25.11.2008
DEWIACJA POZYTYWNA
Kryteria patologii i dewiacji jako problemu społecznego.
Zazwyczaj mówimy o dewiacji jako:
zjawisku szkodliwym
zjawisku, które ma społeczne źródła
problem możliwy do rozwiązania przez wspólne działanie
To ujęcia dewiacji jako problemu ujemnego. Dewiacja to odbieganie od normy w ujemnym sensie, jednak patrząc szerzej dewiacja to zjawiska, które odbiegają od normy nie tylko ujemnie, ale i pozytywnie.
Bierzemy pod uwagę normę, standard, przeciętność czyli oprócz dewiacji negatywnej - patologia, jest też dewiacja pozytywna.
Florian Znaniecki był pionierem w tym zakresie, już w okresie międzywojennym wyróżnił 3 stopniowe podejście w zakresie wartościowania- zostało rozszerzone przez niego.
Wyróżnił 2 kategorie ludzi:
ludzie pracy (uczą się, pracuję ,itp.)
ludzie zabawy
Znaniecki nie mówi o dewiantach, ale o zboczeńcach. Wyróżnia 2 kategorie zboczeńców:
podnormalni (dewianci negatywni)
nadnormalni (dewianci pozytywni)
Między nimi są ludzie przeciętni, ich zachowania mieszą się w przeciętnych normach.
W latach 60/70 w Polsce tematykę tę podjęli: Adam Podgórecki, Jerzy Kwaśniewski, Aleksander Kojder, stworzyli teoretyczne podstawy pozytywnej dewiacji i dyrektywy metodologiczne, prowadzili serie badań .
Wyróżnia się stanowisko J. Kwaśniewskiego, napisał pracę „Pozytywna dewiacja społeczna”- to manifest teoretyczny co do tej sprawy. Chodziło mu o zjawiska mogące być oznaczone terminami: konformizm innowacyjny (twórczy, konstruktywny antagonizm).
Dewianci pozytywni doprowadzają do porządku pewne zaburzenia społeczne.
Inaczej moralny perfekcjonizm postawy wyrażające się w dążeniach, aby ludzie zachowywali się powyżej tego co wymagane.
Prospoleczny heroizm, zaangażowanie, altruizm cywilizacyjny,
nadnormalność, pozytywne nieprzystosowanie społeczne
Przykłady takich ludzi:
-honorowi krwiodawcy- nikt do tego nie zmusza a jest to potrzebne
-ratownicy życia zdrowia z naruszeniem własnego życia (nie można mieć pretensji, że ktoś nie skoczy do wody ratować życia innej osobie, skoczy-dewiant pozytywny)
-osoby wybitnie pracowite bez motywacji zysku robią więcej niż inni
Dewianci pozytywni- to pewne kategorie postaw, które jesteśmy skłonni aprobować, nie przeszkadzają nam, są moralnie nam obojętne (np.: pracowitość-nie wymaga się jej, adopcja sierot)
Wszystkie zachowania pozytywnej dewiacji łączą cechy:
stanowią odchylenia od normy powinności
są wyrazem buntu wobec standardów w danej dziedzinie
mają nie egoistyczną motywację
skutkiem jest pozytywna dezorganizacja społeczna, zakłócają porządek społeczny
[ kujony nie cieszą się popularnością,
zbieranie śmieci na przystanku-ludzie odczuwają niepokój, bo wydaje im się, ze od nich również się tego wymaga
punktualność]
Wg Kwaśniewskiego, żeby mówić o dewiacji pozytywnej muszą być spełnione wszystkie te warunki. Teoria ta ma pewne mankamenty.
Wada- założenie co do norm społecznych- traktował je jako normy pracy
{ale mówimy o zachowaniach nasyconych treściami moralnymi}
Nie można oczekiwać , że ktoś zaadoptuje sieroty, ale można oczekiwać, że zrobi więcej. Pozytywne zachowania dewiacyjne wykraczają poza granice oczekiwań społecznych, tolerancji i zawyżają standardy.
Normy polegają na zakazach i nakazach i to jest powinność. Niektóre zakazy i nakazy moralne nie mają zastosowania, nie można nakazać np.; krwiodawstwa.
Jest norma nie zabijaj, której musimy przestrzegać, ale nie musimy ratować życia innym.
W przypadku dewiacji pozytywnej -może ktoś coś zrobić, ale nie ma przymusu.
Zachowanie dewiacyjne stanowi naruszanie obowiązku ,złamanie zakazu- to negatywna dewiacja.
W dewiacji pozytywnej nie ma przeciwstawnego bieguna w postaci nakazującej normy.
-dewiacja negatywna-nie kradnij-kradzież
-dewiacja pozytywna-nie ma oddaj innym- nie kradnij, są to normy z innej sfery.
U Kwaśniewskiego i .............. nastąpiło pomieszanie norm normatywnych, większość ma charakter 2 stronny, można zrobić coś powyżej i poniżej. Dawniej społeczeństwo opierał się na innych normach .
Zrozumienie oparte jest na 3 rodzajach norm społecznych (Pawłowska);
normy rygorystyczne nieprzestrzeganie ich to sankcje negatywne a przestrzeganie nie powoduje nagród np.: nie zabijaj
normy z obszaru tolerancji nie powodują żadnych sankcji, zwyczajowo nakazują zachowanie, ale nie są pozytywnie czy negatywnie oceniane
normy z obszaru nadobowiazującego maksymalizmu moralnego np.; krwiodawstwo, poświęcenie, zachowania o wysokim ładunku moralnym, wyzwalają uznanie, ale nie wyzwalają kar w przypadku ich niespełnienia
dewiacja pozytywna jest właśnie 3 rodzajem norm.
Postępowanie zgodne z zawyżonymi standardami, rolami może budzić negatywne zachowania społeczne, zależy to od tego jaka społeczna widownia ma uznać dewiację pozytywną.
Czasami dewiacja negatywna może być oceniana pozytywnie np.: agresywne zachowania w podkulturze, przy innej widowni nie będą pozytywne +.
Problematyka pozytywnej dewiacji jest dyskusyjna u społecznej widowni, może budzić zastrzeżenia. Zajmowanie się dewiacja pozytywną nie jest bezcelowe te badania ujawniają nam głębsze aspekty życia społecznego. Należy wiedzieć, że są takie zjawiska.
Społeczna widownia- mamy wzory kulturowe i wartości nie tożsame we wszystkich kulturach, co innego będzie należeć do dewiacji pozytywnej np.; w Europie niż innych kulturach. Czasami wiąże się z pozytywna dewiacją a nie jest z nią tożsame.
POZYTYWNE ASPEKTY DEWIACJI
Pozytywne aspekty dewiacji negatywnej, jej pozytywne skutki.
Durkheim- dewiacja jako zjawisko normalne, przestępczość jest pożądana.
Ta myśl była podejmowana przez wielu badaczy. Zjawiska, które świadczą, że dewiacja ma skutki pozytywne.
Byłoby uproszczeniem rozpatrywanie, że wszystkie konsekwencje dewiacji są destrukcyjne, niektóre mogą generować pozytywne rezultaty dla społeczeństwa, grup w których występują.
Założenie:- wszystkie zachowania dewiacyjne są nonkonformistyczne, to nie wszystkie są antysocjalne i antyspołeczne.
Socjologowie wyróżnili formy dewiacyjnych zachowań jako korzystne dla grup społecznych, wyznaczając tolerancję.
W latach 50 XX w. Durkheim rozpoczął to myślenie.
LISTA POZYTYWNYCH FUNKCJI DEWIACJI:
REAFIRMACJA- powtórne przyjęcie tych norm. Ludzie zapominają, że obowiązują ich pewne normy, następuje powtórne ich przyjęcie po potępieniu, odrzuceniu dewianta, który dopuścił się zabronionego czynu- następuje reafirmacja norm. Przypadkowe naruszenie norm pobudza kolektywną świadomość ludzi. Na przykład szkody wyrządzone przez młodzież przypominają istnienie, uświadomienie sobie lub powtórne przyjęcie normy. Gdyby nie było drastycznego przekroczenia to niektóre normy by zanikły lub kumulowały i powodowały większe skutki.
SPOŁECZNA SOLIDARNOŚĆ- odrzucany jest dewiant i następuje ujednolicenie się grupy. Przez ujawnienie dewiacji, wewnętrznych wrogów, negatywni dewianci łączą ludzi we wspólnej obronie np.; polowania na czarownice jednoczyły ludzi we większe społeczności, pozwalały przenieść strach i frustracje na kozły ofiarne.
pojawienie się wewnętrznych wrogów
zjednoczenie ludzi wzmacnia się ich więź społeczna [donosicielstwo,inkwizycja ]
JEDNOŚĆ W STOSUNKU DO DEWIANTA- poparcie, pomoc dla dewianta, reakcje grupy społecznej nie zawsze są punitywne dla dewianta, np.: przestępstwa młodzieży- różne grupy społeczne jednoczyły się nie przeciw przestępcom, lecz w interesie dewiantów. Ludzie mogą się jednoczyć by pomóc tej młodzieży, gdy zidentyfikuje się przyczyny tej dewiacji. Dewiację często widzą jako skutek niekorzystnych okoliczności (np; warunki środowiskowe) , widzą przyczyny. Jednoczą się w celach zmniejszenia niekorzystnych sytuacji, usuwają przyczyny dewiacji.
EFEKT KONTRASTU- dewiant przedstawia się kontrastowo do tych, którzy są konformistami. Publiczne ujawnienie i karanie dewiantów jest jednym ze środków do stwarzania konformizmu jako czegoś chwalebnego. Ludzie obserwując dewianta kontrastują się w stosunku do niego. Nasze zachowanie jest dowodem, że nigdy takiego czynu nie popełniliśmy.
KLAPA BEZPIECZEŃSTWA niektóre formy dewiacji to klapa bezpieczeństwa dla społeczeństwa. Społeczeństwo ludzkie to kocioł pod ciśnieniem może eksplodować pod społecznymi, politycznymi napięciami, jeżeli niektóre prądy nie będą ulatywać od czasu do czasu. Wiele form drobniejszych przestępstw jest stosunkowo nieszkodliwym upustem energii, są tolerowane przez społeczeństwo jako naturalne katharsis- upust energii, dopóki nie ma poważniejszych dewiacji.
PRZYWÓDŹTWO- zachowanie dewiacyjne może pomagać promowaniu nowego, społecznego przywództwa. Dynamika grupy od walk gangów do grup społecznych, politycznych wyłania liderów, którzy organizują wysiłki grupy w osiąganiu kolektywnych celów, w artykułowaniu potrzeb grupowych. W dewiacyjnych grupach mogą się ujawniać ludzie działający moralnie w innych układach, mogą opanować socjotechniki działania, które mogą wykorzystać
SPOŁECZNA I KULTURALNA ZMIANA dewiacje i dewianci mogą popierać zmiany społeczne i kulturalne. Odnosi się do innowatorów i rewolucjonistów (zawsze na początku traktowani są jako dewianci występują przeciwko porządkowi społecznemu . W łagodniejszych formach to innowacje np.: w zakresie mody (pierwsi to dewianci, przykładem może być noszenie spodni przez kobiety)
ŚRODEK OSTRZEGAWCZY sygnał ostrzegawczy, że w społeczeństwie dzieje się coś złego np.: wzrost poziomu ubóstwa, wzrost rozwodów, przestępczość młodzieży. Gdy pojawia się np.; a w okręgu miasta może być wskaźnikiem defektów w społecznej strukturze i organizacji. Powinno być zauważone przez liderów społecznych.
RÓZNORODNOŚĆ I DOZNANIE WRAŻEŃ dewiacja różnicuje życie społeczne i dostarcza mocnych przeżyć. Inne pozytywne zjawiska nie dają człowiekowi wystarczającego kwantum emocji, wszystko co normalne może się znudzić. Uczestnictwo w starych sferach jest/ staje się przyzwyczajeniem, uciążliwym np.; imieniny cioci. Dewiacyjność porusza opinie publiczną, tych emocji dostarczają dewianci. Społeczeństwo ,gdzie wszystkie jednostki byłyby jednakowe byłoby nudne, stabilne, zbyt konformistyczne, pozbawione wigoru do zmiany i doskonalenia się. Nie można dzielić wszystkiego dychotomicznie na dobre i złe, wszystko się przenika.
2