Pieśń świętojańska o sobótce






Jan Kochanowski - "Pieśń świętojańska o sobótce"

Panna XII: "Wsi spokojna, wsi wesoła" - Jan Kochanowski
        BUDOWA UTWORU: Utwór ten jest pochwałą życia na wsi. Wieś jest miejscem, gdzie człowiek może spokojnie i wesoło spędzić czas. Może tam żyć uczciwie "bez wszelakiej lichwy" (lichwa - pożyczenie pieniędzy na bardzo wysoki procent) - dzięki swoim staraniom i zabiegom. Praca na roli daje człowiekowi utrzymanie i dostatek:
"Inszy się ciągną przy dworze
Albo żeglują przez morze,
Gdzie człowieka wicher pędzi
A śmierć bliżej niż na piędzi".

        Może on żyć z dala od królewskiego dworu, gdzie byłby zależny od wielu osób. Tu jest wolny - nie musi szukać niebezpiecznej pracy na morzu, która może skończyć się rychłą śmiercią. Są ludzie, na przykład adwokaci, którzy zarabiają "językiem" i sprzedają swoje porady:
"Najdziesz, kto w płat język dawa
A radę na funt przedawa".

        Człowiek uprawiający ziemię daje utrzymanie sobie, "swojemu plemieniu" i "czeladzi". Zbiera plony swojej pracy:
"Jemu sady obradzają,
Jemu pszczoły miód dawają,
Nań przychodzi z owiec wełna
I zagroda jagnięt pełna".

        Po ciężkim dniu pracy ludzie uprawiający ziemię spotykają się, by śpiewać, bawić się
zagadkami i tańczyć "cenara" czy "gonionego" (tańce staropolskie). Kochanowski rozpoczyna każdy wers zwrotki ósmej tym samym wyrazem:
"Tam już pieśni rozmaite
Tam będą gatki pokryte,
Tam trefne plęsy z ukłony,
Tam cenar [tam] i goniony".

        Taki zabieg poetycki nosi nazwę anafory (powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku wersów i strof. Służy ona tutaj wyliczeniu licznych zalet pobytu na wsi).
        Przyroda jest dla mieszkańca wsi przyjazna i pożyteczna, można tu mile spędzić czas, zająć się ulubionymi rozrywkami, upolować w lesie zwierzynę:
"A gospodarz wziąwszy siatkę
Idzie mrokiem na usadkę
Albo sidła stawia w lesie;
Jednak zawżdy co przyniesie".

        Rzeka dostarcza mu ryb, łowiąc je może słuchać śpiewu ptaków. Pasterz, który pasie stada "siedzi w chłodzie" i pięknie gra na piszczałce "proste pieśni". "Sprzętna gospodyni" zajmuje się przyrządzaniem wieczerzy, wykorzystując produkty pochodzące z własnego gospodarstwa:
"Ona samo bydło liczy,
Kiedy z pola idąc ryczy,
Ona i spuszczać pomoże;
Męża wzmaga, jako może".

        Żona wspomaga swojego męża, wraz z nim tworząc harmonijne, szczęśliwe małżeństwo. "Niedorośli wnukowie" wychowywani są w duchu szacunku wobec ludzi starszych. Pielęgnuje się w nich przymioty duchowe i umiejętność życia w cnocie:
"Wykną przestawać na male,
Wstyd i cnotę chować w cale".

        Są przyzwyczajeni do życia skromnego, pełnego harmonii i dostatku. Wieś opisana przez Jana Kochanowskiego jest miejscem sielankowego życia, gdzie wszyscy są pogodni i szczęśliwi. Mamy tu do czynienia z opisem arkadyjskim (Arkadia - kraina szczęścia).
        Podobnie jak poprzednie pieśni i ta pisana jest wierszem sylabicznym ośmiozgłoskowym, ze
średniówką po 4 sylabie. Sprawia to, że tekst jest bardzo rytmiczny i łatwo można go przystosować do śpiewu:
"Wsi spokojna, wsi wesoła"
---- / ----
4 sylaby średniówka