BEATA NARÓG,
Katarzyna WrońsKa-zbleWsKa
Kontrola
zwolnień lekarskich
pracowników
Kontrola
zwolnień lekarskich
pracowników
Stan prawny na 1 stycznia 2013 r.
Beata Naróg,
KatarzyNa WrońsKa-zBleWsKa
opracował tomasz KoWalsKi
Zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy, jest obo-
wiązkiem pracodawcy, jeżeli wynika to z przepisów kodeksu pracy,
z przepisów wykonawczych do kodeksu pracy albo z innych prze-
pisów prawa. W takiej sytuacji fakt ten musi zostać uwzględniony
przez pracodawcę przy organizowaniu pracy w firmie.
Wśród możliwych zwolnień, z jakich w okresie pracy zawodowej
pracownik może skorzystać jest zwolnienie lekarskie (czyli zaświad-
czenie o niezdolności do pracy), którego powodem jest choroba pra-
cownika.
Zdarzają się jednak sytuacje, gdy pracownik nadużywa zwolnień
lekarskich lub też, przebywając na takim zwolnieniu, nie korzysta
z niego zgodnie z jego przeznaczeniem. W razie pojawienia się wąt-
pliwości w tym zakresie, pracodawca ma prawo przeprowadzenia
kontroli pracownika przebywającego na zwolnieniu. Jeżeli niepra-
widłowości zostaną potwierdzone, pracodawca może podjąć dalsze
kroki prawne.
Warto jednak pamiętać, że pracodawca nie może samodzielnie pod-
ważać zwolnienia wystawionego przez lekarza. Ustalenie rzeczywi-
stej niezdolności pracownika do pracy należy do kompetencji Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych.
W niniejszej publikacji omówione zostały różnego rodzaju działania
pracowników podejmowane w ramach zwolnień lekarskich, upraw-
nienia osób przeprowadzających kontrole oraz konsekwencje wy-
krycia nieprawidłowości w wykorzystaniu zwolnień.
Zapraszamy do lektury!
2 styczeń 2013
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
Wykorzystywanie zwolnień
lekarskich przez pracowników
Pracodawca, który ma wątpliwości, czy niem związanym z chorobą zakaz
ną, wypad-
pracownik faktycznie jest niezdolny do kiem w drodze do pracy lub z pracy albo wy- wypadek
przy pracy
pracy, nie może samodzielnie podważać padkiem przy pracy, stanem ciąży, a także
zaświadczenia o niezdolności do pracy poddaniem się niezbędnym badaniom lekar-
(zwolnienia lekarskiego) wystawionego skim związanym z zabiegiem pobrania komó-
przez lekarza. Ustalenie rzeczywistej nie- rek, tkanek lub narządów.
zdolności pracownika do pracy należy do
wyłącznych kompetencji Zakładu Ubez- % ZAPAMI
TAJ
pieczeń Społecznych. Niezdolność do pracy uzasadniająca skorzy-
stanie przez pracownika ze świadczeń gwa-
Pracownik może w okresie swojej pracy za- rancyjnych, tj. wynagrodzenia lub zasiłku
wodowej skorzystać ze zwolnienia lekarskiego chorobowego, musi oprócz zakłócenia lub
i fakt ten musi zostać uwzględniony przez pra- zaburzenia normalnych funkcji organizmu,
codawcę w procesie organizowania pracy uniemożliwiać lub utrudnić pracownikowi
w swojej firmie. Choroba pracownika w tym zarobkowanie.
zakresie wiąże się z ryzykiem pracodawcy. Co
do zasady okoliczność przebywania pracowni- Nawiązując stosunek pracy (podpisując
ka na zwolnieniu lekarskim nie może wywoły- umowę o pracę), pracownik zobowiązuje się
wać negatywnych dla niego konsekwencji. świadczyć pracę określonego rodzaju na rzecz
Jednak czasem zdarza się, że pracownicy pracodawcy i pod jego kierownictwem,
nadużywają zwolnień lekarskich lub też, prze- w miejscu i czasie wyznaczonym przez praco-
bywając na zwolnieniu, nie korzystają z niego dawcę. Pracodawca zaś zobowiązuje się za-
zgodnie z jego przeznaczeniem. trudniać pracownika za wynagrodzeniem
W razie pojawienia się wątpliwości, czy (art. 22 ż 1 k.p.). A zatem pracownik zobowią-
zwolnienie lekarskie zostało wystawione za- zuje się do pozostawania w gotowości do pra- gotowość
do pracy
sadnie i zgodnie z przepisami oraz czy pracow- cy w godzinach wyznaczonych przez praco-
nik wykorzystuje je zgodnie z zaleceniami le- dawcę.
karza, pracodawca ma nie tylko prawo, ale Pozostawanie w gotowości do pracy ozna-
i obowiązek przeprowadzenia kontroli takiego cza przejawianie przez pracownika psychofi-
zwolnienia i jeżeli nieprawidłowości potwier- zycznej zdolności do podjęcia i kontynuowa-
dzą się, może podjąć dalsze kroki prawne. nia pracy pod kierownictwem pracodawcy.
Wbrew powszechnemu przekonaniu zwol- Natomiast jeżeli pracownik nie jest w stanie
nienie lekarskie nie jest wyłącznie związane takiej gotowości przejawić z powodu choroby,
z chorobą pracownika, ale z jego niezdolnością wówczas pracodawca nie powinien dopuścić
do wykonywania pracy. Nie każda choroba pracownika do wykonywania pracy, a zwol-
spowoduje niezdolność do pracy na określo- nienie lekarskie (a więc zaświadczenie lekar-
nym stanowisku pracy. Niektóre choroby (np. skie o niezdolności do pracy) usprawiedliwia
katar) w zasadzie nie powodują niezdolności ten brak gotowości. Tym samym chroni pra-
do wykonywania pracy, a tym samym nie dają cownika przed zarzutem nieusprawiedliwio-
podstaw do otrzymania zwolnienia lekarskie- nej nieobecności w pracy w czasie, gdy nie jest
go, chyba że wykonywanie pracy na określo- on w stanie faktycznie wykonywać pracy.
nym stanowisku wymaga tzw. kwalifikacji
zdrowotnych. Będzie tak np. w przypadku osób
wykonujących pracę w gastronomii, przetwór- Wykorzystywanie
stwie spożywczym czy w służbie zdrowia.
zwolnienia lekarskiego
Kolejną również ważną funkcją zwolnienia
Niezdolność do pracy lekarskiego jest usprawiedliwienie niezdolne-
mu do pracy pracownikowi okresu nieobecno-
Niezdolność do pracy nie zawsze jest konse- ści w zakładzie pracy, jak również zapewnie-
kwencją choroby. Jest ona pojęciem szerszym nie mu w tym czasie gwarancyjnego wynagro-
i może być spowodowana także: odosobnie- dzenia. Wynagrodzenie chorobowe ma na
styczeń 2013 3
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
celu zrekompensowanie niemożności zarob-
kowania w tym czasie oraz zapewnienie pra- czasie okres wypowiedzenia wynosiłby
cownikowi środków finansowych na leczenie. dla tego pracownika 1 miesiąc. Okres
Choroba jest główną przyczyną, dla której wypowiedzenia skończyłby się z ostat-
pracownicy korzystają ze zwolnień lekar- nim dniem grudnia br. Pracownik, chcąc
skich, choć w praktyce okazuje się, że nie jest wydłużyć sobie okres wypowiedzenia
ona jedyną przyczyną tych zwolnień. Czasem do 3 miesięcy, poszedł do lekarza i prze-
zdarza się tak, że w trakcie badania lekarskie- konał go o swym złym samopoczuciu,
go pracownicy wyolbrzymiają swoje dolegli- wprowadzając go w błąd co do warun-
wości lub wprowadzają lekarza w błąd co do ków wykonywania pracy. Ze zwolnienia
swojego stanu zdrowia. Dzieje się tak dlatego, powróci do pracy w połowie lutego. Je-
że niektórych symptomów chorobowych nie żeli pracodawca wręczy mu wówczas
da się niczym zbadać, a jedynym miernikiem wypowiedzenie, to skończy się ono
ich natężenia są indywidualne odczucia pa- z końcem maja 2013 r.
cjenta, np. ból głowy, który może występować
z różnym natężeniem od ledwie odczuwalne-
go ucisku po wzmagający się ból migrenowy,
który w zasadzie eliminuje cierpiącego nań Ekwiwalent
pacjenta z życia zawodowego na czas ataku.
za niewykorzystany urlop
Zdarza się i tak, że pracownicy, którzy otrzyma-
Uniknięcie wypowiedzenia li wypowiedzenia, tracą zapał do pracy w okresie
wypowiedzenia i korzystają ze zwolnień lekar-
W praktyce zdarzają się przypadki, że pra- skich. W szczególności problem ten może wystę-
cownik wykorzystuje zwolnienie w innym pować sytuacji, gdy przyczyną wypowiedzenia
celu niż poprawa własnego zdrowia, także było osiąganie niezadowalających pracodawcę
z wielu różnych powodów. Jednym z nich jest wyników pracy, czy też występowały inne przy- wyniki
próba uniknięcia zwolnienia z pracy lub odsu- czyny dotyczące pracownika i przez niego zawi- pracy
nięcie rozwiązania umowy w czasie, np. do nione. Podobna sytuacja może się także zdarzyć,
momentu znalezienia nowej pracy. Nierzadko gdy wysłany w okresie wypowiedzenia na urlop
pracownicy orientują się, że mogą utracić pra- pracownik, zamiast wypoczywać, chce otrzymać
cę i chcąc temu zapobiec lub przynajmniej od- ekwiwalent za niewykorzystany urlop jako dodat-
sunąć to zdarzenie w czasie, właśnie w tym kowe świadczenie pieniężne na koniec pracy.
celu próbują  posłużyć się zwolnieniem le- W trakcie okresu wypowiedzenia pracodawca
karskim, które gwarantuje im ochronę przed ma prawo zobowiązać pracownika do wykorzy-
wypowiedzeniem (natomiast nie chroni przed stania przysługującego mu urlopu wypoczynko-
zwolnieniem z art. 52 k.p., tj. zwolnieniem wego, pracownik natomiast nie może temu zo-
dyscyplinarnym). Takie postępowanie jest bowiązaniu odmówić, choćby dotyczyło ono nie
szczególnie widoczne, jeżeli przyczyna wypo- tylko urlopu zaległego, ale także urlopu za rok
wiedzenia nie dotyczy pracownika. Pracow- bieżący (art. 1671 k.p.). Ekwiwalent za niewyko-
nik może się zorientować, że jego stosunek rzystany urlop natomiast stanowiłby dla pracow-
pracy ustanie w niedługim czasie z uwagi na nika dodatkowe wynagrodzenie, niezależne od
kondycję finansową firmy, planowaną re- wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, odpra-
likwidacja
strukturyzację czy też likwidację etatu lub ca- wy czy odszkodowania za skrócony okres wypo-
etatu
łego działu czy filii. wiedzenia. W czasie gdy pracownik przebywa
na zwolnieniu lekarskim, nie może wykorzystać
urlopu wypoczynkowego, a rozpoczęty urlop
ulega przerwaniu (art. 165 i 166 k.p.). Tym sa-
PrZykład mym za niewykorzystany urlop pracownik
otrzymuje ekwiwalent pieniężny (art. 171 k.p.).
Pracownik jest zatrudniony na podsta-
wie umowy o pracę na czas nieokreślo-
ny. W marcu 2013 r. upłyną 3 lata pracy Załatwienie spraw osobistych
na rzecz tego pracodawcy. W połowie
listopada 2012 r. dowiedział się, że pra- Nierzadko zdarza się tak, że pracownicy pró-
codawca zamierza z końcem miesiąca bują korzystać ze zwolnienia lekarskiego w celu
wręczyć mu wypowiedzenie. W tym załatwienia spraw osobistych w terminie, na
który nie chce zgodzić się pracodawca. W sytu-
4 styczeń 2013
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
acji gdy pracodawca nie chce zwolnić pracowni- Część problemów w zakładzie pracy roz-
ka od pracy lub nie chce udzielić we wskazanym wiąże się z upływem czasu bez potrzeby bez-
przez pracownika terminie urlopu (a urlop na pośredniej ingerencji pracownika. Podobnie
żądanie został już przez pracownika wykorzy- wiele konfliktów zostanie rozwiązanych
stany), pracownicy mogą próbować  używać przez innych bez potrzeby bezpośredniej kon-
zwolnienia lekarskiego jako usprawiedliwienia frontacji z pracownikiem. Natomiast kara po-
dla swojej nieobecności, wymuszając w ten spo- rządkowa nie może zostać zastosowana po
sób na pracodawcy jej usprawiedliwienie. upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się przez
pracownika naruszenia (art. 109 ż 1 k.p.).
PrZykład Jak pracownicy korzystają
ze zwolnień
Jedna z pracownic chciała wyjechać
w okresie wakacji z dziećmi na zorganizo- Celem zwolnienia od pracy na czas niezdol-
wany zagraniczny wypoczynek. Wpłaciła ności do pracy z powodu choroby jest regene-
już zaliczkę. Pracodawca jednak odmówił racja sił pracownika i powrót do zdrowia. Dla-
udzielenia jej w tym czasie urlopu, ponie- tego w trakcie przebywania na zwolnieniu le-
waż pracownica, która miała ją w czasie karskim aktywność pracownika (przede
urlopu zastępować, uległa wypadkowi wszystkim zawodowa) podlega określonym
przy pracy. Nie chcąc stracić zaliczki, pra- ograniczeniom. Co do zasady pracownicy nie
cownica podjęła decyzję o wyjez
dzie wa- powinni w tym czasie podejmować zajęć za-
kacyjnym i przedstawiła pracodawcy na robkowych ani innych czynności grożących
zajęcia
zarobkowe
ten okres zwolnienie lekarskie. pogorszeniem stanu zdrowia.
Podjęcie zatrudnienia
Wydłużenie urlopu
W trakcie zwolnienia lekarskiego pracow-
wypoczynkowego
nik ma obowiązek stosowania się do zaleceń
Czasem zwolnienie może także posłużyć lekarza. Jeżeli więc lekarz stwierdzi niezdol-
jako  przedłużenie urlopu wypoczynkowe- ność do świadczenia pracy, pracownikowi nie
go, kiedy pracownikowi nie przysługuje już wolno podjąć działalności zarobkowej. Zgod-
urlop wypoczynkowy lub gdy chce sobie urlop nie z art. 17 ustawy z 25 czerwca 1999 r.
po prostu wydłużyć. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
Niemały odsetek pracowników wykorzystuje społecznego w razie choroby i macierzyństwa
niekiedy zwolnienia lekarskie w momencie, (Dz.U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 z póz
n. zm.)
gdy pracodawca przesuwa zaplanowany urlop pracownik, który wykonuje w okresie zwol-
(z ważnych przyczyn) lub odwołuje pracowni- nienia lekarskiego pracę zarobkową albo wy-
ka z urlopu, aby nie musieć wracać do pracy. korzystuje zwolnienie niezgodnie z jego prze-
znaczeniem, traci prawo do zasiłku za cały
okres tego zwolnienia. W świetle orzecznic-
Rozwiązanie problemów twa Sądu Najwyższego podjęcie pracy zarob-
kowej polega na podjęciu działań, które sta-
i konfliktów w pracy
nowią nie tylko realizację obowiązków pra-
Znajdą się też i tacy pracownicy, którzy cowniczych, ale i takich, które wynikają z in-
zwolnienie lekarskie będą chcieli wykorzy- nego stosunku prawnego, np. umowy-zlecenia,
stać jako próbę rozwiązania problemów czy pracy  na czarno , jak również prowadze-
w pracy, ucieczkę od wykonania niewygod- nia działalności gospodarczej, i to nawet
nego dla pracownika polecenia pracodawcy wówczas, gdy polega ona na wykonywaniu
polecenie
pracodawcy
(lub przełożonego) bądz
jako próbę rozwią- czynności, które nie obciążają w istotny spo-
zania konfliktu w pracy czy też uchronienia sób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pra-
się przed karą porządkową. Nieakceptowane cownika pozostającego na zwolnieniu lekar-
pod jakimkolwiek względem przez pracow- skim. Podobnie za świadczenie pracy zarob-
nika polecenie służbowe musi zostać wydane kowej zostało uznane wykonywanie czynno-
w trakcie zwolnienia lekarskiego innemu ści nadzorczych i pobieranie z tego tytułu
pracownikowi lub przełożony musi wykonać wynagrodzenia przez członka rady nadzor-
je sam. czej, który został oddelegowany do stałego
styczeń 2013 5
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
indywidualnego wykonywania swoich czyn- Nieprzestrzeganie
ności (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 20
zaleceń lekarskich
stycznia 2005 r. I UK 154/04, OSNP
2005/19/307; z 5 paz
dziernika 2005 r. I UK Zwolnienie będzie wykorzystywane nie-
44/05, OSNP 2006/17 18/279; z 5 kwiet- zgodnie z jego celem, jeżeli pracownik co
nia 2005 r. I UK 370/04, OSNP 2005/21/342). prawda nie podjął działalności zarobkowej,
Należy przy tym zaznaczyć, że adnotacja na ale podejmuje inne działania, które mogą
zwolnieniu lekarskim, iż pracownik  może wpłynąć na pogorszenie jego stanu zdrowia
chodzić , nie oznacza, że takiemu pracowni- i nie stosuje się do zaleceń lekarskich. Przy-
kowi wolno podjąć inną pracę w trakcie zwol- kładem niezgodnego z celem wykorzystywa-
nienia lekarskiego. Zapis ten upoważnia jedy- nia zwolnienia lekarskiego będzie nieprze-
nie pracownika do wykonywania zwykłych strzeganie nakazu leżenia w łóżku. Jednak
czynności życia codziennego, np. poruszania należy brać pod uwagę fakt, że pracownik
się po mieszkaniu, udania się na zabieg czy nawet z adnotacją  chory powinien leżeć , bę-
kontrolę lekarską (por. wyrok Sądu Apelacyj- dzie miał prawo do wykonania czynności, któ-
nego w Katowicach z 12 listopada 2002 r., re są niezbędne dla zaspokojenia jego podsta-
III AUa 3189/01, niepublikowany). wowych potrzeb życiowych (np. wyjście do
Wykonywanie pracy lub prowadzenie innej apteki lub do lekarza, lub przygotowanie so-
działalności w czasie zwolnienia lekarskiego bie posiłku). W przypadku opieki nad chorym
może być zakwalifikowane przez pracodawcę członkiem rodziny pracownik ma prawo wy-
jako ciężkie naruszenie obowiązków przez konywać czynności domowe, które wynikają
pracownika. Będzie tak wówczas, gdy pra- z zastępstwa osoby, nad którą sprawuje opie-
cownik swoim zachowaniem przekreśla cel kę. Pracownik ma także prawo na okres lecze-
zwolnienia lekarskiego, tj. jak najszybszy po- nia wyjechać do rodziny, jednak powinien
wrót do zdrowia i odzyskanie zdolności do wówczas wskazać pracodawcy miejsce swoje-
wykonywania pracy. Sąd Najwyższy wyroku- go pobytu w czasie choroby.
jący w takiej sprawie stanął na stanowisku, że Niezgodnie z celem zwolnienie lekarskie
naruszony zostaje w ten sposób interes praco- może być wykorzystywane wówczas, gdy pra-
dawcy, który polega na gotowości pracownika cownik mimo zakazu lekarza wykonuje pew-
do świadczenia pracy (por. wyrok Sądu Naj- ne prace domowe (np. remont, porządki),
wyższego z 11 czerwca 2003 r., I PK 208/02, prace w ogrodzie, na działce. Jednak należy
niepubikowany). Jak podkreślił Sąd Najwyż- zwrócić uwagę na fakt, że niektóre rodzaje
szy, wykorzystanie zwolnienia lekarskiego niezdolności do pracy (np. uzasadniające
niezdolność
do pracy
niezgodnie z jego przeznaczeniem może zo- otrzymanie zwolnienia od lekarza psychiatry)
stać potraktowane jako naruszenie podstawo- mogą nie wykluczać wykonywania niektó-
wych obowiązków pracowniczych wówczas, rych czynności. Co więcej, wykonywanie nie-
gdy jest oceniane jedynie w relacji między których prac może wręcz stanowić zalecenie
pracodawcą a pracownikiem i nie dotyczy lekarskie w celu odzyskania przez pracowni-
bezpośrednio kwestii nienależnego pobrania ka pełnej sprawności psychofizycznej.
świadczenia świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
z ubezpieczenia
W opisywanym wyroku pracownik przebywa-
społecznego
jący na zwolnieniu lekarskim wykonywał Sprawy osobiste
działalność polegającą na sprzedaży kwiatów.
Lekarz prowadzący, który zeznawał w spra- Czasami w trakcie korzystania ze zwolnień
wie jako świadek, stwierdził, że lekka praca lekarskich pracownicy załatwiają sprawy oso-
fizyczna wykonywana w trakcie zwolnienia biste. Takie działanie jest z reguły kwalifiko-
lekarskiego nie mogła pogorszyć stanu zdro- wane jako sprzeczne z celem zwolnienia i daje
wia pracownika, tym bardziej że lekarz nawet podstawę do rozwiązania umowy o pracę bez
zalecił pracownikowi rekonwalescencję na wypowiedzenia. Jednak pewne wyjątkowe
świeżym powietrzu, po zakończeniu kuracji sytuacje nie będą uznane za działanie nie-
antybiotykowej. zgodne z celem zwolnienia. Na przykład
Natomiast w wyroku z 19 stycznia 1998 r. w wyroku z 2 kwietnia 1998 r. (I PKN 14/98,
(I PKN 486/97, OSNP 1998/23/687) Sąd Naj- OSNP 1999/6/210) Sąd Najwyższy stanął na
wyższy zauważył, że nie będzie stanowiło stanowisku, że udział pracownika we wła-
ciężkiego naruszenia obowiązków pracowni- snym ślubie w czasie zwolnienia lekarskiego
czych wykonywanie w trakcie zwolnienia le- zawierającego adnotację  chory może cho-
karskiego pracy, która nie jest sprzeczna z za- dzić nie koliduje z obowiązkami pracowni-
leceniami lekarza. czymi i nie może być uznany za ciężkie naru-
6 styczeń 2013
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
szenie podstawowych obowiązków pracowni- ciężkim naruszeniem podstawowych obo-
czych w rozumieniu art. 52 ż 1 pkt 1 k.p. wiązków pracowniczych, upoważniającym
pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę
% ZAPAMI
TAJ bez wypowiedzenia w trybie art. 52 ż 1 pkt 1
Nie zawsze niewłaściwe wykorzystywanie k.p.
zwolnień lekarskich będzie stanowiło pod- W innych wyrokach Sąd Najwyższy, zajmu-
stawę do rozwiązania umowy o pracę jąc się kwestią korzystania ze zwolnień lekar-
w trybie dyscyplinarnym. skich przez pracowników, wskazał m.in., że
podjęcie przez pracownika niezdolnego do
Problematyka faktycznego wykorzystywa- pracy wskutek choroby czynności zarobko-
nia zwolnień lekarskich przez pracowników wych sprzecznych ze wskazaniami lekarskimi
była przedmiotem bogatego orzecznictwa nie jest wykonywaniem obowiązku troski
Sądu Najwyższego. Należy zwrócić uwagę, że o dobro zakładu pracy nawet wtedy, gdy pra-
w większości przypadków, które były roz- codawca bez swojej wiedzy i zgody uzyskał
strzygane przez Sąd Najwyższy, sąd stanął na przy okazji korzyść majątkową. Natomiast
stanowisku, że niezgodne z przeznaczeniem przejawem troski pracownika niezdolnego do
wykorzystywanie zwolnień lekarskich stano- pracy wskutek choroby o dobro zakładu pracy
wi ciężkie naruszenie obowiązków pracowni- jest stosowanie się do wskazań lekarskich
czych i może być przyczyną rozwiązania umo- i powstrzymywanie się od wykonywania
wy w trybie art. 52 k.p. Jako przykład tak za- czynności mogących przedłużyć jego nieobec-
rysowanej linii orzeczniczej należy przytoczyć ność w pracy (art. 211 pkt 5 k.p. w zw.
wyrok Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2000 r. z art. 100 ż 2 pkt 3 k.p., por. wyrok Sądu Naj-
(I PKN 120/00, OSNP 2002/15/352), w któ- wyższego z 16 listopada 2000 r., I PKN 44/00,
rym sąd stwierdził, że wyjazd pracownika za OSNP 2002/10/239).
granicę z delegacją resortową w okresie nie- Sąd Najwyższy uznał również, że wyjaśnienie
zdolności do pracy wskutek choroby, bez zgo- przez pracownika, czy w okresie zwolnienia
dy i wiedzy przełożonych oraz upoważnienia z obowiązku wykonywania pracy z powodu cho-
do reprezentowania pracodawcy, stanowi roby przeprowadzał zaleconą przez lekarza ku-
uzasadnioną przyczynę rozwiązania umowy rację, czy też wykorzystywał zwolnienie w in-
o pracę bez wypowiedzenia (art. 52 ż 1 pkt 1 nym celu  niezależnie od tego, czy sprzyjającym
k.p.). Kolejnym wyrokiem jest orzeczenie poprawie stanu zdrowia, czy pogarszającym lub
Sądu Najwyższego z 21 paz
dziernika 1999 r. mogącym go pogorszyć  mieści się w ramach
(I PKN 308/99, OSNP 2001/5/154), gdzie obowiązku współdziałania z pracodawcą przy
Sąd uznał, że wykorzystywanie zwolnienia le- wykonywaniu zobowiązania (art. 354 k.c. w zw.
karskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem z art. 300 k.p.  wyrok SN z 19 kwietnia 2001 r.,
może być naruszeniem podstawowych obo- I PKN 376/00, OSNP 2003/4/101).
wiązków pracowniczych i stanowić uzasad-
nioną przyczynę rozwiązania umowy o pracę
bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 ż 1 Kontrola zwolnień lekarskich
pkt 1 k.p. tylko wtedy, gdy pracownikowi
można przypisać winę co najmniej w postaci Mimo że zdarzają się sytuacje, w których
rażącego niedbalstwa. Natomiast w wyroku pracownicy nadużywają swoich uprawnień
z 19 stycznia 1998 r. (I PKN 486/97, OSNP lub korzystają z nich niezgodnie z ich prze-
1998/23/687) Sąd Najwyższy wskazał, że nie znaczeniem, pracodawca nie musi się na takie
stanowi ciężkiego naruszenia podstawowych postępowanie godzić. Wykorzystywanie
obowiązków pracowniczych (art. 52 ż 1 k.p.) przez pracowników zwolnień lekarskich nie-
wykonywanie w czasie zwolnienia chorobo- zgodnie z ich celem, jakim bez wątpienia jest
wego pracy, która nie jest sprzeczna z zalece- jak najszybszy powrót do zdrowia, a tym sa-
niami lekarskimi. Natomiast Sąd Apelacyjny mym do wykonywania pracy, a także korzy-
w Katowicach w wyroku z 21 kwietnia 1995 r. stanie ze zwolnień lekarskich w sytuacji, gdy
(III APr 1/95, niepublikowany) orzekł, że po- są one nieuprawnione, nie jest uważane za
stępowanie w okresie niezdolności do pracy, wykonywanie swojego prawa i tym samym
polegające na założeniu spółki, przyjęciu sta- nie korzysta z ochrony (art. 8 k.p.).
nowiska prezesa zarządu, częstym kontakto- Aby zapobiegać takim sytuacjom, przepisy
waniu się z zarządem w sprawach spółki sta- prawa pracy i ubezpieczeń społecznych wypo-
nowi naruszenie obowiązku pracowniczego sażyły zarówno pracodawcę, jak i Zakład Ubez-
zakład w macierzystym zakładzie pracy i jest oznaką pieczeń Społecznych w wiele uprawnień służą-
pracy
braku dbałości o jego dobro. Jest tym samym cych do kontroli korzystających ze zwolnień
styczeń 2013 7
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
pracowników. Szczegółowe zasady i tryb pro- cownika i jest dokumentem będącym podsta-
wadzenia kontroli prawidłowości korzystania wą usprawiedliwienia nieobecności w pracy
ze zwolnień określa rozporządzenie Ministra (ż 3 pkt 1 rozporządzenia z 15 maja 1996 r.
Pracy i Polityki Socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nie-
w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli obecności w pracy  Dz.U. z 1999 r. nr 60,
prawidłowości wykorzystywania zwolnień le- poz. 281 z póz
n. zm.), do wypłaty wynagro-
karskich od pracy oraz formalnej kontroli za- dzenia lub zasiłku chorobowego.
świadczeń lekarskich (Dz.U. nr 65, poz. 743; Pracodawca nie jest uprawniony do samo-
zwane dalej rozporządzeniem). dzielnej oceny stanu zdrowia pracownika oraz
Pierwsze z uprawnień polega na formalnej tego, czy zwolnienie zostało wydane zasadnie.
kontroli druku ZUS ZLA i sposobu jego wypełnie- Dlatego też ma obowiązek przyjąć przedłożo-
nia. Kontroli tej dokonuje zarówno pracodawca, ne przez pracownika zaświadczenie o czaso-
jak i ZUS w zależności od liczby zatrudnionych wej niezdolności do pracy i nawet jeżeli powez
-
pracowników. Kontrola polega na sprawdzeniu, mie podejrzenia wobec pracownika  nie może
czy zaświadczenie nie zostało sfałszowane i czy wezwać go do świadczenia pracy w okresie
jest wystawione zgodnie z przepisami w sprawie choroby.
zasad i trybu wystawiania zaświadczeń o nie-
zdolności do pracy (ż 2 rozporządzenia).
uprawnienia Kolejnym uprawnieniem kontrolnym jest Zawiadomienie o chorobie
kontrolne
możliwość sprawdzania, czy chorujący pra-
cownicy wykorzystują swoje zwolnienia le- Otrzymanie przez pracownika zwolnienia
karskie zgodnie z ich celem i zgodnie z zalece- lekarskiego wiąże się dla niego z pewnymi
niami lekarskimi. Uprawnienie to przysługuje obowiązkami. Przede wszystkim musi w od-
zarówno pracodawcy, jak i Zakładowi Ubez- powiednim terminie zawiadomić praco-
pieczeń Społecznych, w zależności od liczby dawcę o swojej nieobecności w pracy oraz
zatrudnionych pracowników. Może ono być dostarczyć pracodawcy zaświadczenie
kontrola realizowane zarówno przez kontrolę pracow- o czasowej niezdolności do pracy. Pracow-
pracownika
nika w jego miejscu zamieszkania lub w miej- nik ma obowiązek uprzedzić pracodawcę
scu jego pobytu, jak i w miejscu, gdzie pra- o przyczynie oraz przewidywanym okresie
cownik wykonuje pracę w trakcie zwolnienia swojej nieobecności w pracy, w przypadku
lekarskiego, jeżeli pracodawca lub ZUS posia- gdy przyczyna ta jest mu znana lub możliwa
dają informacje w tym zakresie. Celem tej do przewidzenia (ż 2 ust. 1 rozporządzenia
kontroli jest ustalenie, czy chory pracownik z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu uspra-
nie wykonuje w tym czasie pracy zarobkowej wiedliwiania nieobecności w pracy). A za-
bądz
czy nie wykorzystuje zwolnienia w inny tem pracownik, który udaje się na planowa-
sposób sprzeczny z jego celem, np. robiąc po- ny zabieg lub leczenie i wie, że będzie się to
rządki w domu, pracując w ogrodzie, wyjeż- wiązało z jego nieobecnością w pracy, powi-
dżając na wycieczkę, czy po prostu pracując nien wcześniej zawiadomić o tym fakcie
w domu na rzecz innej firmy (ż 5 i 6 rozporzą- pracodawcę.
dzenia).
Ostatnie z uprawnień przysługuje wyłącznie % ZAPAMI
TAJ
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, a do- W razie nagłej przyczyny nieobecności
kładniej  lekarzom orzecznikom ZUS. Jest to z powodu choroby obowiązkiem pracowni-
kontrola zasadności wydawanych orzeczeń ka jest niezwłoczne zawiadomienie o tym
o czasowej niezdolności do pracy. Celem tej fakcie pracodawcy, nie póz
niej jednak niż
kontroli jest ustalenie, czy pracownik zasadnie drugiego dnia nieobecności w pracy.
otrzymał zwolnienie lekarskie. Innymi słowy,
czy zwolnienie lekarskie zostało wystawione Sposób powiadomienia pracodawcy o nie-
adekwatnie do stanu zdrowia pracownika. obecności w pracy powinien być uregulowany
Kontrola stanu zdrowia może odbyć się na w przepisach wewnątrzzakładowych, tj. w re-
wniosek pracodawcy. O wyniku postępowania gulaminie pracy (jeżeli zatrudnia 20 i więcej
w tej sprawie ZUS zawiadamia zakład pracy. pracowników) lub w informacji, którą praco-
dawca ma obowiązek przekazać w terminie 7
dni od zatrudnienia pracownika (w przypad- zatrudnienie
pracownika
Zaświadczenie lekarskie ku gdy nie ma obowiązku tworzenia regula-
minu pracy). Jeżeli pracodawca nie określi
Zwolnienie lekarskie potwierdza czasową sposobu powiadamiania o nieobecności
niezdolność wykonywania pracy przez pra- w pracy, wówczas pracownik takie zawiado-
8 styczeń 2013
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
mienie może złożyć osobiście, za pośrednic- w sprawie szczegółowych zasad i trybu kon-
twem innej osoby, telefonicznie lub za pośred- troli prawidłowości wykorzystywania zwol-
nictwem innego środka łączności (np. mail, nień lekarskich od pracy oraz formalnej kon-
faks) albo drogą pocztową, przy czym w tym troli zaświadczeń lekarskich, jest kontrola kontrola
formalna
przypadku za datę powiadomienia uważa się formalna zaświadczeń lekarskich, która pole-
datę stempla pocztowego (ż 2 ust. 2 rozporzą- ga na sprawdzeniu, czy zwolnienie to:
dzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nie zostało sfałszowane,
nieobecności w pracy). zostało wydane zgodnie z przepisami
Niedotrzymanie wyżej omówionych termi- w sprawie zasad i trybu wystawiania za-
nów jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy wy- świadczeń lekarskich.
stąpią szczególne okoliczności, które to uspra-
wiedliwiają, np. obłożna choroba pracownika % ZAPAMI
TAJ
i jednocześnie brak lub nieobecność domowni- Jeżeli pracodawca podejmie podejrzenie,
ków. Jeżeli jednak pracownik będzie już w sta- że zaświadczenie lekarskie o niezdolności
nie zawiadomić pracodawcę o swojej nieobec- do pracy zostało sfałszowane, powinien
ności, wówczas powinien to zrobić najpóz
niej wystąpić do lekarza leczącego (tj. tego,
drugiego dnia, od kiedy przyczyny uniemożli- którego pieczęć widnieje na zwolnieniu)
wiające powiadomienie ustały (ż 2 ust. 3 roz- w celu wyjaśnienia sprawy.
porządzenia w sprawie sposobu usprawiedli-
wiania nieobecności w pracy). Wystąpienie do lekarza najlepiej sporządzić
w formie pisemnej, dbając o potwierdzenie
forma
pisemna
% ZAPAMI
TAJ doręczenia (pisemne pokwitowanie odbioru
Opóz
nienie usprawiedliwienia nieobecności lub zwrotne potwierdzenie odbioru przesyłki
w pracy nie może stanowić podstawy do roz- pocztowej). Jeżeli podejrzenia potwierdzą
wiązania umowy w trybie dyscyplinarnym. się, np. lekarz nie wystawił takiego zwolnie-
nia, pracodawca powinien zgłosić podejrze-
W przypadku opóz
nienia usprawiedliwienia nie popełnienia przestępstwa na policję lub
nieobecności w pracy pracodawca może zasto- do prokuratury.
sować wobec pracownika karę regulaminową,
tj. upomnienia lub nagany (art. 108 k.p.).
Zasady i tryb wystawiania
zaświadczeń lekarskich
Komu doręczyć zwolnienie
Innym rodzajem kontroli formalnej zwolnie-
Zwolnienie lekarskie pracownik powinien nia lekarskiego jest sprawdzenie, czy zwolnie-
doręczyć pracodawcy lub wyznaczonej nie to zostało wystawione zgodnie z przepisami
w przepisach wewnątrzzakładowych osobie, w sprawie zasad i trybu wystawiania zwolnień
np. pracownikowi działu kadr, płac, bezpo- lekarskich. Zasady i tryb wystawiania zwolnień
średniemu przełożonemu, w kancelarii. Pra- lekarskich zostały określone w rozporządzeniu
cownik ma również prawo przesłać zaświad- Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 27 lip-
czenie o czasowej niezdolności do pracy dro- ca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i try-
gą pocztową. bu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzoru
zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia le-
karskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza
Formalna kontrola orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. nr 65, poz. 741 z póz
n. zm.).
zwolnień lekarskich
Zwolnienie lekarskie, czyli zaświadczenie
Kontrolę wykorzystania zwolnień lekar- o czasowej niezdolności do pracy, mają prawo
skich pod kątem formalnym oraz zgodności wystawiać: lekarz, lekarz dentysta, felczer,
wykorzystania zwolnienia z jego przeznacze- starszy felczer.
niem przeprowadza pracodawca, który zgło- Przy wystawianiu zaświadczenia o czaso-
sił do ubezpieczenia chorobowego powyżej wej niezdolności brane są pod uwagę wszyst-
20 pracowników, lub Zakład Ubezpieczeń kie okoliczności istotne dla oceny stanu zdro-
Społecznych w sytuacji, gdy pracodawca zgło- wia i upośledzenia funkcji organizmu ze
sił do ubezpieczenia chorobowego mniej niż szczególnym uwzględnieniem rodzaju i wa-
20 pracowników. runków pracy.
Jednym z obowiązków pracodawcy, który Zaświadczenie lekarskie jest wystawiane na
wynika z rozporządzenia z 27 lipca 1999 r. okres od dnia, w którym zostało przeprowa-
styczeń 2013 9
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
dzone badanie. Osoba uprawniona do wysta- Kontrola prawidłowości
wiania zwolnień lekarskich może jednak wy-
stawić je na okres maksymalnie do 3 dni po- Kontrola ta polega na ustaleniu, czy pra-
przedzających dzień, w którym zostało prze- cownik w okresie, kiedy ma orzeczoną nie-
prowadzone badanie lekarskie, ale tylko zdolność do pracy nie wykonuje pracy zarob-
wówczas, gdy wyniki tego badania wykażą, że kowej i czy nie wykorzystuje zwolnienia lekar-
pracownik był w okresie tych 3 dni niewątpli- skiego w sposób niezgodny z celem tego zwol-
wie niezdolny do pracy. Natomiast zwolnienie nienia.
lekarskie wystawione przez lekarza psychiatrę Pracodawca ma również prawo dokonywa-
może obejmować okres wcześniejszy niż 3 dni, nia kontroli prawidłowości wykorzystania
w razie stwierdzenia lub podejrzenia zaburzeń zwolnienia od pracy pracowników, którzy zo-
psychicznych, które ograniczają zdolność pra- stali zwolnieni od pracy w wyniku decyzji wy-
cownika do oceny własnego postępowania. danej przez właściwy organ albo uprawniony
Zaświadczenie lekarskie może być także podmiot na podstawie przepisów o zwalcza-
wystawione na okres, który rozpoczyna się niu chorób zakaz
nych albo o zwalczaniu gruz
-
najpóz
niej 4. dnia po dniu badania, jeżeli: licy. Ponadto pracodawca ma również prawo
bezpośrednio po dniu badania przypadają kontrolowania wykorzystywania przez pra-
dni wolne od pracy, cowników zwolnień lekarskich wydanych
badanie jest przeprowadzane w okresie w związku z koniecznością osobistego spra-
wcześniejszej niezdolności do pracy (ż 3 wowania opieki nad dzieckiem albo innym
powyższego rozporządzenia). członkiem rodziny.
Jeżeli pracownik przebywa w stacjonarnym W trakcie tej kontroli, oprócz ustalenia,
zakładzie opieki zdrowotnej, zaświadczenie czy pracownik nie wykonuje pracy zarobko-
o czasowej niezdolności do pracy jest wysta- wej lub nie wykorzystuje zwolnienia nie-
wiane najpóz
niej w dniu wypisania pracowni- zgodnie z jego celem, pracodawca spraw-
ka ze szpitala. A w przypadku gdy pracownik dza, czy poza pracownikiem nie ma innych
przebywa w szpitalu dłużej niż 14 dni, za- członków rodziny, którzy pozostają we członek
rodziny
świadczenie o czasowej niezdolności do pracy wspólnym gospodarstwie domowym, a któ-
wystawia się co 14 dni (ż 4 powyższego roz- rzy mogliby zapewnić opiekę. Nie dotyczy
porządzenia). to jednak przypadku, gdy pracownik spra-
wuje opiekę nad chorym dzieckiem w wieku
% ZAPAMI
TAJ do lat 2.
Maksymalnie 60 dni przed zakończeniem
okresu zasiłkowego lekarz ma obowiązek % ZAPAMI
TAJ
przeprowadzenia badania i oceny, czy stan Kontrola prawidłowości wykorzystywania
zdrowia pracownika uzasadnia zgłoszenie zwolnień lekarskich powinna być przepro-
wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wadzana w miarę potrzeby, bez ustalania
rehabilitacyjnego lub zgłoszenie wniosku z góry stałych jej terminów, tak aby zwięk-
o ustalenie prawa do renty z tytułu nie- szyć efektywność przeprowadzanych kon-
zdolności do pracy. troli.
W przypadku gdy pracownik pozostaje Uprzedzony o kontroli lub spodziewający
w dwóch lub więcej stosunkach pracy, osoba się kontroli pracownik, który korzysta ze
uprawniona do wystawiania zaświadczeń zwolnienia niezgodnie z jego celem, będzie
o czasowej niezdolności do pracy, na wniosek mógł odpowiednio przygotować się do kon-
pracownika, wystawia odpowiednią liczbę za- troli. Na przykład może przebrać się w szla-
świadczeń. Jeżeli pracownik zgubi zaświad- frok, wystawić lekarstwa z szafki, położyć się
czenie lekarskie, lekarz, który je wydał na do łóżka, czy schować przedmioty służące do
wniosek pracownika, ma obowiązek sporzą- wykonywania pracy. Natomiast częstsze kon-
dzenia kopii tego zaświadczenia. trole powinny być przeprowadzane wtedy,
kopia
zaświadczenia
W przypadku gdy pracodawca powez
mie gdy występuje zwiększona absencja pracow-
podejrzenie, że zaświadczenie lekarskie ników z powodu choroby lub sprawowania
o czasowej niezdolności do pracy zostało wy- opieki lub w sytuacji konfliktowej w zakładzie
dane niezgodnie z przepisami w sprawie za- pracy.
sad i trybu wystawiania zwolnień lekarskich Jeżeli w trakcie przeprowadzanej kontroli
 ma obowiązek wystąpić do terenowej jed- pracodawca lub osoba przez niego upoważ-
nostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń niona stwierdzą, że pracownik jest nieobec-
Społecznych w celu wyjaśnienia sprawy. ny w domu, powinni ponowić kontrolę oraz
10 styczeń 2013
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
wyjaśnić, jaka była przyczyna tej nieobecno- Prawidłowość orzekania o czasowej niezdol-
ści. Może okazać się, że pracownik udał się ności do pracy z powodu choroby oraz wysta-
w tym czasie np. do apteki lub na wskazane wiania zaświadczeń lekarskich kontroluje Za-
przez lekarza badania lekarskie czy na reha- kład Ubezpieczeń Społecznych. W imieniu
bilitację. ZUS kontrolę tę wykonują lekarze orzecznicy
(art. 59 ustawy o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
Kto ma prawo kontrolować i macierzyństwa). Kontrola może odbywać się
na wniosek pracodawcy, który nabrał podej-
Osoba, która przeprowadza kontrolę, po- rzeń co do stanu zdrowia pracownika korzy-
winna posiadać pisemne upoważnienie od stającego ze zwolnienia lekarskiego. Zdarzają
pracodawcy uprawniające ją do przeprowa- się sytuacje, w których diagnoza lekarska jest
dzenia kontroli. Kontrolę zaś można przepro- oparta nie tylko na wynikach badań pracowni-
wadzać w miejscu zamieszkania, czasowego ka, ale i na subiektywnych odczuciach pacjen-
pobytu lub w miejscu zatrudnienia kontrolo- ta, których żadną miarą zmierzyć nie można,
wanego pracownika. np. poziom bólu.
Jeżeli kontrolujący stwierdzi, że zwolnienie Kontrola polega na ocenie dokumentacji
lekarskie było wykorzystywane niezgodnie medycznej oraz przeprowadzeniu bezpo-
z przepisami, jest zobowiązany sporządzić na średniego badania przez lekarza orzecznika.
tę okoliczność protokół. W protokole tym na- Jeżeli będzie wymagana specjalistyczna
leży m.in. podać, na czym polegało nieprawi- konsultacja, lekarz orzecznik ma prawo skie-
dłowe wykorzystywanie zwolnienia lekar- rować korzystającego ze zwolnienia lekar-
skiego przez pracownika. Sporządzony i pod- skiego pracownika na badanie specjalistycz-
pisany protokół należy przedłożyć pracowni- ne do lekarza konsultanta współpracującego
kowi, który ma prawo wnieść do niego uwagi. z ZUS lub zobowiązać go do poddania się
Prawo wniesienia zastrzeżeń ma również do- badaniom pomocniczym w wyznaczonym
badania
pomocnicze
mownik, którego zastała osoba kontrolująca terminie.
pod nieobecność pracownika. Badanie może zostać przeprowadzone
W razie gdy pracodawca powez
mie wątpli- zarówno w miejscu zamieszkania lub poby-
wości, czy zwolnienie lekarskie od pracy było tu chorego, lub też w miejscu wyznaczo-
wykorzystywane niezgodnie z jego celem, nym przez lekarza orzecznika. W trakcie
organem uprawnionym do ich rozstrzygnię- kontroli lekarz orzecznik ma prawo żądać
cia jest właściwa jednostka organizacyjna udostępnienia posiadanej przez pracowni-
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. ZUS ma ka dokumentacji medycznej związanej
prawo zasięgnąć opinii lekarza prowadzące- z jego chorobą.
go leczenie, a w razie sporu wydaje decyzję, W celu wezwania na badanie Zakład Ubez-
od której przysługują pracownikowi środki pieczeń Społecznych wysyła do przebywają-
odwoławcze. cego na zwolnieniu lekarskim pracownika
wezwanie za zwrotnym potwierdzeniem od-
bioru, w którym wskazuje datę i godzinę ba-
Kontrola zasadności dania lub dostarczenia posiadanej dokumen-
tacji lekarskiej. Wezwanie zawiera poucze-
zwolnień lekarskich
nie o skutkach nieusprawiedliwionego nie-
Wystawienie pracownikowi zwolnienia stawiennictwa na badaniu, uniemożliwienia
lekarskiego na druku ZUS ZLA powinno być przeprowadzenia badania lub nieusprawie-
poprzedzone przeprowadzeniem bezpo- dliwionego niedostarczenia w wyznaczonym
średniego badania stanu zdrowia pracow- terminie dokumentacji lekarskiej.
nika, przy czym lekarz wystawiający zwol-
stan nienie bierze pod uwagę nie tylko stan % ZAPAMI
TAJ
zdrowia
zdrowia pracownika, ale także rodzaj wy- Pracownik, który nie podda się bez uspra-
konywanej pracy i warunki pracy. Oznacza wiedliwienia badaniom lub nie dostarczy
to, że nie sam fakt choroby przesądza dokumentacji w terminie wyznaczonym,
o uprawnieniu do otrzymania zwolnienia utraci prawo do świadczeń chorobowych.
lekarskiego, lecz faktyczna niezdolność do W takim przypadku zaświadczenie lekar-
wykonywania pracy na danym stanowisku. skie o niezdolności pracownika traci waż-
Nie każda choroba powoduje niezdolność ność od następnego dnia po wyznaczo-
pracownika do wykonywania pracy na da- nym przez ZUS terminie badań, a ZUS
nym stanowisku. wydaje decyzję o braku prawa do zasiłku
styczeń 2013 11
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
chorobowego, przesyłając kopię decyzji
pracodawcy. ewentualnymi konsekwencjami, pra-
cownik stawił się w zakładzie pracy
Jeżeli natomiast chory pracownik stawi się i mimo trwającego zwolnienia lekar-
na badania lub dostarczy dokumentację le- skiego, chciał podjąć pracę. Sądził, że
karską, wówczas lekarz orzecznik w zależno- jeśli napisze pracodawcy oświadczenie
ści od wyników kontroli wystawia zaświad- o tym, że jest zdrowy, uniknie ewentu-
czenie o braku zastrzeżeń do wystawionego alnych konsekwencji. Pracodawca nie
zwolnienia lekarskiego bądz
określi wcze- dopuścił go do pracy, tłumacząc, że
śniejszą datę ustania niezdolności do pracy  nie posiadając wiedzy medycznej
niż wskazana w kontrolowanym zwolnieniu  nie może samodzielnie kwestionować
lekarskim. W takiej sytuacji lekarz orzecznik wydanego przez lekarza specjalistę
wydaje zaświadczenie na formularzu ZUS zwolnienia lekarskiego. Działanie pra-
ZLA/K, które jest traktowane na równi w skut- codawcy było prawidłowe, bowiem
kach jak zaświadczenie o braku przeciwwska- o zasadności wydania zwolnienia le-
zań do wykonywania pracy na określonym karskiego decyduje w przypadku kon-
stanowisku. Natomiast kontrolowane zwol- troli lekarz orzecznik ZUS.
nienie lekarskie traci ważność za okres od
daty ustalonej przez lekarza orzecznika ZUS
po badaniu. Wręczając zaświadczenie ustala-
jące wcześniejszą datę ustania niezdolności Choroba a rozwiązanie
do pracy, lekarz orzecznik poucza pracownika
umowy o pracę
o konieczności doręczenia zaświadczenia
o ustaleniu wcześniejszej daty ustania nie- Zwolnienie lekarskie gwarantuje pracowni-
zdolności do pracy pracodawcy. Ponadto Za- kowi ochronę przed wypowiedzeniem umowy
kład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decy- o pracę pod warunkiem, że nie minął jeszcze
zję o braku prawa do zasiłku chorobowego, okres uprawniający pracodawcę do rozwiąza-
przesyłając jednocześnie kopię decyzji praco- nia umowy bez wypowiedzenia (nie chroni
dawcy. przed rozwiązaniem natychmiastowym, bez
wypowiedzenia z winy pracownika, tzw. dys-
% ZAPAMI
TAJ cyplinarką  art. 41 k.p.).
Skutek ustalenia wcześniejszej daty usta-
nia niezdolności do pracy niż w kontrolo- % ZAPAMI
TAJ
wanym zwolnieniu lekarskim jest taki, że Jedynie w sytuacji ogłoszenia likwidacji
pracownik jest zobowiązany do stawienia lub upadłości pracodawcy dopuszczalne
się w pracy po dacie wskazanej przez leka- jest wypowiedzenie umowy o pracę w cza-
rza orzecznika. sie zwolnienia lekarskiego (art. 411 k.p.).
Pracodawca, który ma wątpliwości, czy pra- Oznacza to, że likwidacja jednego z działów
cownik faktycznie jest niezdolny do pracy, nie lub oddziałów pracodawcy, w którym jest za-
może samodzielnie podważać zaświadczenia trudniony pracownik korzystający ze zwolnienia
o niezdolności do pracy (zwolnienia lekar- lekarskiego, nie daje pracodawcy podstaw do
niezdolność
do pracy
skiego) wystawionego przez lekarza. Ustale- rozwiązania umowy za wypowiedzeniem. W ta-
nie, czy pracownik rzeczywiście jest niezdol- kim przypadku pracodawca musi czekać albo do
ny do pracy, należy do wyłącznych kompeten- momentu powrotu pracownika do pracy i wów-
cji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. czas może mu doręczyć wypowiedzenie, albo do doręczenie
wypowiedzenia
momentu upływu okresów uprawniających do
rozwiązania umowy bez wypowiedzenia.
Odmiennie kształtuje się sytuacja, gdy wiążąca
PrZykład pracodawcę z pracownikiem umowa o pracę na
czas określony kończy się z upływem czasu, na
Pracownik przebywający na zwolnie- jaki została zawarta. W takim przypadku nie do-
niu lekarskim został poinformowany, chodzi do wypowiedzenia umowy, a jedynie do
że pracodawca zamierza zwrócić się do jej rozwiązania z upływem czasu, na jaki została
ZUS z prośbą o skontrolowanie zasad- zawarta. Dalsze obowiązki w zakresie wypłaty
ności otrzymanego przez niego zwol- zasiłku chorobowego przechodzą na Zakład
nienia lekarskiego. W obawie przed Ubezpieczeń Społecznych, jeśli pracodawca nie
zawrze z pracownikiem kolejnej umowy o pracę.
12 styczeń 2013
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
W niektórych przypadkach zwolnienie le- wana niezdolnością do pracy w następstwie
karskie nie chroni pracownika przed wypo- choroby, która nie miała charakteru przewle-
wiedzeniem. Dzieje się tak w sytuacji, gdy kłego, a ponadto definitywnie minęła, nie sta-
pracownik, który otrzymał wypowiedzenie nowi uzasadnionej przyczyny wypowiedzenia
tego samego dnia, pójdzie do lekarza w celu umowy o pracę (por. wyrok Sądu Najwyższe-
uzyskania zwolnienia lekarskiego, mylnie są- go z 6 listopada 2001 r. I PKN 673/00, OSNP
dząc, że ze względu na otrzymanie zwolnie- 2003/19/459).
nia na dzień doręczenia wypowiedzenia bę- Przepisy prawa pracy gwarantują pracow-
dzie ono nieskuteczne. Zwolnienie lekarskie nikom wynagrodzenie za czas choroby,
nie chroni także pracownika w sytuacji, gdy a także ochronę przed rozwiązaniem umowy
mimo jego posiadania przyszedł do pracy o pracę. Choroba pracownika jest uznawana
i rozpoczął jej świadczenie (zob. wyrok Sądu przez ustawodawcę za normalną sytuację ży-
Najwyższego z 17 listopada 1997 r., I PKN ciową, nie powodującą z zasady zmian
366/97, OSNP 1998/17/505 oraz wyrok w jego sytuacji pracowniczej. Tym samym
Sądu Najwyższego z 14 paz
dziernika 1997 r., choroba pracownika stanowi ryzyko osobo-
I PKN 322/97, OSNP 1998/15/451). we pracodawcy związane z zatrudnianiem
Ochrona przewidziana w art. 41 k.p. polega pracowników.
na zakazie złożenia przez zakład pracy oświad- Pracodawca, który jest przedsiębiorcą, po-
czenia o wypowiedzeniu umowy o pracę winien organizować swą działalność gospo-
w okresach przewidzianych w tym przepisie. darczą, biorąc pod uwagę nieuchronność nie-
Przesłanki ochronne (np. choroba pracowni- obecności pracowników, spowodowanych
ka) muszą zatem istnieć w dniu złożenia przez chorobami, urlopami i innymi usprawiedli-
zakład pracy oświadczenia o wypowiedzeniu wionymi przyczynami. Wypowiedzenie umo-
umowy o pracę. Brak tych przesłanek ochron- wy o pracę z uwagi na nieobecności pracowni-
nych w dacie złożenia przez zakład pracy ka spowodowane chorobą może być uznane
oświadczenia w przedmiocie wypowiedzenia za uzasadnione tylko wówczas, gdy praco-
umowy o pracę wyłącza stosowanie art. 41 dawca wykaże ich związek z naruszeniem
k.p., choćby nawet w okresie wypowiedzenia jego istotnych interesów (por. wyrok Sądu
powstały przesłanki uzasadniające zakaz wy- Najwyższego z 6 listopada 2001 r. I PKN
zakaz
wypowiedzenia
powiedzenia (np. choroba pracownika)  por. 449/00, OSNP 2003/19/456).
wyrok Sądu Najwyższego z 11 listopada 1986 r. W niektórych jednak przypadkach, gdy cho-
(I PRN 85/86, niepublikowany). Również Sąd roby pracownika są częste i długotrwałe,
Najwyższy w wyroku z 26 lutego 2003 r. (I PK a nadto faktycznie dezorganizują w stopniu
69/02, niepublikowany) stwierdził, że bezsku- znacznym prace w zakładzie, może się zda-
teczność wypowiedzenia umowy o pracę w sy- rzyć, że będą mogły stanowić podstawę roz-
tuacji, kiedy mimo stwierdzonej zaświadcze- wiązania umowy z pracownikiem. Przy czym
niem lekarskim niezdolności do pracy pracow- każda sytuacja powinna być oceniana indywi-
nik pozostaje w pracy ze względu na niemoż- dualnie i odrębnie. Potwierdza to orzecznic-
ność opuszczenia miejsca pracy, a także gdy two Sądu Najwyższego. W wyroku z 3 listopa-
chory pracownik stawia się w miejscu pracy da 1997 r. (I PKN 327/97, OSNP 1998/16/476)
w celu załatwienia ważnych spraw dla praco- sąd orzekł, że w nowych warunkach ustrojo-
dawcy, nie wynika z art. 41 k.p. wobec braku wych i społeczno-gospodarczych jest w pełni
przesłanki  nieobecności w pracy . Bezsku- aktualne uznanie, że długotrwała choroba
teczność wypowiedzenia powinna być wów- pracownika może stanowić przyczynę wypo-
czas oceniona w kontekście art. 45 ż 1 k.p. Po- wiedzenia mu umowy o pracę. Również
zwoli to wyeliminować przypadki niesprawie- w wyroku z 4 grudnia 1997 r. (I PKN 422/97,
dliwego pozbawienia ochrony stosunku pracy OSNP 1998/20/600) Sąd stanął na stanowi-
takich pracowników, którzy decydują się na sku, że nieprzewidziane, długotrwałe i po-
wykonywanie swoich obowiązków pracowni- wtarzające się nieobecności pracownika
czych mimo choroby. w pracy, wymagające podejmowania przez
pracodawcę działań natury organizacyjnej
(wyznaczenia zastępstw) i pociągające za
Choroba przyczyną sobą wydatki na zatrudnienie pracowników
w godzinach nadliczbowych lub innych osób godziny
wypowiedzenia
nadliczbowe
na podstawie umów-zleceń, są uzasadnioną
Z zasady choroba pracownika nie powinna przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę,
stanowić przyczyny rozwiązania umowy chociażby były niezawinione przez pracowni-
o pracę. Nieobecność pracownika spowodo- ka i formalnie usprawiedliwione.
styczeń 2013 13
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
Rozwiązanie spowodowana wypadkiem przy pracy lub
chorobą zawodową, wówczas okres ochronny
bez wypowiedzenia
przed rozwiązaniem wynosi łącznie 182 dni
z winy pracownika
(a więc okres pobierania wynagrodzenia i za-
Zwolnienie lekarskie nie chroni pracowni- siłku chorobowego łącznie). Natomiast jeśli
ka przed  dyscyplinarką , czyli natychmia- zostało przyznane świadczenie rehabilitacyj-
stowym rozwiązaniem umowy o pracę bez ne, wówczas okres ochronny rozciąga się tak-
wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 że na pierwsze 3 miesiące pobierania tego
k.p.). Jeżeli pracodawca ocenił zachowanie świadczenia. Dlatego jeśli po upływie tych
(lub zaniedbanie) pracownika jako ciężkie okresów pracownik jest dalej niezdolny do
naruszenie podstawowych obowiązków pra- pracy, wówczas pracodawca może z nim umo-
cowniczych, wówczas ma prawo rozwiązać wę rozwiązać bez wypowiedzenia.
z pracownikiem umowę w terminie miesiąca
od momentu, w którym dowiedział się % ZAPAMI
TAJ
o przekroczeniu (lub zaniechaniu) pracow- Okres ochronny przed rozwiązaniem umo-
nika. Nawet jeśli pracownik w tym czasie się wy o pracę bez wypowiedzenia, w przypad-
rozchoruje, pracodawca będzie mógł rozwią- ku gdy niezdolność do pracy została spo-
zać umowę bez wypowiedzenia z winy pra- wodowana wypadkiem przy pracy lub
cownika. chorobą zawodową, nie zależy od stażu
pracy sprzed choroby.
% ZAPAMI
TAJ
Pracownik, który nie zgadza się z takim Jednak, jeśli pracownik stawi się do pracy
rozwiązaniem umowy lub z powodem, jaki i skierowany na badania do lekarza medycyny
lekarz
medycyny
pracodawca wskazał w oświadczeniu pracy, z którym pracodawca ma podpisaną
pracy
o rozwiązaniu umowy, ma prawo odwołać umowę, otrzyma zaświadczenie lekarskie
się do sądu. o braku przeciwwskazań do wykonywania
pracy na swoim dotychczasowym stanowisku,
Wykorzystywanie zwolnień lekarskich nie- wówczas pracodawca nie może rozwiązać
zgodnie z ich przeznaczeniem może w niektó- umowy bez wypowiedzenia w trybie art. 53
rych przypadkach stanowić podstawę do roz- k.p.
wina wiązania umowy bez wypowiedzenia z winy
pracownika
pracownika. Jednak każdy przypadek powi-
nien być rozpatrywany indywidualnie, albo-
wiem w tym zakresie nie istnieje jedna reguła ZGOdNIE Z PraWEM
pasująca do wszystkich sytuacji.
ż 3 rozporządzenia w sprawie sposobu
usprawiedliwiania nieobecności w pracy
Rozwiązanie Dowodami usprawiedliwiającymi nie-
obecność w pracy są:
bez wypowiedzenia z powodu
1) zaświadczenie lekarskie o czasowej
długotrwałej choroby
niezdolności do pracy, wystawione
Długotrwała choroba pracownika może być zgodnie z przepisami o orzekaniu
przyczyną rozwiązania umowy o pracę bez o czasowej niezdolności do pracy,
wypowiedzenia, w trybie art. 53 k.p. W zależ- 2) decyzja właściwego państwowego in-
ności od długości zatrudnienia przed chorobą spektora sanitarnego, wydana zgod-
przepisy prawa pracy przewidują zróżnicowa- nie z przepisami o zwalczaniu chorób
ną ochronę. zakaz
nych  w razie odosobnienia
Jeśli więc pracownik był zatrudniony przed pracownika z przyczyn przewidzia-
chorobą krócej niż 6 miesięcy, a niezdolność nych tymi przepisami,
do pracy nie była spowodowana wypadkiem 3) oświadczenie pracownika  w razie
przy pracy ani chorobą zawodową, wówczas zaistnienia okoliczności uzasadniają-
pracodawca może rozwiązać (choć nie musi) cych konieczność sprawowania przez
umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeśli pracownika osobistej opieki nad
upłyną 3 miesiące ciągłej choroby, a pracow- zdrowym dzieckiem do lat 8 z powo-
nik jest dalej niezdolny do pracy (art. 53 ż 1 du nieprzewidzianego zamknięcia
pkt 1 lit. a k.p.). Jeżeli natomiast pracownik żłobka, przedszkola lub szkoły, do
przed chorobą był zatrudniony dłużej niż której dziecko uczęszcza,
6 miesięcy lub niezdolność do pracy została
14 styczeń 2013
Kontrola zwolnień lekarskich pracowników
4) imienne wezwanie pracownika do nym przed tymi organami, zawierają-
osobistego stawienia się wystosowa- ce adnotację potwierdzającą stawie-
ne przez organ właściwy w sprawach nie się pracownika na to wezwanie,
powszechnego obowiązku obrony, 5) oświadczenie pracownika potwier-
organ administracji rządowej lub sa- dzające odbycie podróży służbowej
morządu terytorialnego, sąd, proku- w godzinach nocnych, zakończonej
raturę, policję lub organ prowadzący w takim czasie, że do rozpoczęcia
postępowanie w sprawach o wykro- pracy nie upłynęło 8 godzin, w wa-
czenia  w charakterze strony lub runkach uniemożliwiających odpo-
świadka w postępowaniu prowadzo- czynek nocny.
styczeń 2013 15