Spotkania
S
p
o
t
k
a
n
i
a
Dydaktyka stara i nowa
Dydaktyka jest jedną z dyscyplin stosowanych nauk spo"ecznych, ale w systemie oĘwiaty
funkcjonuje przede wszystkim jako ideologia. Nazywam tak wszelkie przekonania o rze-
czywistoĘci spo"ecznej, których uÅ»ywa si´ do uprawomocnienia celów i Ęrodków zbioro-
wego dzia"ania. Ideologia mobilizuje i ukierunkowuje energi´ cz"onków oraz os"ania ko-
lektywny zamiar przed zagroÅ»eniem zewn´trznym i wewn´trznym.
deologi´ przeciwstawia si´ teorii naukowej. i emblematy odróŻniajÄ…ce obóz post´pu od
Nies"usznie: ideologia nie musi byç fa"szy- matecznika wstecznictwa.
Iwa, a teoria naukowa  prawdziwa. Bywa, Nowa dydaktyka jest ideologiÄ… naszej
Å»e ideologia asymiluje teori´ albo sama prze- reformy oĘwiaty. Przyjrzyjmy si´ jej g"ównym
kszta"ca si´ w teori´. O tym, jak traktowaç da- has"om.
ny zbiór poglądów, informuje postawa oto-
czenia. Teoria, jak dowodzi" Karl Popper, jest
Integracja zamiast encyklopedyzmu
uznawana przez spo"ecznoĘç naukowÄ… jedynie
tymczasowo i poddawana nieustannym pró- Zacznijmy od sprawy fundamentalnej:
bom. Ideologia jest bezwarunkowo broniona zasady doboru treĘci kszta"cenia. Nowa
przez grup´, której s"uÅ»y, przed atakami ze dydaktyka pi´tnuje starÄ… za encyklopedyzm
strony obcych grup. i przeciwstawia jej zintegrowany obraz Ęwiata.
Ideologia oĘwiatowa, czyli podzielane przez Czym zawini"a reformatorom encyklo-
nauczycieli przekonania o roli szko"y w spo"e- pedia, Å»e od jej nazwy ukuto inwektyw´?
czeł
stwie, istocie zawodu nauczycielskiego MoÅ»e obj´toĘciÄ…? Tym tropem idzie w swo-
i naturze ucznia, jest g"ównym czynnikiem sta- im s"owniku Wincenty Okoł
, nazywajÄ…c
bilizujÄ…cym praktyk´. Kto pragnie zmiany tej encyklopedycznymi programy  prze"adowane
praktyki, powinien zaczÄ…ç od zdyskredytowania nadmiarem szczegó"owych wiadomoĘci . Nie
ideologii, która ją legitymizuje  oczywiĘcie, za jest to jednak powaŻna wada, bo nadmiar
pomocÄ… innej ideologii. KaÅ»dy reformator wy- moÅ»na usunÄ…ç  naj"atwiej noÅ»yczkami. Na
machuje nowymi has"ami ideologicznymi. tym polega"a pierwsza po 1989 r. modyfikacja
W ich Ęwietle poprzedniczka jawi si´ jako ogra- programów kszta"cenia; np. w programie
niczona, przebrzmia"a, s"owem  stara. historii dla dawnej szko"y podstawowej po
NowÄ… ideologi´ anonsuje si´ rozmaicie  prostu wykreĘlono trzeciÄ… cz´Ä˜ç hase"
jako nawiązującą do najlepszych tradycji na- programowych i dat bez Żadnego uszczerbku
rodowych, bliską praktyce przodujących kra- dla przedmiotu, a ku wyraęnej uldze uczniów
jów, oczekiwanÄ… przez lud, potwierdzonÄ… i nauczycieli. Ale nowa dydaktyka musi byç
przez wyt´Å»one badania naukowe itp. Zawsze bardziej radykalna.
jednak zalety nowej muszÄ… obnaÅ»aç wady sta- Stare programy kszta"cenia zostajÄ…
rej. Nowa ideologia nie moÅ»e oferowaç post´- przyrównane do encyklopedii pod wzgl´dem
pu obok starej, lecz wbrew niej. Ma sprawiaç, struktury wiedzy. Encyklopedia rozbija
by ludziom "uski spad"y z oczu:  Jak mogliĘmy wiedz´ na suche has"a w porzÄ…dku alfa-
przez tyle lat wierzyç, Å»e... . BijÄ…c na odlew, betycznym. Stare programy rozbija"y na
nie moÅ»e rozszczepiaç w"osa na czworo, toteÅ» kawa"ki ca"oĘci dost´pne codziennemu
z regu"y sprowadza si´ do garĘci prostych doĘwiadczeniu uczniów i przedstawia"y je
hase". ¸atwo je przenieĘç na transparenty w abstrakcyjnych formu"ach i zdaniach na-
POLONISTYKA 4/2003
230
Spotkania
S
p
o
t
k
a
n
i
a
szpikowanych naukowÄ… terminologiÄ…. Nowa jest egocentryczne (w roli nadrz´dnej ca"oĘci
dydaktyka wzywa, by udost´pniaç uczniow- wyst´puje dzieci´cy Umwelt) i zachowawcze
skim umys"om ca"oĘci, a nie sk"adniki. (opracowuje Umwelt, ale go nie przebudowuje).
Epistemologia, która leŻy u jej pod"oŻa, Istotą zorganizowanej edukacji jest jednak wy-
jest prosta. Nasze Życie up"ywa wĘród ca"oĘci, suwanie wobec dziecka takich wyzwał
, jakich
ale nauka je rozrywa i kaÅ»e obcowaç z ich nie wysun´"oby ani ono samo, ani jego otocze-
jednowymiarowymi rzutami. Rzodkiewk´, nie. Szko"a, w której dziecko kontynuowa"oby
która jako ca"oĘç cieszy oko i podniebienie, wczeĘniejszÄ… aktywnoĘç poznawczÄ…, by"aby za-
biologia przedstawia jako jednorocznÄ… roĘlin´ sadniczo zb´dna. Szko"a drÄ…Å»y: co czyni mar-
warzywnÄ…, chemia sprowadza do zwiÄ…zków chewk´ jadalnÄ…?, co obraca ko"ami lokomoty-
chemicznych zawartych w liĘciach, "odydze wy?, co "Ä…czy wysokoĘç srebrnego s"upka w ter-
i korzeniu, fizyka redukuje do oddzia"ywał
mometrze z chorobÄ…? Te wyzwania wymagajÄ…
mi´dzy atomami itd. Tak roz"oÅ»ona rzodkiew- wyjĘcia z w"asnego Ęwiata (decentracji), roz"o-
ka przestaje byç obiektem poznania. Nowa Å»enia naturalnej ca"oĘci na cz´Ä˜ci lub aspekty,
dydaktyka chce przywróciç rzodkiewce naleÅ»- znalezienia ogólnych praw, struktur lub form
ne jej miejsce w szkolnej edukacji. Przepisuj´ poprzedzajÄ…cych, wreszcie rekonstrukcji ca"oĘci
s"owo w s"owo z wydawnictwa CODN:  teraz juÅ» nie danej, lecz zrozumianej.
Bez wiedzy naukowej ani rusz. PoĘrednio
Integracja mi´dzyprzedmiotowa to podstawowy wy-
przyznajÄ… to nawet nauczyciele op´tani ideÄ…
móg metodologii nowoczesnej edukacji. Jest gwaran-
ca"oĘci. MówiÄ…c, Å»e trzeba  kojarzyç róŻne
tem edukacji interdyscyplinarnej, zlokalizowanej wo-
sposoby patrzenia cz"owieka na przyrod´ czy
kó" tematu (nie zaĘ przedmiotu nauczania), systemo-
 fotografowaç przyrod´ z róŻnych punktów
wej, holistycznej  "amiÄ…ce przekonania dotyczÄ…ce
widzenia i nak"adaç obrazy , zak"adajÄ… istnie-
odr´bnoĘci wiedzy i procesów.
nie róŻnych  sposobów patrzenia czy  punk-
Podobnie odcinali si´ od starej dydaktyki
tów widzenia i poznanie ich, zanim zostaną
indagowani przez nas nauczyciele1:  Nie cho-
skojarzone czy na"oŻone na siebie.
dzi o dzielenie na kawa"ki ,  Chodzi o pozna-
Nie znaczy to, rzecz jasna, Å»e moÅ»e to byç
nie rzodkiewki, gdzie roĘnie, jakÄ… ma skórk´,
wiedza wzi´ta na chybi"-trafi" z podr´czników
a nie o zjawiska chemiczne w jej komórkach ,
akademickich. Do poznania rzodkiewki niepo-
 Dzieci gubiÄ… si´ w szczegó"ach, znajÄ… budo-
trzebne są wiadomoĘci o plonach z hektara, do
w´ wszystkich kosteczek, ale nie wiedzÄ…, jak
poznania systemu immunologicznego  techno-
ptak pikuje .
logia wytwarzania termometrów. Nauczycielka
Dlaczego temat jest lepszÄ… jednostkÄ…
biologii w gimnazjum kaŻe swoim uczniom nie
struktury wiedzy niÅ» przedmiot? Uczniowie
tylko nauczyç si´ grup krwi cz"owieka, ale takÅ»e
powinni zrozumieç Ęwiat, w którym Å»yjemy,
zasad jej przetaczania. CzyÅ»by planowa"a zaj´-
a nie dowiedzieç si´, co o tym Ęwiecie myĘlÄ…
cia praktyczne? Wielu nauczycieli naucza tego,
uczeni. A Ęwiat to przecieŻ najogólniejszy i za-
co sami wiedzÄ…, tak jakby ich umys" by" wzor-
razem pierwotny temat. Niech szko"a weęmie
cem wykszta"cenia. Gdyby has"o by"ego mini-
si´ za przybliÅ»anie go uczniowskim umys"om,
stra zmieniç na:  Mniej wiedzy nies"uŻącej zro-
zamiast dr´czyç je wiedzÄ… zawartÄ… w poszcze-
zumieniu Ęwiata , kaÅ»dy by si´ z nim zgodzi",
gólnych dyscyplinach naukowych. Jak powie-
ale wtedy wyparowa"aby zeł
rewolucyjna moc.
dzia" by"y minister oĘwiaty:  Mniej wiedzy,
wi´cej rozumienia Ęwiata .
1
Zrozumieç ca"oĘç bez rozk"adania jej na ka- E. Putkiewicz, K. Konarzewski, J´zyk polski
i przyroda w szkole podstawowej, w: Szkolnictwo
wa"ki moŻna tylko w jeden sposób: przez
w pierwszym roku reformy systemu oĘwiaty, pod red.
uchwycenie jej funkcji w szerszej ca"oĘci. Tak
K. Konarzewskiego, Warszawa 2001; E. Putkiewicz,
rozumiejÄ… rzeczy ma"e dzieci: wbudowujÄ… je we
w"asny krÄ…g Å»yciowy. Marchewka?  do jedze- Programy i podr´czniki gimnazjalne  proces powsta-
nia. PociÄ…g?  jad´ nim do babci. Termometr?  wania oraz ich ocena przez nauczycieli, w: Zmiany
w systemie oĘwiaty, Warszawa 2002.
mówi mamie, czy jestem chory. To zrozumienie
4/2003 POLONISTYKA
231
Spotkania
S
p
o
t
k
a
n
i
a
praktyki spo"ecznej, czyli koncepcji progra-
Umiej´tnoĘci zamiast wiadomoĘci
mowych. Edukacj´ kontroluje podstawa pro-
Drugie has"o nowej dydaktyki brzmi: mniej
gramowa  powszechna, dlatego pozbawiona
wiadomoĘci, wi´cej umiej´tnoĘci. Co to zna- indywidualnoĘci i wydana na "up ideologii.
czy? Kiedy mówimy o wiadomoĘciach i umie- Na czo"o celów kszta"cenia polonistyczne-
j´tnoĘciach, dokonujemy podzia"u zasobów
go w gimnazjum wysuwa si´  doskonalenie
umys"owych cz"owieka na dyspozycje, które idą
umiej´tnoĘci mówienia, s"uchania, czytania,
w parze albo z czasownikiem wiem, albo potra- pisania, odbioru róŻnorodnych tekstów kultu-
fi´. Wiem, gdzie stojÄ… konfitury; potrafi´ je do- ry . Pierwsze cztery elementy tego wyliczenia
si´gnÄ…ç. Wiem jest zwiÄ…zane z orientacjÄ…, potra- to rzeczywiĘcie umiej´tnoĘci warunkujÄ…ce
fi´  z dzia"aniem. Podzia" jest roz"Ä…czny, mog´
osiąganie niemal kaŻdego celu Życiowego, ale
bowiem wiedzieç, gdzie stojÄ… konfitury, ale nie
piÄ…ty? Nie istnieje pojedyncza  umiej´tnoĘç
potrafiç ich zdobyç, albo mog´ potrafiç, lecz
odbioru tekstów kultury, czyli  jak wyjaĘnia
nie wiedzieç, gdzie sÄ…. Do osiÄ…gni´cia celu sÄ…
Informator Centralnej Komisji Egzaminacyj-
niezb´dne obie dyspozycje. WiadomoĘci
nej   wytworów myĘli i uczuç cz"owieka oraz
i umiej´tnoĘci to warunki osiÄ…gania przez pod- efektów jego dzia"aÅ‚
praktycznych . Do od-
miot swoich celów.
bioru instrukcji obs"ugi pralki wystarczy umie-
Nowa dydaktyka oskarÅ»a starÄ… o zwichni´- j´tnoĘç czytania ze zrozumieniem, ale odbiór
cie proporcji umiej´tnoĘci do wiadomoĘci.
Pana Tadeusza wymaga ponadto wiadomoĘci
Ale ze wzgl´du na jaki cel? W powyÅ»szym
teoretyczno i historycznoliterackich.
przyk"adzie by"o nim zdobycie konfitur.
Szczególny charakter odbioru dzie"a sztu-
W kszta"ceniu zawodowym jest to powodze- ki polega na tym, Że nie jest on Ęrodkiem czy
nie w pracy. Piel´gniarka, która zamierza
warunkiem osiÄ…gania jakiegoĘ zewn´trznego
utrzymaç si´ w zawodzie, musi nie tylko wie- celu, lecz celem per se, sposobem istnienia
dzieç, w jakie miejsca robi si´ zastrzyki (pod- dzie"a i odbiorcy w kulturze. åwiczyç umiej´t-
skórne, domi´Ä˜niowe, doÅ»ylne itd.), ale teÅ»
noĘç odbioru Pana Tadeusza to nonsens. Trze-
potrafiç je zrobiç zgodnie z regu"ami sztuki
ba raczej pomyĘleç, jakich wiadomoĘci i umie-
medycznej. A w kszta"ceniu ogólnym? Twier- j´tnoĘci trzeba uczniowi, by by" w stanie ode-
dz´, Å»e je takÅ»e naleÅ»y pojmowaç jako wpro- braç Pana Tadeusza, to znaczy zrozumieç t´
wadzanie w podstawowe formy praktyki spo- epopej´, rozkoszowaç si´ niÄ…, przejÄ…ç.
"ecznej: naukowej, artystycznej i religijnej,
Âlad takiego myĘlenia pojawia si´ w pod-
a ĘciĘlej  w szkolne modele tych form2. KaŻ- stawie, ale poniewaŻ wiadomoĘci są zakazane,
dy model ma w"asnÄ… proporcj´ wiadomoĘci
wyst´puje w przebraniu czynnoĘciowym. Ma-
i umiej´tnoĘci. W pewnym modelu matematy- my wi´c najpierw  dostrzeganie uniwersalno-
ki nauczyciel powinien çwiczyç umiej´tnoĘci
Ęci doĘwiadczeł
, przemyĘleł
, uczuç i aspiracji
rachunkowe, przy innym nie. Nie ma sensu
wpisanych w dzie"a z róŻnych okresów i kr´-
w opinii, Å»e wiadomoĘci sÄ… z"e, a umiej´tnoĘci
gów kulturowych . Widaç, Å»e przebranie jest
 dobre, zawsze i wsz´dzie. Wszelka ocena
niedopasowane: konkretna forma czasowni-
proporcji jest zrelatywizowana do modelu
kowa po"Ä…czona z rzeczownikiem abstrakcyj-
praktyki, w którą wprowadzamy ucznia.
nym. Dostrzegaç uniwersalnoĘç to jak zas"a-
Niestety, droga, jaką poszliĘmy w Polsce,
niaç widocznoĘç. Autorzy podstawy mieli za-
wyklucza zróŻnicowanie szkolnych modeli
pewne na myĘli to, Å»e wieloĘç i róŻnorodnoĘç
tematów i form wspiera si´ na osnowie nie-
licznych zagadnieł
uniwersalnych, elementar-
2
T´ myĘl rozwijam w artykule Dwie podstawy
nych czy ostatecznych (jakich  niestety nie
programu kszta"cenia,  TeraÄ™niejszoĘç  Cz"owiek 
powiedzieli) i Że uczeł
powinien o nich wie-
Edukacja 1999/6 (2), s. 7 19, przedrukowanym
dzieç. Dalej natrafiamy na  dostrzeganie
takŻe w zbiorze: Alternatywy myĘlenia o/dla edukacji,
związku utworów z biografiami twórców i cza-
pod red. Z. Kwiecił
skiego, Warszawa 2000.
sem historycznym . Dostrzegaç zwiÄ…zek to
POLONISTYKA 4/2003
232
Spotkania
S
p
o
t
k
a
n
i
a
niezr´czna przenoĘnia: zwiÄ…zek moÅ»na od- starszego koleg´ Schliemanna. Testy umiej´t-
kryç albo wiedzieç, Å»e istnieje. Wiedzieç, Å»e noĘci ogólnych to dobitna instrukcja dla na-
Pan Tadeusz zosta" napisany w ParyŻu po uczycieli i uczniów, by nie zawracali sobie g"o-
upadku powstania listopadowego  to bez wy wiadomoĘciami, lecz do upad"ego çwiczyli
wÄ…tpienia pomaga w odbiorze. Wreszcie pod- czytanie ze zrozumieniem.
stawa Żąda  rozpoznawania wartoĘci w utwo-
rach oraz próby ich oceny na tle w"asnego
Metody aktywne zamiast podajÄ…cych
Ęwiata wartoĘci . Rozpoznaç to tyle, co wyróŻ-
niç spoĘród innych, utoÅ»samiç z czymĘ zna-
Pod niezr´cznÄ… nazwÄ… kryje si´ sp"ycona
nym. Úeby coĘ rozpoznaç, trzeba to najpierw
i uproszczona odmiana myĘli mającej przynaj-
poznaç. JakÅ»e tu jednak napisaç, Å»e uczeÅ‚
po-
mniej trzystuletniÄ… tradycj´. Przepisuj´ do-
winien znaç jakąĘ klasyfikacj´ wartoĘci, skoro
s"ownie z wydawnictwa TERM, szeroko wyko-
wiadomoĘci są zakazane.
rzystywanego w doskonaleniu nauczycieli:
W ĘwiadomoĘci nauczycieli, zw"aszcza
[W przesz"oĘci] w centrum zaj´ç by" nauczyciel jako
majÄ…cych za sobÄ… kursy doskonalenia zawo-
wyrocznia, czasem karcÄ…cy s´dzia, a proces uczenia si´
dowego, znakiem rozpoznawczym wiadomo-
by" biernym przyswajaniem wiedzy nie powiÄ…zanym
Ęci jest to, Å»e trzeba jÄ… zapami´taç. OfiarÄ…
z rzeczywistoĘciÄ…. Pokonaç t´ barier´ moÅ»emy tylko
krucjaty przeciw szkole pami´ci padajÄ… poj´-
przez podj´cie wyzwania poprzednim koncepcjom na-
cia. Wspomniane juŻ badania wykaza"y, Że
uczania prezentujÄ…c swoim post´powaniem inne po-
przewaÅ»ajÄ…ca wi´kszoĘç nauczycieli j´zyka
dejĘcie  pomagające uczestnikom w zdobywaniu wie-
polskiego, zarówno w szko"ach podstawo-
dzy i umiej´tnoĘci w aktywnej pracy z ca"Ä… grupÄ….
wych, jak i gimnazjach, za najmniej waŻne ce-
le kszta"cenia uwaŻa opanowanie przez Jak pomóc uczestnikom, radzi  stoŻek
uczniów poj´ç gramatycznych i teoretycznoli- Dale a , wielkie osiÄ…gni´cie nowoczesnej dy-
terackich. Czy nie rozumiejÄ…, Å»e kszta"ciç bez daktyki. Jest to twierdzenie przyporzÄ…dkowu-
poj´ç to jak strzelaç bez prochu? Niektórzy, jÄ…ce  iloĘç zapami´tanego materia"u róŻnym
mówiąc o celu, zapewne mają na myĘli meto- formom aktywnoĘci ucznia. Ludzie mają rze-
d´ kszta"towania poj´ç: nie chcÄ… zaczynaç od komo zapami´tywaç 10% tego, co czytajÄ…
nazwy ( DziĘ dowiemy si´, co to jest hiperbo- i s"uchajÄ…, 30% tego, co widzÄ… w nierucho-
la, zwana teÅ» przesadniÄ…. Jest to... ), lecz od mych obrazach, 50% tego, co widzÄ… i s"yszÄ…
doĘwiadczenia ( Kto zauwaÅ»y" tu coĘ dziwne- w obrazach ruchomych i udÄ™wi´kowionych,
go? ). Ostatecznie idzie jednak o to, by m"o- 70% tego, co sami mówią i piszą podczas  ak-
dzieÅ» nauczy"a si´ nazwy poj´cia i definicji. tywnego zwiedzania , i 90% tego, co mówiÄ…
Rzecz jasna,  na pami´ç , wszystko bowiem, podczas rozwiÄ…zywania praktycznego proble-
czym jesteĘmy, co wiemy i potrafimy, nie mu. W innej wersji  stoÅ»ek wiÄ…Å»e zapami´ta-
gdzie indziej Å»yje niÅ» w pami´ci. nie z metodÄ… nauczania. Wyk"ad podobno
Ostateczny cios edukacji zadaje egzamin zostawia w umyĘle przeci´tnego s"uchacza 5%
zewn´trzny. PoniewaÅ» podstawa nie zakreĘla treĘci, czytanie  10%, przekaz audiowizualny
wiadomoĘci, nie moÅ»na ich Żądaç w teĘcie.  20%, demonstracja  30%, dyskusja  50%,
Pierwsze zadania zesz"orocznego testu dla çwiczenie  75%, natomiast  transfer umie-
gimnazjalistów odwo"ujÄ… si´ do fragmentu Fa- j´tnoĘci do rzeczywistych sytuacji  90%.
raona. MoÅ»na je z powodzeniem wykonaç, nie W tych twierdzeniach jest tyle sensu, ile
przeczytawszy powieĘci, a nawet nie wiedząc, w sloganach reklamowych. Porównania pro-
kiedy i gdzie istnia" pierwowzór przedstawio- centowe mówią coĘ tylko wtedy, gdy wiado-
nego w niej Ęwiata. Z drugim tekstem, frag- mo, co to jest 100%. Co to jest 10% przeczy-
mentem ksiÄ…Å»ki Bogowie, groby i uczeni, moÅ»na tanego tekstu  dziesiÄ…ta cz´Ä˜ç wszystkich
sobie poradziç, nawet jeĘli nie mia"o si´ w r´- s"ów czy moÅ»e zdaÅ‚
? W pewnym eksperymen-
ku Iliady, nie wiedzÄ…c, na jakim kontynencie cie psychologicznym czytano badanym taki
leÅ»y Hissarlik, i kiedy si´ uwaÅ»a Homera za tekst:  Rzeka by"a wÄ…ska. Bóbr potrÄ…ci" pieÅ‚
,
4/2003 POLONISTYKA
233
Spotkania
S
p
o
t
k
a
n
i
a
na którym siedzia" Żó"w, a pieł
okr´ci" si´ od nym umys"owo bez manipulowania i pozostaç
uderzenia. To zdarzenie bardzo zdziwi"o Żó"- biernym podczas manipulacji 3. Ta uwaga,
wia . Wi´kszoĘç badanych utrzymywa"a, Å»e wtrÄ…cona w nawiasie, dopuszcza moÅ»liwoĘç
w tekĘcie by"o zdanie  Bóbr potrąci" pieł
przeŻywania przez dziecko autentycznych kon-
i zrzuci" Żó"wia do wody . Ludzie nie zapa- fliktów poznawczych po prostu dlatego, Że do-
mi´tujÄ… s"ów ani zdaÅ‚
, lecz znaczenia. Jak od- ros"y mówi mu, iÅ» rzeczy majÄ… si´ inaczej, niÅ»
mierzyç 10% znaczenia cytowanego tekstu? ono je widzi. Pragnienie zobaczenia Ęwiata
Co reprezentuje 100% w rozwiÄ…zywaniu oczami bardziej kompetentnych moÅ»e byç po-
problemu? CzynnoĘç ta naleÅ»y do osobistej t´Å»nym bodÄ™cem poznawczych reorganizacji.
przestrzeni zdarzeł
, podobnie jak zjedzenie Dlatego nie jest prawdą, Że w diadzie dydak-
Ęniadania lub namawianie Marysi na dyskote- tycznej aktywnoĘç jednego partnera z koniecz-
k´. Zdarzenia z tej przestrzeni sÄ… z zadziwiajÄ…- noĘci blokuje aktywnoĘç drugiego. Metody  po-
cą wiernoĘcią magazynowane w specjalnej dające mogą  jeĘli operują na odpowiednim
pami´ci zwanej epizodycznÄ…. Ale wykszta"cenie materiale w odpowiednim klimacie uczucio-
mieĘci si´ gdzie indziej  w pami´ci semantycz- wym  aktywizowaç dziecko. Metody  aktyw-
nej i proceduralnej. PoŻądanym produktem ne mogÄ… stabilizowaç niedojrza"oĘç umys"owÄ….
rozwiązania problemu dęwigni nie jest zapa-
mi´tanie koloru odwaÅ»ników, s"ów nauczyciela,
Konkluzja
biegu w"asnych skojarzeł
lub uczuç, lecz prawa
momentów. Czym by"oby 90% tego prawa?
Dydaktyka jako nauka stosowana bada
Metodologicznie bezsensowny, stoŻek
i poddaje krytyce istniejÄ…cÄ… praktyk´ oĘwiato-
Dale a wyraÅ»a proste zalecenie: staraj si´, by
wÄ…, w czym posi"kuje si´ osiÄ…gni´ciami innych
uczniowie byli aktywni. Po czym poznaç, Å»e
dyscyplin (zw"aszcza socjologii, psychologii
uczniowie są aktywni? Po tym, Że mówią lub
i epistemologii). ObmyĘla teŻ i sprawdza nowe
poruszajÄ… si´  stÄ…d przewaga çwiczenia (np.
rozwiÄ…zania, w czym jest niezastÄ…piona. Jest
przysiadów) nad demonstracją. Ale to nietraf-
wi´c z"oÅ»ona, trudna i odpowiedzialna. Nie-
ny wskaęnik, o czym wiedzą wszyscy, którzy
przypadkowo od niej w"aĘnie zacz´to uznawaç
opowiadali dzieciom baĘnie. Rozgadana zwy-
pedagogik´ za dyscyplin´ uniwersyteckÄ….
kle i rozbiegana grupa przedszkolaków ch"o-
Dydaktyka jako ideologia moÅ»e uznawaç
nie baĘł
w milczącym bezruchu przez pó" go-
autorytet dydaktyki jako nauki, nawet jeĘli
dziny. Czy jest wtedy bierna?
asymiluje jej dorobek wybiórczo, albo go od-
Druga cz´Ä˜ç zalecenia mówi, jak nauczy-
rzucaç. Nowa dydaktyka wybra"a drugÄ… posta-
ciel ma zaktywizowaç uczniów  powstrzymaç
w´. Nie dba o poj´cia, lekcewaÅ»y terminolo-
w"asnÄ… aktywnoĘç. Najlepiej, jeĘli uruchomi
gi´, ignoruje teorie stworzone w naukach spo-
 transfer umiej´tnoĘci do rzeczywistych sytu-
"ecznych, nie uprawia badał
empirycznych,
acji , czyli zostawi ucznia sam na sam z pro-
kaleczy polszczyzn´. Jak si´ uda"o tej dydak-
blemem. To takŻe jest wątpliwe. W znanej
tycznej lepperiadzie uwieĘç nauczycieli i utu-
ksiąŻce trzy reprezentantki szko"y genewskiej,
czyç swoich proroków? Nie znam odpowiedzi
w której pojawi"a si´ po raz pierwszy nazwa
na to pytanie, ale poszukiwania rozpoczÄ…"bym
 metody aktywne , rozwijajÄ… tez´, iÅ»  kaÅ»da
od hipotezy, Że skutecznie nawiąza"a do ple-
sytuacja treningowa jest tym bardziej skutecz-
bejskiego podziwu dla indywidualnego sprytu
na, im bardziej aktywny jest w niej uczeł
 .
i nieufnoĘci wobec s"owa i pami´ci. Erudyt´,
Zaraz jednak dodajÄ…:  aktywnoĘç poznawcza
czyli  chodzÄ…cÄ… encyklopedi´ , wypiera brico-
nie sprowadza si´, rzecz jasna, do zwyk"ego
leur. Z czasem moÅ»e si´ okazaç, Å»e wniesie to
manipulowania rzeczami; moÅ»na byç aktyw-
oŻywczy impuls do spo"ecznej praktyki oĘwia-
towej. Na razie równowaga jest zachwiana.
3
B. Inhelder, H. Sinclair, M. Bovet, Apprentis-
sage et structures de la connaissance, PUF, Paris 1974,
KRZYSZTOF KONARZEWSKI
s. 44-45.
POLONISTYKA 4/2003
234