WETERYNARIA W PRAKTYCE WARTO WIEDZIEĆ
lek. wet. Jerzy Ziętek, lek. wet. Marta Górna,
dr n. wet. A
ukasz Adaszek, prof. dr hab. Stanisław Winiarczyk
Katedra Epizootiologii i Klinika Chorób Zakaz
nych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej UP w Lublinie
Odporność
poszczepienna
Mechanizm powstawania
Szczepienia ochronne są najskutecz- Makrofagi  z reguły jako pierwsze wy-
Streszczenie
niejszym sposobem zwalczania chorób krywają antygen. Antygeny upostacio-
zakaz
nych u zwierząt towarzyszących. wione dostają się do wnętrza tych ko-
Niniejszy artykuł przedstawia mecha-
Leczenie chorób infekcyjnych jest sto- mórek drogą fagocytozy, zaś antygeny
nizmy prowadzÄ…ce do powstania od-
sunkowo trudne i kosztowne, nie zawsze rozpuszczalne  drogÄ… pinocytozy. Po za-
porności poszczepiennej. Nabywanie
kończy się sukcesem. Postępy wakcyno- biciu zarazka następuje jego rozłożenie
przez organizm immunokompetencji jest
logii sprawiły, że współczesny lekarz dys- do peptydów, zaś z antygenów powsta-
procesem złożonym. W opracowaniu,
ponuje szeroką gamą preparatów prze- ją nowe cząstki: agretopy. A
Ä…czÄ… siÄ™ one
w sposób uproszczony przedstawiono
znaczonych do zabezpieczania zwierzęcia następnie z białkiem MHC II i są prezen-
jego istotne etapy. Wiedza dotyczÄ…ca
przeciwko wielu chorobom zakaz
nym. towane na powierzchni komórki fagocy-
mechanizmów powstawania odporno-
Wizyty podejmowane w celu immuniza- tujÄ…cej. W procesie prezentacji antygenu
ści może okazać się przydatna w prak-
cji naszych ulubieńców stanowią znaczą- bardzo istotną rolę odgrywają cytokiny.
tyce lekarskiej, zwłaszcza iż szczepie-
cy procent przypadków w większości za- Bez ich stymulacji fagocyt trawi w cało-
nia ochronne są jednym z najczęściej
kładów leczniczych i są stałym z
ródłem ści pochłonięty mikroorganizm.
wykonywanych zabiegów w klinikach
dochodu. W związku z powyższym, wie- W przypadku choroby nowotworowej
weterynaryjnych.
dza dotyczÄ…ca mechanizmu powstawa- lub infekcji wirusowej w zmienionych
nia odporności poszczepiennej może być lub zaatakowanych komórkach docho-
SÅ‚owa kluczowe
przydatna w praktyce lekarsko-wetery- dzi do ekspozycji obcych białek na po-
odporność poszczepienna, szczepie-
naryjnej. wierzchni komórki w cząsteczkach kla-
nia ochronne
sy MHC I (1, 3, 4).
ODPOWIEDy
Wspomniane białka MHC klas I i II,
Abstract
IMMUNOLOGICZNA w zwiÄ…zku z ich kluczowÄ… rolÄ… w induk-
Aby przybliżyć istotę powstawania od- cji odpowiedzi immunologicznej, zosta-
This article presents the mechanisms
porności poszczepiennej, konieczne jest ły omówione w tabeli na str. 48.
leading to the emergence of post-vacci-
opisanie pewnych procesów, które pro-
nation immunity. The acquisition by the
wadzą do nabycia immunokompetencji Komórki dendrytyczne  stanowią
body s immunocompetence is a complex
przez organizm. niezmiernie istotny rodzaj komórek roz-
process. The study, presents the more
Antygen szczepionkowy, jak każdy an- poznających antygen. Poprzez proces fa-
significant milestones of this process in
tygen rozpoznany przez organizm, sty- gocytozy pochłaniają antygeny uposta-
simplifi ed form. The knowledge of the
muluje powstanie odpowiedzi immu- ciowione, podobnie jak ma to miejsce
mechanisms of immunity may prove
nologicznej. Proces ten nazywany bywa w przypadku makrofagów. Tym niemniej,
useful in medical practice, particularly
immunogenezą (1, 2). ich główną rolą jest adsorpcja antygenów
due to the fact that vaccination is one
of the most frequently performed pro- Wspomniane zjawisko można podzie- nieupostaciowionych na drodze pinocy-
cedures in veterinary clinics. lić na trzy fazy: tozy. Opisywane komórki zajmują się po-
 indukcyjną, chłanianiem płynów tkankowych, z któ-
Key words  centralną, rych następnie  odcedzane są antygeny,
 wykonawczÄ…. natomiast nadmiar wody jest usuwany
post-vaccinate immunity, vaccination
przez specjalne pory w błonie komór-
Faza indukcyjna kowej. Mechanizm prezentacji antygenu
Na tym etapie następuje rozpoznawanie jest podobny jak w przypadku makrofa-
antygenu. W jego wykryciu i póz
niej- gów (1, 3, 4).
szej prezentacji biorą udział trzy rodza-
je komórek: Limfocyty B  dzięki receptorom BCR
 makrofagi, posiadają zdolność do swoistego rozpo-
 komórki dendrytyczne, znawania określonego antygenu. Mogą
 limfocyty B. go rozpoznać nawet wtedy, gdy wystę-
Pokrótce zostanie przedstawiona cha- puje w minimalnym stężeniu. Natomiast
rakterystyka każdej z wymienionych grup proces jego prezentacji jest w przypad-
komórek oraz ich rola w procesie induk- ku opisywanych komórek możliwy, lecz
Bakterie E. coli
cji odporności. mało wydajny.
MARZEC " 3/2009
45
www.weterynaria.elamed.pl
fot. M. Górna
WARTO WIEDZIEĆ WETERYNARIA W PRAKTYCE
Wspomniane komórki są określane fakt, iż każda z komórek wydziela do śro-  utajenia  jest to okres od wprowadze-
wspólną nazwą komórek prezentujących dowiska około 2000 cząsteczek przeciw- nia antygenu do pojawienia się pierw-
antygen (APC  antygen presenting cells). ciał w ciągu sekundy. Komórki pamięci szych przeciwciał,
Po spełnieniu swojej roli związanej z wy- są elementami długo żyjącymi i nie biorą  wzrostu miana przeciwciał,
krywaniem i ekspozycją antygenu przedo- udziału w odpowiedzi immunologicznej  utrzymywania się poziomu przeciw-
stają się wraz z krwią i limfą do okolicz- w sposób bezpośredni. Ich zadanie pole- ciał na stałym poziomie (faza wznie-
nych węzłów chłonnych, gdzie przez długi ga na przechowywaniu  pamięci o anty- sienia),
czas prezentują antygen innym komórkom genie, z jakim zetknął się organizm. Dzięki  spadku mian (następuje na ogół
układu odpornościowego. W wyniku tego ich obecności w przypadku kolejnej infek- po 2-3 miesiącach) (1, 2).
dochodzi do selekcji limfocytów z recep- cji wzrasta dynamika i siła odpowiedzi im- W odpowiedzi pierwotnej biorą udział
torami swoistymi dla danego antygenu, munologicznej organizmu (1, 2, 4). głównie przeciwciała klasy IgM wytwa-
które następnie stymulowane są do in- rzane przez dziewicze limfocyty B. Mia-
tensywnego namnażania, w celu elimina- Faza wykonawcza na przeciwciał są stosunkowo niskie, zaś
cji czynnika chorobowego (1, 4). Podczas tej fazy wytworzone immunoglo- liczba powstających komórek pamięci
buliny łączą się w sposób swoisty z antyge- immunologicznej jest niewielka.
Faza centralna nami wprowadzonymi Ten sam proces zacho-
Na tym etapie dochodzi do powstania do ustroju, powodujÄ…c dzi w przypadku jedno-
Szczepionka to produkt po-
immunoglobulin skierowanych prze- ich unieszkodliwienie. krotnej immunizacji.
chodzenia biologicznego za-
ciwko rozpoznanemu antygenowi, któ- Odbywa się to za po- W przypadku gdy orga-
wierajÄ…cy substancje zdolne
ry zainicjował powstanie reakcji odpor- mocą trzech głównych nizm zetknął się z an-
do indukcji określonych pro-
nościowej. mechanizmów: tygenem po raz drugi,
cesów immunologicznych wa-
Wytwarzanie przeciwciał jest złożonym  opsonizacji  czyn- na skutek ponownego
runkujących powstanie trwałej
procesem, opisywanym przez teorię selek- nik chorobotwór- zakażenia lub powtór-
odporności, bez wywoływania
tywno-klonalną. Uważa się, że pojedyn- czy jest opłaszczany nej rewakcynacji, któ-
działań toksycznych (2).
czy limfocyt B posiada receptory swoiste przez przeciwcia- ra nastąpiła przed fazą
tylko dla jednego antygenu. Jednakże cała ła, a przez to łatwiej spadku mian, odpo-
populacja wspomnianych komórek może fagocytowany; może też aktywować wiedz
immunologiczna zachodzi w spo-
reagować z ogromną liczbą (1212-1216) an- układ dopełniacza, co powoduje roz- sób bardziej sprawny i szybszy. Określa
tygenów. Zróżnicowanie receptorów lim- puszczenie (lizę) zarazka, się ją mianem reakcji anamnestycznej lub
focytów B odbywa się bez udziału antyge-  inaktywacji  wiele toksyn traci swe wzmożonej (booster effect). W istotny spo-
nów, na drodze spontanicznych reakcji. właściwości, w tym zdolność przeni- sób dochodzi do skrócenia czasu trwania
Tak więc w populacji limfocytów B znaj- kania przez tkanki, w kontakcie z prze- fazy utajenia i fazy wzrostu mian. W fazie
dują się (choć w bardzo małej ilości) ko- ciwciałami, wzniesienia obserwuje się bardzo wyso-
mórki z najróżniejszymi receptorami. Ko-  hamowanie zasiedlenia  przeciwciała kie miano przeciwciał, wyższe od pojawia-
mórki prezentujące antygen  wychwytują zaburzają zdolność mikroorganizmów jącego się w trakcie odpowiedzi pierwot-
z ogromnej liczby limfocytów komór- do kolonizacji tkanek ustroju (1, 2). nej. Wspomniana faza utrzymuje się także
ki o odpowiedniej budowie receptorów Proces immunogenezy jest oczywiście przez dłuższy czas. Jest to spowodowane
pasujących do prezentowanych antyge- bardziej skomplikowany niż w przedsta- faktem, iż za indukcję reakcji anamne-
nów. Następnie dochodzi do proliferacji wionym powyżej zarysie. Dotyczy także stycznej odpowiadają komórki pamięci
wyselekcjonowanych komórek odpor- innych rodzajów odporności, jak odpo- immunologicznej swoiste dla antygenu,
nościowych, które wytwarzają określone wiedz
komórkowa swoista czy humo- jaki ponownie wniknął do ustroju. W od-
przeciwciała. W przypadku antygenów ralna nieswoista. Tym niemniej, z uwa- powiedzi immunologicznej wtórnej wy-
grasiczozależnych, których jest zdecydo- gi na temat niniejszego opracowania, twarzane są głównie przeciwciała klasy
wanie więcej, w procesie biorą udział także autorzy skupili się na odporności swo- IgG, a także IgA i IgE. Pierwsze spośród
limfocyty wspomagające  Th. Dany an- istej humoralnej, gdyż ma ona zasadni- wymienionych klas przeciwciał maja zdol-
tygen musi być rozpoznany przez oba typy cze znaczenie w powstawaniu odporno- ność długiego utrzymywania się w surowi-
komórek  limfocyty B i Th (1, 2, 4). Po- ści poszczepiennej. cy i stanowią o trwałości powstającej im-
wyższy mechanizm został przedstawiony munokompetencji organizmu (1, 2).
w sposób bardzo uproszczony. ODPOWIEDy
POSZCZEPIENNA Odpowiedz
wtórną może indukować
Limfocyty B należące do pożądanego A DYNAMIKA WYTWARZANIA niewielka ilość antygenu, jaka nie wy-
szczepu tworzą w węz
le chłonnym ośro- PRZECIWCIAA
wołałaby reakcji obronnej w przypad-
dek rozmnażania, w którym podlega- Wspomniane procesy wiążą się ze sobą ku odpowiedzi pierwotnej. Należy do-
ją intensywnym podziałom (co 6-8 go- w sposób ścisły. Antygen szczepionko- dać, iż każde następne wniknięcie tego
dzin). Po kilku dniach powstają liczne wy indukuje powstanie odpowiedzi po- samego antygenu w obręb ustroju skut-
klony komórek zwanych centroblastami, szczepiennej w taki sam sposób, w jaki kuje nasileniem powstającej odpowie-
przekształcające się w procesie swoistego organizm reaguje na naturalne zetknięcie dzi anamnestycznej. Za każdym razem
dojrzewania w centrocyty. Te ostatnie ko- z antygenem środowiskowym. następuje wzrost miana przeciwciał, ob-
mórki zaprzestają proliferacji. Wśród nich Siłę odporności humoralnej swoistej serwuje się także zjawisko ewidentności,
można wyróżnić dwie populacje: komór- można określić poprzez oznaczenie po- czyli wzrastania powinowactwa immuno-
ki plazmatyczne (większość) i komórki ziomu (miana) wybranych przeciwciał globulin do antygenu. Znane jest również
pamięci immunologicznej. Komórki pla- w surowicy. W przebiegu wspomnianej zjawisko hiperimmunizacji, zachodzą-
zmatyczne przedostajÄ… siÄ™ do szpiku kost- reakcji immunologicznej, w przypadku ce w wyniku wielokrotnego aplikowania
nego, błon śluzowych oraz śledziony, gdzie gdy organizm spotyka się z antygenem tego samego antygenu. Proces ten powo-
syntetyzują przeciwciała. Ich krótki czas po raz pierwszy (odpowiedz
pierwotna), duje wytwarzanie bardzo wysokich mian
życia (1-2 dni) jest rekompensowany przez wyróżnia się następujące fazy: przeciwciał, co znajduje zastosowanie
MARZEC " 3/2009
46
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE WARTO WIEDZIEĆ
przy produkcji surowic odpornościo- zacji, ale indukuje także odpowiedz
typu chlewnej (klasyczny pomór świń, ko-
wych przez wykorzystywane do tego celu komórkowego, co gwarantuje wysoką libakterioza) czy koni (influenza).
zwierzęta (1, 2). skuteczność tego typu szczepionek. d) anatoksyny
Największe obawy dotyczące szczepów Szczególnym rodzajem szczepionek
RODZAJE SZCZEPIONEK atenuowanych wzbudza możliwość ich są preparaty zawierające anatoksyny,
W KONTEKŚCIE INDUKCJI rewersji, a więc odzyskania pełnej zja- czyli odpowiednio przetworzone me-
ODPORNOŚCI dliwości na drodze rekombinacji ge- tabolity drobnoustrojów. Egzotoksyny
Szczepionki klasyczne, konwencjonalne: nomu i  co za tym idzie  wystąpie- poddaje się obróbce, np. podczas ogrze-
a) szczepionki żywe z zachowaną pełną nia choroby. Jednak dochodzi do tego wania z dodatkiem formaliny, co po-
wirulencją bardzo rzadko, podobnie jak do przy- zbawia je właściwości toksycznych, ale
Odznaczają się bardzo dużą immuno- padkowego zanieczyszczenia materiału pozwala na zachowanie zdolności im-
gennością i wzbudzają w organizmie szczepionkowego przez inne, niepożą- munizacji organizmu. Anatoksyny wy-
równie silną odpowiedz
jak patogeny dane drobnoustroje. korzystuje się głównie do zapobiegania
pochodzące ze środowiska naturalnego, Szczepionki atenuowane odgrywają występowaniu tężca u zwierząt.
jednak ich stosowanie wiąże się z ryzy- istotną rolę w zapobieganiu chorobom
kiem wystÄ…pienia szeregu niebezpiecz- zakaz
nym zwierzÄ…t. Stosuje siÄ™ je m.in. Szczepionki nowej generacji:
nych objawów ubocznych, zwłaszcza do immunizacji psów (nosówka, cho- a) szczepionki delecyjne  żywe, atenu-
w organizmach z upośledzoną odpor- roba Rubartha, parwowiroza, parain- owane, zawierające drobnoustroje po-
nością. Jedyną stosowaną do tej pory fluenza) i kotów (wirusowe zapalenie zbawione (przy użyciu technik mole-
szczepionką zawierającą pełnozjadliwy nosa i tchawicy, panleukopenia, chla- kularnych) genów odpowiedzialnych
antygen była szczepionka wykorzystu- mydioza), ale też np. królików (myk- za ich chorobotwórczość, ale nie wpły-
jąca szczepy wirusa krowianki, wynale- somatoza). wających na zdolność do namnażania
ziona jeszcze w roku 1796 przez prekur- c) szczepionki inaktywowane i wywoływania odpowiedzi immuno-
sora immunoprofilaktyki, brytyjskiego W skład szczepionek inaktywowanych logicznej (7);
lekarza Edwarda Jennera, i stosowana wchodzą zabite drobnoustroje (całe b) szczepionki markerowe, znakowane
do uodparniania ludzi przeciwko ospie lub ich fragmenty) pozbawione zjadli-  odmiana szczepionek delecyjnych.
prawdziwej (istnieje bliskie pokrewień- wości, zachowujące jednak zdolność Pozwalają na rozróżnienie odpowie-
stwo antygenowe obu wirusów, dzięki wyzwalania w organizmie odpowie- dzi immunologicznej powstałej w wy-
czemu powstaje odporność krzyżowa). dzi immunologicznej. Ich inaktywa- niku wakcynacji (zwierzęta szczepio-
Niedawno pojawiły się na rynku znacz- cja zachodzi zazwyczaj pod wpływem ne) i w reakcji na obecność patogenu
nie bezpieczniejsze, a równie skutecz- czynników fizycznych (temperatura, w środowisku (osobniki chore, nosicie-
ne szczepionki przeciwko tej chorobie, promienie jonizujÄ…ce) oraz chemicz- le). Oparte sÄ… na drobnoustrojach szcze-
oparte na bazie wirusa atenuowanego. nych (np. fenol, alkohol). Tak przy- pionkowych pozbawionych jednego lub
b) szczepionki żywe atenuowane gotowane drobnoustroje nie mają już kilku genów odpowiedzialnych za eks-
Pierwsze atenuowane szczepionki zo- zdolności namnażania się w immu- presję białek typowych dla szczepów
stały wyprodukowane w roku 1881 nizowanym organizmie, dlatego wy- chorobotwórczych, lub też posiadające
przez Ludwika Pasteura. Proces atenu- woływana przez nie odpowiedz
jest
acji polega na sztucznym wytworzeniu stosunkowo słaba i krótkotrwała, nie
Przeciwwskazania do szczepień
zarazków o zmniejszonej zjadliwości, powodują one również uruchomienia
ochronnych wg WHO
jednak przy zachowaniu ich właści- mechanizmów komórkowych. Szcze-
wości immunogennych pozwalających pionki inaktywowane wymagają dużej
Szczepienie należy odroczyć, gdy wstę-
na ich namnażanie w szczepionym or- koncentracji antygenu oraz częstszego
puje:
ganizmie i rozwój pełnej odpowiedzi podawania dawek przypominających,  choroba gorączkowa,
obronnej. Najpopularniejszą meto- a zawarte w nich adiuwanty mogą pro-  zaostrzenie przewlekłego schorzenia,
dą odzjadliwiania jest pasaż drobno- wadzić do powstawania reakcji nad-  nasilona skaza krwotoczna,
ustrojów na specjalnych podłożach lub wrażliwości. Z drugiej strony jednak,  okres okołooperacyjny (3-5 dni),
w hodowlach tkankowych, co ograni- sÄ… one bardziej stabilne i bezpieczniej-  podanie immunoglobulin.
cza ich wirulencję, obecnie jednak co- sze od szczepionek atenuowanych. Cykl szczepień należy przerwać w przy-
raz częściej wykorzystuje się do tego Jednym z rodzajów szczepionek inakty- padku:
celu bardziej zaawansowane metody wowanych są szczepionki podjednost-  potwierdzonej nadwrażliwości
na składnik szczepionki,
oparte na technologiach molekular- kowe, zawierające tylko pewne części
nych, o czym będzie mowa w dalszej mikroorganizmów, np. białka kapsy-  wystąpienia poważnego odczynu po-
części artykułu. dowe wirusów, rzęski bakterii itp., sta- szczepiennego.
Szczepienia powinny być poprzedzo-
NiewÄ…tpliwÄ… zaletÄ… szczepionek atenu- nowiÄ…ce antygeny zdolne do aktywacji
ne specjalistycznÄ… konsultacjÄ… w przy-
owanych jest ich zdolność do wywoły- mechanizmów obronnych gospodarza,
padku:
wania silnej i długotrwałej odpowiedzi oczywiście bez ryzyka  odbudowania
 klinicznie istotnych zaburzeń odpor-
immunologicznej podobnej do tej, jaka siÄ™ drobnoustroju. Preparaty takie
ności,
powstaje przy wniknięciu patogenu otrzymywane są zazwyczaj drogą syn-
 przewlekłego, postępującego scho-
na drodze naturalnej. Namnażanie się tezy chemicznej lub rekombinacji i od-
rzenia układu nerwowego,
zarazka i występowanie wysokiego stę- grywają coraz większą rolę w immuno-
 choroby autoimmunizacyjnej,
żenia antygenu w organizmie prowadzi profilaktyce weterynaryjnej.
 ciąży.
nie tylko do powstawania odpowiedzi Standardowe szczepionki atenuowane
humoralnej i wytwarzania limfocytów znalazły zastosowanie m.in. w zapobie- y
ródło: Gołąb J., Jakóbisiak M., Lasek W.:
Immunologia. Wydawnictwo Naukowe PWN,
pamięci odpowiedzialnych za rozwój re- ganiu chorobom psów (wścieklizna,
Warszawa 2002.
akcji obronnej przy ponownej immuni- leptospiroza, koronawiroza), trzody
MARZEC " 3/2009
47
www.weterynaria.elamed.pl
WARTO WIEDZIEĆ WETERYNARIA W PRAKTYCE
dodatkowo wprowadzone antygeny, mat, który zostanie omówiony w od- ADIUWANT
które z kolei nie są charakterystyczne rębnym artykule. Szczepionki inaktywowane, zawierające
dla tych mikroorganizmów (6); W zależności od swoistości szczepio- zabite mikroorganizmy lub ich fragmenty,
c) szczepionki rekombinowane  zawierają nek możemy je podzielić na: mają na ogół słabe właściwości uodpar-
antygen wyizolowany, namnożony sztucz- " monowalentne (pojedyncze)  uodpar- niające. Powodem tego jest fakt, iż nie na-
nie przy użyciu technik molekularnych, niają przeciwko jednej określonej cho- mnażają się w organizmie, ponadto proces
odpowiedzialny za rozwój reakcji immu- robie; oparte są o szczepy konkretnego inaktywacji może upośledzać ich zdolność
nologicznej lub wektory (plazmidy bak- drobnoustroju; do wywołania reakcji immunologicznej.
teryjne, wirusy, komórki drożdży), za po- " poliwalentne  pozwalają na uodpor- W celu zwiększenia ich skuteczności do-
mocą których wybrany gen drobnoustroju nienie przeciwko kilku chorobom daje się do nich specjalne substancje, zwa-
chorobotwórczego wbudowany w genom jednocześnie. Podane w jednej dawce, ne adiuwantami. Słowo to pochodzi z języ-
komórki wektorowej jest wprowadzany odpowiednio dobrane antygeny po- ka łacińskiego (adiuvare znaczy pomagać).
do immunizowanego organizmu; chodzące od różnych drobnoustrojów Wspomniane substancje w sposób nie-
d) szczepionki genetyczne, DNA  an- dają silniejszą odporność niż zasto- swoisty zwiększają immunogenność szcze-
tygen szczepionkowy stanowi w nich sowane osobno. Przykładem takich pionek, najczęściej na skutek wywołania
nagi, wyodrębniony fragment kwasu preparatów są najbardziej popularne miejscowej reakcji zapalnej, lub ogólnie
nukleinowego, który po wprowadzeniu na naszym rynku szczepionki skoja- stymulują odpowiedz
pierwotnÄ… humo-
do organizmu wbudowuje siÄ™ w genom rzone przeciwko chorobom zakaz
nym ralną lub nieswoistą komórkową. Mogą
komórek gospodarza i powoduje roz- psów i kotów (choroba Rubartha + no- też spowalniać resorpcję immunopreparatu
wój reakcji immunologicznej. sówka + parwowiroza, panleukopenia z miejsca iniekcji, przedłużając ją do kilku
Szczepionki wytwarzane z użyciem + kalciwiroza + herpeswiroza) czy np. tygodni. Przykładami stosowanych adiu-
zaawansowanych technik inżynierii ge- biwalentna szczepionka przeciwko wantów są niektóre substancje chemiczne
netycznej to pasjonujący i szeroki te- pomorowi i myksomatozie królików. (wodorotlenek glinu), adiuwanty olejowe
Przeciwwskazania do szczepień ochronnych wg WHO
Główny układ zgodności tkankowej MHC pełni odpowiedz
humoralna, z którą zwią- komórki, gdzie ulegają rozpoznaniu przez
(ang. major histocompatibility complex) zane sÄ… geny odpowiedzialne za ekspresjÄ™ limfocyty Th (pomocnicze). Proces ten wa-
to zespół białek odpowiedzialnych za pre- cząsteczek antygenu MHC klasy II na wyspe- runkowany jest obecnością receptorów
zentację antygenów limfocytom T i rozwój cjalizowanych komórkach prezentujących TCR na powierzchni limfocytów, a przede
odpowiedzi swoistej. Można w nim wyróż- antygen (ang. APC  antigen presenting wszystkim cząsteczek CD4, stanowiących
nić kilka klas, spośród których największą cell). Zaliczamy do nich: komórki dendry- ligandy dla MHC II i pozwalających na roz-
rolę odgrywają MHC klasy I i II. tyczne, makrofagi oraz limfocyty B. Prócz poznanie komórek organizmu wykazują-
Geny klasy I kodują cząsteczki występują- cząsteczek białek MHC II charakteryzuje cych ich ekspresję. Po wykryciu antygenu
ce na wszystkich komórkach jądrzastych je również obecność receptora dla dopeł- przez limfocyty T potrzebny jest jesz-
organizmu, z wyjątkiem erytrocytów. Zbu- niacza i CD oraz dla cząsteczek adhezyj- cze udział cząsteczek kostymulujących
dowane są z glikozylowanego łańcucha nych z nadrodziny immunoglobulin, a także (tj. cytokiny, cząsteczki CD40 na lim-
ciężkiego ą, uczestniczącego w wiązaniu brak (lub niewielkie nasilenie) właściwości focytach T i CD40L na limfocytach B),
peptydów, oraz z łańcucha lekkiego, czyli fagocytarnych (1). stanowiących tzw.  drugi sygnał . Tak
²2-mikroglobuliny, peÅ‚niÄ…cej funkcje sta- Receptory MHC II zbudowane sÄ… z dwóch pobudzone limfocyty T pomocnicze pod
bilizacyjne i odpowiedzialnej za ekspre- łańcuchów polipeptydowych  ciężkie- wpływem wydzielanych przez nie zróżni-
sjÄ™ czÄ…steczek MHC klasy I (8). go Ä… i lekkiego ²  tworzÄ…cych rowek cowanych cytokin ulegajÄ… selekcji klo-
Cząsteczki MHC I biorą udział przede wiążący peptydy i pozwalających na pre- nalnej i powstają dwie subpopulacje:
wszystkim w prezentacji antygenów we- zentację głównie antygenów zewnątrzko- limfocyty Th1 i Th2. Pierwsze, poprzez
wnątrzkomórkowych, np. wirusowych, mórkowych, replikujących w pęcherzykach produkcję IFN-ł, TNF-ą i IL-2, biorą udział
limfocytom T (cytotoksycznym). Białko komórkowych makrofagów (np. prątki) lub w odpowiedzi komórkowej i dzięki akty-
c
patogenu jest najpierw  znakowane pochłoniętych przez komórkę prezentującą wacji makrofagów nasilają reakcje za-
 podobnie jak własne białka komórki w procesie endocytozy (zarówno na drodze palne. Limfocyty Th2 zaś uczestniczą
organizmu  za pomocą ubikwityny, a na- fago-, jak i pinocytozy) (3). W powstałym pę- w rozwoju odpowiedzi typu humoralne-
stępnie cięte w proteosomie na peptydy cherzyku dochodzi do stopniowego obniża- go  pod ich wpływem limfocyty B doj-
o maksymalnej wielkości 10-20 amino- nia pH, a po jego połączeniu z lizosomem rzewają i przekształcają się w limfocyty
kwasów, które po przetransportowaniu  do cięcia łańcuchów białkowych antygenu pamięci lub komórki plazmatyczne pro-
do retikulum endoplazmatycznego są łą- na peptydy. W tym samym czasie następuje dukujące przeciwciała.
czone z białkami MHC klasy I. Tak po- synteza cząsteczek MHC II, które  zanim Prezentacja antygenów w połączeniu
wstałe kompleksy trafiają do aparatu połączą się z danym peptydem  zabezpie- z cząsteczkami MHC klasy II dotyczy za-
Golgiego zainfekowanej komórki, a stam- czane są przed przypadkową fuzją z białka- równo antygenów zewnątrzpochodnych,
tąd wynoszone są na powierzchnię jej mi komórki gospodarza przez przyłączenie np. bakteryjnych, jak i autoantygenów,
błony komórkowej (2). Jeśli limfocyty tzw. łańcucha niezmiennego (Ii). Podda- w tym fragmentów komórek własnych
T rozpoznają prezentowany antygen jako wany jest on w dalszej kolejności obróbce organizmu. Antygeny wirusowe mogą
c
obcy dla organizmu, niszczą go, a wraz w aparacie Golgiego do peptydu CLIP, który być prezentowane na dwóch drogach
z nim całą komórkę.  po dotarciu cząsteczki MHC II do endo-  w większości komórek w połączeniu
Powyższy proces ma znaczenie w rozwoju somu  ulega wymianie na peptyd pocho- z cząsteczkami MHC I, a w wyspecjalizo-
odpowiedzi komórkowej, jednak w reak- dzący z antygenu (2, 3). Tak utworzone wanych komórkach APC także z udzia-
cjach poszczepiennych najistotniejszą rolę zespoły przenoszone są na powierzchnię łem MHC klasy II.
MARZEC " 3/2009
48
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE WARTO WIEDZIEĆ
(emulsje), adiuwanty bakteryjne (całe ko-
mórki lub ich składniki, np. LPS) i kom-
pleksy immunostymulujÄ…ce, takie jak sa-
poniny i cytokiny (1, 2, 4).
PODSUMOWANIE
Zakład Diagnostyki Klinicznej Wydziału Medycyny
Przedstawione mechanizmy prowadzÄ…
Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
do powstania trwałej odporności prze-
ciwko określonemu czynnikowi choro-
Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni,
botwórczemu. By zwiększyć skutecz-
Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
ność szczepień ochronnych, powinno
się przestrzegać ściśle zaleceń pro-
Vetoquinol Biowet Sp. z o.o. Gorzów Wielkopolski
ducenta dotyczÄ…cych sposobu prze-
ZaparaszajÄ… na konferencjÄ™ naukowo-szkoleniowÄ… pod patronatem PSLWMZ
chowywania preparatu, drogi poda-
nia i harmonogramu szczepień. Należy
Nowe perspektywy diagnostyki i terapii
także zwrócić uwagę na stan kliniczny
pacjenta. Niektóre preparaty, takie jak
chorób wewnętrznych psów i kotów
surowice odpornościowe czy leki ste-
(kardiologia, gastroenterologia, nefrologia, neurologia)
rydowe, mogą wpływać niekorzystnie
Olsztyn 9-10.05.2009 r.
na skuteczność szczepień ochronnych.
Centrum Konferencyjno-Szkoleniowe UWM w Olsztynie, ul. Dybowskiego 11
Z kolei karmy i preparaty podnoszÄ…ce
Aula kongresowa  rozpoczęcie obrad 9.05.2009 r., godz. 9.00
kondycjÄ™ i Å‚agodnie modyfikujÄ…ce od-
porność zwierzęcia mogą przyczyniać
Tematyka Konferencji dotyczyć będzie zagad- dr hab. K. Kubiak) i neurologii (dr. hab. A. Pomia-
się do wzrostu skuteczności wakcynacji.
nień kardiologii psów i kotów, które przedstawi nowski, lek. wet. M. Wrzosek) oraz prezentacji
Należy także pamiętać, iż w pełni sku- wybitny specjalista prof. J.L. Pouchelon z Ecole nowych leków. Wykłady prof. Pouchelon będą
Nationale Vétérinaire d Alfort, a także krajowi odbywaÅ‚y siÄ™ w jÄ™zyku angielskim, zapewniamy
teczne uodpornienie ma miejsce dopie-
kardiolodzy: dr. hab. U. Pasławska, dr A. Nosz- tłumaczenie symultaniczne oraz materiały opra-
ro po zakończeniu cyklu szczepień.
czyk-Nowak, dr B. Kurski. Pozostała tematyka do- cowane przez wykładowców.
tyczyć będzie gastroenterologii (prof. A. Rychlik,
Piśmiennictwo
1. Wiśniewski J., Siwicki A.K., Wiśniewska M.:
Program:
Wprowadzenie do ogólnej i klinicznej immunolo-
Sobota 9.05.2009 r. Przewlekłe zapalenie wątroby u psów
gii weterynaryjnej. Wydawnictwo Uniwersyte-
 dr K. Glińska
Co nowego w diagnostyce I stadium CHF
tu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2004.
(chronic heart failure)  prof. J.L. Pouchelon Obraz elektrokardiogramów u psów rasy
2. Gołąb J., Jakóbisiak M., Lasek W.: Immuno-
gończy polski  dr M. Ingarden, dr B. Kurski,
Leczenie CHF zgodnie z klasyfikacjÄ… ISACHC
logia. Wydawnictwo Naukowe PWN, War-
dr I. Kozak-Górni, dr P. Grudziński, dr J. Ingarden
 prof. J.L. Pouchelon
szawa 2002.
Uroczysta kolacja
Oś sercowo-nerkowa u psów i kotów
3. Buczek J., Deptuła W., Gliński Z., Jarosz J.,
 prof. J.L. Pouchelon
Stosik M., Wernicki A.: Immunologia porów-
Niedziela 10.05.2009 r.
Rubenal w leczeniu przewlekłej niewydolno-
nawcza i rozwojowa zwierzÄ…t. Wydawnictwo
Arytmogenna dysplazja prawej komory
ści nerek, własne obserwacje kliniczne
Naukowe PWN, Warszawa, Poznań 2002.
 dr A. Noszczyk-Nowak, dr hab. U. Pasławska
 prof. R. Lechowski
4. Lydyard P.M., Whelan A., Fanger M.W.:
Przypadek wodonercza u kota  dr K. Piotrow-
Nowotwory tylnego odcinka przewodu
Krótkie wykłady  immunologia. Wydawnic-
ska, dr K. Lepka
pokarmowego u psów  dr hab. K. Kubiak,
two Naukowe PWN, Warszawa 2002.
dr M. Jankowski, dr Jolanta Spużak, Najczęściej występujące choroby obwodowe-
5. Ziętek J., Adaszek A
.: Szczepienia ochron-
prof. J. Nicpoń, dr M. Rzeszutko, go układu nerwowego  dr Marcin Wrzosek
ne psów  teoria i praktyka.  Weterynaria
Wykorzystanie potencjałów wywołanych
Wybrane wskaz
niki kliniczne i laboratoryjne
w Praktyce , 2008, 2, 8-10.
w praktyce klinicznej  dr hab. Andrzej Poma-
w ocenie stopnia natężenia objawów PZCJ
6. Truszczyński M., Pejsak Z.: Szczepionki no-
nowski
 dr hab. A. Rychlik prof. UWM
wej generacji.  Medycyna Wet. , 2006, 62,
Próby stosowania enterokoków w leczeniu
Zastosowanie Prilium  nowego inhibitora
855-859.
IBD u psów  dr M. Chrząstowska
z grupy ACE w leczeniu schorzeń serca u fre-
7. Szweda W.: Szczepionki delecyjne w zwal-
tek  dr B. Kurski
Zakończenie konferencji
czaniu chorób zakaz
nych zwierzÄ…t.  Magazyn
Weterynaryjny , 2006, 111, 4-6.
Koszt uczestnictwa obejmujący udział w wykła- Informacje na temat konferencji znalez
ć można
8. Kondracki M., Bednarek D.: Swoista immu-
na stronie internetowej:
dach (w tym materiały konferencyjne) wynosi
www.uwm.edu.pl/wmw/specjalizacja/index.html
noprofilaktyka chorób bakteryjnych bydła.  Ma- 300 zł, członkowie PSLWMZ z opłaconymi składkami
 200 zł, studenci wydziału medycyny weterynaryjnej 8.05.2009 r. odbędą się WASZTATY
gazyn Weterynaryjny , 2006, 111, 12-14.
90 zł), uczestnictwo w uroczystej kolacji  120 zł.  rozpoczęcie godz. 14.00
9. Tarasiuk K.: Zasady wykonywania szczepień
Zgłoszenia kierować na adres: Kardiologia (dr. hab. U. Pasławska, dr B. Kurski,
u świń.  Magazyn Weterynaryjny , 2006,
dr M. Kander)
dr wet. Renata Nieradka
111, 17-20.
Zakład Diagnostyki Klinicznej Dializoterapia u psów i kotów (dr J. Lange)
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Technika badania endoskopowego
UWM w Olsztynie
lek. wet. Jerzy Ziętek
(prof. A. Rychlik, dr R. Nieradka).
10-718 Olsztyn, ul. Oczapowskiego 14
Katedra Epizootiologii
Liczba miejsc w poszczególnych grupach tema-
tel. [phone]
tycznych ograniczona  maksymalnie 15 osób.
i Klinika Chorób Zakaz
nych
fax [phone]
e-mail: [e-mail] Osoby zainteresowane wzięciem udziału w warsz-
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Przedpłaty należy dokonać na konto tatach proszone są o bezpośredni kontakt z dr wet.
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
PSLWMZ: 75 1500 1520 1215 2005 6659 0000 RenatÄ… NieradkÄ…, tel. [phone]. Koszt uczest-
20-612 Lublin, ul Głęboka 30
z dopiskiem  konferencja , do 30.04.2009 r. nictwa w warsztatach 250 zł.
e-mail: [e-mail]
MARZEC " 3/2009
49
www.weterynaria.elamed.pl
ogłoszenie bezpłatne