26. CHARAKTERYSTYKA SPOA
ECZEC
STWA I OSADNICTWA DORYCKIEGO
Dorowie i ludy posługujące się dialektem północno zachodnim mieszkały prawd. obok siebie (zach. Macedonia i
Epir), potem rozlały się na południe (Dorowie  Egina, Megaryda, wsch. Peloponez, Messenia, Dodekanez i
płd.-zach. Anatolia oprócz Halikarnasu | Północno-zachodni  Elida, Achaja, Wyspy Jońskie, środkowa Grecja
od Akarnanii po Beocję i płd. Tesalię).
Dorowie ambitni kolonizacyjnie, zainteresowani żeglarstwem. Podzieleni byli na 3 plemiona (fyle):
Hylleis, Dymanes i Pamyloj (podział jeszcze z ustroju plemiennego?). Walka i podział ziemi także w grupach
tych plemion. Kult Apollona Karnejskiego (święty miesiąc, karnos=baran  pierwotne bóstwo pasterskie?), także
Apollona Pytyjskiego.
Wewnętrzna organizacja plemienna oparta na fratriach, dzielonych na rody i rodziny. Najlepsza ziemia
równinna, tam zakładano małe, otwarte wsie (komai), każda wieś  jedna rodzina, sołtys  basileus.
Przydzielona, nieprzenośna działka ziemi (klaros)  posiadanie daje udział we wspólnocie. Rozmiary zazwyczaj
podobne. Działki obrabia ludność zależna podbita przez Dorów, w górach zamieniana w periojków. Liczne
wojny pomiędzy wsiami, stan stałego napięcia. Czasami dialekt ludności zależnej wpływa na dialekt dorycki.
28. y
RÓDA
A DO DZIEJÓW GRECJI IX  V W. P.N.E.
Wieki Ciemne:
" z
ródła pisane  zasadniczo brak, chociaż zachowują się szczątkowe (np. sylabariusz cypryjski)
" z
ródła materialne  zazwyczaj uboższe niż wcześniej, degradacja sieci osadniczej,
o podział epoki na trzy okresy wg stylów garncarskich  protogeometryczny (1200-
1000), geometryczny (1000-800) i geometryczny dojrzały/dipyloński (800-750)
o okres chalkosyderyczny (1050-700)  powolne pojawienie się żelaza
" z
ródła literacko  mitologiczne  próbuje się rzutować informacje genealogiczne zawarte w
mitologii i utworach Homera na epokę wcześniejszą, jednakże nie zawsze jest to możliwe oraz
trzeba podchodzić do wniosków z dużą ostrożnością
Epoka archaiczna:
" ok. 800  przejęcie pisma zachodniofenickiego, rozpoczyna się epoka literacka, od tego czasu wiele
z
ródeł z różnych dziedzin, niestety najczęściej we fragmentach:
o 750  ok. 700  poezja Homerowa
o 650 ~ początki liryki
o 600 ~pierwsze dokumenty publiczne
" z
ródła archeologiczne nadal ważne
" problem  duże rozbicie i szczątkowość z
ródeł (wspomniane fragmenty), trudności w ułożeniu
spójnego obrazu dla całej Grecji
29. ELEMENTY WSCHODNIE W KULTURZE GRECKIEJ
Kultura materialna  kontakty handlowe rozpoczynające się po 750 powodują ściślejsze więzi z Bliskim
Wschodem, zapożyczone wzorce rewolucja w świecie sztuki, styl orientalizujący w garncarstwie
(wielobarwny, ozdobny, bardzo wyszukany), wypychając dojrzały styl geometryczny. Przodowały Kreta,
Korynt, Sparta (dorycki łańcuch od Peloponezu do Azji Mniejszej droga dla innowacji), rola Cypru w
przekazywaniu osiągnięć.
Symetryczna kompozycja, motywy zdobnicze: sfinks, gryf, sceny polowań, w tym polowań na centaury
bądz
inne stworzenia fantastyczne,  Pan/Pani (Artemida, Afrodyta) dzikich zwierząt
Inkrustacja metali, filigran i granulacja (IX wiek Syria)
Tzw. wielkie miecze odnalezione w grobach szybowych w Mykenach podobne używane na terenie Anatolii i
Lewantu
Budownictwo kamienne podobne założenia z Ugarit i Hattusas (kamienne, magazynowe, idea pałaców)
XI w. - obróbka żelaza za pośrednictwem Cypru
VIII w.  okres orientalizujący w sztuce greckiej:
" styl attycki- schematyczne przedstawienia zwierzą, kompozycja pasowa
" koryncki- postacie zwierząt wydłużone, sceny polowań
" rodyjski- naczynia na wino najbardziej przypominający styl orientalny, pochody zwierząt, szyja
naczynia motyw plecionki/tkaniny poniżej rozety, koła, lotos, woluty na brzuścu zwierzęta poniżej
wzory geometryczne
Kolumna architektoniczna (symbol bóstwa od czasów minojskich), posagi  monumentalne  póz
niejsze kurosy
i kory w Grecji archaicznej - wpływy egipskie poprzez Kretę. Kotły brązowe z głowami lwów, gryfów lub
innych zwierząt.
Pismo  ok. 850 na Cyprze wykształcony alfabet fenicki, potem w Grecji w latach 850-750, skutek kontaktów
handlowych ze Wschodem, przejęte pismo bardzo szybko się rozpowszechnia (ostraki), w VIII w. powstają
liczne alfabety greckie, indywidualizm, w języku:
Wino gr. Woino-; arab. Wain; hetyc. Waijana; luw. Wijani;
Zamiana semickiego w -> j/y (połowa II t.)
Ugar. Jenu; heb; jagin;
być może knosyjskie jane  z amfory na wino zapisane pismem linearnym A
inne przykłady
Kumin (sem.)-kminek
Saasam (sem.)- sezam za pośrednictwem greki cypryjskiej
Układ podpisów pod dziełami pochodzący z tradycji pisania na tabliczkach zbędny w  erze papirusu, ale nadal
kontynuowany.
Kultura - Podział dnia i nocy na trzy części (np.: Iliada)
Świątynia  azyl, schronienie dla ściganych
Postawa modlitewna
Akad  Dokonała ofiarowania Szamaszowi i uniosła ręce
Ugarit  uniósł ręce w modlitwie do nieba
Aramejskie  I uniosłem ręce do nieba w modlitwie do Baal...
Grecja  Modlił się na głos unosząc ręce
Zawody sportowe, igrzyska
Na cześć Gilgamesza w Babilonie - zapasy
Mari dla Isztar  żonglerka, akrobatyka, wyścigi konne, zapasy
Hetyci  taniec i wyścigi podczas świąt
Dawid - tańczył dla Boga po przeniesieniu arki przymierza
30.ELEMENTY WSCHODNIE W MITOLOGII GRECKIEJ
" przejęta idea cyklu mitologicznego  międzypokoleniowa walka o władzę (hetycka wersja: Alalu-Anu-
Kumarbi-Teszub, grecka: Uranos-Kronos-Zeus), Ullikummi
" mit o Tyfonie (Walka z Illujanką, a walka z Tyfonem  podobieństwa w różnych wersjach)
" pochodzenie niektórych bóstw
o Afrodyta  Astarte, Urania  pani nieba jak Isztar
o Adonis  Tammuz,
o Apollo  bóg z komponentami doryckimi i wschodnimi, wspiera Troję, analogie z hetycką
mitologią, Raszef, bóg zarazy
o Artemida -  pani dzikich zwierząt , Isztar, Asztarte w towarzystwie Raszefa
o Dionizjos  nieznane, ale wschodnie pochodzenie
o Kirke  Kamrusepa, czarodziejka
" Złote runo- tradycja gruzińska wieszanie runa na drzewie jako dal od boga, Róg obfitości
" Beczka zła  puszka Pandory, Zachariasz (5,5-11), Psyche  Persefona, Zeus dwie beczki pod tronem
(Iliada), obrzędy hetyckie zakopywanie zła w beczce przykrytej ciężkim wiekiem, np.: podczas
pogrzebów  obrzęd oczyszczający
45. NAJWAŻNIEJSZE ŚWI
TA OGOLNOGRECKIE:
" Adonia  Afrodyta i Adonis
" Tesmoforie  święto ku czci Demeter, obchodzone w paz
dzierniku, związek z zejściem Persefony,
ofiarowano wtedy świnie
" Peanopsje  ku czci Apolla, żniwa, paz
dziernik
" Talyzje  święto żniw ku czci Demeter
" Dionizje:
o miejskie (wielkie)  przełom marca/kwietnia
o wiejskie (małe)  przełom grudnia/stycznia
o Lenaje
o Anesterie  odpowiednik Zaduszek
" Afrodyzje  święto ogólno greckie
" Artemizje
" Kronia
46. USTRÓJ PAC
STW DORYCKICH
Ustrój kreteński wzorem państwa doryckiego.
Legenda o najstarszej politeia: doryccy najez
dz
cy na Lyttos przejęli ten ustrój od Minosa, a następnie
rozpowszechnili go na wyspie. Osadnictwo we wsiach (komai), uzależnienie autochtonów i podział na 3 fyle,
dzielone na startoi (fratrie) i gene (rody).
W póz
niejszym wieku system obywatelski. Po siedemnastu latach życia wstępowanie do agelai
(oddziały)  intensywny trening fizyczny i wojskowy, przywódcą chłopiec wysokiego rodu, a dyscypliny pilnuje
jego ojciec. Nieprzyjęci mieli mniejsze prawa cywilne i brak politycznych. 19 przyjęcie do andreionu lub
heterii. Wtedy też zaręczyny. Mężczyz
ni prowadzili wspólne życie  brak rodzin jako takich. Ustrój plemienny
posypał się, zostały jedynie prawa dziedziczenia (np. spadkobierczyni wychodzi za członka tej samej fyli).
Wszystkie ważniejsze decyzje zatwierdzał andreion lub zgromadzenie.
Podział na warstwę uprzywilejowaną (to machimon  klasa wojowników) i nieuprzywilejowaną (to
georgoun  klasa robotników rolnych). Przywiązanie poddanych do ziemi (klarotai klaros [pierwotne,
dziedziczne posiadłości rodowe], mnoitai wspólne/państwowe grunty, aphamiotai posiadłości innych
rodzin).Periojkowie  podbita ludność o pewnych prawach. niewolnicy  osobista własność pana. Duża
przewaga nieobywateli nad obywatelami  konieczność ciągłego czuwania nad możliwością buntu.
Podczas wojny  dwóch dziedzicznych królów, oparci na starszyz
nie lub rodach. Po monarchii  wybór
10 urzędników (kosmoi) z pewnych startoi dowództwo wojskowe, władza wykonawcza, po roku
sprawozdanie. Kosmoi plus sekretarz dbali o system państwowy, spośród byłych urzędników wybierano Radę
Starszych (dożywotnia, brak kontroli). Zgromadzenie  wybór urzędników i członków Rady, zatwierdzanie ich
postanowień (gdy sprzeczne, to zgromadzenie decyduje). System popierający oligarchię, brak głosu ogółu.
Najazd Dorów  organizacja plemienna. Wieki Ciemne  organizacja się załamuje, wieś ośrodkiem
życia. Okres archaiczny  poprawa warunków, grupki wiosek dokonują synojkizmu  pierwsze polis.
47. USTRÓJ SPARTY
Przywiązywanie dziecka do państwa, od 7 roku życia żyją w oddziałach pod okiem nadzorcy
państwowego, współzawodnictwo z innymi, chłopiec przodownik. Intensywne ćwiczenia. 18-20 lat ćwiczenia
wojenne, służba bezpieczeństwa. 20-30 obowiązek wojskowy, zamieszkiwanie w barakach aż do uzyskania
pełnoletniości. Wtedy przystąpienie do andreion/syssytion homoios lub hypomeion. Założenie domu po 30,
jadanie w syssytion aż do 60. Długi okres edukacji, kształcenie lojalności. Dziewczęta podobny tryb życia 
bardzo aktywne.
Przepisy państwowe osłabiają dorycką strukturę plemienną (jedynie kult A. Karnejskiego, zasady
dziedziczności i nadawania obywatelstwa). Nadzór na poddanymi  ścisłe ujednolicanie. Klaros  majątek
ojcowizna, nie na sprzedaż. Heloci uprawiają rolę, oddaję sporą część panom, przywiązani do ziemi. Mają
pewne prawa, ale niewiele (wojsko, możliwość wyzwolenia). Ścisła kontrola nad helotami. Periojkowie 
podbici Lacedemończycy, nadzorowani przez harmostesa, brak praw.
Likurg  twórca Eunomii i odnowiciel praw, ok. 825? 
- ograniczenie władzy dwóch królów (politycznie jedynie członkowie rady, prawa religijne i wojskowe
zachowane)
- Rada  poprzednio 27 naczelników fratrii, teraz 30 z elekcji zgromadzenia spośród 60+, może stawiać wnioski
na zgromadzeniu i je rozwiązywać
- Zgromadzenie  homoioi, określony czas spotkań, wiążące decyzje dla rady
- 5 eforów  nadzorowanie systemu, sądzenie, uroczystości, przez elekcję co roku, spośród homoioi, przysięga
posłuszeństwa prawom
- podział społeczny na fyle/obai (Pitana, Mesoa, Limnaj i Kynosura)  dzielnice-wsie, potem już się do niej
należało nawet po wyjez
dzie
48. PODBÓJ MESSENII PRZEZ SPART

3 wojny messeńskie:
" 743  724 p.n.e.  pierwsza wojna meseńska, bitwa pod Ithome klęską Spartan (724), opanowanie
niejasnego obszaru (całość/dolina Pamissos?), podział na klaroi dziedziczne i obsadzenie ich helotami,
wsie periojków na wzgórzach. Meseńczyków zamieniono w helotów, a ich twierdzę Ithome zburzono.
" 685  668 p.n.e.  powstanie Meseńczyków, najazd na Lakonię z pomocą Argiwów, napięcia
wewnętrzne i walki, okres działania Tyrtajosa wzywającego do zgody i wspólnej walki,
nierozstrzygnięta bitwa pod Derae (685), po pokonaniu buntowników ustalenie ostatecznego systemu
eksploatacji Mesenii.
" 465-461 p.n.e.  powstanie meseńskie, interwencje Aten, jedna z przyczyn wybuchu wojny
peloponeskiej
49. KOLONIE GRECKIE  GENEZA, TWORZENIE, USTRÓJ
Wielka kolonizacja  VIII  VI w. wybrzeża Morza Czarnego i Śródziemnego.
Istniały dwa typy nowych osad  kolonie prawdziwe, niezależne od osad macierzystych, stałe miasta z własnymi
mieszkańcami i ustrojem, oraz tzw. emporia  placówki handlowe na danym terenie, przystanie i miejsca
wymiany, nie będące jednak prawdziwymi osadami (brak stałego osadnictwa). Są zależne od poleis
zakładających, a ich mieszkańcy zachowują swoje obywatelstwo.
Przy założeniu kolonii wybierano z miasta matki (metropolis) tzw. oikistesa  założyciela, o dość szerokich
uprawnieniach. Pełnił on między innymi funkcję religijną (przenoszenie kultów, świętego ognia). Zazwyczaj
konsultowano decyzje kolonizacyjne z wyroczniami. Decyzją metropolii decydowano też, kto ma jechać z
oikistesem, czasem dopuszczano ludzi z innych miast (mieszane kolonie).
Wysyłano niewielkie grupy ludzi na zwiad, dopiero po pomyślnych wieściach więcej kolonistów. Szukano
miejsc z dostępem do wody, obronnych, na wybrzeżu, z przystanią, albo i dwiema. Czasem zakładano kolonie w
niekorzystnym miejscu  opanowanie obszaru jako przyczółka władzy. Oikistes ma dużą władze w nowej
kolonii, ale prawie nigdy nie zostaje królem  oznaka zaawansowania ustroju poleis. Ustrój kolonii był
zazwyczaj odbiciem metropolii  zachowywano strukturę społeczną, kulty, urzędy. Oikistesa po śmierci
czczono, choćby był i obcego pochodzenia (oznaka niezależności kolonii).
W początkach kolonii rozdzielano najlepsze działki, póz
niej przybyli otrzymywali gorsze. Kolonia handluje z
tubylcami i często wpływa na nich. Stosunki z metropolią bywały przyjazne lub poprawne, rzadko kiedy wrogie.
Kolonia i metropolia dzieliły kulty i szanowały się  jeśli kolonia zakładała nową kolonię, powinno się zwrócić
do metropolii po oikistesa. Handlowano z metropolią,ale nie było wyłączności  więzy były raczej tradycyjne
niż ekonomiczne, a kolonie nie były zależne gospodarczo od metropolii. Niektóre metropolie jednak żądały dla
siebie specjalnych praw (np. Korynt,Zankle) Oczywiście, emporia były zupełnie inną sprawą.
51. NAJWAŻNIEJSZE KOLONIE GRECKIE NA ZACHODZIE
57. ARCHAICZNA SZTUKA WOJENNA
" Konnica  do ok. 700, potem traci na znaczeniu
" Oddziały lekkozbrojne  ważne ze względu na teren
" falanga  ciężkozbrojny szyk piechoty, zwarcie na całym froncie, napieranie na siebie tarczami
(othismos  kluczowe zwarcie), zazwyczaj ok. 8 szeregów, tylne zastępują poległych i pchają pierwsze
do przodu, wskutek zajęcia lewej ręki przez tarczę szyk lekko ukośny na prawo, boki chronione przez
jazdę i lekkozbrojnych
" specyficzny cel walki falangi  uzyskanie przewagi, a nie masowe zabijanie! Celem przerwanie
szeregu [nie można atakować bokiem czy z tyłu] natychmiastowa ucieczka, brak pościgu i posiłków
" powstanie falangi  niedostosowana do terenu Grecji [mało równin, góry] pochodzenie społeczne, a
nie taktyczne, jej cechy akcentują jedność walczących [wspólny wysiłek dla osłony boków, równe
parcie do przodu, brak zróżnicowania w randze czy funkcji, równy ciężar walki
o prawdopodobnie pojawiła się dość szybko, nagłe osiągnięcie,
o paralele między falangą, a poleis wspólna walka biednych i bogatych, impulsy jednoczące
w społeczeństwie greckim
o dogodne warunki materiałowe kolonie umożliwiają import metali koniecznych dla
uzbrojenia
o dwie teorie  etapowa Snodgrassa [najpierw arystokratyczny szyk, potem dopuszczono
uboższych], jednorazowa nagła inwencja wojenna, od razu wszystkie warstwy społeczne
[nie można pogodzić falangi z innymi szykami] być może to był pomysł arystokracji
zrealizowany wspólnie?
" psychologiczne konsekwencje walki w falandze
o rola dowódcy niewielka po rozpoczęciu bitwy, natomiast przed i owszem  morale, ofiary,
przemowy
o akcent na indywidualną dyscyplinę, brak popisów i zachowanie równowagi między szałem
bitewnym, a paniką [temu m.in. służyły ćwiczenia w gimnazjonach i agoge]
" uzbrojenie
o pancerz  metal, dwie blachy modelowane
o hełm brązowy
o tarcza  drewno wzmacniane blachą, starsze typy miały jedną rączkę na taśmie pośrodku, typ
falangowy ma pętlę i rączkę po prawej [niesiona na lewym przedramieniu]
o nagolenniki z blachy brązowej modelowane
58. UKA
AD SIA
POLITYCZNYCH W GRECJI POD KONIEC VI W.
Sparta  najbardziej liczący się gracz, liczne interwencje i wojny, gry w ramach symmachii, konsekwentny opór
wobec Persji, szeroko zakrojona, ale często nieprzemyślana polityka Kleomenesa, dwie interwencje w Atenach
(usunięcie Pizystratydów w 510, próba osadzenia Isagorasa w 508), w konsekwencji drugiej pogorszenie
stosunków z Atenami, napięcia pomiędzy tendencją do wyzwalania spod tyranii, a chęcią własnej ekspansji
ATENY
Konflikt Ateny  Teby, Plateje zarzewiem konfliktu, konflikt sterowany przez Spartę
Konflikt Ateny-Egina, liczne przewiny po obu stronach, ciągnące się potyczki.
Wojna z Beocją i Chalkis w 506 r. wielkie wygrane.
ARGOS
Wzrost znaczenia Argos aż do bitwy ze Spartanami w 495, potem ścisła neutralność.
WYSPY i WSCHÓD
Duże znaczenie Samos i Polikratesa, bezwzględna tyrania, bardzo ambitne posunięcia polityczne
Miasta jońskie osłabione po podboju perskim, niewiele się liczą.
ZACHÓD
Sycylia wre, liczne konflikty między koloniami na zachodzie. Napór innych ludów.
Wyspy Jońskie w zmiennych sojuszach, zazwyczaj na uboczu.
59. WA
ADZA KRÓLEWSKA W PAC
STWACH GRECKICH I PROCES JEJ UPADKU
Monarchia czasu archaicznego i wieków ciemnych  bardzo szczególna, ściśle określony zakres włądzy
królewskiej, funkcje religijne i obyczajowe, przewidywalne dziedziczenie tronu. Król charyzmatyczny, musi
łączyć wspólnoty w obrębie społeczeństwa, zazwyczaj duże wymagania.
W wiekach ciemnych  rozdrobnienie po Dorach, ponowne jednoczenie już w ramach synojkizmu, od razu
powstają polis, sklejanie drobnych organizmów państwowych nie sprzyja wybiciu się jednego rodu, liczne
sprzeczne interesy. Obszary nietknięte najazdem stabilizują się, a spokojniejszy tryb zycia odsuwa władze
krolewską na bok.
Najdłużej zachowana na obszarach o silnych tradycjach (Sparta, Argos, Thera) lub surowych warunkach
(Epir, Macedonia). Królestwo Temenidów w Argos w VII w., krótkie zjednoczenie.
Sparta  silna centralizacja państwa dookoła polis, tradycje włądzy królewskiej, wyraz
na i zazwyczaj
nieprzekraczalna stratyfikacja społeczna, królowie posiadają funkcję religijną i jednoczą społeczeństwo, łącznicy
władzy między państwem Lacedemońskim i Spartą.
Tesalia  władza królewska dowódcy wojskowego (tagos), początek za Aleuasa ok. 600, władza z Larisy, spora
armia konnicy, ale słabi lekkozbrojni, państwo trwa 100 lat i się rozpada wskutek tarć wewnętrznych.
60. DROGA ROZWOJU POLITYCZNEGO POLEIS GRECKICH
Zwyczajowy przebieg:
wspólnota rodowa monarchia oligarchia (arystokracja) tyrania demokracja
Bardziej szczegółowo
wspólnota rodowa monarchia oligarchia arystokratyczna tyrania oligarchia plutokratyczna
demokracja
We wspólnotach rodowych często głowa rodu zostaje charyzmatycznym królem, pełniącym funkcje społeczne,
religijne i polityczne. Monarchie pierwotne po rozdrobnieniu społecznym po najez
dzie albo rozwoju/bogaceniu
się społeczeństwa podupadają, stratyfikacja i frakcjonowanie społeczne, król nie jest w stanie godzić interesów
wszystkich, zazwyczaj pojawia się oligarchia (rozmaite rady, wiece, tyle, że nie całego społeczeństwa).
Nasilające się parcia społeczne i częsta niestabilność / niesprawiedliwość oligarchii arystokratycznej  rosnąca
plutokracja - pragnienie władzy absolutnej (ajsymneci) - wyniesienie jednostki do władzy. Tyrania jest niemal
zawsze tymczasowa (dynastie tyranów nie są długie) tyran jest wynoszony na fali ludowej i po jakimś czasie
nieuchronnie traci kontakt ze społeczeństwem. Próby kontroli społecznej nasilają się napięcia i po pewnym
czasie obalają tyrana strach przed nadużyciami władzy oligarchia/demokracja. Zazwyczaj stała forma,
czasem powroty do tyranii (perskie wojny). Czasami z tyranii monarchia (rzadko).
61. CHARAKTERYSTYKA RZ
DÓW ARYSTOKRACJI
Arystokracja głęboko osadzona w strukturze społecznej  zazwyczaj przywódcy fratrii/rodów, często w miarę
łagodne przejęcie władzy.
- Centralnym organem Rada (boule/gerusia)  często ludzie starsi  nie zdaje sprawozdań  niezależna.
- Urzędnicy  władza wykonawcza Rady  z rodów lub przez dokimazję  na jeden rok
- Stopień oligarchii  od rodzin królewskich (jak Bakchiadzi w Koryncie, silny interes rodowy, kolektywna
władza) przez władze wybranych fratrii (Kreta, Lokryda) aż po władzę całych grup społecznych z czasów
pierwotnych (hippobotai - Chalkis, gamoroj - Samos, Syrakuzy)
Funkcje: wojskowa, kolonizacyjna, kulturalna
Zazwyczaj forma dość trwała, wynika z podziału społecznego na rody i odzwierciedla go, Zgromadzenie
Ludowe zazwyczaj jedynie zatwierdza, ale wspólne interesy (państwo doryckie utrzymanie w poddaństwie
periojków i helotów, jońskie subordynacja barbarzyńców i niewolników) łączą zgromadzenie ludowe i
arystokratów.
Tendencje utrwalania ustroju prawodawstwem:
- Fejon/Filolaos  Korynt i Teby  utrzymanie liczebności klasy wyższej i własności ziemskiej  dziedziczenie i
adopcja
- Zaleukos  Lokry Epizefyryjskie  ok. 660 r.  kary za przestępstwa, uporządkowanie sądownictwa, zakaz
sprzedaży kleroi i utrudnienie handlu na wtórnym rynku ziemskim
- Charondas  Katana  reforma sądownictwa
- Androdamas  Chalkidyka - udoskonalenie prawa o zabójstwo i spadek
Te tendencje odpowiedzią na trzy problemy:
1. zmniejszenie mobilności nieruchomości w celu utrzymania statusu majątkowego 
2. zapobieżenie niezadowoleniu z sądów arystokracji 
3. wprowadzenie stałego sądownictwa państwowego w celu ograniczenia wendet
Tendencja oligarchii do przechodzenia w plutokrację przyczyna upadku
62. CHARAKTERYSTYKA RZ
DÓW TYRANII
Nieuchronna plutokracja zażarte współzawodnictwo stratyfikacja społeczna konflikty ze sprzecznych
interesów rozłam w gronie oligarchii dążenia jednego stronnictwa wykorzystują tendencje w uboższych
warstwach przewrót TYRANIA
Przyczynami niemal zawsze nierówność społeczna i skłócona oligarchia (zgodna oligarchia stabilizuje państwo).
Synchroniczność powstania tyranii i falangi! Ajsymneci  tyrani z woli ludu.
Cechy tyranii:
- próby legitymizacji władzy przez wyrocznie
- sprawna propaganda własnych osiągnięć
- mecenat kultury, wspieranie rozwoju (część propagandy), igrzyska, kolonizacja, zawieranie dobrych
związków, popieranie modnych kultów  Dionizos (!)
- często stworzenie militarnych struktur chroniących władcę
- sprawna polityka zagraniczna (tyrani poddani wysokiej selekcji)
Upadek: tyrania wypala się poprzez nasilenie konfliktów, które ją stworzyły (różnice społeczne, niezadowolenie
z systemu), podział na popleczników tyrana i lud rodzi napięcia. Tyrania ponad jedno pokolenie nieuchronnie
traci kontakt z grupą, na fali niezadowolenia której zdobyła władzę. Powstają heterie  stowarzyszenia dążące do
przewrotu.
Można traktować tyranię jako etap przejściowy pomiędzy oligarchią arystokratyczną, a oligarchią
plutokratyczną.
Tyranie powstawały na koniec VII i na początku VI w. (650  550) bardzo intensywna ekspansja handlowa
rodzi napięcia.
Tyranie wschodnie i zachodnie znacznie bardziej intensywne. Zachodnie póz
niejsze  po 550. W Jonii bardzo
silne bogacenie się, wielkie różnice i namiętności, słaba lojalność plemienna, silny indywidualizm, walka o
bogactwo wyklucza dynastie tyranów.
63. TYRANIA W KORYNCIE I SYKIONIE
KORYNT
Niezwykle oligarchiczny, endogamiczny ród Bakchiadów. Jego potomek przez matkę, Kypselos (657-
627), odsuwa ich od władzy. Przyczyny niejasne (nieudany konflikt gospodarczy i wojenny z kolonią Kokyrą, a
po tym utrudnienia handlowe? głód ziemi i pragnienia nowego podziału? niepowodzenie w walce z Megarą?).
Był polemarchem, nie potrzebował armii najemnej, cieszy się poparciem. Wygnał arystokratów i skonfiskował
grunty. Wprowadził na jakiś czas niepopularny podatek bezpośredni. Bił piękne monety korynckie, pokrewne
samijskim.
Syn Periander (627-586). Niekorzystna sytuacja, konieczność gwardii najemnej. Tradycja bardzo go
oskarża o kaprysy i gwałtowność. Mimo to, Korynt u szczytu potęgi. Ofiary, światynie, festyny z podatku na
handlu. Poezja i sztuka  Arion w Koryncie, sławna ceramika. Prawa przeciw ucieczce do miast, zbytkowi,
rozpasanym wydatkom. Potęga kolonialna i handlowa  budowa diolkos (drogi dla statków przez Istm), kolonie
o silnych związkach z metropolią, chęć opanowania drogi do srebronośnej Ilirii. Pod koniec panowania
gwałtowne czyny (zabicie żony, wygnanie syna).
Psammetyk panuje krótko (586  582), zamordowany, z Koryntu usunięto ślady Kypselidów.
SYKION
Orthagoras odznacza się w wojnie przygranicznej i zostaje wodzem, sięga po władzę w 655. Próba legitymizacji
władzy przez Pytię. Tyrania robi się uciążliwa za Myrona II (zamordowany przez brata), Klejstenesa (600-570) i
Ajschinesa. Tyrani są kapłanami i składają ofiary dla państwa. Próbują nadawać rządom pozory demokracji (np.
dedykacje od ludu). W rzeczywistości miasto zamknięte dla jednej klasy doryckich panów.
Za Klejstenesa liczni artyści, świetna rzez
ba z marmuru paryjskiego, rywalizacja z Koryntem. Zwycięstwa w
wojnie świętej, organizacja igrzysk, zawody o rękę Agariste. Wojny z Argos, chęć zastąpienia kultu Adrastosa
Melanipposem, utrącona przez Pytię. W tym celu pozmieniał nazwy fyl na obraz
liwe.
W 555 r. wypędzono Ajschinesa i całą rodzinę, koniec znaczniejszych tyranii.
64. PRZEMIANY USTROJOWE W POLEIS GRECKICH (POZA ATENAMI I SPART
) W VII-VI W. P.N.E.
W Epirze i Macedonii utrzymuje się ustrój monarchiczny, także trwa dość długo w Argos (w VII w.
krótkotrwała monarchia Temenidów). W Tesalii powstaje monarchia z rodu Aleuasa, panuje w Larisie (cały VI
w.). Monarchie stopniowo zanikają, liczne oligarchie (w różnych okresach np. Kokyra, Syrakuzy, Teby,
Korynt). Po 650 wskutek intensyfikacji handlu następuje stratyfikacja społeczna, co stanowi dobry grunt dla
powstania tyranii. W Grecji właściwej pojawiają się tyranie w Sykionie i Koryncie, a potem także i w koloniach
(Gela, Syrakuzy), ale już po 550. Miasta poza Grecją właściwą na wschodzie także przechodzą okres władzy
tyranów, nieraz bardzo burzliwej (Mitylena, Efez, a w Grecji także Eubea). Tyrania może być postrzegana jako
etap przejściowy pomiędzy oligarchią arystokratyczną, a oligarchią plutokratyczną. Wskutek ogólnego
bogacenia się społeczeństw greckich, po przejściu do tej drugiej formy zaczynają się kształtować zręby
demokracji (np. na Chios ograniczona oligarchia z elementami demokracji).
65. USTRÓJ ATEN DO 594 R. P.N.E.
WPROWADZENIE
Attyka bardzo specyficznym państwem w porównaniu do poleis doryckich ślady wspólnoty
plemiennej Jonów. Brak oparcia na klasie ludności zależnej stosunkowo duża część społeczeństwa to
obywatele zasadnicza jedność społeczna, brak rozbicia na mniejsze polis. Niesłychanie silna rola wspólnot
(zwłaszcza fratrii i wspólnoty rodowej).
Attyka podzielona na 3 okręgi (równiny  pediake [między Atenami i Eleusis], wybrzeża  paralia
[przylądek na południe od Aten] i podgórza [diakria] na północnym pograniczu). Ludnośc podzielona na 4 fyle,
które dzielą się na 3 fratrie [wg. podziału ziemskiego trittys] w sumie 12 fratrii. Inny podział [funkcjonalny]
gennetai [członkowie rodów, posiadają ziemię] i orgeones [przybysze, handel i rzemiosło].
Ród obejmował wiele domów, lecz stanowił jedność. Liczba rodów potem już nie wzrastała. Majątek
rodzinny [ziemia] nienaruszalną własnością, przy wygaśnięciu przechodzi na własność rodu trudności w
obrocie ziemią! Dla orgones tworzono stowarzyszenia lub przyjmowano do już istniejących (są oni
przybyszami). Gennetai nie mogą przekazywać ziemi, a orgones tak!
Stowarzyszenia, fratrie i rody były powiązane religijnie, rody posiadają własne świątynie i ceremoniały,
silne powiązania z ziemią, w której leżą przodkowie. Rody ważniejsze od orgeonów, elita społeczna i plemienna,
z nich wybierano kapłanów.
USTRÓJ
Po upadku monarchii
 archont basileus [król]  obowiązki religijne, potem rozstrzyganie sporów rodowo-kapłańskich i sądzenie
niektórych spraw o zabójstwo
- archont polemarchos  wojsko, część uprawnień religijnych, do obcych rezydentów - sądownicze
- archont eponym  administracja cywilna, po 683 od jego imienia nazywano lata, od tego też roku kadencja
archontów trwa rok, poza tym organizacja siły roboczej i środków na imprezy państwowe, rozstrzyganie
spraw spadkowych i prawo rodzinne
Archonci w postępowaniu sądowym wydają wyroki bezapelacyjne.
W póz
niejszym okresie 6 tesmotetów  zapisują prawa, ale nie ogłaszają. Po urzędowaniu archont wchodzi
dożywotnio do Rady Areopagu.
AREOPAG  przeprowadza badanie urzędników przed objęciem urzędu i po ustąpieniu z niego
[rewizje]. Także zarząd sprawami państwowymi, straż nad ustrojem i prawami, bezapelacyjne kary i
przekazywanie grzywien do skarbu państwa.
ZGROMADZENIE  wybór urzędników [kryteria: bogactwo i urodzenie, więc orgeoni odpadają].
Decyzje w pewnych sprawach, obrady nad nimi.
W 632 incydent Kylona  zdobył Akropol, chciał przejąć władzę jako tyran przy pomocy grupy Ateńczyków i
wojsk z Megary, potem uciekł, a jego ludzie schronili się przy ołtarzu Ateny [azyl], skąd archont roku, Megakles
Alkmeonida, kazał ich zabrać przy użyciu członków rodu. Powszechne oburzenie  żywych wygnano, a
zmarłych kości ekshumowano i wyrzucono poza granice państwa.
621  reforma Drakona tesmotety [o specjalnych uprawnieniach], przekształcenie prawa:
 - prawo o długach  w niektórych przypadkach można sprzedać dłużnika z rodziną
- sądy o rozlewie krwi  do tej pory w wewn. sądach fratrii/fyl, lub w Prytanejonie, Drakon
wzmacnia państwo ustanawiając sąd apelacyjny
- ogólne wzmocnienie państwa, rozwiązanie problemów zmazy i winy w zemście rodowej,
orgonowie mają małą rolę
66. REFORMY SOLONA
W przededniu reform  kryzys agrarny  wskutek prawa Drakona co do gennetai i orgones. Gennetai nie mogą
przekazywać ziemi, lecz tylko jej owoce. Jeśli zadłużą się na swoją ziemię i nie spłaca długu, to wierzyciel nie
odbiera mu jej, tylko prawem  przywiązuje go on do niej i odtąd dłużnik ma robić na  własnej ziemi dla niego,
oddając mu jedną szóstą plonów (hektemoroi). Ziemię taką oznaczano kamieniem rejestrowym. Wierzyciel nie
posiada jednak tej ziemi, tylko jakby  przejmuje na stałe część jej dochodu.
Orgones mogą się zapożyczać na swoją ziemię i ją oddawać, a także sprzedawać rodziny i sami być sprzedani.
Ekspansja handlowa nierówności społeczne niepokoje pojawienie się lichwy wiele gennetai i
orgones zadłużonych fatalna sytuacja.
Solon zagwarantował sobie, że jego prawa przez 100 lat nie będą zmienione.
W tej sytuacji i bogaci i biedni dają Solonowi szerokie uprawnienia - archontat Solona: pierwsze reformy:
seisachteia  strząśnięcie długów  hektemoroi przestają być przywiązani, usunięto kamienie dłużne,
zakazano zastawu pod osobę dłużnika, próbowano wykupić jak największą liczbę już sprzedanych, w prawie
zrównanie gennetai i orgones.
chłopi niewolni stali się wolni, zyskali nieco uprawnień drobne działki, możliwość wyjazdu do kolonii,
zacząć pracować w rzeiośle
amnestia dla wszystkich oprócz rzezi, tyrani i rozlewu krwi  liczne powroty do kraju
czasowy zakaz eksportu żywności (oprócz oliwki) przeciw spekulacjom w handlu zbożem
sprawy o zabójstwo do Areopagu  wzmocnienie roli państwa
reformy monetarne:
- przejście z egineckiej do eubejskiej strefy handlowo-monetarnej otwarcie na rynki wschodnie,
- próby wprowadzenia monety o wysokiej zawartości srebra  popularność wśród kupców
przyznawanie obywatelstwa licznym ludziom chęć ściągnięcia rzemieślników z innych miast
REFORMY USTROJOWE SOLONA (592/1)
podział na 4 klasy majątkowe - pentakosiomedimnoi ( >500 medymnów), hippeis (500-300 m.), zeugitai
(300-200), thetes ( 200-0). Pentakosiomedimnoi mogli kandydować do urzedu skarbnika państwa, na archontów
dwie pierwsze klasy, na niższe urzędy klasy 1-3. Thetów nie wybierano.
każdy Ateńczyk może wnieść graphe  pisemne oskarżenie i wszcząć proces
Rada Czterystu  po 100 z każdej fyli, dożywotnio, przygotowuje materiału dla Zgromadzenia pod
głosowanie, może nawet wstrzymać niektóre sprawy
heliaia  Sąd Przysięgły  teraz Zgromadzenie organem sądowniczym, póki co decyduje jedynie w procesach
apelacyjnych i dodatkowych grzywnach, ale także zażalenia na urzędników, a potem i rewizje przy zdawaniu
sprawozdania z urzędu
67. TYRANIA PIZYSTRATA
Po Solonie nadal niepokoje  arystokracja uważa, że reformy poszły za daleko, a ubodzy, że są
niewystarczające. Pojawiają się próby bezprawnego przejęcia władzy (archont Damasias), po nim wybrano 10
archontow mających reprezentować państwo. Pięciu wybrali eupatrydzi (arystokracja), trzech  wieśniacy
(agrikoi) z podgórza, a dwóch rzemieślnicy (demourgoi). Każda z tych grup ma inny interes eupatrydzi chcą
oligarchii sprzed Solona, wieśniacy demokracji dla wszystkich, a rzemieślnicy ustroju Solona, bo dobrze
zachowuje ich prawa.
Tu pojawia się polemarch Pizystrat. Pochodził z arystokratycznej rodziny, odznaczony w wojnie z
Megarą. Podstępem przekonał Ateńczyków, że ktoś czyha na niego (poranił siebie i swoje woły), wiec dano mu
straż przyboczną i przejął władzę w 561 (I okres rządów). Popierali go przeważnie wieśniacy, nowoprzybyli i
zadłużeni. Inne stronnictwa wygnały go, ale potem posprzeczały się.
 Pizystrat przebiera pewną dziewczynę za Atenę i wjeżdża z nią do miasta, a tłum mu błogosławi i
uznaje jego boskie namaszczenie (II okres rządów). Poślubia córkę Megaklesa Alkmeonidy, ale potem zerwał
sojusze i ogłosił się tyranem. Po paru miesiącach wyjechał z Aten w 555 do Tracji i przygotowywał tam nowy
zamach stanu.
Działa na obszarze gór Pangajon, wydobywa tam kruszce i bogaci się. Zdobyte pieniądze pozwalają mu
na wynajęcie najemników z bazą w Eretrii na Eubei, gdzie zyskuje poparcie arystokracji. Ląduje w Maratonie (
w pobliżu znajdowały się jego dobra rodzinne i poplecznicy) i walczy z siłami Aten. Wygrywa, a Alkmeonidzi
znowu idą na wygnanie (III okres rządów). Umiera śmiercią naturalną w 528, zastępują go synowie Hippiasz i
Hipparch.
Hipparch próbuje uwieść młodego Harmodiosa, a jego kochankowi Arystogejtonowi obraża siostrę,
wyłączając ją z procesji panatenajskiej. Arystogejton i Harmodios zabijają Hipparcha w 514 (potem rodzi się ich
kult jako  tyranobójców ). Hippiasz robi prześladowania, jest ciężko, a Alkmeonidzi chcą znów powrócić do
Aten. Odbudowują w Delfach świątynię Apolla, fundując jej marmury, przy okazji przekupili Pytię, aby cały
czas powtarzała Spartanom, że mają uwolnić Ateny od tyranii. W końcu Sparta posłuchała  ekspedycja
Kleomenesa, Hippiasz zostaje wygnany w 510, koniec tyranii.
TYRANIA ZE STRONY KULTURALNEJ
Czasy dobrobytu, rozkwit garncarstwa (styl czarno figurowy, pojawia się też czerwono figurowy), ceramika
attycka wypiera koryncką. Intensywne wydobycie srebra w Laurion bicie srebnej tetra drachmy ateńskiej.
Pięcioprocentowy podatek.
Liczne budowy świątynie Ateny Parthenos na Akropolu, doprowadzono wodę do miasta, budynek kultowy
Demeter w Eleusis, świątynia w Brauron. Rozkwit rzez
by  powstają kurosy i kory.
Poeci  zaproszono Symonidesa z Keos i Anakreonta z Teos, zredagowano i spisano Iliadę i Odyseję do
recytacji świątecznych. Początki dramatu. Kult Ateny i Dionizosa, nowe święto  Panatenaje.
Polityka zagraniczna śmiała, wpływy w Macedonii i Tracji, za Hippiasza podbój Chersonezu Trackiego (ten
cypelek przy wejściu na Morze Marmara). Dobre stosunki z wieloma poleis.
68. INGERENCJE INNYCH POLEIS W WEWN
TRZNE SPRAWY ATEN W VI W. P.N.E.
Pizystrat na wygnaniu zbiera siły, zyskuje poparcie potężnych wówczas Teb (od dawna zwaśnionych z Atenami
o Plateje, które przyłączyły się do Aten), Argos (poprzez związki powinowactwa) i Eretrii na Eubei.
Sparta gra sporą rolę  to ona zaaranżowała przejście Platejów spod kurateli Teb do Aten (chcieli się
początkowo przyłączyć do Sparty), licząc na skłócenie ze sobą Aten i Teb.
Potem Alkmeonidzi chcący się pozbyć tyranii przekupili wyrocznię delficką, która kazała Sparcie wyzwolić
Ateny. Wysyłają niewielką armię pod wodzą Anchimoliusa, ale Hippiasz sprzymierzył się z Kineaszem z Tesalii
i pokonał ich. W 510 sam król Sparty Kleomenes wyrusza i rozgromił Hippiasza, który musi uciec z kraju.
W Atenach po wyrzuceniu tyranów zamieszki, archontem eponimem zostaje Isagoras, ale Klejstenes i lud mu się
sprzeciwiają. W międzyczasie Spartanie odkrywają, ze przekupiona wyrocznia wystrychnęła ich na dudka i boją
się o zbytnią potęgę Aten. Kleomenes ze Sparty miał dług wdzięcznośći o Isagorasa (gościł go kiedyś), więc
Isagoras go wzywa do przywrócenia porządku. Spartanie wyrzucają Alkmeonidów (czyli m.in. Klejstenesa) pod
pozorem ich klątwy za zabicie Kylona. Lud się wkurza i zamyka Isagorasa i Kleomenesa na Akropolu. W
wyniku rozmów Alkmeonidzi wracają do miasta, a więz
niowie uciekają (300 zabito). Spartan wyrzucono dość
gwałtownie, co popsuło stosunki.
69. REFORMY KLEJSTENESA
508  wielkie reformy:
- podstawą organizacji społecznej DEM (gmina, parę wsi), każdy obywatel jest teraz członkiem jakiegoś demu,
dem się dziedziczy (nawet jak się przeprowadzi ktoś), miały swojego przywódcę  demarchę, kulty i
dobra
- podział Attyki na miasto (Asty), wybrzeża (paralia) i wnętrze kraju (mesogeia), każdą z tych części na 10
TRITTYES (czyli w sumie było 30). Potem w drodze losowania wybierano po 1 trittyes z każdej części
i łączono je w FYLE. Jak widać, nowe fyle nie miały charakteru plemiennego  sztuczna mieszanka
ludzi.
- obywatelstwo przyznano członkom grup rzemieślniczym (orgeonom), którzy dotychczas, nie będąc częścią
starej struktury rodowej, nie byli nigdzie zapisani
- stare fratrie i fyle ograniczone do ról kultowych  zniesienie znaczenia rodów
REFORMY POLITYCZNE
- każdy dem wybierał sobie kandydatów, a fyla z nich 50, tych 50 wybranych z każdej fyli tworzyło Radę
Pięciuset po odbyciu tzw dokimazji (sprawdzania przed objęciem urzędu)
- Rada Pięciuset  (wcześniej 400) przygotowywanie wniosków dla Zgromadzenia, jej członkowie przewodniczą
obradom, aby ułatwić funkcjonowanie istniał system prytanii (podział roku na 10 części, przez jedną
prytanię sprawuje władzę 50 urzędników), członkiem rady (buleutą) można być tylko 2 razy
- wprowadzenie liczby dziesięciu urzędników w wielu pozycjach urzędowych (wiele urzędów wymaga po 1
urzędniku z każdej fyli  reprezentacja ogółu) np. 9 archontom dodano sekretarza (9+1)
- Zgromadzenie Ludowe zyskuje władzę decydowania o wielu sprawach, najważniejszy organ władzy, po raz
pierwszy wprowadzono zasadę równego przemawiania  każdy może zabrać głos
- Utrzymano dowództwo polemarcha w sprawach wojskowych i podział Solona na klasy
- Prawdopodobnie ostracyzm  głosowanie na Zgromadzeniu przeciw potencjalnym tyranom, imiona
podejrzanych na skorupkach, do kworum potrzeba 6000, 10-letnie wygnanie bez konfiskaty,
zachowanie praw
70. REFORMY EFIALTESA
Dziełem Elfialtesa było złamanie wpływów Areopagu, który jako instytucja arystokratyczna składał się z byłych
archontów, wywodzących się z klas wyższych i pozostających w jego składzie dożywotnio. Efialtes
zaczął atak od oskarżeń poszczególnych członków Areopagu o korupcję lub nadużycie władzy i w
wielu przypadkach uzyskał wyroki skazujące. Następnie latem 462 p.n.e. przeprowadził na
zgromadzeniu reformę demokratyczną. Najważniejsze uprawnienia areopagu przeszły na Zgromadzenie
Ludowe, Radę Pięciuset i sądy ludowe (heliaja). Areopagowi pozostawiono jedynie sądownictwo w
sprawach o przelew krwi (zranienie, zabójstwo), trucicielstwo, podpalenie i niektóre wykroczenia
religijne (wycięcie świętych oliwek).
Skutkiem reformy Efialtesa było usunięcie ostatnich barier antydemokratycznych i udostępnienie władzy
rzeszom ludu.
71. USTRÓJ ATEN ZA CZASÓW PERYKLESA
Nie ma większych zmian w porównaniu z reformami Klejstenesa: nadal istnieje Rada 500, Zgromadzenie
Ludowe, Areopag, archonci i urzędy. Sprawy, które uległy zmianie:
- pozbawienie Areopagu licznych praw i przekazanie ich innym urzędom (między innymi heliai),
- sama heliaia została przekształcona na kilka sądów (dykasteria), do których wyznaczano sędziów z grona 6000
obywateli, po 600 z każdej fyli
- wprowadzenie płac za pełnienie urzędów (środek wzmacniający demokrację)
- dopuszczenie trzeciej warstwy majątkowej (zeugitów) do urzędu archonta
- Rada staje się głównym organem wykonawczym, przejmuje jeszcze niektóre uprawnienia od Areopagu
72. WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI W ATENACH W ŚWIETLE PRZEKAZU ARYSTOTELESA
Podstawą są tzw. dykasterie, czyli sądy. Sędziów, nazywanych dikastes, wybierano co roku w liczbie 6000, po
600 z każdej fyli. Otrzymywali oni wynagrodzenie dzienne 2-3 oboli. Po wyznaczeniu na sędziów składali
przysięgi. Potem losowano ich za pomocą kleroterionu (skomplikowane urządzenie) do trybunałów
(dikasteriów), każdego dnia od nowa, żeby nie było korupcji. Po zebraniu się następowały procesy. Długość
przemów mierzono klepsydrą. W procesach głosowano tajnie i bez wcześniejszej za pomocą specjalnych kart
albo żetonów z dziurką albo bez, czarnych lub białych. Wcześniej umawiano się, który z wariantów oznacza
uniewinnienie, a który skazanie. Każdy z sędziów miał dwa znaczki i ten niepotrzebny wrzucano do
drewnianego naczynia, a ważny do puszki, która miała taki otwór, aby tylko jeden się zmieścił. Istniał specjalny
stół z wgłębieniami pasującymi do kart, który pozwalał szybko liczyć głosy.