PODATEK - pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa
lub innych związków publicznoprawnych (np. samorządów).
Władze publiczne muszą posługiwać się podatkami w sposób racjonalny, tzn. że powinny umiejętnie łączyć interesy fiskalne państwa z interesami ekonomicznymi podatników, realizację celów społecznych z ochroną gospodarki przed negatywnymi skutkami podatkowymi.
Rodzaje podatków:
Ze względu na przedmiot opodatkowania, tj. sytuację ekonomiczną, z którą przepisy prawne wiążą ich obliczenie to podatki dzielą się na:
przychodowe - opodatkowany jest przychód z działalności;
dochodowe - przedmiotem opodatkowania jest dochód podmiotu;
od wydatków (tzw. podatki konsumpcyjne) - opodatkowany jest wydatek;
majątkowe - przedmiotem opodatkowania jest majątek płacącego podatek.
Ze względu na fakt kto jest obciążony podatkiem podatki dzielimy na:
podatki bezpośrednie, czyli obciążające bezpośrednio dochód podatnika.
Są to podatki w przypadku których istnieje związek między podatnikiem a płaconym podatkiem
w zakresie wysokości, trybu płatności i przedmiotu opodatkowania;
podatki pośrednie(zwane przerzucalnymi) to takie, które mogą być łatwo wliczone w cenę przez płacącego podatek i tym samym przerzucone na nabywcę towaru lub usługi. Wysokość podatku może więc wpływać na wysokość ceny.
Podatki te obciążają podatnika nie pozostając w ścisłym związku z jego sytuacją majątkową
i dochodową.
W zależności od tego kto ustanawia podatki (lub kto jest ich beneficjentem) można je podzielić na:
podatki centralne wówczas ustanawia je parlament;
podatki lokalne wtedy, gdy np. ustalają je lub pobierają władze samorządowe.
Biorąc pod uwagą za kryterium podziału podatków odbiorców dochodu można je podzielić na trzy grupy:
podatki centralne (państwowe) - zasilają budżet państwa np. VAT, podatek akcyzowy;
podatki samorządowe - źródłem ich docelowego przeznaczenia jest budżet samorządu terytorialnego np. podatek od nieruchomości, rolny, leśny;
podatki wspólne - które stanowią źródło dochodów budżetu centralnego oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego np. podatek dochodowy od osób fizycznych oraz podatek dochodowy od osób prawnych.
W zależności od charakteru stawki podatkowej (tj. sposobu powiązania wielkości zobowiązania podatkowego z podstawą opodatkowania) można wyodrębnić:
podatki proporcjonalne (liniowe),
podatki progresywne
podatki regresywne.
W pierwszym przypadku zależność między zobowiązaniem podatkowym a wielkością podstawy opodatkowania pozostaje bez zmiany niezależnie od wielkości tej ostatniej, w drugim ma charakter rosnący, a w trzecim malejący.
OPŁATA - świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym i odpłatnym, ustalane jednostronnie i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego.
Opłatę różni od podatku cecha odpłatności; są pobierane za usługi publiczne i czynności urzędowe. Opłaty za usługi publiczne są najczęściej ekwiwalentne, tzn. kształtowane na poziomie rzeczywistego kosztu usługi, np. opłaty w transporcie publicznym.
Opłaty za czynności urzędowe mogą być przymusowe i nieekwiwalentne, przez co stają się świadczeniem quasi podatkowym. Mają charakter zbliżony do podatków, gdyż koszty są minimalne w porównaniu z wysokością opłat.
Ponoszenie opłat przez podmioty znajdujące się poza sektorem publicznym zawsze jest związane
z pewnym kontrświadczeniem ze strony organów władzy i administracji publicznej (podjęcie decyzji administracyjnej, np. zezwolenie na budowę domu) lub ze strony jednostek sektora publicznego (przedszkole dla dziecka). To kontrświadczenie odróżnia zdecydowanie opłatę od podatku, przy którym następuje nieodpłatne przejęcie pewnej części dochodu (majątku) podatnika na rzecz władz publicznych.
Dla oceny opłaty ważne jest też w jakim stopniu wnoszenie opłaty jest dobrowolne, a w jakim przymusowe. Jeśli wnoszenie opłat jest przymusowe, a jeszcze do tego wysokość opłaty jest niewspółmierna do kosztów to jej podobieństwo do podatku jest jeszcze większe.
CŁO - przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo
od przywozu, wywozu i przewozu towarów przez jego granice.
W praktyce każde cło jest jednocześnie cłem gospodarczym i cłem fiskalnym, gdyż zawsze przynosi budżetowi państwa dochód. Mają one na celu ochronę rodzimej produkcji.
Cło rożni się od podatku jedynie przedmiotem obciążenia, którym jest wyłącznie towar.
Rodzaje ceł:
w zależności od motywacji znajdującej się u podłoża ich wprowadzenia cła dzieli się na:
fiskalne - mamy z nimi do czynienia wtedy, gdy ustanowienie cła spowodowane jest potrzebą zwiększenia dochodów publicznych;
ekonomiczne (gospodarcze) - występują, gdy przesłanką ich wprowadzenia jest sterowanie handlem zagranicznym.
w zależności od kierunku przepływu towaru cła można podzielić na:
przywozowe (importowe);
wywozowe (eksportowe).
Rodzaje dotacji:
dotacje przedmiotowe (celowe) udziela się na ściśle określony cel np. na wytwarzanie danego dobra przez dotowany podmiot;
dotacje podmiotowe (ogólne) - w przypadku tych dotacji podmiot otrzymuje środki pieniężne
na swoją działalność bez precyzyjnego zdefiniowania ich przeznaczenia.
J. Głuchowski: Polskie prawo podatkowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 5
J. Kaleta: Gospodarka budżetowa, wyd. 3, PWE, Warszawa 1985, s. 121
M. Kosek - Wojnar, S. Owsiak, K. Surówka: Podstawy teorii finansów publicznych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1995, s. 101