BUDOWA MIĘCZAKÓW.
Ciało ich jest miękkie, pokryte nabłonkiem wydzielającym śluz. U
większości mięczaków w budowie można wyróżnić głowę, nogę i worek
trzewiowy. Głowa może być wyraźnie wyodrębniona od reszry ciała.
Mieści się w niej otwór gębowy oraz najważniejsze narządy zmysłów.
Może ulec całkowitej redukcji tak jak np. u małży
Noga to mięsisty, nieparzysty narząd lokomotoryczny mięczaków. U
ślimaków służy do pełzania i pływania,a u małży do pomieszczenia się
zagrzebywaniu w mule i w piasku bądz zakotwiczania się w podłożu.
U głowonogów noga przekształca się w służące do ataku lub obrony
ramiona oraz lejek, umożliwiający „odrzutowy” sposób poruszania się.
Worek trzewiowy to część ciała, w której znajduje się większość narządów
wewn. Okrywa go fałd ściany ciała, zwany płaszczem. Pszestrzeń między
płaszczem a workiem trzewiowym tworzy jamę płaszczową. Mieszczą się
w niej narządy wymiany gazowej oraz ujśćia przewodu pokarmowego,
układów wydalniczego i płciowego.
U większości mięczaków z wydzieliny gruczołów płaszcza powstaje mu -
szla .Zewnętrzna warstwa muszli zbudowana jest z białka - konchioliny
Kolejne znajdujące się niżej warstwy muszli zbudowane są z węglanu
wapnia. Muszla chroni ślimaki i małże głównie przed uszkodzeniami
mechanicznymi, czynnikami termicznymi oraz przed wyschnięciem.
Jest miejscem przyczepu dla mięśńi w tym również lokomotorycznych.
Pełni więc rolę szkieletu. U slimaków lądowych muszla jest zamykana
krzepnącym śluzem chroniącym przed suszą, zimnem i wrogami. u nie -
których ślimaków np. u żyworódki, otwór wapienny zamykany jest wap-
iennym wieczkiem. Muszle większości mięczaków, głównie małży i ślimak-
ów są bardzo zróżnicowane względem kształtu, liczby skrętów, wielkośći i
rzżby powierzchni
Układ pokarmowy mięczakó zbudowany jest z trzech odcinków: jelita prze-
dniego, środkowego i tylnego. Rozpoczyna się otworem gębowym prowadz-
ącym do jamy gębowej i obszernej, umięśnionej gardzieli (czego brak u małzy)
W gardzieli najczęściej znajdują się chitynowe szczęki i silnie umęśniony język
(brak go u małży). Powierzchnia języka jest szorstka, pokryta wieloma rzędami
ostrych chitynowych ząbków tworzących tarkę Tarka i szczęki słuzą do odgry-
zania i rozdrabniania pokarmu.Do gardzieli uchodzą gruczoły ślinowe, których
wydzielina zwilża pobrany pokarm i umożliwia wstępne trawienie.Dalej gardziel
przechodzi w długi przełyk za którym znajduje się szeroko żołądeka o funkcjach
mechanicznych i trawiennych.Do żołądka uchodzi wątroba - duży gruczoł tra-
wienny o wielorakich funkcjach.Wydziela ona enzymy trawiące białko i węglo-
wodany, magazynuje substancje odżywcze, w niej odkładają się również zapasy
fosforanu wapnia, wukorzystywane do budowy muszli.Za żołądkiem rozpoczyna
się jelito tylne, zokończone otworem odbytowym otwierającym się do jamy pła-
szczowej
Układ krwionośny jest typu otwartego co oznacza że krew czesciowo krąży wew-
nątrz naczyń krwionośnych, częsciowo zaś wlewa się do jamy ciała bezpośrednio
omywając różne narządy. Głównym narządem tłoczącym krew jest serce, zbudo-
wane z komory i jednego lub dwóch przedsionków Ruch krwi powodowany jest
skurczami silnie umięśnionej komory. U większości mięczków serce zlokalizowane
jest po stronie grzbietowej worka trzewiowego.
Układ wydalniczy tworzy nerka z reguły nieparzysta (będąca przekształconym me-
tanefrydium), i odchodzący od niej długi moczowód zakończony otworem wydalni-
czym. Tą drogą usuwane są zbędne produkry przemiany materii ; u form ladowych
(np. u ślimaków płucodusznych) w postaci kryształów kwasu moczowego; a u form
wodnych w postaci amoniaku i mocznika. Ponadto nerka odgrywa podstawową rolę
w utrzymaniu właściwego ciśnienia osmotycznego w całym ciele mięczaka
Ślimaki charakteryzują się asymetrią ciała.Na wyraźnie wyodrębnionej głowie widoczne
są jedna lub dwie (długie i krótkie) pary kurczliwych czułków, które podrażnione
wnicowują się do środka. Na szczycie, w środku lub u podstawy pary czułków,
znajdują się czarne punkciki - to oczy ślimaka. Krótkie czułki stanowią narząd dotyku.
Narządem lokomotorycznym jest silnie umięśniona noga. Spodnia strona nogi tworzy
płaską podeszwę. Dzięki faliście przebiegającym skurczom mięśni podeszwy ślimak
pełznie. Ruch ten ułatwia zmniejszający tarcie śluz, wydzielany przez liczne gruczoły
nabłonka podeszwy. U prymitywnych ślimaków pełzanie odbywa się głównie dzięki
ruchom rzęsek, które pokrywają nogę.U większości ślimaków ciało ochrania muszla,
przeważnie jednoczęściowa, spiralnie skręcona .Może być ona stożkowata (u błotniarki
stawowej, żyworodki) lub spłaszczona (np. u zatoczka). U wielu grup ślimaków muszla
jest zredukowana do niwielkiej wapiennej płytki,ukrytej wewnątrz płaszcza,lub całkowicie
zanika - np. u nagich ślimaków.
Małże są mięczakami o dwubocznej symetrii ciała, które osłania dwuklapowa muszla
połączona elastycznym więzadłem lub zamkiem umieszczonym na stronie grzbietowej
muszli. Wiązadło rozchyla obie połówki, zamykają je natomiast odpowidnie mięśnie
-zwieracze. Wielkość muszli jest bardzo różna, u niektórych gatunków dochodzi do 1,5m
długości i niemal 250 kg wagi, np. muszla przydaczni olbrzymiej.
Małże nie mają głowy, czułków, oczu, a także szczęk i tarki. W ciele ich wyróżnia się
m.in. płaszcz, worek trzewiowy, jamę płaszczową ze skrzelami i nogę. Płaszcz zwisa po
obu stranach ciała w postaci fałdów. Obydwa płaty płaszczów mogązrastać się, tworząc
dwie rurki, tzw.syfony. Syfon wpustowy służy do wprowadzania wody, a syfon
wyrzutowy (wypustowy) do jej odprowadzania wraz z odchodami. Nad nasadą nogi
w okolicy syfonu znajduje się otwór gębowy.Noga jest organem wyznaczającym oś
symetrii. U jej nasady, u większości gatunków osiadłych, leży bisiorowy gruczoł.Jego
lepka wydzielina krzepnie w wodzie tworząc nici, zwane bisiorem, służce np. omułkom
i racicznicom do przytwierdzania się do podłoża.
Głowonogi Najbardziej charakterystyczną cechą budowy głowonogów, nie spotykaną u
innych mięczaków i innych mieszkańców mórz, są długie, muskularne ramiona (tzw.macki)
osadzonej na dużej głowie. Stanowią one narządy ruchu, ale również służą do obrony i
ataku. Ramiona pokryte są licznymi przyssawkami, zaopatrzone dodatkowo w chwytliwe
haczyki (ząbki), dzięki którym zwiększa się ich chwytność.Liczba ramion wynosi 8 u
ośmiornic lub 10 u dzisięciornic (takich jak mątwy i kałamarnice.)Na wyraźnie
wyodrębnionej głowie znajduje się para jaskrawo zabarwionych oczu oraz jama gębowa
wyposażona w parę chitynowych szczęk w kształcie papiuziego dzioba, służących
głowonogowi do rozszarpywania schwytanego zwierzęcia. Pobieranie pokarmu ułatwia
język uzbrojony w tarkę. Głowonogi mają oczy ukształtowane najdoskonalej wśród
wszystkich bezkręgowców; ich budowa jest zbliżona do oczu kręgowców (np. ryby).
U większości ośmiornic muszla całkowicie zanika. Jeśli występuje, jest różnie
wykształcona i przeważnie wapienna lub chitynowa.Może być muszlą zewnętrzną i
wewnętrzną. Muszla powiozana mięśniami z wewnętrznym szkieletem chrzęstnym
stanowi układ szkieletowo-ruchowy głowonogów.
Funkcje życiowe głowonogów (1)
Istotną rplę w poruszaniu się głowonogów odgrywa rurkowaty, silnie umięśniony
lejek, będący przekształconą częścią nogi prowadzi ona do jamy płaszczowej.Dzięki
rytmicznym skurczom mięśni płaszcza woda zasysana jest do szczelnie zamykanej
jamy płaszczowej, a następnie wyrzucana przez lejek z impetem nz zewnątrz.Pozwala
to mięczakowi poruszać się w sposób odrzutowy.Siłą odrzutu wspomagają odpowie-
dnioskoordynowane ruch ramion.U licznych gatunków ośmiornic i mątw gruczoły
jelita tylnego tworzą worek czernidłowy, którego ciemnobrązowa wydzielina, zwana
sepią odwraca uwagę napastnika, a także podrażnia niektóre jego narządy zmysłów
na przykład węch, utrudniając tym samym lokalizację głowonoga.
Funkcjwe życiowe głowonogów (2)
W jamie płaszczowej głowonogów znajdują się jena lub dwie pary skrzeli, ujścia
dwóch lub czterech nerek, ujście przewodu pokarmowego oraz otwór płciowy.Do
jamy brzusznej uchodzi również worek czernidłowy.Układ nerwowy wykazuje wy-
kazuje najdalej wśród bezkręgowców posuniętą koncentrację, a narządy zmysłu, w
związku z bardzo ruchliwym trybem życia, są bardzo rozwinięte.Są to statocyst,
komórki zmysłowe oraz oczy.W budowie wewnętrznej na uwagę zasługuje układ
krwionośny o złożonej budowie na który składają się serce, leżące po stronie brzu-
sznej ciała i naczynia krwionośne.Krew płynie w systemie naczyń, jednak w okolicy
serca wlewa się do jamy okołosierdziowej i dlatego układ krwionośny uważa się za
prawie zamknięty
Charakterystyczne cechy mięczaków
- ciało dwuboczne symetryczne lub wtórnie asymetryczne
- ciało miękkie, podzielone na worek trzewiowy, nogę i głowę (u małży głowa cał-
kowicie zredukowana) jeśli występuje głowa to jest tarka do pobierania pokarmu
- noga zwykle dobrze umięśniona, czasemzmodyfikowana.
- ciało okryte płaszczem tworzącym jamę płaszczową, w której znajdują się ujścia
licznych układów oraz narządy wymiany gazowej.
- wtórna jama ciała silnie zredukowana
- układ krwionośny otwarty ( głowonogi - prawie zamknięty )
- narządy wewnętrzne zwykle skupione w worku trzewiowym
- gruczoły płaszcza mogą wytwarzać muszle.
- złożone metanefrydia w postaci nerek
Układ rozrodczy Mięczaki rozmnażają się wyłącznie płciowo.Zapłodnienie poprze-
dzone jest kopulacją, w trakcie której łączą się osobniki męskie i żeńskie(u form roz-
dzielnopłciowych) lub obojniacze(u form hermofrotydycznych).Rozwój morze być
prosty(np. głowonogi, ślimaki płucoduszne) lub złożony(małże, niektóre ślimaki
skrzeloduszne).W rozwoju złożonym występuje wolno pływająca larwa trochofora
lub żeglarek (weliger).
Znaczenie mięczków w przyrodzie i życiu człowieka
Są poławiane w celach konsumpcyjnych.Obecnie największe znaczenie pod tym
względem mają małże np. ostrygi, omułki jadalne oraz głowonogi np. kołamarnice
z rodzaju Loligo i mątwy.Gatunki te uznawane są w wielu krajach za wysoko ceni-
ony przysmak.Rozmaite gatunki ślimaków i małży zbiera się jako karmę dla drobiu
świń lub jako przynęte używaną przy połowie ryb, zwłaszcza dorszy.W krajach
nadmorskich wielkie ilości ślimaków morskich wywozi się na pola jako nawóz.Jesz-
cze bardziej rozpowszechniony jest zwyczaj wapnowania gleby rozdrobnionymi
muszlami ślimaków i małży w rejonach nadmorskich wschodniej o południowej
Azji.Natomiast muszle o pięknym kształcie, barwie i połysku od niepamiętnych
czasów służyły do wyrobu ozdób, wielu przedmiotów urzytkowych np. guzików
z muszli skójki.Do najcenniejszych wytworów małży należą perły, które są jedną z
najbardziej poszukiwanych ozdób