ZAGLADA ZYDOW ZA RZADOW HITLERA
W wyniku klęski w wojnie obronnej 1939 roku ziemie polskie na zachód od Bugu i Sanu
znalazły się pod okupacją niemiecką. Wilno wraz z okręgiem przekazano Litwie, kilka gmin
na Podhalu przyłączono do Słowacji, pozostałe terytoria znalazły się pod okupacją
radziecką. Zaczęły się prześladowania Polaków, Cygan, Żydów.
Naród Żydowski jest ludem pochodzenia semickiego. Zamieszkuje różne
kraje.Eksterminacja Żydów zamieszkujących Europę dokonana została od 1939 do 1945
roku przez Niemcy przy udziale sojuszników i rządów państw zależnych. Zagłada Żydów
zgodna była z programem politycznym A. Hitlera zapisanym w "Mein Kampf".
Prześladowania rozpoczęły się zaraz po jego dojściu do władzy.
1933 roku usunięto Żydów z urzędów państwowych, 1935 r. pozbawiono ich praw
obywatelskich (tzw. ustawy norymberskie) - odbierano im majątek, ograniczano możliwości
pracy, zakazywano podejmowania studiów. Próbowano też zmuszać ich do emigracji,
jednak znaczna część państw Europy i Ameryki oraz Australia zamknęły przed Żydami
granice (ustalenia konferencji w �vian-les-Bains 1938). Pewne możliwości przyjazdu
stworzyły im USA. Do wybuchu II wojny światowej spośród 540 tys. niemieckich Żydów
wyemigrowało ponad 200 tys. Kulminację wstępnej fazy prześladowań stanowiła "noc
kryształowa". Pogrom Żydów dokonany przez nazistów w nocy z 9 na 10 listopada 1938 r.
Pogrom przygotowały komórki NSDAP, SA i SS. Bezpośrednią przyczyną ataku był
zamach młodego Żyda H. Gr�nspana na sekretarza E. von Rotha w Paryżu. W zamieszkach
na ulicach Niemiec zamordowano ok. 90 Żydów, 35 tys. zesłano do obozów. Największe
ekscesy miały miejsce w Norymberdze i Hamburgu. "Noc kryształowa" zapoczątkowała okres wzmożonych prześladowań
Żydów. W jego wyniku którego zginęło ok. 90 Żydów, zniszczeniu uległo 191 synagog i znaczna liczba żydowskich
sklepów w Niemczech i Austrii, a do obozów koncentracyjnych trafiło ok. 35 tys. osób. W listopadzie 1938 roku ok. 17
tys. Żydów pochodzących z Polski Niemcy deportowali na wschód do pasa przygranicznego, gdzie przetrzymywano ich pod
gołym niebem - ok. 6 tys. spośród nich Polacy internowali w Zbąszyniu.
Wybuch i pierwsze lata II wojny światowej stanowiły nową fazę polityki eksterminacyjnej. Na terenach zdobytych przez
Niemcy do 1941 roku żyło ok. 7,8 mln Żydów - w tym 3 mln w Polsce, gdzie już jesienią 1939 r. nakazano im nosić znak
identyfikacyjny z gwiazdą Dawida (w III Rzeszy obowiązek taki istniał od jesieni 1941, na okupowanych ziemiach
zachodniej Europy od wiosny 1942 r.). Odebrano im wszelką własność, ograniczono swobodę poruszania się itp. Od
listopada 1939 w miastach powoływano żydowskie rady starszych, tzw. Judenraty, mające ułatwić wykonywanie
rozporządzeń władz okupacyjnych. Zaczęto też tworzyć getta.
W czasie II wojny światowej gettami nazywano potocznie izolowane dzielnice miast, przeznaczone dla ludności
żydowskiej. Tworzone były przez okupanta hitlerowskiego w wielu miastach i miasteczkach od jesieni 1939. Stanowiły
jedno z narzędzi eksterminacji ludności żydowskiej. Inicjatorem tworzenia gett był szef Sipo i SD (od 27.X.1939 r. RSHA)
Heydrich. 21 października 1939 r. wydał specjalną instrukcję w tej sprawie podległym mu organom SD, SS i Policji
Porządkowej. Niemcy tworzyli getta przede wszystkim na okupowanych ziemiach Polski.
Po rozpoczęciu wojny pierwsze getta na ziemiach okupowanych Niemcy założyli w Piotrkowie Trybunalskim, Puławach,
Radomsku i Jędrzejowie. Getta tworzono także w Związku Radzieckim, Czechosłowacji, Jugosławii, Grecji. W Belgii
władze niemieckie ograniczyły zamieszkanie Żydów do Antwerpii, Brukseli, Leodium, Charleroi. Żydów holenderskich
skupiły w Amsterdamie. Żydów z różnych krajów Europy deportowały do gett na ziemiach polskich (Łódź, Lublin) i
radzieckich (Mińsk, Ryga) oraz do obozów zagłady najpierw w Polsce (ok. 400), a od 1941 roku również na Litwie,
Łotwie, Białorusi i Ukrainie - pokazową placówkę tego typu zorganizowano w czeskim Terez�nie (1943 roku Niemcy
udostępnili ją inspektorom Międzynarodowego Czerwonego Krzyża). Zarzucono natomiast plany zorganizowania
rezerwatów żydowskich na Lubelszczyźnie, Madagaskarze i Syberii. Warunki życia w gettach były tragiczne, a próby
ucieczki karano śmiercią. W okupowanej Polsce stworzono ponad 400 obozów pracy przymusowej przeznaczonych dla
Żydów, w niektórych śmiertelność sięgnęła 50%.
Inwazja na ZSRR wyznaczyła kolejny etap zagłady Żydów - na zajmowanych przez Wehrmacht terenach wymordowano do
końca 1941 r. ok. 500 tys. osób (zasłużyły się w tym zwłaszcza tzw. Einsatzgruppen). Jednocześnie Niemcy
przygotowywali się do "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". Getta stanowiły etap przejściowy w akcji totalnej
zagłady Żydów zamieszkałych w Rzeszy i w krajach przez nią okupowanych i jedną z podstawowych form hitlerowskiej
polityki całkowitego �rozwiązania kwestii żydowskiej". Jednocześnie były źródłem niewolniczej siły roboczej, pracującej
dla potrzeb wojennych Niemiec. Podlegały hitlerowskim władzom administracji ogólnej (wydziałom przesiedleń w urzędach
szefów dystryktów i bezpośrednio komisarzom dzielnic żydowskich) oraz policji bezpieczeństwa. Organami pomocniczymi
w wykonywaniu niemieckich zarządzeń były powołane przez okupanta spośród Żydów Rady Żydowskie (Judenraty) i
Służba Porządkowa (nieuzbrojona policyjna formacja pomocnicza), opanowane przez działaczy syjonistycznych. Ułatwiały
one Niemcom eksterminację ludności gett, m.in. przez utrzymywanie jej w psychozie bierności (np. Ch. Rumkowski -
prezes Rady Starszych Żydowskich w Łodzi).
Po likwidacji Żydów polskich rozpoczęto uśmiercanie Żydów innych państw okupowanych. Przewożono ich transportami
kolejowymi do ośrodków zagłady zlokalizowanych głównie na ziemiach polskich. Poza Polską obozy takie powstały w:
Holandii, Belgii, Norwegii, Danii, Czechosłowacji i na okupowanych terytoriach ZSRR.
Obozy koncentracyjne podlegały Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy, Głównemu Urzędowi Gospodarki i
Administracji SS oraz Inspektoratowi Obozów Koncentracyjnych. Dokonywano tam masowych egzekucji przez
rozstrzeliwanie, uśmiercanie zastrzykami (szpilowanie) i gazowanie. Forma natychmiastowej zagłady objęła różne kategorie
więźniów, a w szczególności zaś ludzi uznawanych za "niepotrzebnych zjadaczy", "niepożądanych, szkodliwych wrogów",
"elementy rasowo i politycznie mało wartościowe", "podludzi", których należało zniszczyć. Poczynając od jesieni 1943 r.
powrócono na Majdanku do rozstrzeliwań jako podstawowej formy masowej zagłady. Niejako inauguracją tego okresu
była największa w dziejach Majdanka i innych kacetów egzekucja w dniu 3 listopada 1943 r., kiedy to zginęło 18 000
więźniów pochodzenia żydowskiego. Był to mord resztek ludności żydowskiej osadzonej w obozach na Lubelszczyźnie
zorganizowany pod kryptonimem Erntefest (dożynki). Największe skupiska ludności żydowskiej poza Majdankiem
znajdowały się wówczas jeszcze w obozach pracy w Poniatowej (18 000 osób) i w Trawnikach (10 000 osób).
Jesienią 1943 r. niepokój władz hitlerowskich wzbudziły ruch oporu w obozach, bunty w obozach zagłady w Treblince i
Sobiborze. Władze policyjne obawiały się, czy przewidziany plan wymordowania resztek ludności żydowskiej nie zostanie
storpedowany przez współdziałanie obozowego ruchu oporu z organizacjami konspiracyjnymi. Dlatego też niemal
natychmiast po powstaniu w Sobiborze
14 października 1943 r. Himmler polecił dokonać likwidacji żydów na terenie
dystryktu lubelskiego.
Również w niektórych likwidowanych gettach wybuchały antyhitlerowskie powstania zbrojne, m.in. na Białorusi: w Klecku
(21 lipiec 1942 r.), w Lachwi (3 wrzesień 1942 r.), w Głębokiem (lipiec 1943 r.), na Ukrainie: w Krzemieńcu (9 sierpień
1943 r.), na Litwie: w Wilnie (lipiec 1943 r.), w Polsce: w Warszawie, Białymstoku, Będzinie, Częstochowie, Hrubieszowie
(kwiecień-lipiec 1943 r.). Kilkudniowe walki powstańcze w getcie białostockim rozpoczęły się 16 lipca 1943 r. , kierował
nimi M. Tennenbaum-Tamarrof. Największe z powstań w gettach wybuchło w Warszawie 19 kwietnia 1943 roku, pod
dowództwem M. Anielewicza.
Łącznie (tj. w obozach i poza nimi) hitlerowcy zamordowali w czasie II wojny światowej ok. 6 mln Żydów, w tym wielu
wybitnych uczonych, artystów, pisarzy. Największe straty poniosła ludność żydowska na okupowanych terenach ZSRR
(blisko 99%) i Polski (89%), znacznie mniejsze w Niemczech i Austrii (ok. 30%), we Francji (ok. 22%) oraz we Włoszech
(ok. 17%), stosunkowo niewielkie (poniżej 1%) były one wśród Żydów bułgarskich, fińskich i duńskich.
Zagładzie Żydów przeciwstawiały się przez dłuższy lub krótszy czas Włochy, Węgry, Bułgaria i Rumunia, współdziałała z
Niemcami Słowacja. Sami Żydzi próbowali stawiać opór eksterminacji (np. powstanie w getcie warszawskim), ale wobec
skrajnej dysproporcji sił miał on charakter wyłącznie symboliczny. W wielu przypadkach pomocy udzielała im miejscowa
ludność, której w Polsce groziła za to kara śmierci.
Podczas II wojny światowej Polska była miejscem eksterminacji narodu żydowskiego. Po wojnie ok. 137 tys. Osób tej
narodowości przybyło do Polski w ramach repatriacji z ZSRR- dołączyły one do ok. 50-80 tys. tych, którzy przeżyli
zagładę w kraju.

WYPRAWY GEOGRAFICZNE
Wyprawy Portugalskie:
- Henryk Żeglarz - (1394-1460), syn króla Portugalii. Dla wyłączenia z handlu
muzułmańskich kupców z Afryki Północnej organizował w latach 1418-1420 wyprawy
wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki. Założył w Sagres szkołę morską, w której
gromadzono sprawozdania z podróży.
- Bartłomiej Diaz - (ok. 1450-1503), z pochodzenia Portugalczyk, żeglarz i odkrywca. W
trakcie jednej ze swych wypraw jako pierwszy dotarł do Przylądka Dobrej Nadziei (1488).
- Vasco Da Gama - (ok. 1469-1524), żeglarz portugalski, odkrywca morskiej drogi do
Indii.
Wyprawy Hiszpańskie:
- Krzysztof Kolumb - (1451-1506), włoski żeglarz, podróżnik, znany jako odkrywca
Ameryki. W latach 1492-1493 zorganizował pierwszą wyprawę w poszukiwaniu nowej,
krótszej drogi morskiej do Indii. 12 X statki Kolumba: Santa Maria, Nina i Pinta dopłynęły
do wyspy, którą uznano za część Indii i nazwano San Salvador. Następnie odkrył Kubę i
Haiti.
- Amerigo Vespucci - (1451-1512), włoski żeglarz i podróżnik, kupiec pochodzący z
Florencji, w służbie hiszpańskiej i portugalskiej. Za życia uznany za odkrywcę Nowego
Świata.
- Ferdynand Magellan - (ok. 1480-1521), portugalski żeglarz i odkrywca w służbie hiszpańskiej. W 1519 zorganizował
wyprawę drogą zachodnią. Rozpoczął poszukiwania cieśniny łączącej Ocean Atlantycki i Spokojny. W październiku 1520
wyprawa dotarła do cieśniny, zwanej do dziś Cieśniną Magellana, i wypłynęła na ocean, który żeglarze nazwali
Spokojnym.
- Hernan Cortez - (1485-1547), hiszpański zdobywca Meksyku, członek wyprawy, która podbiła Kubę
- Vasco Balboa - (ok. 1475-1517), konkwistador hiszpański. W 1513 r jako pierwszy Europejczyk dotarł do wybrzeży
Oceanu Spokojnego, który nazwał Morzem Południowym.


1. Przyczyny wypraw geograficznych
- nowa technika żeglarska
- chęć sprowadzenia przypraw bez pośredników
- trudność w handlu z Indiami po opanowaniu bliskiego wschodu przez Turków
- zakończenie w XV w. wojen prowadzonych na płw. Pirenejskim o wyzwolenie ziem zajętych przez Arabów
- krążące w Europie opowieści o skarbach dalekiego wschodu
2. Horyzont geogr. mieszkańców Europy
- do poznania innych krajów przyczyniły się pielgrzymki wiernych do miejsca kultu religijnego.
- najsłynniejszym podróżnikiem europejskim był Marco Polo
- w przededniu wielkich odkryć geograficznych znajomość świata przez Europejczyków nie wykraczała poza kulę
wschodnią.

KONSEKWENCJE SPOLECZNO-POLITYCZNE REWOLUCJI NAUKOWO-TECHNICZNEJ XIX W.
R
ola nauki, a zwłaszcza nauk ścisłych wzrosła znacznie w XIX w. Prestiż uczonych i
naukowców wzrósł niepomiernie. Wyrazem uznania społeczeństwa dla ich osiągnięć było
m.in. rozpoczęcie przyznawania nagród za wybitne osiągnięcia w dążeniu do odkrywania
tajemnic świata. Za jedną z najważniejszych i prestiżowych nagród, uważano, przyznawaną
do dziś dzień nagrodę Nobla (od 1901 r.). Corocznie z fundacji Nobla założonej przez
Alfreda Bernharda Nobla (1833
96) Szwedzkiego chemika i przemysłowca. Wynalazcę
m.in. dynamitu (1866), który opracował i udoskonalił metody jego otrzyotrznia, a także
metody meymywania innych materiałów wybuchowych. W wielu krajach zakładano
akademie, nowe uczelnie oraz towarzystwa naukowe, które pomagały nawiązywać
kontakty pomiędzy naukowcami z poszczególnych krajów oraz ułatwiały im wymianę
informacji, doświadczeń oraz sprzętu doświadczalnego.
Najbardziej charakterystyczną cechą wieku XIX jest chyba wynalazek kolei. Linie kolejowe
w Europie najwcześniej powstały w Anglii. Poniższe tabele przedstawiają daty zakładania
linii kolejowych w poszczególnych krajach, oraz ich szacowaną długość. Warto zwrócić
tutaj uwagę na innowacyjne zastosowania w przewozie pasażerów i oferowanych usług.

Powstanie linii kolejowych
Kraj; Rok
Anglia; 1828
Francja; 1833
Rosja; 1834
Niemcy; 1835

Powstanie linii kolejowych na ziemiach polskich
Skąd - dokąd; Rok
Wrocław - Oława; 1842
Warszawa - Częstochowa; 1845

Linie kolejowych w latach 90 XIX w.
Kraj; Długość w km
Niemcy; 47.000
Francja; 37.000
Rosja część europejska; 36.000
Wielka Brytania; 34.000
Austro - Węgry; 31.400
Włochy; 15.000
Hiszpania; 12.000

Inne wynalazki
Innowacja; Rok
Wagon sypialny; 1858
Wagon restauracyjny; 1868
Lokomotywa elektryczna; 1879

Największy rozkwit przeżywały chemia i fizyka. Wiek XIX a właściwie jego koniec obfitował w wiele niezmiernie
ważnych osiągnięć i odkryć, które wpłynęły na dalsze losy ludzkości. W 1887 fizyk niemiecki roku Heinrich Rudolf Hertz
(1857
94) odkrył fale elektromagnetyczne i zbadał ich własności. Zapoczątkowało to rozwój radiotechniki i w
konsekwencji umożliwiło ludziom sprawnie komunikować się na znaczne odległości bez konieczności używania
kosztownego okablowania. 10 czerwca 1876 roku Alexander Graham Bell (1847
1922), amerykański fizyk, fizjolog i
nauczyciel głuchoniemych, profesor uniwersytetu w Bostonie udoskonala opatentowany wcześniej telefon. Jego słowa,
które wypowiedział przez telefon do swojego współpracownika Thomasa A. Watsona "Watson, proszę przyjść tutaj,
pilnie pana potrzebuję" rozpoczęły nowy rozdział na kartach historii. Dziś nie potrafimy wyobrazić sobie życia bez telefonii.
Telekomunikacja umożliwiła przesyłanie na odległość wiadomości (dźwięków mowy) między dwoma abonentami
znosząc dotychczasowe ograniczenia stawiane przez telegraf. 8 listopada 1895 roku Wilhelm Konrad Roentgen
(1845
1923) niemiecki fizyk, profesor na uniwersytecie w Wurzburgu odkrywa niewidoczne, elektromagnetyczne
promieniowanie posiadające zdolność przenikania przez ciała stałe. Nazywa je promieniami X (obecnie zwane
promieniowaniem rentgenowskim). Roentgen wskazał sposób wykorzystania promieni X w medycynie. Skonstruował
również pierwszą lampę rentgenowską. Za swoje wybitne osiągnięcia w dziedzinie fizyki otrzymuje w 1901 roku Nagroda
Nobla. 28 grudnia 1895 roku bracia Louis Jean i Auguste Lumiere organizują w Paryżu pierwszy komercyjny pokaz
filmowy. Ich wynalazek kinematografu przynosi wkrótce pokaźne zyski.
Z pośród największych badaczy zajmujących się chemią, należałoby wymienić Dymitra Mendelejewa. Odkryte przez niego
prawo okresowości mówiące, że właściwości chemiczne i fizyczne pierwiastków chemicznych powtarzają się okresowo
(periodycznie) ze wzrostem liczby atomowej i zależą od budowy atomu, pozwoliło na ich sklasyfikowanie i wprowadzenie w
1869 roku układu okresowego pierwiastków, co z kolei zapoczątkowało nowoczesne badanie chemiczne. Właśnie wiek
XIX zapoczątkował badania nad dotychczasowo nieznanym zjawiskiem promieniotwórczości. Odkryte w 1897 roku przez
Antoine Henri Becquerela (1852
1908), francuskiego fizyka, promieniowanie radioaktywne i późniejsze badanie tego
zjawiska przez Marię Skłodowska-Curie (1867
1934) i jej męża Pierreła Curie, doprowadza m.in. do odkrycia dwóch
nowych pierwiastków chemicznych, radu i polonu, za których to odkrycie wybitna polska uczona otrzymuje nagrodę Nobla
z dziedziny chemii w 1913 roku. Wcześniej w 1905 roku otrzymuje też nagrodę z dziedziny fizyki, za wybitne osiągnięcia w
badaniu promieniotwórczości.
W XIX wieku nastąpiła rewolucyjna zmiana poglądów w przyrodoznawstwie a to za sprawą Karola Darwina, który to w
swoich pracach pt. "O pochodzeniu gatunków" (1859) i późniejszej "O pochodzeniu człowieka" (1871) rzuca zupełnie
nowe światło na tą dziedzinę nauki. Jego teoria ewolucji nieraz wzbudzała liczne kontrowersje i była przyczyną wielu
ożywionych dyskusji w kręgach badaczy XIX wieku. W końcu jednak została powszechnie zaaprobowana, a
kontynuatorzy Darwina próbowali dotrzeć do korzeni gatunku ludzkiego i ułożyć drzewo genealogiczne człowieka.
Rozwój przyrodoznawstwa znacznie wpłynął i przyspieszył rozwój medycyny. Z pośród jej największych osiągnięć warto
tu wymienić odkrycie bakterii jako czynników chorobotwórczych, witamin jako ważnych biologicznie związków
umożliwiających sprawne przeprowadzanie reakcji biochemicznych w organizmach żywych. Wiek XIX jest również
początkiem antyseptyki i troski podjętej w celu zapobiegania chorobom. Zaczęto zwracać większą uwagę na higienę i
czystość, zaczęto używać sterylnie czystych opatrunków i narzędzi chirurgicznych. Do największych uczonych tamtego
okresu możemy zaliczyć Louis Pasteura (1822
95), francuskiego chemika i mikrobiologa, profesora Sorbony członka
francuskiej Akademii Nauk, francuskiej Akademii Medycyny oraz Akademii Francuskiej. Był on twórcą podstaw
mikrobiologii i immunologii, udowodnił wywoływanie chorób zakaźnych przez zarazki i opracował metody szczepień
ochronnych. Roberta Kocha (1843
1910) lekarza niemieckiego. Będącego współtwórcą nowoczesnej bakteriologii i
epidemiologii, profesora uniwersytetu w Berlinie i dyrektora tamtejszego Instytutu Chorób Zakaźnych, odkrywcę w 1876
roku laseczki wąglika, prątka gruźlicy (1882), przecinkowca cholery (1883), który za swoje wybitne osiągnięcia otrzymał w
1905 roku Nagrodę Nobla. Ich dokonania przyczyniły się do znacznego ograniczenia epidemii, które tak wiele razy
atakowały Europę. Sprzyjał temu również znaczny wzrost liczby lekarzy i osób zajmujących się na co dzień medycyną. W
1864 roku utworzono międzynarodową organizację Czerwonego Krzyża opartą na konwencji genewskiej z 22 VIII 1864 i
mającą na celu niesienie pomocy ofiarom wojny, klęsk żywiołowych, prześladowań politycznych, szerzenie oświaty
sanitarnej, szkolenie personelu pomocniczo-lekarskiego i organizowanie krwiodawstwa itp. Każde państwo miało
autonomiczne władze Czerwonego Krzyża a siedzibą Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża została Genewa.
Wiek XIX obfitował w wielkie osiągnięcia z dziedziny inżynierii i budownictwa. Do największych osiągnięć tamtego okresu
możemy zaliczyć oddanie 17 listopada 1869 roku do użytku Kanału Sueskiego, łączącego Może Śródziemne z Morzem
Czerwonym. Kanał ten od długości 161 km skrócił drogę morską z Europy do Azji, w stosunku do dotychczasowej trasy
wokół Przylądka Dobrej Nadziei o ponad 4500 mil morskich. Mimo, iż początkowo kanał nie spełniał oczekiwań, szybko
jednak zamortyzował się i stał się jednym z najważniejszych szlaków morskich. Kolejnym ważnym osiągnięciem było
położenie 5 sierpnia 1858 roku pierwszego kabla podmorskiego o długości 37