Wpływ ambulatoryjnego kontrolowanego treningu kardiologicznego na ciSnienie tętnicze u chorych& 9
PRACE ORYGINALNE
Wpływ ambuIatoryjnego kontroIowanego treningu
kardioIogicznego na ciSnienie tętnicze u chorych
na chorobę niedokrwienną serca i nadciSnienie tętnicze
DARIUSZ KAAKA1, MAAGORZATA SOBIESZCZAŃSKA2, WOJCIECH MARCINIAK3,
ALEKSANDRA POPIELEWICZ-KAUTZ1, LESZEK MARKUSZEWSKI4, ARKADIUSZ CHORĘBAAA1,
JOANNA KORZENIOWSKA3, JACEK JANCZAK3, JERZY ADAMUS3
1 2
Centrum Medycyny i Rehabilitacji Medar we Wrocławiu, Dział Rehabilitacji Kardiologicznej, kierownik: dr med. D. Kałka; Akademia
Medyczna we Wrocławiu, Katedra i Zakład Patofizjologii, kierownik: dr hab. med. W. Pilecki; 3Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie,
4
Klinika Kardiologii CSK MON, kierownik: dr hab. med. J. Adamus; Uniwersytet Medyczny w Aodzi, Klinika Kardiologii Interwencyjnej i
Kardiodiagnostyki, kierownik: dr med. L. Markuszewski
Wpływ ambulatoryjnego kontrolowanego treningu Effect of ambulatory supervised cardiac training on arterial
kardiologicznego na ciSnienie tętnicze u chorych na chorobę hypertension in patients with coronary artery disease and
niedokrwienną serca i nadciSnienie tętnicze arterial hypertension
Kałka D.1, Sobieszczańska M.2, Marciniak W.3, Popielewicz-Kautz A.1, Kałka D.1, Sobieszczańska M.2, Marciniak W.3, Popielewicz-Kautz A.1,
Markuszewski L.4, Chorębała A.1, Korzeniowska J.3, Janczak J.3, Markuszewski L.4, Chorębała A.1, Korzeniowska J.3, Janczak J.3,
Adamus J.3 Adamus J.3
1 1
Centrum Medycyny i Rehabilitacji Medar we Wrocławiu, Dział Re- Medicine and Rehabilitation Center Medar in Wrocław, Poland,
2 2
habilitacji Kardiologicznej; Akademia Medyczna we Wrocławiu, Department of Cardiac Rehabilitation; Medical University of Wro-
Katedra i Zakład Patofizjologii, e-mail: malsobie@poczta.onet.pl; cław, Poland, Chair and Department of Pathophysiology,
3
Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie, Klinika Kardiologii CSK e-mail: malsobie@poczta.onet.pl; 3Military Institute of the Health Servi-
MON; 4Uniwersytet Medyczny w Aodzi, Klinika Kardiologii Interwen- ce in Warsaw, Poland, Department of Cardiology, Central Clinical Ho-
cyjnej i Kardiodiagnostyki spital of the Ministry of National Defence; 4Medical University of Aódx,
Poland, Department of Interventional Cardiology and Cardiodiagnostic
NadciSnienie tętnicze stanowi najczęstszy problem zdrowotny w kra- Arterial hypertension is one of the most common health problems
jach wysoko rozwiniętych. Udowodniono, że długotrwały i systema- occurring in highly developed countries. It was proved that long-term
tyczny wysiłek fizyczny powoduje efekt hipotensyjny. and regular physical activity results in hypotensive effect.
Celem pracy była ocena wpływu szeSciomiesięcznej ambulatoryj- The aim. A goal of the present study was to assess an influence of
nej rehabilitacji kardiologicznej na wartoSć ciSnienia tętniczego u cho- six-month ambulatory cardiac rehabilitation on arterial pressure le-
rych na chorobę niedokrwienną serca i nadciSnienie tętnicze oraz vel in patients with coronary artery disease and hypertension as well
analiza zależnoSci zmian wartoSci ciSnienia od natężenia treningu as analysis of correlation between pressure values alterations and
kardiologicznego. intensity of cardiac training.
Materiał i metody. Badaniami objęto 103 chorych (Srednia wieku Material and methods. A study group comprised 103 patients (mean
61,2ą0,8 lat) na chorobę niedokrwienną serca i nadciSnienie tętni- age: 61.2ą0.8 years) manifesting coronary artery disease accompa-
cze. Grupę kontrolną stanowiło 39 normotensyjnych chorych na cho- nied by arterial hypertension. A control group constituted 39 normo-
robę niedokrwienną serca (Srednia wieku 59,4ą1,3 lat). Obie grupy tensive patients with coronary artery disease (mean age: 59.4ą1.3
różniły się istotnie jedynie wartoScią indeksu masy lewej komory oraz years). The both observed groups differ from each other only with
stosowanym leczeniem farmakologicznym ustalonym co najmniej trzy values of left ventricle mass index and drug regimen established at
miesiące przed rozpoczęciem obserwacji. W trakcie cyklu rehabili- least three months prior to the follow-up onset. During the rehabilita-
tacji nie wprowadzano korekt dawek leków i nie włączano do lecze- tion cycle, no treatment corrections were made and no new prepa-
nia dodatkowych leków hipotensyjnych. Wszystkich pacjentów pod- rations were added. The all patients were enrolled to the six-month
dano szeSciomiesięcznemu programowi rehabilitacji kardiologicznej, cardiac rehabilitation program. The program comprised 45-minute
łączącemu 45-minutowe zajęcia z zastosowaniem ergometrów ro- training with cycle ergometer, three times a week, and generally im-
werowych oraz ćwiczenia w sali gimnastycznej według schematu: proving gym exercises, two times a week. The analyses concerned
trzy dni w tygodniu trening rowerowy oraz dwa dni w tygodniu ćwi- systolic and diastolic pressure values, measured just before each
czenia ogólnousprawniające. Analizowano wartoSć ciSnienia tętni- training (resting pressure) and just after peak exercise interval (peak
czego skurczowego i rozkurczowego mierzonego przed treningiem pressure), at the beginning and at the end of the rehabilitation cycle.
(spoczynkowego) oraz po szczytowym interwale (szczytowego) na At the initial stage, the patient group with hypertension demonstra-
początku okresu obserwacji i po upływie szeSciu miesięcy. WyjScio- ted the higher pressure values (resting and peak), as compared with
wo grupa chorych na nadciSnienie tętnicze charakteryzowała się the control group.
większymi wartoSciami ciSnienia tętniczego zarówno spoczynkowe- Results. Cardiac rehabilitation performed in the examined patients
go, jak i szczytowego w porównaniu z grupą kontrolną. caused a statistically significant reduction of the mean resting pres-
Wyniki. W rezultacie przeprowadzenia cyklu treningów kardiologicz- sure, both systolic (p < 0.01) and diastolic (p < 0.01). As to the mean
nych w badanej grupie chorych nastąpiło istotne statystycznie zmniej- peak pressure in this group, systolic diminished slightly (NS), but
szenie wartoSci Sredniego spoczynkowego ciSnienia skurczowego diastolic was reduced significantly (p < 0.01). In the control group,
(p < 0,01) oraz rozkurczowego (p < 0,01). Rrednia szczytowa war- after six-month rehabilitation the values appeared to be lowered in-
toSć ciSnienia skurczowego uległa nieistotnemu zmmniejszeniu, significantly in relation to systolic and diastolic resting pressure, li-
natomiast Srednia wartoSć szczytowego ciSnienia rozkurczowego kewise diastolic peak pressure, and contrarily systolic peak pressu-
zmniejszyła się znacząco (p < 0,01). W grupie kontrolnej po szeSciu re increased slightly. Assessing an interrelation between the final
miesiącach rehabilitacji doszło do nieistotnego statystycznie zmniej- outcome of the rehabilitation program, expressed as delta of arterial
10 D. Kałka i wsp.
szenia Srednich wartoSci spoczynkowego ciSnienia tętniczego skur- pressure, and terminal training workload and delta of training wor-
czowego i rozkurczowego oraz Srednich wartoSci szczytowego ci- kload, only for delta of systolic pressure and final training workload,
Snienia rozkurczowego, a także do nieistotnego zwiększenia Sred- a positive correlation of statistical significance was found out, which
nich wartoSci szczytowego ciSnienia skurczowego. Oceniając za- is considered an implication of physiological reaction against an in-
leżnoSć końcowego efektu rehabilitacji, mierzonego jako delta ci- crease of training workload.
Snienia tętniczego, od pracy treningu końcowego oraz delty pracy Conclusions. Long-term and regular cardiac training induced the
treningu, jedynie w zakresie delty ciSnienia skurczowego i pracy tre- larger alterations of pressure values in the patients with hyperten-
ningu końcowego uzyskano istotną statystycznie dodatnią korelację sion, as compared with the normotensive patients. A positive effect
między tymi parametrami, będącą wynikiem fizjologicznej reakcji na of cardiac rehabilitation on arterial pressure level in the hypertensi-
zwiększenie obciążenia podczas treningu. ve patients was found to be independent of the training intensity.
Wnioski. Długoterminowy i regularny trening kardiologiczny przy-
czynił się do większych zmian wartoSci Sredniego ciSnienia tętnicze-
go w grupie chorych na nadciSnienie tętnicze w porównaniu z pa-
cjentami normotensyjnymi. Pozytywny wpływ rehabilitacji kardiolo-
gicznej na ciSnienie tętnicze w grupie chorych na nadciSnienie tętni-
cze nie zależał od intensywnoSci treningu.
Słowa kIuczowe: rehabilitacja kardiologiczna, nadciSnienie tętnicze, Key words: cardiac rehabilitation, arterial hypertension, training work
praca treningu
Pol. Merk. Lek., 2007, XXII, 127, 10 Pol. Merk. Lek., 2007, XXII, 127, 10
NadciSnienie tętnicze jest jednym z podstawowych czynni- Do obserwacji zakwalifikowano grupy chorych jednorodne
ków ryzyka zawału mięSnia sercowego, udaru mózgu, nie- pod względem stosowanego leczenia farmakologicznego. Wszy-
wydolnoSci nerek oraz skurczowej i rozkurczowej niewydol- scy pacjenci z grupy badanej przyjmowali >-blokery, ACEI, aspi-
noSci serca. Schorzenie to stanowi najczęstszy problem zdro- rynę i statyny, dodatkowo 18 z nich przyjmowało diuretyki tia-
wotny w krajach wysoko rozwiniętych. Powodem są zmiany zydowe, a 6 blokery kanału wapniowego. Pacjenci z grupy
Srodowiska zewnętrznego, nawyki żywieniowe oraz coraz kontrolnej, ze względu na chorobę podstawową, przyjmowali
mniejsza aktywnoSć fizyczna, która odpowiada także za >-blokery, aspirynę i statyny. Leczenie farmakologiczne było
zwiększenie częstoSci występowania choroby niedokrwien- ustalone i wdrożone minimum trzy miesiące przed włączeniem
nej serca. chorych do obserwacji. W trakcie cyklu rehabilitacji nie wpro-
Najważniejsze następstwa hemodynamiczne długotrwa- wadzono istotnych korekt w farmakoterapii i diecie. Pacjenci
łego, systematycznego wysiłku fizycznego to zmniejszenie wchodzący w skład obu grup nie różnili się pod względem sta-
naczyniowego oporu obwodowego oraz częstoSci rytmu ser- nu klinicznego, okreSlanego przynależnoScią do klasy według
ca. Dodatkowo dochodzi także do zmniejszenia aktywnoSci CCS, oraz parametrami echokardiograficznymi, takimi jak: war-
współczulnej oraz zwiększonego wydzielania przez Sródbło- toSć frakcji wyrzutowej EF [%]: 57,8ą1,4 vs. 56,5ą1,2; wymiar
nek tlenku azotu, mającego nie tylko działanie hipotensyjne, rozkurczowy lewej komory LVEDD [mm]: 53,7ą0,18 vs.
ale również właSciwoSci antyagregacyjne i antyproliferacyj- 54,1ą0,17; indeks masy ciała BMI [kg/m ]): 28,3ą0,4 vs. 27,1ą0,6
ne [1, 5, 9, 12, 14]. oraz wiekiem [lata]: 61,2ą0,8 vs. 59,4ą1,3. Analizowane grupy
Mimo niepodważalnych korzySci wynikających z farmako- chorych różniły się jedynie wartoSciami indeksu masy lewej
logicznego leczenia nadciSnienia tętniczego, pozostaje problem komory: LVIM [g/m ] 99,3ą2,6 vs. 80,4ą6,4 (p < 0,01). Z badań
związany z długoterminowym przyjmowaniem leków hipoten- wykluczono chorych skarżących się na dolegliwoSci bólowe w
syjnych. Wszystkie leki stosowane zgodnie ze standardami klatce piersiowej, które wystąpiły podczas testu wysiłkowego
opartymi na medycynie faktów (evidence based medicine lub ujawniły się podczas treningu, ze xle regulowanym ciSnie-
EBM) mogą powodować objawy niepożądane. Istnienie ciągłej niem tętniczym, istotnymi zaburzeniami rytmu serca, schorze-
dodatniej korelacji między ciSnieniem tętniczym krwi a ryzy- niami układu oddechowego i cukrzycą.
kiem wystąpienia incydentów mózgowo-naczyniowych lub
choroby niedokrwiennej serca jest powodem poszukiwania
innych niż farmakologiczne (powodujące nie tylko działania METODY
niepożądane, ale również często związane z dużymi koszta-
mi) metod zmniejszania wartoSci ciSnienia tętniczego krwi. Wszyscy obserwowani chorzy zostali poddani szeSciomie-
Cele niniejszej pracy były następujące: ocena wpływu sięcznej ambulatoryjnej kontrolowanej rehabilitacji kardiolo-
szeSciomiesięcznej ambulatoryjnej rehabilitacji kardiologicz- gicznej. Stosowano uznane metody diagnostyczne z progra-
nej na wartoSć ciSnienia tętniczego u chorych na przewle- mu rehabilitacji kardiologicznej, opartego na modelu zaleca-
kłą chorobę niedokrwienną serca i nadciSnienie tętnicze oraz nym przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne [10].
analiza zależnoSci stopnia zmian wartoSci ciSnienia tętni- SzeSciomiesięczny cykl ambulatoryjnej kontrolowanej re-
czego od intensywnoSci treningu podczas rehabilitacji kar- habilitacji kardiologicznej łączył trening wytrzymałoSciowy
diologicznej. prowadzony z użyciem cykloergometrów (ERGOLINE, GmbH
CoKG 72457 Bitz, Polska) z treningiem ogólnousprawniają-
cym w sali gimnastycznej, a jeSli warunki meteorologiczne
MATERIAŁ pozwalały na zewnątrz budynku. Trening był poprzedzony
procedurą diagnostyczną, na którą składały się: badanie
Badaniami objęto łącznie 103 chorych (69 mężczyzn i 34 echokardiograficzne (Logic 500, General Electric, USA), test
kobiety) na chorobę niedokrwienną serca i nadciSnienie tęt- wysiłkowy na bieżni ruchomej (Challenger, USA; system EKG
nicze. Rrednia wieku wynosiła 61,2ą0,8 lat. Wskazaniem do Cardio do prób wysiłkowych, Perfekt MD Rozinn Electronics,
rehabilitacji było leczenie inwazyjne (CABG 44 chorych, New York, USA) i 24-godzinna rejestracja EKG metodą Hol-
PTCA 48 chorych) lub przebyta choroba ostry zespół wień- tera (Rozinn Electronics, New York, USA). Zespół prowadzący
cowy (OZW 11 chorych). Grupę kontrolną stanowiło 39 rehabilitację kardiologiczną był przygotowany do udzielania
normotensyjnych chorych (24 mężczyzn i 15 kobiet, Srednia pierwszej pomocy, a w sali treningowej znajdowało się wy-
wieku 59,4ą1,3 lat) na chorobę niedokrwienną serca, leczo- posażenie zgodnie ze standardami prowadzenia resuscyta-
nych inwazyjnie (CABG 15 i PTCA 24). cji krążeniowo-oddechowej.
Wpływ ambulatoryjnego kontrolowanego treningu kardiologicznego na ciSnienie tętnicze u chorych& 11
Sesje treningowe odbywały się pięć razy w tygodniu. Trzy tej samej grupy przed rozpoczęciem cyklu treningów i po ich
razy w tygodniu prowadzono interwałowy trening rowerowy, a zakończeniu oraz między grupą badanych a grupą kontrolną
dwa razy w tygodniu wykonywano ćwiczenia ogólnouspraw- użyto testu t-Studenta. JednorodnoSć wariancji okreSlano za
niające. Obciążenie na rowerach wprowadzano w czteromi- pomocą testu Levene a. Za wartoSć znamienną statystycz-
nutowych interwałach i zwiększano o 10 Watt do połowy cza- nie przyjęto p < 0,05. Korelacje oceniano na podstawie współ-
su trwania treningu, gdy osiągały szczyt, a następnie ulegały czynnika korelacji Pearsona oraz badania jego istotnoSci sta-
redukcji do wartoSci wyjSciowej. Stosowano dwuminutowe tystycznej.
okresy odpoczynku z małym obciążeniem rzędu 10 W. Obcią-
żenie szczytowe w początkowych treningach ustalono na 50%
obciążenia uzyskanego w teScie wysiłkowym. Obciążenia były WYNIKI
zwiększane co 10 treningów na cykloergometrze najwyżej o
10 Watt dla każdego interwału, przy prawidłowej adaptacji W pomiarach wykonanych na początku cyklu treningów w
chorego do wysiłku (ocena subiektywna, zmniejszająca się grupie badanej Srednie ciSnienie spoczynkowe skurczowe
tendencja do przyrostu tętna przy szczytowym wysiłku). wynosiło 116,7ą1,4 mmHg, a rozkurczowe 79,0ą1,1 mmHg,
Maksymalne tętno wysiłkowe zostało ustalone na pozio- natomiast Srednie ciSnienie szczytowe skurczowe 119,0ą1,7
mie 50% rezerwy tętna, obliczonej podczas testu wysiłkowe- mmHg, a rozkurczowe 77,8ą1,1 mmHg. W grupie kontrol-
go na bieżni ruchomej według zmodyfikowanego protokołu nej Srednie spoczynkowe ciSnienie skurczowe wynosiło
Bruce a, ponad wartoSć tętna spoczynkowego. Trening ogól- 110,6ą2,0 mmHg, a rozkurczowe 77,4ą1,5 mmHg, Srednie
nousprawniający obejmował: typowe ćwiczenia oddechowe zaS szczytowe ciSnienie skurczowe 111,4ą2,3 mmHg i roz-
oraz ćwiczenia rozluxniające, rozciągające, równoważne, kurczowe 75,8ą1,7 mmHg.
zręcznoSciowe i oporowe. W trakcie zajęć nie przekraczano Porównanie Srednich wartoSci spoczynkowego oraz szczy-
13-14 poziomu zmęczenia według 15-stopniowej skali Borga towego ciSnienia skurczowego i rozkurczowego, dokonane
(6-20). Podczas treningu na cykloergometrze prowadzono cią- na początku obserwacji w grupie badanej i grupie kontrolnej,
głe monitorowanie częstoSci akcji serca. Ponadto dokonywa- wskazało na większe jego wartoSci w grupie badanej. W przy-
no automatycznego pomiaru ciSnienia tętniczego na początku padku Sredniego ciSnienia skurczowego zarówno spoczyn-
i na końcu każdego interwału. IntensywnoSć ćwiczeń w sali kowego, jak i szczytowego różnica była istotna statystycznie
gimnastycznej była ustalana indywidualnie z uwzględnieniem na poziomie p < 0,05.
ciągłej kontroli częstoSci akcji serca za pomocą monitora Po- W wyniku statystycznej analizy pomiarów wykonanych po
lar S-720i. Pracę podczas treningów, obliczaną jako iloczyn szeSciomiesięcznym cyklu treningów kardiologicznych w gru-
obciążenia i czasu trwania treningu, podawano w kJ. pie badanej zaobserwowano istotne zmniejszenie wartoSci
Analizie poddano uSrednioną wartoSć skurczowego i roz- Sredniego spoczynkowego ciSnienia skurczowego do
kurczowego ciSnienia tętniczego mierzonego automatycznie 105,9ą1,2 mmHg (p < 0,01), a rozkurczowego do 75,4ą1,1
podczas trzech pierwszych i trzech ostatnich treningów na mmHg (p < 0,01). Rrednie szczytowe ciSnienie skurczowe
cykloergometrach przed rozpoczęciem treningu (spoczynko- uległo jedynie nieznacznemu, nieistotnemu statystycznie
we) oraz po szczytowym interwale (szczytowe). zmniejszeniu do wartoSci 118,8 ą1,9 mmHg. Natomiast mie-
Do analizy statystycznej wykorzystano wyniki przedsta- rzone w szczytowym momencie treningu Srednie ciSnienie
wione jako Srednia arytmetyczna oraz standardowy błąd Sred- rozkurczowe uległo istotnemu zmniejszeniu do wartoSci 75,4
niej (SEM). W celu porównania wartoSci Srednich w obrębie ą1,1 mmHg (p < 0,05) (ryc. 1).
140
wartoSci początkowe
wartoSci końcowe
119,0 118,8
116,7
120
113,1
111,4
110,6
106,6
105,9
100
79,0
77,8
77,4
80
75,4 75,4 75,8
74,9
74,3
60
40
20
p < 0,01
p < 0,1
p < 0,05
0
SPSK SPRK SZSK SZRK SPSK SPRK SZSK SZRK
grupa badana (n = 103) grupa kontrolna (n = 39)
Ryc. 1. Porównanie wartoSci [mm Hg] spoczynkowego (SP) i szczytowego (SZ) ciSnienia skurczowego (SK) i rozkurczowego (RK) w grupie badanej i grupie
kontrolnej na początku i na końcu obserwacji
Fig. 1. Comparison of resting (RP) and peak (PP) blood pressure, systolic SP and diastolic DP in examined and control group at the beginning and the end
of observation
12 D. Kałka i wsp.
W grupie kontrolnej nieistotnej statystycznie redukcji ule- w tym aktywnoSci fizycznej, na ciSnienie tętnicze był przed-
gła wartoSć Sredniego spoczynkowego ciSnienia skurczowe- miotem wielu badań klinicznych.
go i rozkurczowego. Rrednie szczytowe wartoSci ciSnienia Wpływ treningu fizycznego o umiarkowanej intensywno-
skurczowego nieistotnie zwiększyły się, a rozkurczowego ule- Sci na wartoSci ciSnienia tętniczego u chorych na nadciSnie-
gły nieznaczącemu zmniejszeniu. Po szeSciu miesiącach nie nie tętnicze badali Kokkinos i wsp. Wykazali oni niezależne
stwierdzono już istotnych statystycznie różnic między grupą od wieku i płci Srednie zmniejszenie wartoSci ciSnienia skur-
badaną a kontrolną w odniesieniu do ocenianych Srednich czowego o 10,5 mmHg, a rozkurczowego o 7,6 mmHg [7].
wartoSci zarówno spoczynkowego, jak i szczytowego ciSnie- Podobnie Ishikawa i wsp. udowodnili wpływ 8-tygodniowych,
nia tętniczego. regularnych, różnorodnych ćwiczeń fizycznych o umiarkowa-
Analizując Srednią wartoSć delt (,) spoczynkowego i nej intensywnoSci na wartoSci ciSnienia u chorych na nadci-
szczytowego ciSnienia skurczowego i rozkurczowego, którą Snienie tętnicze. Grupę 109 chorych podzielono na cztery
obliczano jako różnicę wartoSci końcowych i początkowych, podgrupy, uwzględniając płeć i wiek. Wykazano zmniejsze-
stwierdzono, że dla grupy badanej wartoSć ciSnienia skur- nie wartoSci ciSnienia tętniczego we wszystkich grupach, nie
czowego mierzonego w spoczynku zmniejszyła się Srednio o obserwując takich zmian w 42-osobowej grupie kontrolnej
10,8ą0,8 mmHg, a rozkurczowego o 3,6ą1,0 mmHg. CiSnie- chorych na nadciSnienie tętnicze. Zmniejszenie wartoSci ci-
nie skurczowe w szczytowym punkcie wysiłku zmniejszyło Snienia tętniczego u mężczyzn wyniosło odpowiednio dla ci-
się Srednio jedynie o 0,2ą1,7 mmHg, rozkurczowe zaS o Snienia skurczowego i rozkurczowego: 15/11 mmHg (30-49
2,4ą1,0 mm Hg. W grupie kontrolnej spoczynkowe ciSnienie lat ) i 10/5 mmHg (50-69 lat). W grupie kobiet redukcja warto-
skurczowe uległo zmniejszeniu Srednio o 4,1ą2,6 mmHg, a Sci ciSnienia tętniczego wyniosła odpowiednio 16/14 mmHg
rozkurczowe o 2,5ą2,0 mmHg. Natomiast szczytowe ciSnie- (30-49 lat) i 10/6 w grupie 50-69 lat [6].
nie rozkurczowe uległo redukcji Srednio o 1,6ą1,5 mmHg, W 2002 r. opublikowano metaanalizę 54 randomizowanych
podczas gdy szczytowe ciSnienie skurczowe uległo niewiel- badań przeprowadzonych z udziałem grupy kontrolnej, w któ-
kiemu zwiększeniu Srednio o 1,6ą1,5 mmHg. rych wzięło udział łącznie 2419 osób. Analizowano wpływ tre-
Ocenie poddano także zależnoSć wartoSci delt (,) ci- ningu aerobowego na wartoSci ciSnienia tętniczego u osób bez
Snienia skurczowego i rozkurczowego, mierzonego w spo- nadciSnienia (28 badań) oraz z nadciSnieniem tętniczym (15
czynku i w szczytowym momencie wysiłku, od wielkoSci pra- badań). Wykazano Srednią redukcję ciSnienia skurczowego o
cy treningu końcowego (PTK) oraz delty pracy treningu 3,84 mmHg, a rozkurczowego o 2,58 mmHg [19].
(,PT), obliczanej jako różnica pracy treningu końcowego i Większą skutecznoSć hipotensyjną wysiłku fizycznego
początkowego. Dla zależnoSci , spoczynkowego ciSnienia obserwowano u chorych na nadciSnienie tętnicze niż u osób
skurczowego i PTK korelacja była dodatnia, a współczyn- normotensyjnych. W metaanalizie 39 badań, którymi objęto
nik Pearsona wynosił 0,097. Podobnie dla zależnoSci , spo- chorych na nadciSnienie tętnicze, stwierdzono, że w wyniku
czynkowego ciSnienia skurczowego i ,PT korelacja była trwającego zazwyczaj ponad 10 tygodni treningu fizycznego
dodatnia, a współczynnik Pearsona wynosił 0,045. Oba (marsz, jogging) nastąpiła Srednia redukcja wartoSci ciSnie-
współczynniki nie były istotne statystycznie. Podobnie było nia skurczowego o 13 mmHg, a rozkurczowego o 18 mmHg.
w przypadku spoczynkowego ciSnienia rozkurczowego: Nie wykazano różnic w reakcji hipotensyjnej na wysiłek fi-
pierwsza korelacja była dodatnia, druga zaS ujemna, a zyczny między kobietami i mężczyznami oraz osobami star-
współczynniki przybrały odpowiednio wartoSć 0,002 oraz szymi i młodszymi [15].
0,016 i nie były istotne statystycznie. Także dla szczytowe- Podobne wyniki w dokonanej metaanalizie 36 badań uzy-
go ciSnienia rozkurczowego obie dodatnie korelacje były skał Fagard. Rrednie zmniejszenie wartoSci ciSnienia tętni-
nieistotne statystycznie, a współczynniki wynosiły odpowied- czego (odpowiednio dla ciSnienia skurczowego i rozkurczo-
nio 0,116 i 0,103. Jedynie dla zależnoSci , szczytowego wego) wyniosło 3/3 mmHg u badanych bez nadciSnienia, 6/7
ciSnienia skurczowego i PTK współczynnik Pearsona, opi- mmHg w przypadku chorych na nadciSnienie o wartoSci gra-
sujący dodatnią korelację, był istotny statystycznie (p < 0,05) nicznej i 10/8 mmHg u chorych na nadciSnienie [4].
i wynosił 0,230. Dla zależnoSci między , tego ciSnienia a We wszystkich przytoczonych obserwacjach oraz meta-
,PT współczynnik Pearsona opisywał dodatnią korelację, analizach badań udowodniono hipotensyjny wpływ aktywno-
jednak nieistotną statystycznie. Sci fizycznej, dotyczący zarówno długotrwałego wysiłku fi-
zycznego, będącego podstawową składową rehabilitacji kar-
diologicznej, jak i jednorazowo podjętej aktywnoSci fizycz-
OMÓWIENIE nej. Efekt ten dotyczył osób z nadciSnieniem tętniczym, u
których był zaznaczony wyraxniej, jak również badanych z
W związku z zasięgiem problemu, jakim jest występowanie jego prawidłowymi wartoSciami [4, 6, 15, 19].
nadciSnienia tętniczego i jego powikłań, a który dotyczy całej Także nasze obserwacje wykazały zmiany wartoSci ciSnie-
Swiatowej populacji, w ostatnich latach przeprowadzono wiele nia tętniczego i to zarówno w grupie badanej, jak i w normo-
dużych randomizowanych prób klinicznych, które dały pod- tensyjnej grupie kontrolnej. W grupie chorych na nadciSnie-
stawę do okreSlenia sposobu postępowania z tymi chorymi, nie tętnicze, poddanych szeSciomiesięcznemu treningowi
opierającego się na zasadach EBM. Poza informacjami ukie- kardiologicznemu, nastąpiło zmniejszenie wartoSci spoczyn-
runkowującymi farmakologiczne postępowanie terapeutycz- kowego ciSnienia skurczowego Srednio o 9,25%, spoczyn-
ne, uzyskano także dowody na korzystny wpływ wysiłku na kowego ciSnienia rozkurczowego Srednio o 4,55%, a szczy-
tzw. twarde punkty końcowe, czyli SmiertelnoSć całkowitą oraz towego ciSnienia rozkurczowego Srednio o 3,08%. Niewiel-
SmiertelnoSć naczyniowo-sercową. kiej, bo Srednio o 0,16%, redukcji uległo także szczytowe ci-
Problem ten dotyczy także Polski, gdzie nadciSnienie tęt- Snienie skurczowe. W normotensyjnej grupie kontrolnej ko-
nicze jest powszechnym problem zdrowotnym. Na podsta- rzystny wpływ aktywnoSci fizycznej na ciSnienie tętnicze był
wie badań NATPOL PLUS przeprowadzonych w grupie 3051 wyrażony słabiej. Spoczynkowe ciSnienie skurczowego ule-
osób w wieku 18-93 lat stwierdzono, że nadciSnienie tętni- gło zmniejszeniu Srednio o 3,71%, natomiast rozkurczowe
cze dotyczy 29% mieszkańców Polski w tej grupie wiekowej. Srednio o 3,23%. Niewielkiemu zwiększeniu, Srednio o 1,44%,
SpoSród tych osób 67% ma SwiadomoSć istnienia choroby, uległo szczytowe ciSnienie skurczowe, natomiast szczytowe
lecz zaledwie 12% ogólnej liczby chorych jest leczonych sku- ciSnienie rozkurczowe zmniejszyło się Srednio o 2,11%.
tecznie. Z ogólnej liczby chorych, wynoszącej 8,4 miliona, Podczas analizy fizjologicznej reakcji ciSnienia tętnicze-
stanowi to tylko milion osób leczonych skutecznie [20]. go na wysiłek obserwuje się proporcjonalne do wielkoSci
Ze względu na spodziewane korzySci bez znacznych na- obciążenia zwiększenie wartoSci skurczowego ciSnienia tęt-
kładów finansowych, przy minimalnym zagrożeniu wystąpie- niczego, natomiast wartoSć ciSnienia rozkurczowego wyka-
nia zdarzeń niepożądanych, wpływ modyfikacji stylu życia, zuje tylko nieznaczne zwiększenie, nie zmienia się lub na-
Wpływ ambulatoryjnego kontrolowanego treningu kardiologicznego na ciSnienie tętnicze u chorych& 13
wet zmniejsza [11]. Biorąc to pod uwagę, w połączeniu z osią- na podstawie wyników podanych w piSmiennictwie nie moż-
gniętym w badanej grupie niemalże 68% zwiększeniem pra- na jednoznacznie okreSlić stopnia zmniejszenia ciSnienia tęt-
cy treningu (54,18ą2,77 kJ vs. 90,93ą3,53; p < 0,01), można niczego będącego wynikiem podjęcia regularnej aktywnoSci
się spodziewać znacznego zwiększenia szczytowego ciSnie- fizycznej, stanowiącej jeden z podstawowych elementów skła-
nia skurczowego. Obserwowane przez nas zmniejszenie jego dowych rehabilitacji kardiologicznej. Potwierdza to tezę, że
wartoSci potwierdza poczynione wczeSniej obserwacje o redukcja ciSnienia tętniczego obserwowana w związku z upra-
mniejszej reakcji ciSnienia tętniczego na wysiłek u osób o wianiem ćwiczeń fizycznych zależy od wielu determinant i
większej aktywnoSci fizycznej, co chroni je przed nadmierną jest osobniczo zróżnicowana [7].
reakcją hipertensyjną na wysiłek [8, 15]. ObecnoSć efektu Uwzględniając opublikowane w ostatnich latach wyniki
hipotensyjnego w obu obserwowanych grupach odzwiercie- badań oraz ich metaanaliz, stwierdzono, że leczenie wspo-
dla istnienie aktywowanych przez wysiłek mechanizmów hi- magające nadciSnienia tętniczego w postaci treningu fizycz-
potensyjnych, które są charakterystyczne dla dużej popula- nego, zalecanego w rehabilitacji kardiologicznej, powinno
cji. Natomiast różnice w nasileniu tego procesu są związane trwać 20-60 minut dziennie. Trening należy powtarzać 3-5
zapewne z opisywaną w literaturze zależnoScią między stop- razy w tygodniu, a jego intensywnoSć powinna wynosić 40-
niem redukcji ciSnienia tętniczego a jego wartoScią wyjScio- 70% szczytowego pochłaniania tlenu (VO maks) [16].
wą [5, 17]. Udowodnione powiązanie między długotrwałym zmniej-
Analizując wartoSć ciSnienia spoczynkowego i szczyto- szeniem ciSnienia rozkurczowego o 5-6 mmHg a zmniej-
wego, zwrócono uwagę na stosunkowo niewielką różnicę szeniem o 35-40% liczby udarów i o 20-25% przypadków
między pomiarami dokonanymi w spoczynku i w szczytowym choroby wieńcowej skłania do rozważenia korzySci wynika-
momencie wysiłku. Może to być związane ze stosowanym jących ze skutecznoSci przedstawionej metody leczenia nad-
treningiem interwałowym, gdy obciążenie powodujące zwięk- ciSnienia tętniczego w ramach zintegrowanego postępowa-
szenie ciSnienia tętniczego jest wprowadzane naprzemien- nia terapeutycznego z jednej strony oraz ryzyka wystąpie-
nie z okresami odpoczynku. Niebagatelny wpływ na wartoSć nia objawów niepożądanych, kosztów leczenia oraz dostęp-
ciSnienia tętniczego w badanej grupie oraz na jego zmiany noSci metody z drugiej strony [2]. Należy przy tym uwzględ-
wywołane długotrwałą regularną aktywnoScią fizyczną ma niać fakt, że prawidłowo zaprogramowana aktywnoSć fizycz-
leczenie farmakologiczne. na, uwzględniająca stopień wydolnoSci chorego oraz obec-
W niniejszej pracy nie wykazano istnienia istotnych staty- noSć i nasilenie powikłań narządowych, jest bezpiecznym,
stycznie korelacji między pracą treningu kardiologicznego a relatywnie tanim i efektywnym uzupełnieniem wspomaga-
stopniem redukcji wartoSci spoczynkowego ciSnienia rozkur- jącym leczenie farmakologiczne chorych na nadciSnienie
czowego i skurczowego oraz ciSnienia rozkurczowego w tętnicze.
szczytowym punkcie wysiłku. Jest to zgodne z wczeSniej-
szymi obserwacjami, w wyniku których stwierdzono brak
związku między natężeniem efektu hipotensyjnego a inten- WNIOSKI
sywnoScią aktywnoSci fizycznej. W literaturze nie ma jedno-
znacznych danych o większej skutecznoSci hipotensyjnej: tre- 1. Długoterminowy trening kardiologiczny przyczynił się do
ningu prowadzonego częSciej niż pięć razy w tygodniu, wy- większych zmian Sredniego ciSnienia tętniczego w grupie
dłużania czasu jednego treningu ponad godzinę, a także chorych na nadciSnienie tętnicze w porównaniu z pacjen-
zwiększania jego intensywnoSci powyżej 70% VO maks. Co tami normotensyjnymi.
więcej, zależnoScią podkreSlaną w niektórych pracach jest 2. Dodatni wpływ rehabilitacji kardiologicznej na ciSnienie
nasilony efekt hipotensyjny występujący po treningach o tętnicze w grupie chorych na nadciSnienie tętnicze nie
mniejszej intensywnoSci [3, 5, 17]. zależał od intensywnoSci treningu.
Dodatnia istotna statystycznie korelacja między wielko-
Scią pracy treningu końcowego a deltą ciSnienia skurczowe-
go mierzonego w szczytowym punkcie wysiłku jest reakcją
PIRMIENNICTWO
fizjologiczną. Związana jest ona ze zmniejszeniem całkowi-
tego oporu obwodowego, następującym w wyniku rozsze-
1. Bond V., Stephens Q., Adams R.G. i wsp.: Aerobic exercise attenuates
rzenia tętniczek w pracujących mięSniach i skórze, oraz zwięk- an exaggerated exercise blood pressure response in normotensive young
adult African-American men. Blood Press, 2002, 11(4), 229-234.
szającą się znacznie objętoScią minutową serca. W następ-
2. Collins R., MacMahon S.: Blood pressure, antihypertensive drug treat-
stwie tych zmian ciSnienie tętnicze skurczowe zwiększa się
ment and the risks of stroke and coronary heart disease. Br. Med. Bull.,
proporcjonalnie do wielkoSci obciążenia [13].
1994, 50, 299-321.
Jeżeli chodzi o Srednie wartoSci ciSnienia skurczowego i 3. Fagard R.H.: Exercise characteristics and the blood pressure response
to dynamic physical training. Med. Sci. Sports Exerc., 2001, 33, suppl. 6,
rozkurczowego, zarówno podczas treningu, jak i w spoczyn-
84-92.
ku, w poddanej obserwacji grupie mieSciły się one w katego-
4. Fagard R.H.: Prescription and results of physical activity. J. Cardiovasc.
rii ciSnienia optymalnego według opublikowanego w 2003 r.
Pharmacol., 1995, 25, suppl. 1, 20-27.
siódmego raportu Połączonego Komitetu Narodowego do
5. Halbert J.A., Silagy C.A., Finucane P. i wsp.: The effectiveness of exerci-
se training in lowering blood pressure: a meta-analysis of randomised
spraw Wykrywania, Oceny i Leczenia NadciSnienia Tętnicze-
controlled trials of 4 weeks or longer. J. Hum. Hypertens., 1997, 11(10),
go [18]. Rwiadczy to o dużej skutecznoSci wdrożonego wcze-
641-649.
Sniej postępowania farmakologicznego i dietetycznego. Mimo
6. Ishikawa K., Ohta T., Zhang J. i wsp.: Influence of age and gender on
to regularny, prowadzony przez szeSć miesięcy trening kar- exercise training-induced blood pressure reduction in systemic hyperten-
sion. Am. J. Cardiol., 1999, 84(2), 192-196.
diologiczny, dzięki uruchomieniu dodatkowych mechanizmów
7. Jennings G.L., Deakin G., Korner P. i wsp.: What is the dose-response
hipotensyjnych, przyczynił się do istotnego zmniejszenia war-
relationship between exercise training and blood pressure? Ann. Med.,
toSci ciSnienia tętniczego.
1991, 23, 313-318.
RóżnorodnoSć wyników przedstawianych przez poszcze- 8. Kokkinos P.F., Andreas P.E., Coutoulakis E. i wsp.: Determinants of exer-
cise blood pressure response in normotensive and hypertensive wo-
gólnych autorów, a dotyczących zmniejszania się wartoSci
men: role of cardiorespiratory fitness. J. Cardiopulm. Rehabil., 2002,
ciSnienia tętniczego pod wpływem zwiększenia aktywnoSci
22, 178-182.
fizycznej, jest rezultatem wpływu wielu czynników, przede
9. Kokkinos P.F., Papademetriou V: Exercise and hypertension. Coron. Ar-
wszystkim rodzaju zastosowanego treningu i jego długoSci,
tery Dis., 2000, 11(2), 99-102.
10. Kompleksowa rehabilitacja Kardiologiczna. Stanowisko Komisji ds. Opra-
a przy tym zależy od grupy badanych chorych. Mimo różnic
cowania Standardów Rehabilitacji Kardiologicznej PTK. Folia Cardiol.,
między bezwzględnymi wartoSciami delty ciSnień, ich zwią-
2004, 11, suppl. A, 1-48.
zek z hipotensyjnym efektem aktywnoSci fizycznej jest poda-
11. Miyai N., Arita M., Miyashita K. i wsp.: Antihypertensive effects of aerobic
wany we wszystkich opracowaniach. Jednakże ze wzglę- exercise in middle-aged normotensive men with exaggerated blood pres-
sure response to exercise. Hypertens. Res., 2002, 25(4), 507-514.
du na różnorodnoSć metod oraz badanych grup chorych
14 D. Kałka i wsp.
12. Mottram P.M., Haluska B., Yuda S. i wsp.: Patients with hypertensive 17. Wallace J.P.: Exercise and hypertension. A Clinical Review. Sports Med.,
response to exercise have impared systolic function without diastolic 2003, 33(8), 585-598.
dysfunction or left ventricle hypertrophy. J. Am. Coll. Cardiol., 2004, 43, 18. The seventh report of Joint National Committee on Prevention, Detec-
848-853. tion, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure (JNC VII). JAMA,
13. Nazar K.: CzynnoSć układu krążenia podczas wysiłku. W: Fizjologiczne 2003, 289, 2560-2572.
podstawy wysiłku fizycznego. J. Górski (red.). Wydawnictwo Lekarskie 19. Whelton S.P., Chin A., Xin X. i wsp.: Effect of aerobic exercise on blood
PZWL, Warszawa 2002, s. 225. pressure: a meta-analysis of randomized, controlled trials. Ann. Intern.
14. Pescatello L.S., Franklin B.A., Fagard R. i wsp.: American College of Med., 2002, 2, 136(7), 493-503.
Sports Medicine position stand. Exercise and hypertension. Med. Sci. 20. Zdrojewski T., Szpakowski P., Bandosz P.: Arterial hypertension in Po-
Sports Exerc., 2004, 36(3), 533-553. land 2002. J. Hum. Hypert., 2004, 18(8), 557-562.
15. Petrella R.J.: How effective is exercise training for the treatment of hy-
pertension? Clin. J. Sport Med., 1998, 8(3), 224-231. Otrzymano 29 czerwca 2006 r.
16. Rekomendacje Komisji Profilaktyki Polskiego Towarzystwa Kardiologicz- Adres: Małgorzata Sobieszczańska, Katedra i Zakład Patofizjologii AM we
nego. Profilaktyka choroby niedokrwiennej serca. Kardiol. Pol., 2000, 53, Wrocławiu, 50-368 Wrocław, ul. Marcinkowskiego 1, tel. (0 71) 784 00 60,
suppl. 1, 1-48. faks (0 71) 784 00 61, e-mail: malsobie@poczta.onet.pl
ALERGOLOGIA WSPÓŁCZESNA
pod redakcją: prof. dr. hab. med. Tadeusza Płusy
i prof. dr. hab. med. Kariny Jahnz-Różyk
Aktualne dane dotyczące mechanizmów immunologicznych warunkujących rozpoznanie
i eliminację alergenu.
Wytworzenie tolerancji immunologicznej.
Przebieg zapalenia alergicznego i występowanie reakcji krzyżowych.
Pyłkowica, astma oskrzelowa, alergia na jady owadów błonkoskrzydłych.
Choroby alergiczne skóry i oczu.
Alergia na lateks i leki.
JakoSć życia chorych.
Koszty leczenia chorób alergicznych.
Wydanie albumowe: 240 stron w formacie A4, twarda oprawa, papier kredowy, 105 kolorowych
rycin i 85 zestawień tabelarycznych.
Zamówienia: e-mail: medpress@medpress.com.pl
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Intensywna kontrola ciśnienia tętniczego i stężenia glukozy we krwi chorych na cukrzycę typu 2Leki mające wpływ na ciśnienie krwiwplyw diety eliminac bezmlecznej na odzywienie dzieci do 2 r zWpływ hałasu nisko częstotliwościowego na wybrane funkcje psychiczne człowiekaDostosuj zakład do przepisów prawa pracy Komentarz do ankiety kontrolnej bhp na budowie, 2005 cz1Komentarz do listy kontrolnej BHP na budowieLista kontrolna bhp na budowieWpływ systemów wykrywania włamań na bezpieczeństwo informatyczne instytucjitrening na 10km poczatkujacyWplyw nawyku zucia gumy na stan ukladu stomatognatycznego09 Kontrowersje doktrynalne na wschodzie 3603 Wpływ należnosci w walucie obcej na rachunek bankowywięcej podobnych podstron