11/12/2008
Widoki, przekroje i kłady
" Za pomocÄ… rzutowania prostokÄ…tnego uzyskuje siÄ™ widoki
przedmiotu lub rysuje się przekroje, a niekiedy również
kłady.
Grafika inżynierska
" Przy rysowaniu widoków (przekrojów, kładów) należy
zajęcia 3 przestrzegać zasad, które wynikają z doświadczeń, a które
ję przestrzegać zasad, które wynikają z doświadczeń, a które
uwzględniono w normach. Do zasad ogólnych należy:
 Zasada pokazywania przedmiotu na rysunku w jego położeniu
użytkowym lub też w położeniu dogodnym do wykonania rysunku
- widoki, przekroje, kłady
(położenie pionowe lub poziome). Przedmioty, których położenie
użytkowe jest pionowe, a są smukłe, można pokazać w położeniu
- wymiarowanie
poziomym, przy czym podstawa (dolna część przedmiotu) powinna
być umieszczona z prawej strony formatu.
- połączenia
 Zasada najmniejszej liczby rzutów (widoków, przekrojów, kładów).
Liczba rzutów ograniczona jest do minimum koniecznego dla
jednoznacznego pokazania i zwymiarowania narysowanego
przedmiotu.
dr inż. Patryk Wójtowicz
Zasady podstawowe  krawędzie widoczne
Zasady podstawowe  położenie elem.
i niewidoczne
" Nieznaczne pochylenie i nieznaczną zbieżność powierzchni
" Zarysy i krawędzie widoczne przedmiotu na rzucie
(np. w przypadku kształtowników) dopuszcza się przedstawiać
(widok, przekrój, kład) należy rysować linią ciągłą grubą
na rzucie z większym pochyleniem lub zbieżnością
" Zarysy i krawędzie niewidoczne można zaznaczać wtedy,
jeżeli ograniczy to liczbę rzutów, a nie zmniejszy czytelności
" Charakterystyczne (zmienne) położenie jednej z części przedmiotu
rysunku. Takie zarysy i krawędzie należy rysować linią
można pokazać dodatkowo w drugim skrajnym położeniu, a zarys
kreskowÄ… cienkÄ…
tej części rysować linią cienką z długą kreską i dwoma kropkami
1
11/12/2008
Zasady podstawowe - zarysy Linie przenikania
" Zarys innego przedmiotu dla celów orientacyjnych
" Widoczne linie przenikania rzeczywistego należy
można pokazać na rzucie przedmiotu narysowanego linią
rysować linią ciągłą grubą, natomiast gdy zachodzi taka
cienką z długą kreską i dwoma kropkami, a dopuszcza
potrzeba, linie przenikania niewidoczne - liniÄ…
się także linię ciągłą cienką
kreskowÄ… cienkÄ…. Natomiast linie przenikania
teoretycznego, np. łagodne przejścia, należy rysować
linią ciągłą cienką nie dochodzącą do zarysu
Powierzchnie płaskie Powtarzające się elementy
" Powierzchnie płaskie graniastosłupów i ostrosłupów " Powtarzające się elementy przedmiotu, takie same i
czworokątnych oraz powierzchnie płaskie na wałkach występujące wielokrotnie, można narysować tylko jeden
można zaznaczać przekątnymi, liniami ciągłymi cienkimi raz lub pierwszy i ostatni z szeregu powtarzających się
elementów, a pozostałe zaznaczyć w sposób umowny
linią ciągłą cienką oraz podać ich liczbę na półce linii
odniesienia.
2
11/12/2008
Elementy symetryczne Symetria
" Jeżeli powtarzające się elementy są rozmieszczone na " Symetrię przedmiotów należy zaznaczać osią symetrii
okręgu, prostej lub symetrycznie, można narysować tylko rysowaną linią cienką z długą kreską i z kropką. Oś
jeden z nich, a pozostaÅ‚e zaznaczyć osiami. OkrÄ…g lub symetrii powinna być nieco (2÷8 mm) przeciÄ…gniÄ™ta poza
prostą, na których rozmieszczone są elementy, należy zarys przedmiotu.
rysować linią cienką z długą kreską i z kropką.
Półwidok, półprzekrój, ćwierćwidok Urywanie rzutów
" Przedmioty symetryczne względem jednej lub dwóch
" Urywanie rzutów dopuszcza się dla przedmiotów o dużej
płaszczyzn symetrii można przedstawiać jako półwidok,
długości. Urwanie rysuje się linią cienką odręczną lub
półprzekrój lub ćwierćwidok. W takich przypadkach symetria
linią ciągłą zygzakową (maszynowo), która powinna
przedmiotu powinna być zaznaczona przez umieszczenie na
wychodzić poza zarys przedmiotu na długość od 2 do 4
końcach osi symetrii, wystających poza zarys przedmiotu,
dwóch równoległych krótkich kresek, rysowanych linią ciągłą mm
cienkÄ….
półwidok półprzekrój ćwierćwidok linia odręczna linia zygzakowa
3
11/12/2008
Przerywanie rzutów Widok w położenia obróconym
" Przerywanie rzutów przedmiotów długich, co oznacza, " Widok w położeniu obróconym należy oznaczyć
że można skracać przedmioty w rzucie opuszczając ich graficznie, a w przypadkach koniecznych podać kąt
część środkową, a przerwanie rysuje się linią odręczną obrotu. Jeżeli widok pokazany jest w podziałce innej niż
cienką lub linią zygzakową. podstawowe, podziałkę tę należy podać w nawiasie po
oznaczeniu widoku, np. A (5:1).
widok w położeniu obróconym
Widok pomocniczy Widok rozwinięty
" Widok pomocniczy powinien być rzutowany zgodnie z " Widoki rozwinięte można stosować do pokazania
oznaczonym strzałką kierunkiem rzutowania. Widok przedmiotów walcowych, stożkowych i wygiętych,
pomocniczy można przesunąć i obrócić których linie gięcia należy rysować na rozwinięciu linią
cienką z długą kreską i z dwiema kropkami, a nad
rysunkiem umieścić oznaczenie graficzne rozwinięcia
widok pomocniczy
4
11/12/2008
Widok cząstkowy Przekrój
" Widoki cząstkowe dopuszczane są w celu uwidocznienia " Przekrój to rzut przedmiotu po uprzednim
szczegółu przedmiotu, jeśli nie spowoduje to złej wyobrażalnym przecięciu go płaszczyzną (płaszczyznami)
interpretacji rysunku. Widok cząstkowy powinien być przekroju. Przekroje powinny uwidaczniać zarysy figury
wykonany w rzutowaniu metodą pierwszego kąta (E) i powstałej w wyniku przecięcia przedmiotu płaszczyzną
wykonany linią ciągłą grubą oraz połączony z widokiem przekroju oraz wszystkie widoczne zarysy i krawędzie
głównym linią z długą kreską i z kropką przedmiotu leżące za tą płaszczyzną przekroju.
Przekroje Przekroje
" Pole zarysu figury powstałej po przecięciu kreskuje się
liniami ciÄ…gÅ‚ymi cienkimi pochylonymi pod kÄ…tem 45°.
" Przekroje wzdłużne ścian, tarcz, żeber, ramion kół itp.
należy rysować tak, j g y y te elementy znajdowały
y y , jak gdyby y j y
się tuż za płaszczyzną przekroju, dlatego ich się nie
kreskuje.
5
11/12/2008
Przekroje - oznaczenia Przekroje - przykłady
" Położenia płaszczyzny przekroju oraz samego przekroju można nie
oznaczać, jeżeli nie budzi to wątpliwości.
" Jeżeli umiejscowienie płaszczyzny przekroju nie jest jednoznaczne,
należy określić jej położenie linią cienką z długą kreską i z kropką
zakończoną odcinkami linii grubej oraz pokazać kierunek
rzutowania za pomocÄ… strzaÅ‚ek umieszczonych w odlegÅ‚oÅ›ci 2÷3 mm
p Ä… y g
od zewnętrznych końców linii grubej.
" Odcinki linii grubej powinny być umieszczone także w miejscach
załamania płaszczyzny przekroju. Odcinki linii grubej nie powinny
przecinać zarysu przedmiotu. W przypadkach koniecznych
oznaczenie położenia płaszczyzny przekroju dopuszcza się
umieszczać w obszarze rzutu przedmiotu.
" Jeżeli danego przekroju nie można jednoznacznie zidentyfikować z
płaszczyzną przekroju, to płaszczyznę przekroju i przekrój należy
oznaczyć dwiema wielkimi literami. Litery umieszcza się
bezpośrednio przy strzałkach określających kierunek rzutowania.
Oznaczenie przekroju powinno być umieszczone nad odpowiednim
przekrojem
Płaszczyzny przekrojów Płaszczyzny przekrojów
" Płaszczyzny przekrojów mogą stanowić przekrój jedną
płaszczyzną, przekrój dwoma i więcej płaszczyznami
równoległymi lub przekrój dwoma i więcej
płaszczyznami, których rzutem jest linia łamana o kątach
rozwartych. W dwóch ostatnich przypadkach przekrój
należy sprowadzić do jednej płaszczyzny rzutu
przekrój w jednej płaszczyz
nie przekrój w dwóch płaszczyznach
równoległych
6
11/12/2008
Płaszczyzny przekrojów Płaszczyzny przekrojów
" W przypadku gdy przedmioty obrotowe zawierają " Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. przedmioty
równomiernie rozmieszczone szczegóły, które powinny pełne o kształtach obrotowych (kołki, sworznie, wałki,
być przedstawione w przekroju, ale nie są usytuowane w śruby itp.), których oś leży w płaszczyz
nie przekroju,
płaszczyz
nie przekroju, to takie szczegóły można należy rysować w widoku. W widoku należy
przedstawić tak, jakby leżały w płaszczyz
nie przekroju, przedstawiać także inne elementy maszyn pełne lub
przez obracanie ich do płaszczyzny przekroju wydrążone, których kształt nie budzi wątpliwości (np.
wpusty, kliny, nakrętki)
Przekroje - przykłady Przekrój cząstkowy
" Przekrój cząstkowy wykonuje się wtedy, gdy nie ma
potrzeby wykonania całego przekroju przedmiotu lub
półprzekroju. Linie ograniczające przekrój cząstkowy
rysuje się linią odręczną cienką lub zygzakową.
7
11/12/2008
Półprzekrój Kład
" Półprzekrój przedmiotu z półwidokiem można rysować w
" Kład to zarys figury powstałej w wyniku przecięcia
celu uwidocznienia elementów zewnętrznych oraz wydrążenia
przedmiotu tylko jedną płaszczyzną przekroju bez
przedmiotu mającego płaszczyznę symetrii. Półprzekrój
uwidocznienia zarysów i krawędzi przedmiotu leżących
ograniczony jest osiÄ… symetrii.
za tą płaszczyzną przekroju.
" W przypadku pokrywania siÄ™ k d i widocznej przedmiotu z
W dk k i i krawędzi id j d i t
" Różnica pomiędzy kładem a przekrojem jest taka, że w
jego osią symetrii, oś ta nie może oddzielać półwidoku od
kładzie rysuje się tylko krawędzie widoczne w
półprzekroju. Należy wtedy zastosować przekrój cząstkowy
płaszczyz
nie kładu, bez dalszego tła
ograniczony linią cienką odręczną.
Kład miejscowy i przesunięty Rysowanie szczegółu przedmiotu
" Kład miejscowy umieszcza się na widoku przedmiotu, a jego " Powiększony szczegół przedmiotu można ograniczyć
zarys rysuje się linią ciągłą cienką i kreskuje się jego zarys. okręgiem, owalem itp., wykonanym linią ciągłą cienką i
oznaczyć na linii odniesienia wielką literą. Tak
oznaczony szczegół można, jako widok lub przekrój
cząstkowy narysować w zwiększonej podziałce. Nad
cząstkowy, narysować w zwiększonej podziałce Nad
powiększeniem szczegółu przedmiotu należy podać
" Kład przesunięty umieszcza się poza rzutem przedmiotu, a
oznaczenie oraz podziałkę
jego zarys rysuje się linią ciągłą grubą i kreskuje.
8
11/12/2008
Wymiarowanie Rodzaje wymiarów
" Wymiar jest to wartość liczbowa wyrażona w
" Metoda wymiarowania powinna uwzględniać kolejność
określonych jednostkach miary i przedstawiona
wykonywania poszczególnych fragmentów przedmiotu,
graficznie na rysunkach technicznych za pomocÄ… linii,
kolejność operacji obróbczych lub też metodę
symboli i znaków. Można określić następujące rodzaje
sprawdzania poprawności wykonania gotowego
wymiarów:
wymiarów:
przedmiotu, a w tym także jego istotnych wymiarów.
 wymiar funkcjonalny, to wymiar, który jest istotny dla roli
" Odpowiednie wymiarowanie powinno jednoznacznie przedmiotu lub jego części, a także do rozmieszczenia tego
wymiaru ( F"),
określać wielkość całego przedmiotu (wymiary
 wymiar niefunkcjonalny, to wymiar, który nie ma istotnego
gabarytowe) oraz wielkości poszczególnych szczegółów,
wpływu na zadanie wykonywane przez przedmiot ( NF ),
takich jak: otwory, wycięcia, rowki, istotne wymiary
 wymiar pomocniczy, to wymiar podany tylko w celach
powierzchni przedmiotu, które współpracują z innym
informacyjnych; nie ma nic wspólnego z operacjami
technologicznymi lub kontrolnymi i wynika z innych wartości
elementem maszynowym, np. czop wału z otworem
podawanych na rysunku lub w dokumentach zwiÄ…zanych; wymiar
piasty koła zębatego.
pomocniczy podaje siÄ™ w nawiasach ( POM )
Wymiary: funkcjonalne F, niefunkcjonalne
Elementy wymiarowania
NF i pomocnicze (POM)
" Do elementów wymiarowania zalicza się:
 pomocniczÄ… liniÄ™ wymiarowÄ…,
 liniÄ™ wymiarowÄ…,
 liniÄ™ odniesienia,
 znak ograniczenia linii wymiarowej,
znak ograniczenia linii wymiarowej
 liczbÄ™ wymiarowÄ…,
 oznaczenie poczÄ…tku linii wymiarowej.
9
11/12/2008
Wymiarowanie Wymiarowanie
" Wymiar przedstawia siÄ™ za pomocÄ… linii wymiarowej ograniczonej
" Przy wymiarowaniu przedmiotu nie należy
znakami (groty, kreski, kropki), liczby wymiarowej oraz pomocniczych
linii wymiarowych.
wykorzystywać zarysu przedmiotu lub osi symetrii jako
" Zgodnie z wcześniej przyjętymi zasadami linie wymiarowe, pomocnicze
linii wymiarowej, ale można je stosować zamiast
linie wymiarowe i linie odniesienia rysuje się linią ciągłą cienką.
pomocniczej linii wymiarowej, np. linia pomocnicza
" Pomocnicze linie wymiarowe powinny być lekko przeciągnięte poza
odpowiedniÄ… liniÄ™ wymiarowÄ… o okoÅ‚o 2÷3 mm.
będąca przedłużeniem osi symetrii
" Należy rysować je prostopadle do wymiarowanego elementu. W razie
potrzeby można je rysować ukośnie, ale obie pomocnicze linie
wymiarowe powinny być do siebie równoległe.
" Linie wymiarowe rysuje się równolegle do kierunku wymiaru i powinny
być one ciągłe, nawet wtedy, gdy element, którego dotyczy, pokazano
na rysunku jako przerwany.
Wymiarowanie Wymiarowania średnic
" Należy unikać wzajemnego przecinania się linii " Dopuszczalnym przykładem przecinania się linii
wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych. wymiarowych jest sposób wymiarowania średnic
podawanych na okręgach współśrodkowych.
" Odstęp pomiędzy równoległymi liniami wymiarowymi
powinien y jednakowy j y ,
p być j y i nie mniejszy niż 7 mm,
natomiast odstęp pomiędzy linią wymiarową i linią
zarysu nie powinien być mniejszy niż 10 mm.
y
LE! DOBRZE
10
11/12/2008
Wymiarowanie Wymiarowanie
" Elementami zakończenia linii wymiarowej są znaki ograniczenia.
" Normy dopuszczajÄ… urywanie linii wymiarowych w
Używane są dwa rodzaje znaków ograniczających linie wymiarowe, a
odlegÅ‚oÅ›ci 2 ÷ 10 mm po przeciÄ…gniÄ™ciu ich poza Å›rodek mianowicie:
 groty, tworzÄ…ce ostrze z kÄ…tem wierzchoÅ‚kowym od 15° do 90° o dÅ‚ugoÅ›ci nie
okręgu lub oś symetrii, dla przypadków:
mniejszej niż 2,5 mm (najczęściej 4 mm); groty mogą być otwarte,
zamknięte lub zamknięte zaczernione;
 wy ęg
ymiarowania średnic okręgów
 kreski ukoÅ›ne rysowane pod kÄ…tem 45° o dÅ‚ g Å› i co najmniej 3,5 mm.
k ki k Å› d k t 45° dÅ‚ugoÅ›ci j i j 3 5
 wymiarowania przedmiotu symetrycznego, który " Wielkości znaków ograniczenia należy dopasowywać proporcjonalnie
do wielkości arkusza, na którym umieszczony jest wymiarowany
przedstawiony jest w półwidoku lub w półprzekroju
element tak, aby zapewniały najlepszą czytelność rysunku.
" Norma zaleca stosowanie na jednym rysunku tylko jednego
rodzaju znaku ograniczenia.
" Jeżeli na wspólnej linii wymiarowej brak jest miejscu na groty,
można je zastąpić kreskami lub kropkami, z wyjątkiem skrajnych.
wymiarowanie
wymiarowanie średnic wymiarowanie przedmiotu
przedmiotu w
okręgów w półwidoku
półprzekroju
Liczby wymiarowe Wymiarowanie
" Liczby wymiarowe występujące na jednym formacie
" Wymiary liniowe należy podawać w milimetrach bez
rysunkowym powinny być pisane pismem technicznym o takiej
oznaczenia jednostki miary, tzn. mm.
samej wysokości, co najmniej 3,5 mm. Na dużych formatach
wysokość ta powinna być dostosowana do grubości linii " Wymiary kątowe podaje się w stopniach, minutach i
rysunkowych.
sekundach z oznaczeniami jednostki miary, np. 30°, 22°
" Liczby wymiarowe nie mogą być przecięte żadnymi liniami,
" Liczby wymiarowe nie mogą być przecięte żadnymi liniami
32' 30" lub też 0°0'30".
32 30 lub też 0 030
dlatego w przypadku konieczności umieszczenia liczby
" Jeżeli konieczne jest podanie wymiaru w innych
wymiarowej w miejscu, na którym są linie, linie te należy
jednostkach niż milimetry, to za liczbą wymiarową
przerywać.
umieszcza siÄ™ oznaczenie jednostki miary, np. 3" przy
wymiarowaniu gwintów calowych.
" Często przy liczbach wymiarowych występują znaki
wymiarowe. Ich stosowanie ma na celu poprawÄ™
czytelności rysunku i łatwiejszą identyfikację kształtu.
Używane są następujące rodzaje znaków
11
11/12/2008
Znaki wymiarowe Metody wymiarowania
" Na rysunku dopuszczalne sÄ… dwie metody umieszczania
liczb wymiarowych. Przy opisywaniu wymiarów na
jednym arkuszu można stosować tylko jedną z
przyjętych niżej wymienionych metod.
Zasady umieszczania liczb
Metoda pierwsza wymiarowania
wymiarowych w I metodzie
" W metodzie pierwszej liczby wymiarowe należy umieszczać
równolegle do odpowiadających im linii wymiarowych i
najlepiej w pobliżu ich środka i nad nimi w odległości około
1,5 mm.
" Liczby wymiarowe należy podawać zawsze w taki sposób, aby
można je było czytać od dołu (tzn z kierunku od tabliczki
można je było czytać od dołu (tzn. z kierunku od tabliczki
rysunkowej) lub od prawej strony (przy normalnym ułożeniu
arkusza z prawidłowo umieszczoną tabliczką rysunkową).
" Należy unikać umieszczania liczb wymiarowych na obszarach
Zasady umieszczania liczb wymiarowych (metoda 1)
trudnych do właściwego ich odczytania.
12
11/12/2008
Metoda druga wymiarowania Zasady porzÄ…dkowe wymiarowania
" Przy wykonywaniu rysunków technicznych powinny być przestrzegane
" W metodzie drugiej liczby wymiarowe podawane sÄ… w
następujące podstawowe zasady porządkowe:
 zasada pełnej informacji rysunkowej, co oznacza, że na rysunku należy podać bezpośrednio
taki sposób, że można je czytać patrząc tylko od dołu
wszystkie informacje wymiarowe niezbędne do pełnego opisu przedmiotu lub jego elementu
składowego.
arkusza rysunkowego (tzn. z kierunku od tabliczki
 zasada nie powtarzania wymiarów, co oznacza, że nie należy podawać tego samego
wymiaru przedmiotu więcej niż jeden raz, bez względu na liczbę rzutów i formatów
rysunkowej). Linie wymiarowe nie będące poziomymi
ysunkowych, y przedmiot j przedstawiony,
ry y , na których ten p jest p y,
 zasada przejrzystości wymiarowania oznacza, że zaleca się wymiarowanie tych rzutów w
przerywa się, najlepiej w pobliżu środka, a w powstałą
postaci widoku lub przekroju, na których wymiarowane elementy przedmiotu występują
najwyraz
niej.
przerwÄ™ wstawia siÄ™ liczbÄ™ wymiarowÄ….
" Korzystniej wymiarować na przekroju, a nie na widoku. W przypadku
przedmiotów o kształtach obrotowych wymiarować rzuty w płaszczyz
nie
równoległej do ich osi, a nie w płaszczyz
nie do niej prostopadłej.
" Powinno się unikać wymiarowania niewidocznych zarysów i powierzchni
przedmiotu (rysowanych liniami cienkimi kreskowymi.
Zasady umieszczania liczb wymiarowych (metoda 2)
Zasady porzÄ…dkowe wymiarowania Zasady porzÄ…dkowe wymiarowania
 zasada jednakowej jednostki miary oznacza, że na jednym  zasada grupowania wymiarów oznacza, że wymiary dotyczące
rysunku powinna być stosowana taka sama jednostka miary (w jednego elementu przedmiotu, np. rowka, występu, a także
rysunku maszynowym - milimetry) dla wszystkich wymiarów, ale wymiary zewnętrznych i wewnętrznych powierzchni umieszczone
bez podawania symbolu tej jednostki, na jednym rzucie powinny być zgrupowane. Wymiary powinny
być umieszczone na tych rzutach ( , p j ,
y y (widokach, przekrojach,
 zasada otwartego łańcucha wymiarowego oznacza, że w
zasada otwartego łańcucha wymiarowego oznacza, że w
kładach), na których dane zarysy przedmiotu są najwyraz
niej
każdym łańcuchu wymiarowym przedmiotu należy pomijać jeden
pokazane.
z mniej istotnych wymiarów przyjęty jako wypadkowy, np. jeden
z wymiarów łańcucha wymiarowego (rys. 4. Ba). W przypadku
konieczności podawania wymiaru wypadkowego należy traktować
go jako wymiar pomocniczy i umieścić go w nawiasie
13
11/12/2008
Wymiarowanie - przykłady Wymiarowanie w układzie szeregowym
" Wymiarowanie w układzie szeregowym wymiarów polega na podawaniu
kolejnych wymiarów, jeden za drugim. Ten zespół wymiarów (ogniw łańcucha)
tworzy łańcuch wymiarowy przedmiotu.
" Zaleca siÄ™ stosowanie tego typu wymiarowania tylko wtedy, gdy ewentualne
nagromadzenie tolerancji nie wpłynie na wymagania funkcjonalne i
technologiczne części.
" Ten sposób wymiarowania należy także stosować, gdy istotne są dokładne
Ten sposób wymiarowania należy także stosować, gdy istotne są dokładne
długości poszczególnych sąsiednich elementów geometrycznych przedmiotu lub
dokładności ich wzajemnego położenia.
" Zgodnie z zasadą otwartego łańcucha wymiarowego w każdym łańcuchu
wymiarowym przedmiotu należy pominąć jeden z wymiarów przyjęty jako
wypadkowy. Zazwyczaj wymiar całkowitej długości przedmiotu jest potrzebny.
W przypadku konieczności podawania wymiaru wypadkowego należy traktować
go jako wymiar pomocniczy, a wartość wymiaru podać w nawiasie okrągłym.
Wymiarowanie w układzie równoległym
Zasady wymiarowania
(od baz wymiarowych)
" Wymiarowanie w układzie równoległym wymiarów polega na
" Zasada wymiarowania od baz konstrukcyjnych polega na
podawaniu wymiarów od jednej bazy wymiarowej.
podawaniu wymiarów, które mają bezpośredni związek z
" Ten rodzaj wymiarowania stosowany jest wówczas, gdy kilka
działaniem oraz z montażem współpracujących części,
wymiarów w tym samym kierunku rozpoczyna się od
np. wymiary mające wpływ na położenie części w
wspólnego punktu.
wspólnego punktu.
zespole, na wymagane luzy, wciski itp.
" BazÄ… wymiarowÄ… jest element geometryczny przedmiotu
(płaszczyzna, linia, punkt), względem którego określa się " Zasada wymiarowania od baz obróbkowych polega na
położenie innych elementów geometrycznych przedmiotu. W
podawaniu wymiarów uwzględniających przewidywany
zależności od potrzeb przedmiot można wymiarować od baz
przebieg obróbki przedmiotu.
konstrukcyjnych, baz obróbkowych lub baz pomiarowych
" Zasada wymiarowania od baz pomiarowych polega na
tym, że za bazy wymiarowe należy przyjmować elementy
geometryczne przedmiotu do przewidywanego sposobu
pomiaru przedmiotu.
14
11/12/2008
Zasady wymiarowania Wymiarowanie w układzie mieszanym
" Wymiarowanie w układzie mieszanym wymiarów jest
połączeniem sposobów wymiarowania w układach szeregowym
i równoległym.
" Sposób w układzie mieszanym jest sposobem niejako
naturalnym, a zarazem logicznym, stąd jest ól i
t l l i t d j t on szczególnie
Wymiarowanie od baz konstrukcyjnych
często stosowany w procesie nauczania rysunku technicznego.
Wymiarowanie od baz obróbkowych
" Sposób ten stosowany bywa także do wykonywania rysunków
ofertowych przeznaczonych do publikacji, katalogów itp.
Wymiarowanie od baz obróbkowych
Wymiarowanie przedmiotu od baz rzeczywistych
Wymiarowanie promieni łuków okręgów
oraz przedmiotów symetrycznych
" Linię wymiarową promienia łuku okręgu należy prowadzić od jego
" Wymiarowanie przedmiotu od baz rzeczywistych
środka krzywizny (punktu, z którego został zatoczony) do łuku i
stosowane jest zazwyczaj, gdy przedmiot ma być zakańczać grotem.
" W przypadku gdy położenie środka krzywizny łuku powinno być
wytwarzany seryjnie lub masowo zastępując
zwymiarowane, środek ten powinien być zaznaczony
wymiarowanie od baz wyobrażalnych.
" Jeżeli środek łuku znajduje się poza granicami miejsca na arkuszu
będącego w dyspozycji, linię wymiarową promienia należy załamać lub
ć
" Wymiarowanie elementów przedmiotu powtarzających
przerwać.
się po obu stronach płaszczyzny symetrii należy podawać " Jeżeli wymiar promienia można wyprowadzić z innych wymiarów, należy
go oznaczyć linią wymiarową z grotem i znakiem wymiarowym R bez
jeden raz, grupujÄ…c wymiary po jednej stronie.
podania liczby wymiarowej.
" Linie wymiarowe małych promieni łuków okręgów należy prowadzić w
kierunku środka krzywizny łuku i ograniczać grotem od wewnętrznej lub
zewnętrznej strony łuku.
" LiczbÄ™ wymiarowÄ… poprzedza siÄ™ oznaczeniem R.
Wymiarowanie od baz rzeczywistych Wymiarowanie przedmiotów
symetrycznych
15
11/12/2008
Wymiarowanie otworów (krzywizn Wymiarowanie krzywizny powierzchni
powierzchni walcowej) kulistych
" Krzywiznę powierzchni walcowej, stanowiącą otwór przedstawiony w
" Krzywizny powierzchni kulistych można wymiarować,
rzucie na płaszczyznę równoległą do osi symetrii, należy wymiarować,
podając promień lub średnicę kuli. Liczbę wymiarową
podając odległość między tworzącymi przeciwległymi, podobnie też
wymiarujemy średnicę walca.
poprzedza siÄ™ oznaczeniami SR lub SÅ‚
" Natomiast przy rzucie na płaszczyznę prostopadła do osi symetrii
należy wymiarować poprzez podanie wymiaru średnicy okręgu.
l ż i ć d i i ś d i k
" W każdym przypadku liczbę wymiarową poprzedza się oznaczeniem ł
" W przypadkach gdy przedstawiane otwory w przyjętej podziałce są małe lub
przedstawiane są w postaci umownej, można wymiarować je w sposób uproszczony
Wymiarowanie kątów, cięciw i łuków Wymiarowanie od krawędzi teoretycznych
" A
uki okręgów można wymiarować podając promień
" W przypadku wymiarowania od krawędzi teoretycznych
krzywizny łuku oraz jeden z następujących wymiarów:
wynikajÄ…cych z przenikania siÄ™ tworzÄ…cych powierzchni
 wymiar kąta wierzchołkowego,
zarysy tych powierzchni należy przedłużać liniami
 wymiar długości cięciwy
cienkimi do punktu przecięcia się, a linie pomocnicze
 wymiar długości łuku
wymiar długości łuku
wymiarowe lekko przedłużać poza powstały punkt
przecięcia tych linii
16
11/12/2008
Wymiarowanie podstaw graniastosłupów
Uproszczenia wymiarowe - wymiarowanie szeregu
powtarzających się jednakowych elementów
prawidłowych
" W przypadku wymiarowania podstaw graniastosłupów
" Wymiarowanie szeregu powtarzajÄ…cych siÄ™
prawidłowych o parzystej liczbie boków należy podać wymiar
jednakowych elementów można upraszczać
odległości przeciwległych boków graniastosłupa.
wymiarując: pierwszy element, odległość między
" Jeżeli płaszczyzny ścian graniastosłupa są prostopadłe do
pierwszym i drugim elementem oraz podając odległość
płaszczyzny rysunku, to wymiar odległości jego przeciwległych
płaszczyzny rysunku, to wymiar odległości jego przeciwległych
między skrajnymi elementami jako iloczyn liczby
boków powinien być także podany nad linią wymiarową.
powtarzających się elementów przez odległość między
" W każdym innym przypadku rzutowania wymiar odległości
przeciwległych boków graniastosłupa powinien być podany nad sąsiednimi elementami, przy czym na pierwszym miejscu
liniÄ… odniesienia.
należy podać liczbę wymiarów
Wymiary przedmiotów symetrycznych i symetrycznie Wymiarowanie grubości lub długości
rozmieszczonych elementów przedmiotów
przedmiotów przedstawionych w jednym rzucie
" Przy wymiarowaniu takich elementów wymiary zaleca się " Jeżeli grubość lub długość przedmiotu nie jest
podawać jeden raz, grupując je wszystkie w miarę przedstawiona na rzucie, można liczbę wymiarową
możliwości w jednym miejscu grubości lub długości podać nad linią odniesienia
poprzedzajÄ…c jÄ… znakiem x
17
11/12/2008
Przykłady najczęstszych błędów
Wymiarowanie ścięć krawędzi
wymiarowania
" ÅšciÄ™cia krawÄ™dzi pod kÄ…tem różnym od 45° można
wymiarować podając wymiary liniowe lub wymiar liniowy
i kÄ…towy
Wymiarowanie Å›cięć krawÄ™dzi przedmiotów pod kÄ…tem 45°
Wymiarowanie Å›cięć krawÄ™dzi przedmiotów pod kÄ…tem różnym od 45°
Zadania Połączenia spawane
" Połączenia spawane należą do połączeń nierozłącznych.
Połączenia te przedstawia się w uproszczeniu, przy
zachowaniu ogólnych zasad rysunkowych co do widoków,
przekrojów oraz wymiarowania, szczególnie przy
wymiarowaniu kształtu przygotowanych brzegów łączonych
elementów do spawania.
elementów do spawania
" A
uki lica spoiny rysuje się linią ciągłą cienką, grań spoiny
linią ciągłą grubą, a niewidoczne lico liniami kreskowymi
cienkimi w postaci łuków.
" W przekroju poprzecznym przedstawianie połączeń
spawanych polega na zaczernienie przekroju spoiny przy
pominięcia linii zarysu wtopienia
Połączenie spawane w widoku Połączenie spawane w przekroju
18
11/12/2008
Połączenie spawane  uproszczenie i
Połączenia spawane  oznaczenia
rysunek umowny
" Ustalenia normalizacyjne zalecajÄ… umowne przedstawianie
połączeń spawanych. Przedstawianie umowne powinno
podawać w sposób jasny niezbędne wskazówki dotyczące
rysowanego złącza, bez zbędnych uwag i bez dodatkowych
rzutów.
" Umowne przedstawienie spoiny zawiera następujące
elementy, oznaczajÄ…ce jednoznacznie jej rodzaj, a
mianowicie:
 umowny znak elementarny spoiny, charakteryzujÄ…cy wykonywane
połączenie spawane, zbliżony kształtem do kształtu samej spoiny,
 znak dodatkowy, charakteryzujący kształt zewnętrznej
powierzchni spoiny (np. kształt płaski, wypukły, wklęsły itd.),
 wymiary,
 oznaczenia uzupełniające stosowane przy wykonywaniu rysunków
wykonawczych.
Przykłady umownych znaków Połączenia spawane  znak odniesienia
elementarnych spoin spoiny
" Kompletne przedstawienie spoiny w sposób umowny, oprócz
wymienionych wcześniej znaków, składa się także z innych
elementów, tworząc tzw. znak odniesienia, a mianowicie:
 linii wskazującej ciągłej cienkiej, doprowadzonej do złącza i
zakończonej grotem strzałki
zakończonej grotem strzałki,
 podwójnej linii odniesienia, zwanej półką odniesienia, składającej
się z dwóch równoległych linii - ciągłej cienkiej i kreskowej
cienkiej, tzw. linii identyfikacyjnej, wymiarów i oznaczeń
umownych.
1 - linia wskazujÄ…ca
2 - półka linii odniesienia
3 - linia identyfikacyjna
4 - umowny znak elementarny
19
11/12/2008
Połączenia spawane - znaki umowne Połączenia spawane - oznaczenia
" Umowny znak elementarny spoiny umieszcza się nad " Linia identyfikacyjna (kreskowa cienka) może być
lub pod półką odniesienia według następujących zasad: rysowana zarówno nad, jak i pod linią ciągłą odniesienia
 znak umieszcza się po stronie ciągłej linii odniesienia, gdy grot
strzałki (linii wskazującej) jest umieszczony po stronie lica
spoiny (spawanie od strony strzałki),
i ( i d t t Å‚ki)
 znak umieszcza siÄ™ po stronie linii identyfikacyjnej (kreskowej
cienkiej), jeżeli lico spoiny jest umieszczone po przeciwnej
" Dla spoin symetrycznych linia identyfikacyjna powinna
stronie strzałki (spawanie od strony przeciwnej w stosunku do
być pomijana.
położenia grota linii wskazującej).
" W przedstawianiu umownym, złącze wykonane spoiną
czołową, pachwinową lub inną rysuje się linią ciągłą
grubą. Do linii tej należy doprowadzić grot linii
wskazujÄ…cej znaku odniesienia spoiny
Przykłady umownego oznaczania spoin Połączenia spawane  wymiar spoiny
" W umownym przedstawianiu połączeń spawanych
wymiary spoiny umieszczane sÄ… na znaku odniesienia,
nad lub pod półką odniesienia w następujący sposób:
 wymiar główny spoiny (2), charakterystyczny dla poprzecznego
przekroju spoiny umieszcza siÄ™ przed umownym znakiem
przekroju spoiny, umieszcza siÄ™ przed umownym znakiem
elementarnym spoiny, po jego lewej stronie,
 wymiar określający długość spoiny (3) umieszcza się za
umownym znakiem elementarnym spoiny, po prawej stronie
znaku.
1 - umowny znak elementarny spoiny,
2 - wymiar główny spoiny (odnoszący się do
przekroju poprzecznego)
3 - wymiar długości spoiny,
4, 5, 6 - znaki dodatkowe dotyczÄ…ce spoiny,
7 - inne dane
20
11/12/2008
Oznaczenia spoin pojedynczych -
Połączenia spawane  wymiarowanie spoin
przykłady
" Dla spoin czołowych wymiarem charakteryzującym przekrój
poprzeczny spoiny jest wymiar minimalnej odległości od
powierzchni części do dna wtopienia, a najczęściej wymiar
ten równy jest grubości cieńszej z łączonych części (blach).
" W przypadku spoin pachwinowych wymiar odnoszÄ…cy siÄ™ do
W przypadku spoin pachwinowych wymiar odnoszÄ…cy siÄ™ do
przekroju poprzecznego spoiny poprzedzony jest literÄ… a lub
literÄ… z, gdzie:
 a - jest największą wysokością trójkąta równoramiennego
wpisanego w przekrój spoiny,
 z - jest długością boku największego trójkąta równoramiennego
wpisanego w przekrój spoiny.
Rysowanie gwintów zewnętrznych i
Połączenia gwintowe
wewnętrznych
" Jednym z najczęściej stosowanych połączeń rozłącznych jest
połączenie gwintowe. Połączenie to jest skojarzeniem
elementu z naciętym gwintem zewnętrznym (śrubą) z
elementem o gwincie wewnętrznym (nakrętką).
" Połączenie gwintowe przedstawia się na rysunku w
uproszczeniu a mianowicie:
uproszczeniu, a mianowicie:
 element z gwintem (śruba, nakrętka, nagwintowany otwór itp.)
zarówno w widokach, jak i w przekrojach rysuje się tak, jak
wyglądał on przed wykonaniem gwintu, tzn. wierzchołki gwintów
(średnica zewnętrzna gwintu zewnętrznego (śruby) oraz średnica
wewnętrzna gwintu wewnętrznego - nakrętki lub nagwintowanego
otworu) rysowane są liniami ciągłymi grubymi,
 gwint, tzn. dno gwintu, zaznacza się: w rzucie na płaszczyznę
równoległą do osi gwintu - cienkimi ciągłymi liniami obrazującymi
dna wrębów gwintów, a w rzucie na płaszczyznę prostopadłą do osi
gwintu - liniÄ… cienkÄ… ciÄ…gÅ‚Ä… stanowiÄ…cÄ… część okrÄ™gu o dÅ‚ugoÅ›ci ¾
obwodu.
element przed wykonaniem gwintu element po wykonaniu gwintu
21
11/12/2008
Rysowanie gwintów zewnętrznych i
Połączenia gwintowe
wewnętrznych
" Granica gwintu określająca jego długość powinna być
zaznaczana linią ciągłą grubą. Natomiast wyjścia gwintu,
Rysowanie
tj. nieefektywna długość gwintu o niepełnym zarysie,
gwintów
wynikajÄ…cym z zastosowanej technologii wykonania, z
zewnętrznych
Ä™ y
wyjątkiem śrub dwustronnych, powinny być
przedstawione za pomocÄ… linii pochylonej cienkiej
ciągłej - Dopuszcza się, jeżeli jest to tylko możliwe,
pomijanie rysowania wyjścia gwintu.
Rysowanie
gwintów
wewnętrznych
Przykłady uproszczonego i umownego
Połączenia gwintowe - uproszczenia
rysowania nakrętek i podkładek
" Jeżeli przeznaczenie rysunku, jego podziałka, stopień
skomplikowania i potrzeby uzasadniajÄ… zmniejszenie
stopnia dokładności pokazywania połączenia
gwintowego, to normy dopuszczajÄ… przedstawianie ich
jako uproszczone lub w przypadku śrub, nakrętek i
jako uproszczone, lub w przypadku śrub nakrętek i
wkrętów, nawet jako umowne.
" Uproszczenia polegajÄ… na pomijaniu rysowania takich
szczegółów, jak zaokrąglenia, ścięcia krawędzi, wyjścia
gwintów, podtoczenia, niepełny zarys gwintu, linie
przenikań, luzy itp.
" Umowne przedstawianie polega na pokazaniu części
złącznych w połączeniu za pomocą umownych symboli
graficznych, rysowanych liniÄ… grubÄ….
22
11/12/2008
Przykłady rysowania połączeń gwintowych Rysowanie połączeń gwintowych
" W rysowaniu połączeń gwintowych stosuje się zasadę, że
gwint zewnętrzny  przeważa" nad gwintem
wewnętrznym, tzn. gwint zewnętrzny na odcinku
połączenia, skojarzenia śruby z nakrętką, zawsze
zasłania gwint wewnętrzny (w otworze).
Rysowanie połączeń gwintowych Połączenia gwintowe - gwinty
" Gwinty wymiaruje siÄ™ przez podanie:
 symbolu oznaczajÄ…cego rodzaj gwintu,
 średnicy nominalnej lub wielkości gwintu, która określana jest jako
średnica wierzchołków gwintu zewnętrznego, tzn. jego średnica
zewnętrzna lub jako średnica dna gwintu wewnętrznego
" Jeżeli istnieje konieczność podaje się także:
" Jeżeli istnieje konieczność, podaje się także:
 skok gwintu w milimetrach, wpisywany po znaku  x ,
 wartość wymiaru długości gwintu, wpisywany także po znaku  x ,
inne oznaczenia, takie jak długość otworu nieprzelotowego,
podziałka gwintu, kierunek i liczba zwojów, gwint jedno- lub
wielozwojowy, długość gwintu w otworze nieprzelotowymi, klasa
tolerancji itd.
23
11/12/2008
Przykłady wymiarowania gwintów Połączenie kołnierzowe
" Gwinty zaleca się wymiarować
w rzucie na płaszczyznę
równoległą do osi, ale
oznaczenie można podać także
w rzucie na płaszczyznę
w rzucie na płaszczyznę
prostopadłą do jego osi.
" Otwory gwintowane można
wymiarować również w sposób
uproszczony (bez linii
wymiarowych), podajÄ…c nad
liniÄ… odniesienia
doprowadzonÄ… do osi otworu
odpowiednie wymiary.
Uproszczenia rysunkowe  połączenia
rurowe
24