancji.
29 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
Rys. 25 Pomiar rezystancji uziomu
Oznaczenia: T: uziom badany, odłączony od wszystkich innych z
ródeł zasilania; T1 T2:uziomy pomocnicze,
X - usytuowanie T2 zmienione do sprawdzenia pomiaru,
Y - kolejne usytuowanie T2 zmienione do drugiego sprawdzenia pomiaru
Aby sprawdzić, \
e rezystancja uziomu jest wartością prawidłową nale\
y wykonać dwa dalsze pomiary z przesuniętym drugim uziomem
pomocniczym T2 (o 6 m). Je\
eli rezultaty tych trzech pomiarów są do siebie zbli\
one, w granicach dokładności technicznej, to średnią z
tych trzech pomiarów przyjmuje się jako rezystancję uziomu T. Je\
eli nie ma takiej zgodności, próby nale\
y powtórzyć, przy zwiększając
odległość pomiędzy T a T1.
5.2 Pomiar metodÄ… kompensacyjnÄ…
Rys. 26 Czołowa płyta miernika IMU
Rys. 27. Układ do pomiaru rezystancji uziomu metodą kompensacyjną
Do pomiaru rezystancji uziomu u\
ywany jest induktorowy miernik IMU oparty na metodzie kompensacyjnej. Metoda ta stosowana jest
30 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
do pomiarów rezystancji uziomów od kilku do kilkuset &!.
y
ródłem pomiarowym jest prądnica (induktor korbkowy z napędem ręcznym) generująca napięcie o częstotliwości 65 Hz przy 160
obr./min. Napięcie znamionowe wynosi kilkadziesiąt woltów i nie musi być regulowane. Napięcie uziomu T względem elektrody
napięciowej kompensuje się spadkiem napięcia na potencjometrze Rr. Wskazania odczytuje się na podziałce potencjometru Rr
wycechowanej w &! , po skompensowaniu napięcia na rezystancji uziomu T napięciem na potencjometrze i uzyskania zerowego
wskazania galwanometru. Ze względu na małą moc z
ródła prądu miernika IMU wymuszony prąd jest niewielki i miernik ma ograniczony
zakres zastosowania.
Znamionowe wartości zakresów pomiarowych miernika IMU wynoszą: 5 - 50 - 500 &! lub 10 - 100 - 1000 &! przy znamionowym napięciu
pomiarowym wynoszÄ…cym 300 V.
Tok postępowania:
- przygotowanie układu sond pomocniczych względem badanego uziomu - jak przy metodzie technicznej;
- sprawdzić poprawność działania miernika zgodnie z instrukcją producenta;
- ustawić przełącznik zakresów w pozycji odpowiadającej przewidywanej wartości pomiaru;
- obracając korbką przyrządu (160 obr./min.) regulować potencjometrem do czasu uzyskania zerowego wskazania
galwanometru;
- odczytać wartość wskazaną na podziałce potencjometru w omach, pomno\
yć przez ustawiony mno\
nik
przełącznika zakresów.
- wartość zmierzoną Rx nale\
y pomno\
yć przez współczynnik korekcyjny Kp (współczynnik sezonowych zmian
rezystywności gruntu), według wzoru:
R20 = Rx · Kp
Wartości współczynnika korekcyjnego K podane są w Tablicy 2.
p
Rezystancja uziemienia uziomu zale\
y od sposobu jego wykonania, głównie od głębokości pogrą\
enia. Przez zwiększenie głębokości
pogrÄ…\
enia uziomu uzyskuje się zmniejszenie jego rezystancji. Głębokość pogrą\
enia uziomu wpływa równie\
na niezmienność
rezystancji w czasie. Rezystancja uziomu głębokiego jest stabilna, gdy\
nie wpływa na nią wysychanie ani zamarzanie gruntu.
5.3 Pomiar rezystancji pętli uziemienia z u\
yciem zacisków prądowych
Przedstawiona metoda pomiarowa ma zastosowanie do istniejących pętli uziemienia w obrębie kratowego układu uziemiającego jak
przedstawiono na rys. 28.
Rys. 28 Pomiar rezystancji pętli uziemienia z u\
yciem zacisków prądowych
Oznaczenia: R
T- uziemienie transformatora, R
x- nieznana rezystancja uziomu, którą nale\
y zmierzyć,
R1...Rn- równoległe uziemienia połączone połączeniem wyrównawczym lub przewodem PEN
W metodzie tej pierwszy zacisk wprowadza w pętli zwarciowej napięcie pomiarowe U, które wymusza przepływ prądu I w pętli,
natomiast drugi zacisk dokonuje pomiaru tego prądu. Rezystancja pętli zwarciowej obliczana jest jako iloraz napięcia U i prądu I.
Wypadkowa rezystancja połączonych równolegle rezystancji R1...Rnjest zazwyczaj wartością małą i nie wpływa praktycznie na wynik
pomiarów. Zmierzona rezystancja pętli uziemienia jest równa rezystancji zmierzonej lub nieznacznie ni\
sza.
W praktycznych rozwiÄ…zaniach ka\
dy zacisk mo\
e być indywidualnie podłączony do miernika cęgowego lub zespolony w jeden
31 z 32 2009-06-18 10:45
Pomiar elektryczne http://bezel.com.pl/pomiary.html
specjalny zacisk.
Ten sposób pomiarów rezystancji pętli uziemienia t.j. z u\
yciem zacisków prądowych stosuje się bezpośrednio do układów TN oraz w
obwodach pętli zwarciowej układów TT.
W układach TT, w których istnieje tylko połączenie z uziemieniem o nieznanej rezystancji, pętla w czasie pomiaru mo\
e zostać
zamknięta przez krótkotrwałe połączenie przewodu neutralnego z uziemieniem (instalacja quasi TN). Dla zapewnienia bezpieczeństwa
w czasie wykonywania pomiarów, a w szczególności uniknięcia ryzyka wystąpienia prądu spowodowanego ró\
nicą potencjałów
pomiędzy przewodem neutralnym a uziemieniem, układ powinien być wyłączony podczas przyłączania i odłączania zacisków miernika
cęgowego.
6.4 Pomiar rezystywności gruntu
Mierniki rezystancji uziomów realizują tak\
e funkcję pomiaru rezystywności. Pomiar rezystywności gruntu np. metodą Wennera mo\
e
być wykonany induktorowym miernikiem IMU. Przy wyznaczaniu rezystywności gruntu miernikiem IMU nale\
y:
- zdjąć płytkę zwierająca zaciski Rd i Rx miernika,
- pogrÄ…\
yć w gruncie sondy w linii prostej, z zachowaniem jednakowych odstępów  a (odstępy między sondami
wynoszą zwykle kilka metrów);
- rozmieszczone sondy połączyć z zaciskami miernika, jak na rys. 29.
Zmierzona wartość jest wartością średnią rezystywności gruntu w obszarze półkuli o średnicy równej 3a.
Rys. 29 Układ do pomiaru rezystywności gruntu
Pomiary wykonujemy, jak przy pomiarze rezystancji uziomu, a odczytaną wartość Rx mno\
ymy przez 2 Ą a. Szukana rezystywność
gruntu wynosi:
Á = 2 Ä„ a Rx , w &!m
32 z 32 2009-06-18 10:45