1
PRAWNE REGULACJE ZAGROŻEC
POŻAROWYCH
I WYBUCHOWYCH
Obecność substancji lub preparatów uznanych za łatwopalne stwarza
możliwość zaistnienia pożaru lub wybuchu. Poznanie mechanizmu spalania oraz
powstania zapłonu może być skutecznym elementem profilaktyki zapobiegawczej tym
niebezpiecznym zjawiskom, mogącym być z
ródłem poważnego zagrożenia dla
zdrowia lub życia zatrudnionych pracowników, a także powstania ogromnych strat
materialnych.
Spalaniem nazywamy szybko przebiegajÄ…cÄ… reakcjÄ™ egzotermicznÄ…
samoczynnie przemieszczającą się w przestrzeni wypełnionej substratami. Reakcji tej
towarzyszy zjawisko świecenia [1].
W typowym spalaniu substratami są paliwo i tlen z powietrza, których reakcja
zostaje zapoczątkowana czynnikiem inicjującym, spełniającym funkcje z
ródła
zapłonu. Funkcję z
ródła zapłonu mogą spełniać różne postacie energii cieplnej i różne
przemiany energetyczne, których wspólną cechą jest wytworzenie odpowiednio
wysokiej temperatury. y
ródła zapłonu przedstawiono na schemacie nr 1.
Rys 1. y
ródła zapłonu [ 1]
W profilaktyce pożarniczej największy nacisk kładzie się na wyeliminowanie
możliwości zapłonu. Po zapłonie następuję szybkie i trudne do opanowania
rozszerzanie się pożaru, a także często wybuch.
 2
Pożar lub wybuch mogą powstać, gdy zaistnieje czasowa i przestrzenna
zbieżność następujących elementów:
-ð materiaÅ‚u palnego,
-ð czynnika utleniajÄ…cego,
-ð z
ródła zapłonu.
Czynnikami utleniającymi mogą być związki chemiczne zawierające grupy,
chemiczne bogate w tlen (azotanowe, azotynowe, nitrowe, chloranowe itp.) chlorowce
(fluor, chlor, brom), a także siarka. Materiałami palnymi mogą być związki organiczne
lub nieorganiczne, liczne metale i niemetale. Spalaniem jest w tym ujęciu reakcja
wodoru z chlorem, żelaza z siarką lub też reakcja rozkładu materiałów wybuchowych.
Zależnie od postaci materiału palnego spalanie może przebiegać w układzie
homogenicznym (jednorodnym) lub heterogenicznym (niejednorodnym).
Spalanie homogeniczne jest charakterystyczne dla mieszanin gazów i par
cieczy z powietrzem ;tworzy płomień.
Spalanie heterogeniczne przejawia się żarzeniem na powierzchni zetknięcia
się ciała stałego z tlenem (spalanie węgla drzewnego, sadzy, niektórych metali).
W zależności od sposobu wymieszania paliwa z tlenem z powietrza rozróżnia
siÄ™ spalanie: dyfuzyjne, kinetyczne i dyfuzyjno-kinetyczne.
Spalanie dyfuzyjne występuje przy braku wstępnego wymieszania materiału
palnego z powietrzem. W ten sposób spalają się ciała stałe, ciecze parujące ze swej
powierzchni i czyste gazy wypływające z przewodu. Spalanie dyfuzyjne można na
ogół łatwo przerwać, zwłaszcza w początkowej fazie pożaru.
Spalanie kinetyczne występuje w homogenicznej mieszaninie gazu lub pary
cieczy z powietrzem bÄ…dz
w pseudohomogenicznej zawiesinie ciała stałego lub cieczy
w powietrzu (np. pyły, mgły).Przerwanie spalania kinetycznego jest trudne, a często
wprost niemożliwe.
Pożar charakteryzuje się tym, że proces spalania przestaje być kontrolowany
w czasie i przestrzeni, stwarzając zagrożenie dla człowieka i środowiska oraz
powodując straty materialne. Przyczyną gwałtownego rozwoju pożaru może być
wzrost wydzielania i rozprzestrzeniania się palnych par i gazów np. wskutek
promieniowania cieplnego lub ruchu atmosfery.
Dym jest jednym z produktów spalania. Składa się z zawieszonych w gazach
powstających w czasie pożaru cząsteczek ciekłych (węglowodory) i stałych
(sadza).Powstawaniu dymu sprzyja niedobór tlenu w czasie spalania. Dym ogranicza
widoczność i w znacznym stopniu utrudnia akcję ratowniczą.
Wybuch jest gwałtowną reakcją chemiczną pomiędzy utleniaczem i paliwem,
której obok płomienia towarzyszy fala ciśnieniowa powodująca zniszczenia. Fali
ciśnieniowej odbitej towarzyszy również efekt akustyczny.
Minimalna energia zapłonu (MEZ) jest najmniejszą energią, przy której
następuje zapłon mieszaniny palnej. Wartość (MEZ) określana jest w optymalnych
warunkach, tzn. przy najbardziej podatnym na zapłon składzie mieszaniny, a także
określonych warunkach początkowych ciśnienia i temperatury oraz geometrii układu.
Znajomość MEZ pozwala na ocenę zagrożenia analizowanego obszaru ze względu na
obecne tam z
ródła zapłonu.
 3
Granice wybuchowości określają zakres składu mieszaniny palnej (stężenia
paliwa i utleniacza w mieszaninie), przy których w obecności z
ródła zapłonu następuje
spalanie wybuchu w mieszaninie.
W przypadku mieszanin gazów palnych czy par z powietrzem w pewnym
zakresie stężeń zależnym od rodzaju gazu i pary powstaje mieszanina wybuchowa.
Zakres ten określamy dolną (DGW) i górną granicą wybuchowości (GGW). Stężenie
skÅ‚adnika palnego wyraża siÄ™ w procentach objÄ™toÅ›ciowych[% obj.] lub [g×ðm-3]
mieszaniny.
Wybuch cieplny powstaje na skutek egzotermicznych reakcji chemicznych lub
cieplnej niestabilności substancji, jeśli ilość wytwarzanego ciepła przewyższa ilość
ciepła oddawanego do otoczenia. Wybuchy cieplne mogą powstawać w trakcie
prowadzenia procesów chemicznych np. polimeryzacji, nitrowania, sulfonowania ale
także podczas procesów fizycznych np. mielenia, suszenia, transportu czy
magazynowania.
Toksyczne produkty spalania stanowią największe zagrożenie dla zdrowia
i życia ludzi, i według statystyk stanowią najczęstszą przyczynę zgonów w czasie
pożarów. Następnym czynnikiem zagrażającym człowiekowi jest promieniowanie
cieplne. Fala ciśnieniowa powoduje głównie zniszczenia mechaniczne. Bezpośrednie
zagrożenie dla ludzi pojawia się przy nadciśniniu od 2 do 3 barów.
Fala ciśnieniowa stanowi zagrożenie pośrednie poprzez uszkodzenie odłamkami
generowanymi wskutek uszkodzeń instalacji i konstrukcji.
Wybuch materiałów stałych w formie pyłów charakteryzuje się zmniejszona
energią zapłonu i dużą szybkością spalania, a co za tym idzie szybkością wydzielania
ciepła i szybkością narastania ciśnienia. Najczęściej wybuchom ulegają: naturalne
materiały organiczne (pył drzewny, pyły zbożowe), syntetyczne materiały organiczne
(pyły tworzyw), pył węglowy i pyły metali (aluminium, cynk, żelazo etc.).
Wybuchy pyłów przebiegają z dużą szybkością i mogą przenosić się na znaczne
przestrzenie w związku z pobudzeniem/uniesieniem pyłów osiadłych na zewnątrz
urządzeń.
Zagrożenie pożarem i wybuchem ze względu na wyładowania elektrostatyczne
związane jest głównie z procesami, w których następuje zamiana energii mechanicznej
na elektryczną wskutek tarcia np. rozdrabnianie, mieszanie, transport ciał stałych
i cieczy.
Istnieje podział na następujące grupy pożarów[5]:
Grupa A  pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, spalaniu których
towarzyszy powstawanie żaru (drewno, papier, węgiel, tworzywa
sztuczne);
Grupa B  pożary cieczy i ciał stałych ulegających stopieniu (paliwa ciekłe,
rozpuszczalniki, tłuszcze, parafiny);
Grupa C  pożary gazów ( metan, wodór, gaz miejski);
Grupa D  pożary metali (magnez, sód, aluminium).
Indeks E oznacza, że urządzenie ( zawarty w nim środek) może być zastosowany
do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem.
 4
Pierwszym działaniem w przypadku pożaru/wybuchu w środowisku pracy musi
być ewakuacja ludzi z zagrożonych obszarów. Inne działania to odcięcie możliwych
z
ródeł zapłonu, obniżenie stężenia palnych par i gazów oraz substancji toksycznych,
jeśli to możliwe odcięcie dopływu paliwa, schłodzenie rozgrzanych elementów
i usunięcie elementów stwarzających zagrożenie, gaszenie pożaru. Działania można
prowadzić równolegle lub kolejno, w zależności od możliwości.
Zgodnie z RozporzÄ…dzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002r w sprawie
kryteriów i sposobu klasyfikowania substancji i preparatów chemicznych ( Dz. U.140,
poz.1172)[2]:
-ð substancje i preparaty o wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ciach wybuchowych (E) sÄ… to ciaÅ‚a staÅ‚e, ciecze
i materiały o konsystencji pasty lub żelu, które w wyniku reakcji egzotermicznej
(również bez udziału tlenu z powietrza) gwałtownie wydzielają gazy oraz takie
materiały, które w określonych warunkach badania detonują, ulegają szybkiej
deflagracji lub wybuchają w trakcie podgrzewania w częściowo zamkniętej
przestrzeni;
-ð substancje i preparaty Å‚atwopalne sÄ… to substancje i preparaty w stanie ciekÅ‚ym
o niskiej temperaturze zapłonu;
-ð substancje i preparaty skrajnie Å‚atwopalne (F+) sÄ… to substancje i preparaty w stanie
ciekłym o wyjątkowo niskiej temperaturze zapłonu i wyjątkowo niskiej
temperaturze wrzenia oraz substancje i preparaty w stanie gazowym, które
w normalnych warunkach ciśnienia i temperatury palą się w kontakcie
z powietrzem;
-ð substancje i preparaty wysoce Å‚atwopalne (F) sÄ… to substancje i preparaty, które
w normalnych warunkach ciśnienia i temperatury, w kontakcie z powietrzem mogą
nagrzewać się i w konsekwencji tego zapalić się bez dostarczenia energii,
substancje i preparaty w stanie stałym, które w wyniku krótkotrwałego kontaktu ze
z
ródłem zapłonu mogą zapalić się i proces palenia się lub tlenia trwa nadal po
usunięciu z
ródła zapłonu; substancje i preparaty w stanie ciekłym temperaturze
bardzo niskiej temperaturze zapłonu; substancje i preparaty, które w kontakcie
z wodÄ… lub wilgotnym powietrzem wydzielajÄ… skrajnie Å‚atwopalne gazy
w niebezpiecznych ilościach.
Materiały są to pierwiastki chemiczne albo związki chemiczne, które
występują w przyrodzie albo są wytwarzane, wyłącznie z materiałami pomocniczymi
potrzebnymi do zagwarantowania stabilności i zanieczyszczeniami uwarunkowanymi
procesem wytwarzania[6].
Preparaty są to mieszanki, mieszaniny, które składają się z dwóch lub większej
liczby materiałów.
Wyroby są to materiały albo preparaty, które przy wytwarzaniu otrzymały
specyficzny kształt, powierzchnię albo formę, które to cechy określają bardziej ich
funkcjonalność , niż ich skład chemiczny jako taki albo w złączonej postaci.
Materiałami niebezpiecznymi są :
1.Niebezpieczne materiały i preparaty, które są wybuchowe, zapalające,
wysokozapalne, Å‚atwopalne, zapalne, bardzo trujÄ…ce, trujÄ…ce, szkodliwe dla zdrowia,
żrące, drażniące, uczulające, rakotwórcze, zagrażające rozrodczości, mutagenne albo
 5
niebezpieczne dla środowiska naturalnego człowieka, względnie posiadają inne,
przewlekłe szkodliwe własności.
2. Materiały, preparaty i wyroby, które są zdolne do eksplozji.
3. Materiały, preparaty i wyroby, z których przy wytwarzaniu albo
zastosowaniu mogą powstawać albo uwalniać się materiały albo preparaty
wymienione w punktach
1 albo 2.
4. Materiały, preparaty i wyroby, które zgodnie z doświadczeniem mogą
przenosić czynniki chorobotwórcze[6].
Materiały, preparaty i wyroby, które są wybuchowe są tak samo materiałami
niebezpiecznymi, pomimo, że nie są oznakowane.
Wyroby tytoniowe i środki kosmetyczne, artykuły spożywcze i dodatki do nich,
pasze, leki, odpady do usuwania oraz zużyte oleje i ścieki nie są poddane według
Rozporządzenia o Materiałach Niebezpiecznych obowiązkowi oznaczania, podlegają
one jednakże przepisom obchodzenia się Rozporządzenia o Materiałach
Niebezpiecznych, ponieważ mogą być również materiałami niebezpiecznymi.
Materiałami niebezpiecznymi mogą być tym samym także preparaty albo
wyroby, które nie są oznakowane, przy zastosowaniu których powstają jednakże
niebezpieczne materiały, albo też mogą się z nich uwalniać.
Przykłady:
- z elektrody spawalniczej powstajÄ… dymy spawalnicze;
- przy szlifowaniu drewna uwalnia się pył drzewny;
- z zawierających rozpuszczalniki środków czyszczących uwalniają się
rozpuszczalniki;
- przy wierceniu w betonowych stropach powstają pyły silikogenne;
- przy pracach naprawczych w obszarach skażonych;
- przy wypalaniu starych powłok lakierniczych powstają produkty pirolizy
(spalania).
Materiałami roboczymi w rozumieniu niniejszych reguł TRGS są wszystkie
pierwiastki i związki, pojedynczo, w mieszaninie, albo jako wyrób tak, jak one
występują w przyrodzie albo w procesach produkcyjnych, niezależnie od tego, czy są
one celowo lub w sposób niezamierzony
- produkowane, albo
- używane w procesie roboczym, stosowane albo uwalniane, albo
- wprowadzane do obrotu.
Zgodnie z RozporzÄ…dzeniem Ministra Gospodarki Dz. U Nr 58, poz. 535 z dnia
9 kwietnia 2002r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych do zakładu
o dużym ryzyku zalicza się zakład, w którym występuje jedna lub więcej substancji
niebezpiecznych w ilości równej lub większej niż określona w załączniku do
rozporządzenia w tabeli 1 lub 2 w kolumnie  Ilość substancji niebezpiecznej
decydująca o zaliczeniu do zakładu o dużym ryzyku .
 6
Tabela 1. Wybrane substancje niebezpieczne [3]
Ilość substancji
Numer
niebezpiecznej decydujÄ…ca o
CAS
zaliczeniu do zakładu o:
Substancje lub grupy
Lp. (Chemical
substancji
Abstract zwiększonym dużym
Service) ryzyku [Mg] ryzyku [Mg]
1 2 3 4 5
1 Azotan amonu 6484-52-2 350 2500
2 Azotan amonu 6484-52-2 1250 5000
3 Pentatlenek arsenu, kwas arsenowy (V)
i/lub jego sole 1 2
4 Tritlenek arsenu, kwas arsenowy (III) i/lub
jego sole 0,1
5 Brom 7726-95-6 20 100
6 Chlor 7782-50-5 10 25
7 Związki niklu w postaci pyłu (tlenek niklu,
ditlenek niklu, tritlenek diniklu, siarczek
niklu, disiarczek niklu) 1
8 Etylenoimina 151-56-4 10 20
9 Fluor 7782-41-4 10 20
10 Formaldehyd (>90%) 50-00-0 5 50
11 Wodór 1333-74-0 5 50
12 Chlorowodór (skroplony gaz) 7647-01-0 25 250
13 Związki ołowioorganiczne 5 50
14 Skrajnie Å‚atwo palne gazy skroplone
(z wyłączeniem skroplonych
węglowodorów lekkich z przerobu ropy
naftowej) i gaz ziemny 50 200
15 Acetylen 74-86-2 5 50
16 Tlenek etylenu 75-21-8 5 50
17 Tlenek propylenu 75-56-9 5 50
18 Metanol 67-56-1 500 5000
19 Tlen 7782-44-7 200 2000
20 Triwodorek arsenu (arsyna) 7784-42-1 0,2 1
21 Triwodorek fosforu (fosfina) 7803-51-2 0,2 1
22 Dichlorek siarki 10545-99-0 1 1
23 Tritlenek siarki 7446-11-9 15 75
24 Polichlorowane dibenzofurany
i polichlorowane dibenzodioksyn
(z wyłączeniem TCDD- 2,3,7,8-
tetrachlorodibenzoparadioksyny),
z uwzględnieniem współczynnika
równoważności F 0,001
25 Produkty destylacji ropy naftowej:
a) benzyny i ciężkie benzyny;
b) nafty (z wyłączeniem paliw do
silników odrzutowych)
c) oleje gazowe ( z wyłączeniem
olejów napędowych do silników
wysokoprężnych, olejów
opałowych i technologicznych
strumieni mieszanin olejów
gazowych) 2500 25000
 7
Tabela 2. Kategorie substancji niebezpiecznych niewymienionych w tabeli 1 [3]
Ilość substancji niebezpiecznej
decydujÄ…ca o zaliczeniu
Kategorie substancji niebezpiecznych do zakładu o:
zwiększonym dużym
ryzyku [Mg] ryzyku [Mg]
1 2 3
1. Substancje bardzo toksyczne, charakteryzowane 5 20
oreśleniem rodzaju zagrożenia :
R26  działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia
drogÄ… oddechowÄ…,
R27 działa bardzo toksycznie w przypadku zetknięcia ze
skórą,
R28  działa bardzo toksycznie w przypadku spożycia
2. Substancje toksyczne, charakteryzowane określeniem 50 200
rodzaju zagrożenia:
R23  działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia
drogÄ… oddechowÄ…
R24 - działa bardzo toksycznie w przypadku zetknięcia ze
skórą,
R25  działa bardzo toksycznie w przypadku spożycia
3. Substancje utleniające, charakteryzowane określeniem 50 200
rodzaju zagrożenia:
R7  może spowodować pożar,
R8  kontakt z materiałami palnymi może spowodować
pożar,
R9  wybucha po zmieszaniu z materiałem łatwo palnym
4. Substancje wybuchowe 50 200
5. Substancje wybuchowe 10 50
R2  zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia
oddziaływania ognia lub innych z
ródeł zapłonu
R3  skrajne zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia,
tarcia lub innych z
ródeł zapłonu
5. Substancje Å‚atwo palne 5000 50000
7a.Wysoce Å‚atwo palne ciecze 50 200
7b.Substancje wysoce Å‚atwo palne 5000 50000
8. Substancje skrajnie Å‚atwo palne 10 50
9 Substancje niebezpieczne dla środowiska, 100 200
charakteryzowane określeniem, rodzaju zagrożenia
R50  działa bardzo toksycznie na organizmy wodne
(z włączeniem R50/53 działa bardzo toksycznie na
organizmy wodne; może wywoływać długo utrzymujące
się zmiany w środowisku wodnym)
R51/53 działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; 200 500
może wywoływać długo utrzymujące się zmiany w
środowisku wodnym
10. Substancje niebezpieczne dla ludzi i środowiska z innych 100 500
względów charakteryzowane określeniem rodzaju
zagrożenia:
R14  reaguje gwałtownie z wodą (włączając w to
R14/15  reaguje gwałtownie z wodą, wyzwalając wysoce
Å‚atwo palne gazy),
R29  w kontakcie z wodÄ… wyzwala toksyczne gazy. 50 200
 8
W przypadku polichlorowanych dibenzofuranów i polichlorowanych
dibenzodioksyn należy posłużyć się masą zastępczą substancji (mz) obliczaną przez
zastosowanie współczynnika równoważności (F) względem 2,3,7,8- TCD) i porównać
jej wartość z ilością podaną w kolumnie 4 lub 5 tabeli 1.
Masę zastępczą oblicza się według następującego wzoru:
mz = mr ·F
gdzie poszczególne symbole oznaczają :
mz - masę zastępczą,
mr - masÄ™ rzeczywistÄ…,
F - współczynnik równoważności dla danej substancji określony w tabeli 3.
Tabela 3. Wartość współczynnika równoważności (F) [3]
Substancja F Substancja F
2,3,7,8-TCDD 1 2,3,7,8-TCDF 0,1
1,2,3,7,8  PeDD 0,5 2,3,4,7,8  PeCDF 0,5
1,2,3,7,8  PeCDF 0,05
1,2,3,4,7,8,- HxCDD 0,1
1,2,3,6,7,8  HxCDD 0,1 1,2,3,4,7,8  HxCDF 0,1
1,2,3,7,8,9  Hx CDD 0,1 1,2,3,7,8,9  HxCDF 0,1
1,2,3,6,7,8  HxCDF 0,1
1,2,3,4,6,7,8  0,01 2,3,4,6,7,8  HxCDF 0,1
HpCDD 0,001 1,2,3,4,6,7,8  0,01
OCDD HpCDF 0,01
1,2,3,4,7,8,9  0,001
HpCDF
OCDF
( Użyte powyżej skróty oznaczają odpowiednio T=tetra, Pe=penta,Hx=heksa, Hp=hepta, O=okta, C=chloro,
DD=dibenzodioksyna, DF=dibenzofuran.Przykładowo HxCDF oznacza heksachlorodibenzofuran)
ObowiÄ…zek opracowania instrukcji bezpieczeÅ„stwa pożarowego wynika z &ð 5
Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 3 listopada 1992 r. w sprawie
ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.
U. Nr 92, poz. 460 z p. zm.)
Stanowi on, że wymagania przeciwpożarowe dotyczące procesów
technologicznych powinny być zawarte w instrukcjach technologiczno-ruchowych,
a dotyczące obiektów użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego 
w instrukcjach bezpieczeństwa pożarowego.
W celu ograniczenia rozmiarów ewentualnego pożaru i możliwości jego
rozprzestrzeniania się, obiekty budowlane dzieli się na strefy pożarowe. Elementy
oddzielania przeciwpożarowego (ściany, stropy) muszą spełniać wysokie wymagania
odporności ogniowej. Dotyczy to również drzwi i bram zamontowanych w ścianach
oddzielania przeciwpożarowego.
Wszystkie elementy składające się na bierne zabezpieczenie przeciwpożarowe
obiektów musza posiadać stosowną aprobatę techniczną (atest) Instytutu Techniki
Budowlanej.
 9
Podstawowym elementem technicznego systemu zabezpieczeń
przeciwpożarowych obiektów jest najczęściej instalacja sygnalizacyjno-alarmowa.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (Dz. U. Nr 92, poz. 460, z p. zm.), wymienia obiekty, w których wymagana
jest instalacja sygnalizacyjno-alarmowa [8].
Najprostsze instalacje mają za zadanie jedynie wykrycie pożaru oraz
powiadomienie służby ochrony obiektu o zaistniałym zagrożeniu.
W przypadku podłączenia instalacji do tzw. monitoringu pożarowego,
wszystkie sygnały z instalacji alarmowej przesyłane są do najbliższej jednostki
ratowniczo-gaśniczej lub Stanowiska Kierowania Państwowej Straży pożarnej.
Prace niebezpieczne pożarowo, nie przewidziane instrukcją technologiczną lub
prowadzone poza wyznaczonym na stałe do tego celu miejscem, jak prace remontowo-
budowlane związane z użyciem otwartego ognia, prowadzone wewnątrz obiektów, na
przyległych do nich terenach oraz placach składowych, a także wszelkie prace
remontowo-budowlane wykonywane w strefach zagrożonych wybuchem, należy
prowadzić w sposób uniemożliwiający powstanie pożaru lub wybuchu.
LITERATURA
1. Uzarczyk A., Zabiegała W.: Charakterystyka czynników szkodliwych
i niebezpiecznych w środowisku pracy. Czynniki chemiczne. Gdańsk. ODDK,
1999.
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002r w sprawie kryteriów i
sposobu klasyfikowania substancji i preparatów chemicznych ( Dz. U nr 140,
poz.1172).
3. RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002r w sprawie
rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się
w zakładzie decyduje o zakwalifikowaniu go do zakładu o zwiększonym
ryzyku albo o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz.
U. Nr 58, poz. 535).
4. Kołodziejczyk E., Kizyn M.:Praktyczny poradnik dla specjalisty BHP.
Warszawa.WEKA, 2001.
5. Mikulski R.:Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku
pracy.Warszawa.CIOP, 1999.
6. Welzbacher U.:Niebezpieczne substancje. Praktyczny poradnik. Warszawa.
WEKA, 2002.
7. Kołodziejczyk E.: Poradnik bhp. Praktyka, prawo, narzędzia. Warszawa.
WEKA, 2002.
8. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 r. w
sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (Dz. U. Nr 92, poz. 460, z p. zm.).