METROLOGIA

PRZEDMIOT METROLOGIA - całokształt zagadnień związanych z techniką pomiaru i kontroli wszelkich wielkości fizycznych i umownych występujących w produkcji dóbr materialnych usługach publicznych i badaniach naukowych.

ZADANIA METROLOGII - ustalenie trwałych niezmiennych odtwarzalnych naturalnych i sztucznych wzorców jednostek miar - ustalenie stałych fizycznych - ustal. układu jednostek miar - opracowanie zasad budowy narzędzi pomiar. - kontroli oraz ich eksploatacji - opracowywanie i rozwój sposobów określania niedokładności pomiaru - ustalenie jednolitych terminologii oraz kształcenie kadr i popularyzacja zagadnień metrolog. i normalizacjja poprzez publikacje naukowe i techniczne.

METROLOGIA OGÓLNA - dotyczy zagadnień występujących we wszystkich metrol. stosowanych i dotyczy układu jednostek miar, metod pomiarowych (ogólnych) zasad budowy i eksploatacji przyrządów.

METROLOGIA TEORETYCZNA - zajmuje się teorią : tworzenia wzorców i układów jedn. miar błędów i niedokładności pomiarów metod i zasad pomiarowych.

METR. PRAWNA - zajmuje się całokształtem zagadnień prawniczych związanych z procesem mierzenia i jego skutkami np. ustaleniem legalności jednostek miar.

METROLOGIA DŁ. I KĄTA - jest metr. stosowana przedmiotem jej są pomiary i kontr. tch wiekości Metrologia dł. i kata jest częścią działu zwanego metrologią techniczną, której przedmiotem badań są wszystkie wielkości fizyczne, a często i umowne stos. w technice

METROL. STOSOWANA - zajmuje się tylko okreslonym działaniem, metoda działania , pomiary wielkości elektycznych, cieplnych.

METR. PRAWNA - zajmuje się całokształtem zagadnień prawniczych związanych z procesem mierzenia i jego skutkami np. ustaleniem legalności jednostek miar.

METROLOGIA DŁ. I KĄTA - jest metr. stosowana przedmiotem jej są pomiary i kontr. tch wiekości Metrologia dł. i kata jest częścią działu zwanego metrologią techniczną, której przedmiotem badań są wszystkie wielkości fizyczne, a często i umowne stos. w technice

METROL. STOSOWANA - zajmuje się tylko okreslonym działaniem, metoda działania , pomiary wielkości elektycznych, cieplnych.

KONTROLA WIELKOŚCI - ciąg czynności, który zmierza do stwierdz. że w danej chwili i warunkach wartość badanej wielk. mieści się w wymaganym przedziale

POMIAR - określony ciąg czynności zmierzający do stwierdzenia ile razy wartość wielk. mierzonej jest większa od pewnej wartości wielk. przyjętej za jedn. miary

PRAWO FOURIERA - stosunek liczb oderwanych róny jest odwrot. stos. jednostek miar V = {V} [V] = {V}' [V]' ;

{V}'/ {V} = [V] / [V]' {V} - wartość liczbowa

[V] - wymiar wielkości V

PRAWO JEDNORODNOŚCI WYMIAROWEJ - w równaniach wielkościowych złożonych z kilku członów wymiary i jednostki miar poszczególnych członów muszą być jednakowe S = S₀ + Vt + at²/2 - równanie wielkościowe wieloczłonowe; [S] = L, [S0] = L, [Vt] = L / T T=L, [at²/2] = L / T₂ T² = L - równania wymiarowe

WARTOŚĆ WIELKOŚCI - iloczyn liczby i jednostki miary określana równiż nazwą liczba mianowana przy czym czynnik będący liczbą nazywa się liczbą oderwaną, a jedn. miary mianem.

WARTOŚĆ RZECZYWISTA WIELKOŚCI - wartość charakteryzująca wielkość określaną jednoznacznie w wartości istniejącej w chwili, w której wielkość ta jest badana. Wartość rzeczywista jest pojęciem abstrakcyjnym i nie może być nigdy znana ze względu na niedoskonałość sprzętu pomiarowego i błędy w procesie mierzenia. Można jedynie określić przedział, do którego nalezy wartość rzeczywista wielkości tego przedzialu charakteryzuje niedokładność pomiaru.

WARTOŚĆ POPRAWNA WIELKOŚĆI - wartosć, którą uwarza się w takim stopniu przybliżoną do wartości rzeczywistej, że różnica między tymi wartościami może być pominięta z punktu widzenia celu, do którego wartość przybliżona jest potrzebna.

WIELKOŚĆ FIZYCZNA - właściwość zjawiska lub ciała, którą można określić jakościowo lub ilościowo (długość, masa)

WIELKOSC UMOWNA - wielkość teoretyczna którą przez analogię do wielkości fizycznej można również określić jakościowo lub ilościowo (sprawność, przełożenie)

WIELKOŚCI PODSTAWOWE - te z pośród wielkości fizycznych, które są przyjęte w danym układzie jednostek miar do tworzenia wielkości pochodnych. Wielkości podstawowe są względem siebie niezależne i przyjmowane są umownie w danym systemie jednostek miar w zależności od celu jakiemu ten układ ma służyć.

WIELKOŚCI POCHODNE - związane są z wielkościami podstawowymi równaniami definicyjnymi jest to jak gdyby definicja wielkości zapisana w postaci funkcji matematycznej np. prędkość jest stosunkiem drogi do czasu możemy zapisać: V= s / t jeśli s i t są wielkościami podstawowymi to V jest wielkością pochodną.

WYMIAR WIELKOŚCI - iloczyn wielkości podstawowych danego układu w odpowiednich potęgach ze współczynnikim liczbowym równym jedności ( długość - L

czas - T prędkość LT^-1

GŁÓWN.JEDN.MIAR.-wszystkie jednostki podstawowe w danym układzie jednostek miar oraz te spośród jednostek pochodnych które wynikają wprost z równań def. (m, m/s, m², m/s² ...)

HOMOLOGICZNE JEDNOSTKI MIAR - jednostki miar mające ten sam wymiar lecz stosowane do pomiaru różnych wielkości fiz. (1J = 1N m - praca; N m - niutonometr - moment siły)

JEDNORODNE JEDNOSTKI MIAR - dow. jedn. miar z różnych układów służącej do pomiaru jednej określonej wielkości fizycznej (gram, uncja, funt, karad i inne)

JEDNOSTKA MIARY- wartość określonej wielkości fizycznej lub umownej przyjętej jako jednostkę porównywalną do pomiaru wielkości tego samego rodzaju.

KROTNE JEDNOSTKI MIAR - wsztystkie jednostki w danym układzie jednostek miar będące wielokrotnościami lub pwieleniem jednostek głównych np. 1 km = 1000 m, 1 mm = 0,001 m

LEGALNE JEDNOSTKI MIAR - jednostki miar, które są w danym kraju dozwolone do stosowania w prakt. przemysł., handlu, usługach publicznych.

PODSTAWOWA JEDNOSTKA MIARY- jednostka miary wielkości podstawowej przyjęta umownie w danym układzie jednostek miar i oparta na wzorcu.

POZAUKŁADOWE JEDN. MIAR - jednosttki miar nie związane równaniami definicyjnymi z jednostkamu głównymi danego układu jednostek miar. Np.: - jednostki z innego układu jednostek miar (stopa, funt w stosunku do SI) - jednostki utworzone w sposób związany z metodyką pomiaru (mmHg,stopień Brinella)

UKŁAD JEDNOSTEK MIAR - uporządkowany utworzony wg. określonych zasad, zbiór jednost. miar zawierający jednostki podst. i pochodne.

SPÓJNE (KOH) JEDNOSTKI MIAR - określone za pomocą jednostek podstawowych wzorami zawierający współczynnik liczbowy równy jedności (1N = 1 kgms ^-2)

ZNAMIONOWE JEDNOSTKI MIAR - jednostki miar oprócz jednostek pom. posiadających jednowyrazowe nazwy np. tona, newton itp.

ZNAMIONOWE JEDNOSTKI MIAR - jednostki miar oprócz jednostek pom. posiadających jednowyrazowe nazwy np. tona, newton itp.

JEDNOSTKI

AMPER - jest to prąd elektryczny nie zmieniający się, który płynac w dwóch równoległych prostoliniowych nieskączenie długich przewodach o przekroju kołowym znikomo małym umieszczonych w próżni w odl. 1 m do siebie wywołał by między tymi przewodami siłę 2 10 -7 N na każdy metr długości.

KANDELA - światłość jaką ma w określonym kierunku źródło emitujące promień monochromatyczny o czest. 540 10 12 Hz i którego natężenie promienia w tym kierunku jest równe 1/683 W/sr

KELWIN - 1/273.16 temperatury termodyn. punktu potrójnego wody.

KILOGRAM - masa międzynarodowego wzorca tej jednostki przechowywana jest w miedzy. narod. biurze miar w SEVRES.

METR - długość drogi jakę przebiegnie światło w próżni w czasie 1/299792458 s. Tak zefiniowana jednostka może być odtworzona obecnie z gr. błędem 2 10 -10 m.

MOL - liczność materii występujących, gdy liczba cząsteczek jest równa liczbie atomów zawartych w masie 0.012 kg 12 C (węgla c12)

RADIAN - kąt płaski zawarty między dwoma promieniami koła wycinający z jego okręgu łuk o długości równej promieniowi tego koła.

SEKUNDA - czas równy 9192631770 okresów promien. odpowiadającym przejsciu miedzy dwoma nadsubtelnymi poziomzmi stanu podstawowego atmosfery (cezu 133)

STERADIAN - kąt bryłowy o wierzchołku w środku kuli wytcinający z jej powierzchni część równą powierzchni kwadratu o boku równym promieniowi tej kuli.

BŁĄD POMIARU - niezgodność wyniku pomiaru z wartością wielkości mierzonej .

- bezwzględny - różnica algebraiczna między wynikiem pomiaru a wartością wielk. mierz.

- względny - iloraz błędu bezwzględnego przez wartość wielkości miwrzonej zastosowanych do obliczeń błędów względnych

- systematyczny - błąd który przy wielokrotnym powtarzaniu pomiaru tej samej wartości wielkości mierzonej w praktycznie tych samych warunkach ma wartość stałą lub zmienia się wg. ustalonego prawa wraz ze zmianą warunków

- przypadkowy - błąd który przy wielokr. powtarzaniu pomiaru tej samej wartości wielkości w praktycznie tych samych warunkach zmienia się wg. nieustalonego prawa.

- nadmierny - bład wynikający z nieprawidłowego przeprowadzenia pomiaru lub z niedostrzerzonych zmian warunków pomiaru

- graniczne (krańcowe) błedy w których prawdopodobieństwo P że będą większe od błędu jakiegokolwiek pomiaru danej serii ma taką wartość że różnicę 1-P można uznać za nikomą (oznaczamy go C)

e=+/-ts

s - wartość średnia odchylenia kwadratowego

t - liczba błędów funkcji przyjętego prawdop. P

METODA POMIAROWA - sposób porównywania zastosowany w pomiarach

- bezpośrednia taka met. pom. w którym wartosc wielkości mierzonej otrzymuje się wprost ze wskazań narzędzia pomiar. bez koniecznosci dokonywania dodatkowych przeliczeń

- pośrednia - met pom. w której mierzymy bezpośrednio wartość wielkości x1... xn, a wielkość mierzoną posrednio y obliczamy ze wzoru y=f(x1...xn)

- podstawowa - m. p. oparta na pommiarze wielk. podstawowych wchodzący do def. wielk mierz.

- porównawcza - m. p. oparta na porównywaniu wartości wielości mierzonych z inną wartościa tej samej wielkości lub też ze znaną wartością innej wielkości jako funkcji wielkości miarzonej

- różnicowa - metoda porównawcza oparta na porównywaniu wartości wielkości mierzonej z niewiele różniącą się od niej znaną warością tej samej wielkości i pomoarze różnicy tych wartości

- zerowa - jest to metoda różnicowa polegająca na sprowadzaniu do zera różnic miedzy wartością wielkości mierzonej, a wartością znaną tej samej wielkości z nią porównywaną

- koincydencyjna - metoda róznicowa polegajca na wyzaczaniu przez obserwowanie koincydencji pwewnych wskazów lub sygnałów małej różnicy między wartościąwielkości mierzonej i porównywaniu z nią wartości znanej tej samej wielkości

- wychyleniowa - metoda pomiarowa porównawcza polegająca na określeniu wartości wiekości mierzonej przez wychylenie urządzenia wskazującego

NIEDOKŁADNOŚĆ POMIARÓW - wyrażony jest przez zesp. błedów granicznych zawierający wszystkie błedy systematyczne oraz graniczne błedy przypadkowe

błędy wynikające z niedokładności wskazania lub odczytu

błąd narzędzia - od urzytego narzędzia

błąd wzorca - różnica między wartością nominalną wzorca a wartością poprawioną odtworzonąprzez wzorzec

błąd wskazania - różnica między wartością wskaz. a wartością pop. wielk mierzonej.

błąd zera - jest to wsk. przyrządu pomiarowego dla wartości zero w. m.

błąd metody - b. spowodowaniem nieodpowiedniej metody pomiarowej z punktu widzenia własności użytego narzędzia pomiarowego.

błąd obserwacji - popełniony przez obserwatora w czasie dokonywania pomiaru.

błąd odczytania różnica miedzy wartością wskazywaną, a wartością odczytywaną

NIEPEWNOŚĆ POMIARU - +/- ts ; obszar niepewności pomiaru = 2ts

SPRZĘT POMIAROWY

BUDOWA NARZĘDZI POMIAROWYCH - łańcuch pomiarowy narzędzia

- czujnik - odbiera informację o wielkości mierzonej - pierwszy element przetwornikowy

- elementy przetwornikowe przyrządów pomiarowych - przetworniki pomiarowe, które nie mogą być używane oddzielnie będąc częścią przyrządu lub aparatury pomiarowej

- urządzenie wskazujące - zespół elem. przyrządów pomiarowych przeznaczonych do wskazywania wyników pomiaru - podst.elem. to: wskazówka, wskaz., podziałka, podzielnia, zakres podziałki, działka elem, długość działki elem, wartość działki elem

POMOCNICZE URZĄDZENIE POMIAROWE - role - utrzymanie w dogodnych granicach wartości wielkości mierzonej lub wielkości wpływowych (stabilizator ciśnienia)

- ułatwia czynności związane z pomiarem (uchwyt podstawy, śruba regulująca)

- zwiększanie czułości lub zakresu pomiaru i narzędzia (np. lupa)

PRZETWORNIK POMIARÓW - narzędzie służące do przetwarzania z określona dokładnością i według określonego prawa wart, wielk. mierz. (albo wielkość już przetworzoną z wielkości mierzonej) na wartość innej wielkości lub innej wartości tej samej wielkości.

PRZYRZĄD POMIAROWY - narzędzie pomiarowa służące do przetwarzania wielkości mierzonej lub jednej z pośród innych wielkości związane z wielkością mierzoną na wskaz. lub równoważną informację

- wskazujące, rejestrujące, sygnalizujące

WZORZEC MIARY - narzędzia pomiarowe które praktycznie niezmiennie w czasie jego użycia odtwarza jedną lub kilka znanych wartości mierzonych wielkości.

- jednowymiarowe, wielowymiarowe, samodzielne, niesamodzielne

WŁASNOŚCI TECHNOLOGICZNO - METROLOG. NARZĘDZI POMIAR.

-parametry

- wartość działki elementarnej

- zakres pomiaru - zakres wartości wielk. mierz. dla którego wskazanie narzędzia pomiarowego otzrymane w normalnych warunkach urzytkow. i z jednrgo tylko pomiaru nie powinno być obarczone błędem wiekszym od granicznego błędu dopuszczalnego

- czułość narzędzia pomiarowego - właściwość narzedziua pomiarowego dla danej wart. wielk. mierzonej wyraża się ilorazem przyrostu wielkości obserwowanej dY przez odpowiedni przyrost wartosci miarzonej dX; s=dY/dX, gdy dY i dX sa tego samego rodzaju to czułość nazywa się przełożeniem

- próg pobudliwości - najmniejsza zmiana wielkosci mierzonej wywołująca dostrzegalne zmiany wskazan narzedzia pomiarowego

- dokładność narzedzia pomiarowego - właściwości charakteryzujące zdolność narzędzi pomiarowych do wskazywania wartości wielkości bliskich rzeczywistym wartoscia wielkości miarzonej

- nacisk pomiarowy siła z jaką elementy czujnikowe narzędzi pomiarowych oddziaływują na mierzony przedmiot

CZUJNIKI - przyrządy pomiarowe służace do pomiaru dł. w zakresie do kilku mm.

- mechaniczne

- dzwigniowe - (2000 x) maja bardzo mały zakres wskazań i są czułe na wstrząs i uderzenia

- zębate - przetwarzają przemieszczenie trzpienia na wskazanie odbywa się dwustop. przekł. zebatej (3 - 10 mm zakres wskazania)

- dzwigniowe- zębate - łączą cechy obu przyrządów mają większy zakres wskazań niż dzwigniowe i mniejszą wartość działki elem niż zębate

- śrubowe - posiadają przekładnie w których przemieszczenie trzpienia pom. powoduje obrót śruby z osadzoną na jej osi wskazówką

- spręzynowe - są czułe i dokładne podstawowy element przekładni stanowi śrubowe skręcona taśma z brązu berylowego (połowa - lewostronnie, połowa - prawostronnie) wartość działki elementarnej 0,02 - 0,05 um, błąd do 0,05 um

- optyczne, optimetryczne, pionowe (do pomiarów zewnetrznych ), poziome, (zewn. wewn. ), ultraoptimetr, ferencyjny - wykorzystuje zjawisko interferencjifal świetlnych

- elektyczne - mierzony wymiar przetwarzany jest na sygnał elektryczny

- elektrostykowe - funkcjonuje na zasadzie przekaznika o stykach ster. trzpieniem pomiarowym.

- indukcyjne - działa na zasadzie zmiany indukcyjnosci cewek właz. lub wzaj. cewek, spowodowanej przez zwory połączone z trzpieniem pomiarowym

- pojemnosciowe - przetważają zmianę długości na zmianę pojemn. kondensatora, mierz. następ. przy pomocy układów elektr. trzpienia pomiarowego powoduje zmianę długości między okładzinami kondensatora lub zmianę powierzchni okładzin

- fotoelektryczne

- pneumatyczne

- radiacyjne (izotopowe) zmiana i kontrolowanie wymiaru powoduje zmianę intensywności promieniowania radioaktywnego emitowanego przez preparat izotopowy

DŁUGOŚCIOMIERZE - grupa otycznych przyrzadów pomiarowych urzywanych do pomiaru metoda bezposrednią porównawczą głównymi elementami przyrządu jest szklany wzorzec kreskowy o dł. działki elem. 1mm która przemienia się razem z ruchem częścią przyrzadu - trzpieniem pomiarowym

- pionowy - do wymiarów zewnętrznych w zakresie od 0 - 200mm

- poziomy (uniwersalny) - mierzy wymiary zewnętrzne, wewnętrzne gwintów (metodą trójwałeczkową lub lulkową) zakres pomiarowy do 300 mm dla wym zew. i od 5 - 150 mm dla wym wew.

GŁOWICA - gonimetryczna w głowicy jest obrót szklanej płytki z naniesionym krzyżem umozliwiajacym dokładne ustawienie na określony punkt mierzonego przedmiotu

KULKI POMIAROWE-stosowane przy pomiarach stożków wewnętrznych średnic otworów ,średnic podz. gwi. zewn.

MASZYNY POMIAROWE - optyczne przyrzady pomiarowe służące do pomiarów dużych wymiarów. Zakresy: 0-1m, 0-2m, 0-3m, a nawet do 12m dla pojedyńczych egz. Pomiar odbywa się metodą bezpośred. porównuje się mierzony wymiar z wzorcem wbudowanym w korpus maszyny

MIKROSKOPY POMIAROWE - przyrządy optyczne służące do pomiarów wymiarów przyrządów o skąplikowanych kształtach gwintów, kół zębatych itp. Wartosć wymiaru określa się przez pomiar przemieszczenia stolika.

- mały mikroskop warsztatowy - 50 mm w kierunku wzdłużnym, 25 - poprzecznym

- duży mikroskop warsztat. - 150 - wzdłuż, 75 - poprzek

- uniwersalny - laboratoryjny przyrząd o dużej dokładności, układ optyczny jest identyczny jak w mikroskopach warsztatowych, natomiast pomiar odbywa się przy użyciu szklanych wzorców kreskowych

NARZEDZIA do pomiaru i sprawdzania prostoloniowości i płaskości .

Przy przeprowadzeniu kontroli prostoliniowości zastosowanie mają liniały metalowe krawędziowe lub powierzchniowe. Odchyłki liniałów krawędziowych 0,5 - 5 um powierzchniowe wykonuje się z kamienia ( granitu)

- wzorzec prostoliniowości - struna metalowa lub kwarcowa napięta równolegle do mierzonej powierzchni idealnym wzorcem lini prostej jest wiązka równoległych promieni świetlnych skierowanych wzdłuz mierzonego przedmiotu

- kolimator - składa się z właśc. kolim. będąc źródłem równoległych wiązek świetlnych i lunety obserw. W układach optycznych kol. znajdują się dwie płyty z umieszconymi krzyżowymi pod. służące do pomiaru przesunięcia lub pochylenia

- antokolimator - tym różni się od kolimatora, że układd optyczny formułują równoległe wiązki świetlne oraz luneta obserwacyjna stanowiąca jedną całość. Wzorcem płaskości sa płyty pomiarowe oraz płytki interferencyjne.

- płyty pomiarowe do tuszowania wykonuje się z rzeliwa lub kamienia (granitu szarego lub czerwonego) istotną zaletą płyt kamiennych jest stałość ich wymiar. i kształtów.

- wymiary - 160x160 mm do 2x3 m

- płytki interferencyjne - szklane walce o średnicy od 30 - 100 mm z bardzo dokładnie obrobioną i równoległą powierzchnią czołową. Po przytknięciu takiej płytki do sprawdzanej powierzchni powstaje zjawisko interferencji w klinie powierzchni

NARZĘDZIA DO SPRAWDZANIA I POMIARU KĄTÓW - wzorce kątów (płytki kątowe) odtwarzane z dokł. kąta zawartego między ich powierzchniami pomiarowymi

Typy: - przywieralne - podobnie jak płytki wzorcowe ustawia się w stosy

- Johanssona - odtwarza dwa lub cztery kąty. Długość pł. L może wynośić: 70; 67; 5; 50; 40; 40.5 mm

- Kusznikowa - w postaci trójkąta lub czworokąta odtwarzają jeden lub cztery kąty

- kątowniki - wzorce kąta prostego (powierzchniowe, krawędziowe, walcowe) 1 i 2 stosuje się do sprawdzania kąta prostego w elem. maszyn i urządzeń.

- kątowniki walcowe - powinny być uzywane wyłącznie do sprawdzania przyrządów pomiarowych

- wzorce urzytkowe kątów - stosowane w praktyce warsztatowej przystosowane do sprawdzania katów narzedzi skrawających.

TECHNIKA POMIARU - na dobór sprzętu ma wpływ:

- rodzaj mierzonych wymiarów ( średnica otw. śr. wałka gł. rowka) wpływa na typ narzędzia pomiar. jego konstrukcję i budowę. Wybór metody pomiar. (bezpośr. pośr. ) określana jest dostępnością mierzonych wymiarów dla pomiarów bezpośrednich.

- wartość mierzonego wymiaru deter. - zakres pomiar, narzędzia ukształtowanie kontola przedmiotów wpływa na konstr. narzędzia pomiarowego, rodzaj materiału z którego wykonany jest przedmiot (jego podatnośc na odkształcenia) określ. metoda pomiar. stykowa lub bezstykowa oraz wielkość nacisku pomiarowego

- tolerancja - wpływa na zakres podziałki narzędzia, która powinna być większa od odchylenia wilkości mierzonej od wielkosci nastawionej. T. określa dopuszczalny błąd pomiaru zależy od technol., dokładności wyk. pomiaru Tw oraz błędu pomiaru ΔP.

ΔP≤kT, k - współczynnik zalezny od klasy dokładności i wartości mierzonego wymiaru. k=0.1 dla ogółu przypadków, k=0.2 dla T<5um oraz dla wymiarów większych od 500 mm

- ilości kontrolowanych przedmiotów - w miarę wzrostu seryjności coraz szersze zastosowanie znajduje sprawdzian oraz zmechanizowany stan kontroli

POMIAR ODCHYŁEK KSZTAŁTU POŁOŻENIA

- nieprostoliniowosć, niepłaskość, odchylenie okrągłości, pomiaru dochylenia walc., pomiar odchylenia połozenia, pom. prostopadłości , met . tpopgraficzna

POMIAR WYMIARÓW WEWN.

- metoda bezposredniego porównania przy pomocy macek wewnętrznych, przymiaru kreskowego, bezpieczne przyłożenie przymiaru do krawedzi otworu, suwmiarki dwustronne, srednicówki mikrometryczne dwupunktowe (50 -200 mm) , stałe (1075 mm) składane trójstykowe, mikroskop pomiarowy, długosciomierz uniwersalny

- metoda porównawcza - zerowa, wkładki walcowe zmontowane w uchwyt wraz z płytkami wzorcowymi

- różnicowa - średnicówki dwustykowe ( nastawienie srednicówki dwustykowej na wymiar nominalny odbywa się za pomocą uchwytu z płytkami wzorcowymi i płaskich wkładek.) przy seryjnym pomiarze otworów stosuje się czujniki pneumatyczne, mikroskop pomiarowy

- pomiar pośredni otworu - stożli kulki - polega na określeniu głębokosci wsuniętego stożka o znanej zbieżności i średnicy w otwór. Do pomiaru średnic otworów można zastosować dwie lub cztery kulki.

POMIAR WYMIARÓW MIESZANYCH I POŚREDNICH

- mieszane (głębokość rowka) - pomiar głębokości suwmiarką, mikrometrem czujnikowym- pomiar wysokości można dokonać za pomocą pomocą mikrometru i umieszczonego w stwtywie czujnik.

METODY BEZP. POMIARÓW. WYMIAR. ZEWN.:

- przymiary kreskowe i końcowo kreskowe, przyrządy sówmiarkowe, p. mikrometryczne, długościomierze, mikroskopy pomiarowe, projektory i maszyny pomiarowe

- za pomocą mikroskopu pomiar. można mierzyć metoda optyczną : metoda optyczna

- stykowa - polega na zastosowaniu nożyków pomiar. które maja na powierzchni naniesiona równoległą do krawędzi rysę. Ostrze nożyka przykłada się do powierzchni mierzonej przemiotu i krzyżuje się okular goniometrycznej naprowadzony na rysę

- metoda różnic. - metoda zerowa z wykorzystaniem płytek wzorcowychdług. wraz z wkładką i uchwytem.

- stosuje się czujniki, których dobór zależy od rządanej dokładności pomiaru i zakresu odchyleń

- pomiar dużych wymiarów (pow. 500 mm) - duzy wpływ na dokładnosć pomiaru ma sztywność przyrządu pomiarowego, jego ksztłt, zachowanie pod wpływem temp otoczenia i temperatury mierzenia przedmiotu

- pośredni pomiar duzych średnic

- metoda opasywania - polega na opasaniu miarzonego przedmiotu dokładnie wstęgą przymiaru kreskowego D=l/π; D- średnica; l- długosc obwodu + obtaczania które ma zastosowanie do pomiaru śred. przedmiotów w trakcie obróbki

- triangulacyjna - w której do pomiaru katów wykorzystuje się dokł. teodolity

PRZYRZĄDY DO POMIARU KĄTÓW - katomierze uniwersalne, optyczne

- uniwersalne - posiada podziałkę kątową naniesioną na tarczę związaną z jednym ramieniem przyrządu drugie ramię połączone jest z noniuszem pozwalającym na odczyt kąta zawartego między ramionami z dokładnoscią do pięciu minut

- optyczny - posiada szklana podzialkę obracajacą się wraz z jednym ramieniem w korpusie który połączony jest z drugim ramieniem wskazania odczytuje się przez wbudowany w korpus krąg o powiększeniu 16x dokładność 5'

- poziomnice - słuzą do pomiaru pochylenia powierzchni nie przekraczajacej kilku minut, głównymi elemenyami poziom. są ampułki rurkowe lub kuliste napełnione cieczą w której pozostaje wolna przestrzeń dla utworzenia pęcherzyka pow. na ampułki naniesiona jest podzialka

- kątomierz poziomnicowy - posiada przymocowana do obrot tarczy poziomnicę, co w połączeniu z optycznym ukł odczyrtowym kata obrót tarczy pozwala na uzyskanie zakresu pomiarowego +/- 120 st. dokładność 1' .

- optyczne głiowice podziałowe - służą do wykonywania dokładnego podziału kątowego lub pomiaru podz. kątowych. w krzyw. narz. skraw. itp. dokład. 1''

PRZYRZĄDY DO POMIARU ODCHYLEŃ OKRĄGŁ. I WALCOW. - w tego rodzaju przyrzadach jest realizowany dokładny obrót sprawdzanego przyrządu wzgl. miernika , bicie promieniowe nie przekracza 0,05 um

PROJEKTORY POMIAROWE - służa do pomiaru drobnych przedmiotów o skąplikowanych kształtach najszersze zast. znajdują w przemyśle precyzyjnym . Układ potyczny daje możliwość obserwacji na ekranie cienia przedmiotu o powiększeniu 10 - 100 razy

TROJWSPÓŁRZĘDNOŚCIOWE MASZ POMIAROWE pozwalają na pomiar współrzednych przestrzennych trójwymiarowych punktów lerzących na powierzchni kontrolowanego przedmiotu. Daje to mozliwość określenia wszystkich wew, i zew. oraz mieszanych wymiarów kontrolowanego przedmiotu jak również wartości błedu kształtu i połozenia

URZĄDZENIA

SPRAWDZIANY-narz pomiarowe które bez określenia wartości sprawdzanego wymiaru umożliwiają sprawdzenie czy mieści się on w granicach tolerancji.Podział-stałe dostosowane do jednej wartości sprawdzanego wymiaru.

- nastawcze-których wymiar można zmienić w niewielkim zakresie nastawiamy je za pomocą wzorca (płytek wz.)

-jednograniczne - umozliwiają stwierdzenie czy sprawdzany wymiar nie przekracza jednego z wymiarów granicznych

SZCZELINOMIERZE - znajduja zastosowania w pomiarach błędu kształtu, położenia oraz luzów odtw. wartości długości. jest grub. pom. wykonuje się je w kompletach lub pojedyńczo

PRZYRZĄDY MIKROMETRYCZNE - w przyrządach mikrometrycznych rolę wzorca pełni śruba mikrometryczna o skoku (0,5 lub 1 mm) Zakresy pomiarowe srób mikrometrycznych są stopniowane (0 - 25 mm, 25 - 50; 50 - 75mm). Podział:

- mikrometry zewnętrzne, wewnętrzne, średnicówki mikrometryczne, głębokościomierze mikrometryczne i wysokościomierze mikrometryczne

- zewnętrzne - niektóre z nich mają ściśle określone przeznaczenie

- wewnętrzne - do pomiarów średnic otworów

- jednostronne - 5 - 30 i 30 - 55 mm

- dwustronne z dwiema parami szczęk

- średnicówki mikrometryczne - stałe ( śred. otw. 55 - 200) - składane (dla dużego kompletu 75 -1075 mm)

- trzystykowe - śruby mikrometryczne ( od 3,5 - kilkuset mm) służą do pomiaru wymiarów mieszanych

- wysokościomierze mikrometryczne służa do nastawiania na daną wysokość czujników zakres do 1000 mm przy wartości działki elementarnej 0,001, 0,002mm

PRZYRZĄDT SUWMIARKOWE - przy ich użuciu można określić wartość mierzonego wymiaru przez odczyt wielkości przemieszczonego suwaka. W przyrzadzie z nioniuszem jako wartosć działki elementarnej (zdol. odczyt) przyjmuje się iloraz działki elementarnej podziałki głównej (prowadnicy) przez liczbę działek elementarnych nioniusza. Do przyrządów suwmiarkowych zaliczamy:

- suw. jednostronne, dwustronne, dwustr. z głębokościomierzem, suwmiarki do pomiaru grubości zębów kół zebatych.

PŁYTKI WZORCOWE-prostopadłościany wykonane w PRL ze stali łożyskowej (ŁH15) o wymiarach poprzecznych 9x30 mm (dług 10 mm) i 9x35 mm (od10.5)

-komplety-MLAa-47 płytek MLAb-76 pł. MLAc-103 pł. -można złożyć dowolny stos płytek ze stopniow. co 0.005mm ,a prze użyciu kompl. uzupełniającego zaw. 18 pł. -ze stopniow. co 0.001mm.Płytki wzorcowe wykonuje się w 4 klasach dokładności 0,0;0;1;2 - trzy pierwsze mogą być stosowane jako wzoece kontrolne, a płytki klasy drugiej jako wzorce urzytkowe do następujących narzedzi pomiarowych.

PRZECIWSPRAWDZIANY - służą do sprawdzania lub nastawiania wymiarów sprawdzianów w przypadku gdy użycie uniwer. narzędzia jest utrudnione lub niemożliwe

WAŁECZKI POMIAR. - jako wzorce końcowe w których wartosci długości odtw. średnica ,znajduje zastosow w pośrednim pomiarze średnic podział . gwintów , kątów,stożków,zewn pomiarów łuków niektótych parametrów kół zębatych

WZORCE FALOWE - stosuje się do wyznaczania podstawowych jedn. dł. - metra, może być to realizowane za pomoca następujących promieni dla których są dane wartości długości fali w próżni lub częst.

- laser He - Ne stabilizowany CH4 metanem

- laser He - Ne - stabilizowany 127 J2 jodem

WZORCE KRESKOWE - zalicza się do wzorców wielowymiarowych. Mogą być wykorzystywane bezpośrednio na przyrząd pomiarowy lub jako oddzielne elementy przyrządów

WZORCE NASTAWCZE-urzywane są do nastawiania przyrządów pomiarowych na określony wymiar w granicach zakresu pomiarowego.(dolna lub górna granica)

- dwugraniczne przy pomocy których można określić położenie sprawdzanego wymiaru względem pola tolerancji

---