Politechnika Gdaoska, międzywydziałowy kierunek  INŻYNIERIA BIOMEDYCZNA
SKRYPT DO LABORATORIUM
CHEMIA
ĆWICZENIE 9: Ekstrakcja
autor:
dr Jolanta Szczygelska-Tao
Gdaosk, 2010
Projekt  Przygotowanie i realizacja kierunku inżynieria biomedyczna  studia międzywydziałowe
współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
Politechnika Gdaoska, międzywydziałowy kierunek  INŻYNIERIA BIOMEDYCZNA
1. Wymagania wstępne
1.1.Ustawienia
Znajomośd typów ekstrakcji, umiejętnośd doboru odpowiedniego rozpuszczalnika organicznego do ekstrakcji z roztworów
wodnych. Znajomośd techniki ekstrakcji i stosowanego sprzętu. Umiejętnośd obliczania współczynnika ekstrakcji.
Cele dwiczenia:
Celem dwiczenia jest zapoznanie się z techniką ekstrakcji, zbadaniem procesu rozdziału związków organicznych pomiędzy
dwa nie mieszające się ze sobą rozpuszczalniki. Nabranie wprawy w przygotowywaniu roztworów wodnych związków
nieorganicznych o określonym stężeniu, sprawdzenie poprawności wyboru odpowiedniego rozpuszczalnika organicznego
do ekstrakcji związków z fazy wodnej do organicznej w odniesieniu do wiedzy teoretycznej.
Spodziewane efekty kształcenia - umiejętności i kompetencje:
Umiejętne posługiwanie się szkłem laboratoryjnym - przede wszystkim rozdzielaczem jak również naczyniami miarowymi.
Umiejętnośd określenia na podstawie właściwości fizycznych rozpuszczalników organicznych ich przydatności do ekstrakcji
związków z mieszaniny.
Metody dydaktyczne:
Praktyczna realizacja zadao teoretycznie opisanych w instrukcji. Dyskusja otrzymanych wyników- odniesienie do wiedzy
teoretycznej.
Zasady oceniania/warunek zaliczenia dwiczenia
Warunkiem zaliczenia dwiczenia jest poprawnie napisana kartkówka lub zadowalająca odpowiedz
ustna oraz dokładnośd
wykonania dwiczenia i umiejętnośd wykonania odpowiednich obliczeo.
Wykaz literatury podstawowej do dwiczenia:
Red. E. Luboch, M. Bocheoska, J.F. Biernat  Chemia ogólna. Dwiczenia laboratoryjne Wyd. PG 2003 rozdz.17
1.
J. Minczewski, Z. Marczenko  Chemia analityczna PWN 2008
2.
A.J. Vogel  Preparatyka organiczna Warszawa 1984
3.
2. Przebieg dwiczenia
L.p. Zadanie
1. Sprawdzenie w formie pisemnej lub ustnej teoretycznej znajomości technik ekstrakcyjnych oraz zasad doboru
odpowiednich rozpuszczalników ekstrakcyjnych
2. Wprowadzenie prowadzącego, informacja o warunkach bezpieczeostwa, przydzielenie określonych zadao
podgrupom studentów
3. Realizacja zadao zgodnie z instrukcją do dwiczenia i podanymi uszczegółowieniami
4. Sprawdzenie uzyskanych wyników i dyskusja
UWAGI!
2
Chemia, J. Szczygelska-Tao
Politechnika Gdaoska, międzywydziałowy kierunek  INŻYNIERIA BIOMEDYCZNA
3. Wprowadzenie do dwiczenia
Wstęp teoretyczny
Jedną z najczęściej stosowanych technik laboratoryjnych jest ekstrakcja (z łaciny: extraho =
wyciągam). Proces ekstrahowania związków chemicznych polega na wykorzystaniu takich różnic w ich
właściwościach, które pozwolą na przeprowadzenie rozdzielenia składników układu do dwóch
różnych, łatwych do oddzielenia faz. Ogólnie rzecz ujmując proces ten polega na wydzielaniu związku
organicznego z jego roztworu lub zawiesiny przez wytrzÄ…sanie z innym rozpuszczalnikiem, takim, w
którym dana substancja organiczna jest rozpuszczalna a dodatkowo, który nie miesza się w ogóle (lub
miesza siÄ™ w nieznacznym stopniu) z cieczÄ… zawierajÄ…cÄ… substancjÄ™ ekstrahowanÄ…. W analityce
laboratoryjnej najczęściej badanymi są wodne roztwory związków chemicznych, dlatego ekstrakcję
typu ciecz-ciecz prowadzi się zazwyczaj w układach: roztwór wodny  rozpuszczalnik organiczny.
Podczas dokonywania procesu ekstrakcji istotny jest dobór odpowiedniego rozpuszczalnika bądz

mieszaniny rozpuszczalników, dobór odpowiedniej techniki ekstrakcji oraz parametrów prowadzenia
ekstrakcji. Ekstrakcja zachodzi więc w układach dwufazowych ciecz-ciało stałe lub ciecz-ciecz.
Współczynnik podziału
Zjawiska zachodzące podczas ekstrakcji podlegają tzw. prawu podziału Nernsta. Podczas procesu
ekstrakcji ustala się stan równowagi. Jeśli stężenia substancji w warstwach A i B oznaczy się przez CA i
CB, to w warunkach stałej temperatury i ciśnienia stosunek stężeo substancji dla danego układu jest
wartością stałą i nazywany jest stałą podziału.
CA/CB= constans=K
Stałą podziału można posługiwad się jedynie w przypadkach, gdy substancja ekstrahowana występuje
w tej samej postaci w obu fazach. W rzeczywistości, w wyniku oddziaływao substancji rozdzielanej z
rozpuszczalnikiem, jej chemiczna postad jest różna. Wielkośd uwzględniająca te różnice oraz wpływ
zachodzących reakcji określa współczynnik podziału (D), który stanowi stosunek sumy stężeo
wszystkich form substancji w fazie organicznej ("Co) do sumy stężeo wszystkich jej form w fazie
wodnej ("Cw). Można przyjąd, że w przybliżeniu współczynnik podziału jest równy stosunkowi
rozpuszczalności danej substancji w obu rozpuszczalnikach.
D= "Co/"Cw
3
Chemia, J. Szczygelska-Tao
Politechnika Gdaoska, międzywydziałowy kierunek  INŻYNIERIA BIOMEDYCZNA
Gdy ekstrahowana substancja nie podlega żadnym reakcjom w obu fazach, to współczynnik podziału D
jest równy stałej podziału K.
W celu lepszej charakterystyki efektywności procesu ekstrakcji wprowadzono pojęcie procentu
ekstrakcji (%E), który wyraża się wzorem:
%E= 100"D/D+Vw/Vo
gdzie: Vo  objętośd rozpuszczalnika organicznego,
Vw  objętośd fazy wodnej,
D  współczynnik podziału.
Związki organiczne są zwykle lepiej rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych niż w wodzie,
dlatego mogą one byd ekstrahowane z roztworów wodnych. Jeśli do roztworu wodnego doda się
elektrolitu, np. chlorku sodu, to rozpuszczalnośd substancji organicznej maleje, inaczej mówiąc, substancja
ulega wysalaniu. Czynnik ten pomaga wyekstrahowad zwiÄ…zek organiczny.
Wybór rozpuszczalnika do ekstrakcji, układy ekstrakcyjne
Najczęściej do procesów ekstrakcji związków organicznych z fazy wodnej stosuje się następujące
rozpuszczalniki organiczne: eter dietylowy lub eter diizopropylowy, benzen lub toluen, chloroform,
chlorek metylenu, octan etylu i eter naftowy.
Cechy rozpuszczalnika w stosunku do fazy, z której prowadzi się ekstrakcję:
·ð niewielka wzajemna rozpuszczalnoÅ›d obu faz  ekstrahowanej i ekstrahujÄ…cej,
·ð duża rozpuszczalnoÅ›d ekstrahowanej substancji, pożądana niewielka rozpuszczalnoÅ›d innych
składników mieszaniny,
·ð duża wartoÅ›d staÅ‚ej podziaÅ‚u,
·ð duża różnica ciężarów wÅ‚aÅ›ciwych obu faz,
·ð trwaÅ‚oÅ›d substancji w roztworze,
·ð Å‚atwoÅ›d rozwarstwiania siÄ™ faz,
·ð duża czystoÅ›d i trwaÅ‚oÅ›d,
·ð maÅ‚Ä… skÅ‚onnoÅ›d do tworzenia emulsji,
·ð maÅ‚a lepkoÅ›d,
·ð Å‚atwoÅ›d i bezpieczeostwo manipulacji,
4
Chemia, J. Szczygelska-Tao
Politechnika Gdaoska, międzywydziałowy kierunek  INŻYNIERIA BIOMEDYCZNA
·ð Å‚atwoÅ›d usuniÄ™cia z roztworu,
·ð niskie koszty.
W celu skutecznego rozdzielania mieszaniny substancji, które różnią się właściwościami
chemicznymi jest pamiętanie o zasadzie, że "podobne rozpuszcza podobne". Oznacza to, że
substancje, których cząsteczki są zbudowane z wiązao kowalencyjnych niespolaryzowanych lub
spolaryzowanych tylko w niewielkim stopniu, rozpuszczajÄ… siÄ™ dobrze w rozpuszczalnikach
niepolarnych, tzn. o czÄ…steczkach zbudowanych z podobnych wiÄ…zao (heksan, heptan, benzyna, eter
naftowy, węglowodory aromatyczne, eter dietylowy). Przykład może stanowid parafina, która
rozpuszcza się w heksanie, tetrachlorku węgla, eterze dietylowym i naftowym, a nie rozpuszcza się w
wodzie i alkoholach o małej masie cząsteczkowej. Parafina, tłuszcze, alkohole, aldehydy, ketony,
kwasy, estry, aminy i inne związki organiczne o znacznej masie cząsteczkowej (liczbie atomów węgla w
cząsteczce większej niż 4) są substancjami niepolarnymi, hydrofobowymi. Wykazują powinowactwo
do rozpuszczalników niepolarnych, nie mieszających się z wodą.
Substancje, w cząsteczkach których występują wiązania jonowe lub w znacznym stopniu
spolaryzowane, lub czÄ…steczka zawiera polarne grupy funkcyjne (np. cukry) dobrze rozpuszczajÄ… siÄ™ w
rozpuszczalnikach polarnych o charakterze polarnym, np. chloroform, aceton, alkohole etylowy i
metylowy, woda, kwas octowy. Substancje polarne natomiast nie rozpuszczajÄ… siÄ™ lub rozpuszczajÄ… siÄ™
bardzo słabo w rozpuszczalnikach niepolarnych. Pojawienie się w cząsteczce wiązania jonowego lub w
znacznym stopniu spolaryzowanego powoduje, że substancja nabiera właściwości hydrofilowych. Do
substancji polarnych należą: sole nieorganiczne, sole kwasów, alkoholany i fenolany, sole amin
alifatycznych i aromatycznych.
Metoda ekstrakcji jest często stosowana do rozdzielania mieszaniny kationów w roztworach wodnych. W
celu oddzielenia jednego z kationów często przeprowadza się go hydrofilowej w postad hydrofobową,
zdolnÄ… do rozpuszczania siÄ™ w niepolarnych rozpuszczalnikach organicznych. W tym celu przeprowadza siÄ™
jeden z kationów w związek kompleksowy z utworzeniem kompleksu chelatowego. Grupa kompleksów
chelatowych znajduje szerokie zastosowanie w ekstrakcyjnych metodach rozdzielania jonów metali.
ZwiÄ…zki te sÄ… trudno rozpuszczalne w wodzie, ale dobrze rozpuszczajÄ… siÄ™ w rozpuszczalnikach
organicznych o niskich wartościach stałych dielektrycznych. Większośd związków chelatowych
charakteryzuje się intensywną barwą co ułatwia obserwację procesu ekstrakcji jonów. Efektywnośd
procesu ekstrakcji chelatów wewnętrznych wzrasta ze wzrostem stężenia odczynnika w układzie oraz ze
wzrostem pH roztworu wodnego. Przykładem kompleksu chelatowego może byd dimetyloglioksymian
niklu(II). Związek ten powstaje w wyniku reakcji soli niklu(II) z dimetyloglioksymem w środowisku
zasadowym. W fazie wodnej związek ten występuje w postaci kłaczkowatego, trudno rozpuszczalnego
5
Chemia, J. Szczygelska-Tao
Politechnika Gdaoska, międzywydziałowy kierunek  INŻYNIERIA BIOMEDYCZNA
osadu o barwie różowej, natomiast po dodaniu rozpuszczalnika organicznego (np. chloroformu)
rozpuszcza się zabarwiając fazę organiczną na różowo.
Tabela 1. Właściwości fizyczne wybranych rozpuszczalników organicznych.
rozpuszczalnik gęstośd rozpuszczalnośd w temperatura
[gcm-3] wodzie [%] wrzenia [ºc]
chloroform 1.498 1 61.3
chlorek 1.326 1.6 40.2
metylenu
toluen 0.869- nierozpuszczalny 109.6
0.873
etanol 0.789 nieograniczona 78.3
heksanol 0.816 około 2 157.5
eter etylowy 0.71 6.9 34.6
Octan etylu 0.901 8.6 77.2
Ekstrakcja w rozdzielaczu
Do ekstrakcji najczęściej stosuje się rozdzielacze kuliste lub gruszkowe, wyposażone w szklany lub
teflonowy korek. Rozdzielacz umieszcza się w pierścieniu umocowanym na statywie. Następnie do
rozdzielacza wprowadza się roztwór przeznaczony do ekstrakcji oraz rozpuszczalnik, tak by łączna objętośd
cieczy stanowiła nie więcej niż 2/3 objętości rozdzielacza. W celu wyekstrahowania substancji, zawartośd
rozdzielacza wstrząsa się najpierw ostrożnie, tak, by nie dopuścid do zbyt gwałtownego wzrostu prężności
par w rozdzielaczu. Następnie rozdzielacz odwraca się nóżką ku górze i otwiera kran w celu
wyrównania ciśnienia. Następnie po zamknięciu kranu, znów wstrząsa się rozdzielaczem, pamiętając
stale o wyrównywaniu ciśnieo. Następnie rozdzielacz umieszcza się ponownie w pierścieniu na statywie i
pozostawia do rozdzielenia siÄ™ mieszaniny. Po utworzeniu siÄ™ wyraz
nie od siebie rozdzielonych dwóch
warstw, otwiera korek i dolną warstwę spuszcza się przez kran, a pozostałą w rozdzielaczu warstwę
górną wylewa się górnym otworem, unikając w ten sposób zanieczyszczenia jej roztworem wodnym,
którego resztki mogą pozostawad w nóżce rozdzielacza. Roztwór wodny zawraca się do rozdzielacza w
celu ponownej ekstrakcji rozpuszczalnikiem. Zazwyczaj stosuje się trzykrotne powtórzenie procesu,
jednak ilośd potrzebnych ekstrakcji jest zależna od ilości substancji, współczynnika podziału substancji
organicznej pomiędzy wodę i rozpuszczalnik organiczny. Duży wpływ na wydzielanie związków
6
Chemia, J. Szczygelska-Tao
Politechnika Gdaoska, międzywydziałowy kierunek  INŻYNIERIA BIOMEDYCZNA
organicznych z roztworów wodnych ma tzw. efekt wysolenia. Jego działanie głównie polega na tym, że
ogranicza on rozpuszczalnośd wielu substancji organicznych w wodzie.
Rysunek 1. Ekstrakcja: a  położenie rozdzielacza podczas spuszczania dolnej warstwy,
b  położenie rozdzielacza podczas wstrząsania, c  zestaw do ekstrakcji metodą ciągłą
z użyciem aparatu Soxhleta. A  gilza z bibuły, B  aparat Soxhleta, C  kolba okrągłodenna, D  chłodnica zwrotna, E 
ogrzewacz, F  rurka przelewowa.
Ekstrakcja substancji stałych w aparacie Soxhleta
Aparat Soxhleta służy do ekstrakcji ciągłej substancji stałych gorącym rozpuszczalnikiem.
Substancję przeznaczoną do ekstrakcji umieszcza się w gilzie A wykonanej z twardej bibuły filtracyjnej.
Gilzę wsuwa się do wewnętrznej rury aparatu B, pod którym montuje się kolbę C wypełnioną
rozpuszczalnikiem do ekstrakcji. U góry aparatu montuje się chłodnicę zwrotną D. Kolbę z
rozpuszczalnikiem ogrzewa się do osiągnięcia stanu łagodnego wrzenia zawartości. Pary
rozpuszczalnika przepływają do chłodnicy, tam skraplają się i zostają zawrócone do gilzy. Po zebranej
w gilzie takiej porcji rozpuszczalnika, że jego górny poziom osiąga wysokośd bocznej rurki F, ekstrakt
zostaje przelany syfonem do kolby. Proces ten powtarza się automatycznie aż do zakooczenia
ekstrakcji.
Ekstrakcja roztworami chemicznie czynnymi
Doboru rozpuszczalnika odpowiedniego do ekstrakcji dokonuje się często na podstawie jego
właściwości chemicznych. Ekstrakcja rozpuszczalnikami chemicznie czynnymi polega na zastosowaniu
takiego rozpuszczalnika, który chemicznie reaguje z substancją przeznaczoną do ekstrakcji. Do tego
celu stosuje się najczęściej:
7
Chemia, J. Szczygelska-Tao
Politechnika Gdaoska, międzywydziałowy kierunek  INŻYNIERIA BIOMEDYCZNA
·ð *do wyodrÄ™bniania kwasów organicznych i fenoli z ich roztworów w rozpuszczalnikach
organicznych lub do usuwania kwaśnych zanieczyszczeo z roztworów+: % 5%-owy wodny roztwór
wodorotlenku sodu lub potasu, 5%-owy lub 10%-owy roztwór węglanu sodu, 2%-owy albo
nasycony roztwór wodorowęglanu sodu. Powstająca w wyniku reakcji sól kwasu z reguły
rozpuszcza się w wodzie i zostaje w ten sposób przeprowadzona z fazy organicznej do wodnej;
·ð *do przenoszenia substancji i zanieczyszczeo o charakterze zasadowym z fazy organicznej do
wodnej]: % rozcieoczone kwasy: solny i siarkowy(VI);
·ð *do usuwania eterów z halogenków alkilowych] % stężony kwas siarkowy.
W pozostałych przypadkach rozpuszczalnik stosowany do ekstrakcji powinien byd chemicznie
obojętny w stosunku do ekstrahowanych substancji.
Zastosowanie ekstrakcji w analizie
1. Wydzielenie i rozdzielenie oznaczanego składnika,
2. oddzielanie składników przeszkadzających przed oznaczaniem związków pozostałych w fazie
wodnej,
3. koncentracja związków śladowych,
4. oczyszczanie niektórych odczynników chemicznych.
Metody ekstrakcyjne charakteryzują się dużą skutecznością, szybkością i prostotą operacji oraz
szerokim zakresem zastosowao, wadą może byd stosunkowo duże zużycie rozpuszczalników
organicznych.
Częśd doświadczalna:
Ćwiczenie 1.
Ekstrakcja kofeiny z herbaty lub kawy
O
CH3
H3C
N
N
N
N
O
CH3
Kofeina - 1,3,7-trimetyloksantyna lub 3,7-dihydro-1,3,7-trimetylo-1H-puryno-2,6-dion
8
Chemia, J. Szczygelska-Tao
Politechnika Gdaoska, międzywydziałowy kierunek  INŻYNIERIA BIOMEDYCZNA
Wykonanie dwiczenia:
W kolbie stożkowej należy umieścid 15 torebek herbaty ekspresowej, wlad 300 cm3 wody i ogrzad do
wrzenia. Następnie pozostawid herbatę w gorącej wodzie przez około 15 min. Po tym czasie usunąd
torebki na lejku i dokładnie wycisnąd. Zawartośd kolby schłodzid do temperatury pokojowej
umieszczając ją w wodzie z lodem. Ochłodzony roztwór przenieśd do rozdzielacza o pojemności 500
cm3 i ekstrahowad delikatnie wytrzÄ…sajÄ…c z 50 cm3 chlorku metylenu. Po oddzieleniu warstwy
organicznej (spuścid do kolby stożkowej) od warstwy wodnej, ponownie dodad do pozostałej warstwy
wodnej kolejnÄ… porcjÄ™ 50 cm3 chlorku metylenu. Proces ekstrakcji powtarzad trzykrotnie. Do
połączonych ekstraktów należy dodad bezwodnego MgSO4 w celu wysuszenia z resztek wody. W tym
czasie należy zważyd kolbkę okrągłodenną i wlad do niej po odsączeniu chlorek metylenu z
wyekstrahowaną kofeiną. Odparowad do sucha na wyparce rotacyjnej i po ochłodzeniu zważyd kolbę
ponownie. Obliczyd masÄ™ wyekstrahowanego zwiÄ…zku. Wykonad chromatogram wyekstrahowanego
związku w układzie wskazanym przez prowadzącego i porównad z wzorcem (kofeina).
Ćwiczenie 2.
a. Podział kwasu benzoesowego między toluen i wodę
W kolbce miarowej o pojemności 50 cm3 sporządzid roztwór podstawowy zawierający 2,5 g kwasu
benzoesowego w toluenie. Z roztworu podstawowego przygotowad cztery roztwory robocze
pobierając pipetą kolejno 3,8, 7,5, 15 oraz 20 cm3 roztworu do kolbek miarowych o pojemności 25
cm3 i uzupełniając toluenem do kreski. Otrzymane roztwory wlad do rozdzielaczy zawierających po 50
cm3 wody i wytrząsad przez 15 min. Uwaga! Przed przystąpieniem do wytrząsania należy sprawdzid
szczelnośd korków w rozdzielaczach. Po upływie 15 min. rozdzielacze umieścid w statywie do
momentu rozdzielenia się warstw. Kiedy dolna warstwa będzie klarowna należy przekręcid kurek i
spuścid ją do kolby stożkowej, pozostawiając warstwę toluenową w rozdzielaczu. Po kolei z każdego
roztworu wodnego odmierzyd po 2 próbki po 10 cm3 a następnie miareczkowad rozpuszczony w nich
kwas benzoesowy 0.01M roztworem NaOH wobec fenoloftaleiny.
Dzięki średniej wartości wyników miareczkowania można obliczyd stężenia kwasu benzoesowego w
wodzie, a znając całkowitą ilośd kwasu w rozdzielaczu oraz objętośd wody i toluenu można wyliczyd
stężenie kwasu w fazie wodnej.
W tym celu:
- W roztworach roboczych obliczyd ilośd kwasu benzoesowego, (ilośd moli w 25 cm3).
-Obliczyd ilośd moli C6H5COOH w fazie wodnej po ekstrakcji (uwzględniając objętośd fazy wodnej 50
cm3).
-Obliczyd ilośd moli C6H5COOH w 25 cm3 fazy organicznej- w toluenie; różnica między zawartością
9
Chemia, J. Szczygelska-Tao
Politechnika Gdaoska, międzywydziałowy kierunek  INŻYNIERIA BIOMEDYCZNA
w roztworze roboczym a 50 cm3 fazy wodnej.
-Obliczyd molowe stężenia C6H5COOH w fazie organicznej (c1) oraz wodnej (c2).
b. Podział kwasu octowego między wodę i octan etylu
Do rozdzielacza o pojemności 100 cm3 wprowadzid 10 cm3 0,2 M roztworu kwasu octowego
CH3COOH, 10 cm3 wody destylowanej i wytrzÄ…sad 5 minut z 20 cm3 octanu etylu. Po rozdzieleniu
warstw fazę organiczną odrzucid. Fazę wodną przenieśd do kolbki stożkowej, dodad 2-3 krople
roztworu fenoloftaleiny i miareczkowad 0,1 M roztworem NaOH aż do jasno-fioletowego zabarwienia.
Obliczyd współczynnik ekstrakcji kwasu octowego w układzie woda-octan etylu, a następnie określid
procent ekstrakcji E%.
c. Wpływ dodatku soli na ekstrakcję
Umieścid w rozdzielaczu 10 cm3 0,2 M roztworu kwasu octowego CH3COOH, 10 cm3 6 M roztworu
NaCl i wytrząsad 5 min z 20 cm3 octanu etylu. Rozdzielid warstwy i oznaczyd stężenie kwasu octowego
w fazie wodnej. Wyjaśnid wpływ dodatku NaCl na wydajnośd ekstrakcji.
Ćwiczenie 3.
Rozdzielenie jonów metali metodą ekstrakcji.
Przygotowad mieszaninÄ™ soli Ni(II) i Fe(III) poprzez zmieszanie w zlewce 10 cm3 roztworu azotanu
niklu(II) Ni(NO3)2 o stężeniu 10-3M i 2 cm3 azotanu żelaza(III) Fe(NO3)3 o stężeniu 10-3M. Dodad 2 cm3
10% roztworu winianu sodu i potasu oraz 2 cm3 10% chlorku hydroksyloamoniowego [NH3OH]Cl i
dokładnie wymieszad. Do rozdzielacza o pojemności 50 cm3 wlad 10 cm3 35% mieszaniny heksanolu w
chloroformie, 2 cm3 1% roztworu dimetyloglioksymu, wymieszad i dodad przygotowanÄ… mieszaninÄ™
soli. Po kolejnym wymieszaniu dodawad kroplami 5% roztwór amoniaku aż do uzyskania intensywnie
różowej barwy. Wstrząsad zawartośd rozdzielacza przez 1 min., pozostawid do rozdzielenia warstw.
Różowy dimetyloglioksymian niklu dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalniku organicznym a nie
rozpuszcza się w wodzie. W warstwie wodnej pozostają tylko jony żelaza. Dodatek winianów
zapobiega wytrącaniu wodorotlenków żelaza, a hydroksyloamina uniemożliwia utlenienie Ni(II). Fazę
organiczną przenieśd do zlewki i wykonad próbę kontrolną na obecnośd jonów żelaza. W tym celu
dodad do roztworu 1 cm3 20% CH3COONa, 1 ml [NH3OH+Cl dla całkowitej redukcji Fe(III) do Fe(II) i 1
cm3 o-fenantroliny. Wymieszad i pozostawid na około 10 min. Pomaraoczowa barwa roztworu
świadczy o powstaniu kompleksowego związku żelaza (II).
10
Chemia, J. Szczygelska-Tao