POJĘCIA
Absorpcja zjawisko pochłaniania jakiejś substancji (absorbatu najczęściej gazu) przez całą objętość odrębnej od niej fazy - ciała stałego lub cieczy (absorbenta).
Adhezja łączenie się powierzchni dwóch różnych (stałych lub ciekłych) ciał (faz) na skutek przyciągania międzycząsteczkowego.
Adsorpcja gromadzenie się cząstek z jednej fazy o większej energii kinetycznej (adsorbat) na powierzchni drugiej fazy bardzie zwartej o mniejszej energii kinetycznej (adsorbent).
Anizotropia zależność własności fizycznych i chemicznych od kierunku przestrzennego. Anizotropia kryształów jest konsekwencją uporządkowanej struktury krystalicznej.
Browna ruchy chaotyczne przesunięcia cząstek koloidalnych wywołane zderzeniami z cząsteczkami fazy rozpraszającej, wykonującymi ruchy cieplne. Znaczenie teorii ruchów Browna polegało na wyjaśnieniu statystycznego sensu II zasady termodynamiki; pomogła ona również w wyjaśnieniu mechanizmu procesów dyfuzji, koagulacji, sedymentacji itp.
Desorpcja proces odwrotny do adsorpcji i absorpcji.
Detergenty (syntetyczne środki powierzchniowo czynne), związki chemiczne posiadające w cząsteczce długi łańcuch hydrofobowy oraz grupę polarną (hydrofilową). Cząsteczki detergentów gromadzą się na granicy faz, zmniejszając napięcie powierzchniowe rozpuszczalnika, tym samym zwiększając zwilżalność oczyszczanego lub barwionego tworzywa.
Dializa przez błony półprzepuszczalne przenika faza rozpraszająca (ciągła) a pozostaje faza rozproszona.
Dysocjacja rozpad cząsteczek związku chemicznego na prostsze rodzaje chemiczne: atomy, jony, prostsze cząsteczki, wolne rodniki.
Dyspersyjne układy układy wielofazowe (co najmniej dwufazowe), w których fazy rozdzielone są bardzo rozwiniętą powierzchnią, np. koloidy, zawiesiny itp.
Efekt Tyndalla rozproszenie światła przez cząstki układu koloidalnego.
Elektroforeza zjawisko przesuwania się cząstek koloidalnych - pod działaniem pola elektrycznego - w stosunku do nieruchomego ośrodka rozpraszającego. Ruch ten można zaobserwować bezpośrednio (w przypadku barwnych koloidów) lub pośrednio, np. dokonując pomiarów współczynnika załamania światła czystego rozpuszczalnika i roztworu koloidalnego.
Elektroosmoza przepływ fazy rozpraszającej względem nieruchomej fazy rozproszonej, następujący pod działaniem pola elektrycznego. Elektroosmoza wykorzystuje się do osuszania zawilgoconych murów oraz niektórych materiałów biologicznych.
Elektrolity to substancje które w roztworach wodnych rozpuszczają się poprzez dysocjacji na jony, które są również przewodzić prąd; podlegają one dysocjacji gdyż jest to 80 razy łatwiejsze niż w powietrzu.
Emulgatory substancje zwiększające trwałość emulsji, wykazują aktywność powierzchniową. Jako emulgatory stosowane są m.in. albumina, kazeina, żelatyna, guma arabska, lecytyna.
Emulgowanie proces zmierzający do przejścia dwóch nie mieszających się cieczy w stan zwany emulsją.
Emulsja Emulsją nazywamy układ koloidalny dwóch nierozpuszczalnych cieczy zawierających emulgator. W emulsjach technicznych wielkość cząstek koloidalnych jest do 10-5m. W stanie rozpuszczenia koloidalnego jest zawsze ciecz, której jest mniej niż 26% objętościowo.
Hydratacja reakcja przyłączenia cząsteczek wody. Rozróżnia się hydratację jonów w wodnych roztworach elektrolitów, hydratację substancji higroskopijnych, hydratację cząstek koloidowych, hydratację cząsteczek chemicznych z utworzeniem hydratów.
Hydrofobowość własność nie-polarnych cząsteczek polimerów lub cząstek koloidalnych nieulegania solwatacji przez cząsteczki wody. Przykładem koloidu hydrofobowego jest siarczek arsenawy.
Hydroliza hydroliza soli, rozkład substancji pod wpływem wody. Najczęściej hydrolizie ulegają sole słabych kwasów i mocnych zasad, sole mocnych kwasów i słabych zasad oraz sole słabych kwasów i słabych zasad.
Inwersja zmiana faz
Izomorfizm (”różnopostaciowość”) polega na ty, że niektóre substancje (różne) o tym samym rypie budowy chemicznej mogą mieć podobne kształty (tą samą postać kryształu) np. CaO i MgO mają identyczną strukturę krystaliczną oraz CaCO3 i MgCO3 mają takie same kryształy to znaczy, że w danym jony kationy Ca2+ i Mg2+ mogą być wzajemnie przestawiane => diadochia, którą dzielimy na:
• Izowalentna (jony o tej samej wartościowości Ca2+ Mg2+ fluor i chlor)
• Elektrowalentna (jony różnią się wartościowością Al3+ Si4+ oraz Al3+ Mg2+)
Jonity syntetyczna żywica organiczna (adsorbują aniony lub kationy= całkowite oczyszczanie)
Kapilarność specjalne zachowanie się cieczy w cienkich rurkach (kapilary), gdzie d < 10-7m. Jeśli woda zwilża powierzchnię, np. szkła, to poziom jej w kapilarze podnosi się powyżej poziomu cieczy w zbiorniku o dużej powierzchni i kształtuje się wówczas menisk wklęsły. Niezwilżająca szkła rtęć zachowuje się odwrotnie - poziom w kapilarze się obniża, a menisk ma kształt wypukły.
Karbonatyzacja proces powstawania węglanów w przyrodzie, zachodzący w wyniku łączenia się dwutlenku węgla z tlenkami i wodorotlenkami metali pochodzącymi z hydrolizy krzemianów.
Koagulacja zlepianie się cząstek (np. tworzących aerozol lub roztwór koloidalny) w większe zespoły, co powoduje powstawanie zwartego koagulatu lub przejście zolu w żel.
Kompozyt ciało stałe, powstające w wyniku fizycznego połączenia dwóch lub więcej materiałów wyjściowych. Własności materiału złożonego są odmienne od własności poszczególnych składników.
Koagulacja zlepianie się cząstek (np. tworzących aerozol lub roztwór koloidalny) w większe zespoły, co powoduje powstawanie zwartego koagulatu lub przejście zolu w żel.
Kondensacja reakcja między dwoma lub większą ilością cząstek, w której wyniku powstaje nowa cząstka o większym ciężarze i wydziela się prosty związek chemiczny (np. woda, alkohol, wodór).
Krystalizacja proces tworzenia się i wzrostu kryształu z cieczy przechłodzonej, roztworu przesyconego lub przesyconej pary (fazy gazowej).
Kryształ jest to ciało wykazujące regularne i okresowe powtarzające się w przestrzeni ułożenie elementów, które ten kryształ buduje (atom, jon, cząsteczka).
Lepiszcza materiały wiążące w wyniku przemian fizycznych np. krzepnięcia lub odparowania.
Liczba koordynacyjna w chemii związków kompleksowych liczba ligandów otaczających atom centralny, np. w jonie kompleksowym heksacyjanożelazianu(II) [Fe(CN)6]2- liczba koordynacyjna żelaza wynosi 6.
Liofilowość (lubią rozpuszczalnik) uogólnienie pojęcia hydrofilności, oznaczające duże powinowactwo cząsteczek danej substancji do otaczających je cząsteczek innych związków chemicznych, np. cząsteczek ogólnie rozumianego rozpuszczalnika. Liofilowość, rozumiana jako zdolność cząstek koloidalnych i dużych cząsteczek polimerów do gromadzenia (adsorbowania) na swojej powierzchni cząsteczek rozpuszczalnika, zapobiega ich sklejaniu się w przypadku zderzeń i nadaje trwałość układom koloidalnym.
Liofobowość (nienawidzą rozpuszczalnika) uogólnienie pojęcia hydrofobowości, oznaczające nieznaczne powinowactwo cząsteczek danej substancji do otaczających je cząsteczek innych związków chemicznych, np. brak tendencji do gromadzenia się cząsteczek rozpuszczalnika na powierzchni cząstek koloidalnych lub wielkich cząsteczek polimerów. Z tej przyczyny liozole łatwo koagulują, przechodząc w liożele.
Matryca w chemii analitycznej składniki głównej próbki, inne niż składnik wykrywany lub oznaczany.
Napięcie powierzchniowe wielkość występująca na granicy faz. Jest wynikiem innej sytuacji energetycznej na powierzchni cząstki niż wewnątrz.
Peptyzacja zjawisko przechodzenia osadu koloidalnego lub żelu, otrzymanego wskutek koagulacji, ponownie w stan roztworu koloidalnego, po zadaniu go wodą, roztworem odpowiedniego elektrolitu lub związku powierzchniowo czynnego (peptyzatora). Przyczyną peptyzacji może być:
1) usunięcie jonów koagulujących z osadu, dzięki czemu cząstki koloidalne odzyskują pierwotny ładunek i odpychają się.
2) adsorpcja jonów na obojętnych elektrycznie cząstkach osadu, powodująca wzajemne odpychanie się tych cząstek. W obu przypadkach dochodzi do zniszczenia agregatu (osadu).
Polimery związki, których cząsteczki składają się z bardzo wielu mniejszych, powtarzających się ugrupowań atomowych, merów. Istnieją polimery naturalne (np. białka, celuloza, kauczuk) i syntetyczne.
Polimorfizm wielopostaciowość (ten sam pierwiastek tylko w różnych strukturach krystalicznych, odmiany etapowe). W polimorfizmie występuje różnica właściwości fizycznych np. diament i grafit (jest to węgiel) zaś twardość w skali bezwzględnej to diament (100kρa) i grafit (0,02kρa). różnią się również gęstością, gdzie to diament (3,5 g/cm3) a grafit (2,5 g/cm3), oraz tym, że diament jest izolatorem, a grafit przewodzi prąd.
Prawo działania mas w stanie równowagi chemicznej w układzie jednorodnym stosunek iloczynów stężeń molowych produktów reakcji do iloczynu stężeń substratów jest wartością stałą w stałych warunkach ciśnienia i temperatury. (ciecz = stężenie molowe a gaz = ciśnienie)
Reakcje chemiczne => przegrupowanie atomów w cząsteczkach substancji wyjściowych „substraty” i wytworzenie substancji o odmiennym składzie i właściwościach „produkty reakcji”. Aby doszło do reakcji chemicznej muszą być zerwane wiązania między odpowiednimi atomami. Każde równanie musi być bilansem masy reagentów (co jest substratem i produktem i ile zaszło ilościowo reakcji). Do zapisu wykorzystujemy wzory chemiczne (dawniej sumaryczne).
Reguła przekory Każdy układ będący w stanie równowagi, poddany działaniu czynnika zewnętrznego (bodźca) naruszającego ten stan równowagi, ulega takim przemianom, które powodują zmniejszanie tego oddziaływania. Przykładem są układy fizyczne, gdzie woda wypływa spod lodowca, gdyż lodowiec ma większa objętość.
Reopeksja koagulacja zoli pod wpływem bodźca mechanicznego.
Solwatacja otaczanie jonów lub cząsteczek (zwartą otoczką) substancji rozpuszczonej (albo cząstek koloidalnych) przez cząsteczki rozpuszczalnika. Solwatacja spowodowana jest głównie działaniem sił Van der Waalsa. Ma zasadnicze znaczenie dla procesu rozpuszczania substancji jonowych w rozpuszczalnikach polarnych.
Spoiwa materiały wiążące w wyniku reakcji chemicznej. Dzielimy na: Nieorganiczne = hydrauliczne (wapno hydrauliczne, cement portlandzki) i powietrzne (wapno palone i gaszone, gips, anhydryt, spoiwo krzemianowe) i Organiczne = spoiwa żywiczne i lepiszcza bitumiczne.
Tiksotropia (szczególnie cenna w budownictwie), zjawisko odwracalnego przechodzenia żelu w zol pod wpływem bodźców mechanicznych.
Zwilżalność zdolność pokrywania ciała stałego przez ciecz