STEROWANIE ZAPASAMI
Wprowadzenie
Pojęcie zapas jest często używane w różnych kontekstach, w wielu obszarach zarówno życia codziennego jak i nauki. Każdy z tych obszarów wypracował własną definicję zapasu uwzględniającą specyfikę zastosowania. Biorąc to pod uwagę należy pamiętać o tym, że pojęcie zapas będzie inaczej interpretowane w księgowości i finansach, inaczej w sterowaniu produkcją czy logistyce. Również nieco odmienne są interpretacje w ramach jednej dziedziny nauki, lecz w odmiennych koncepcjach (JiT, MRP).
Definicja zapasu:
Zapasy to dobra materialne nabywane w ilości większej niż wynosi chwilowe zapotrzebowanie, dla realizacji określonych celów.
Z definicji tej wynika m.in. to, że:
pojęcie zapas będziemy odnosili do konkretnego materiału, surowca lub wyrobu finalnego,
o zapasie mówimy wtedy, gdy jest on efektem celowej działalności.
Cele tworzenia zapasów
W obszarze zarządzania zapasami możemy wyróżnić dwa podstawowe cele tworzenia zapasów:
zagwarantowanie ciągłości działalności operacyjnej (produkcja, remonty, dystrybucja),
utrzymanie określonego poziomu obsługi odbiorców w przypadku występowania wahań zapotrzebowania.
Tworzenie zapasów nie jest warunkiem niezbędnym prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa, nie jest także jednym z celów jego działalności. Powstanie zapasu powinno być wynikiem świadomej decyzji podjętej w określonych warunkach.
W każdej sytuacji poprzez odpowiednie działania konieczność utrzymywania zapasu może zostać wyeliminowana.
Podstawowym kryterium przy podejmowaniu decyzji o tworzeniu zapasu powinny być koszty. Zapas powinien być tworzony tylko wtedy, gdy wybór innego rozwiązania prowadziłby do podniesienia całkowitych kosztów przedsiębiorstwa.
Forma i miejsce występowania zapasów
Podczas klasyfikowania zapasu ze względu na postać materiału będącego zapasem mówimy o formie zapasu. Możemy wyróżnić zapasy w formie:
zapasu materiałów (surowców) - w tej formie zapas występuje przede wszystkim w sferze zaopatrzenia,
półfabrykatów i gotowych elementów - w tej formie zapas występuje w sferze produkcji jako tzw. zapas robót w toku,
wyrobów finalnych (przeznaczonych do sprzedaży) - w tej formie zapas występuje w sferze dystrybucji.
Kryterium miejsca występowania zapasu jest ściśle powiązane z organizacją procesu przekazywania materiałów i wyrobów w przedsiębiorstwie oraz dysponowaniem zapasami i ma ono charakter subiektywny.
Zarządzanie zapasami
Zarządzanie zapasami to dyscyplina szczegółowa logistyki zajmująca się metodami i technikami planowania i kontroli zapasu. Odpowiada na pytanie „jak postępować z istniejącym zapasem ”.
Obszar zainteresowania zarządzania zapasami obejmuje dwie grupy zagadnień:
techniki śledzenia, pomiaru i korygowania wielkości zapasu w zależności od zmieniającego się w czasie zapotrzebowania; obejmuje różne praktyczne sposoby ewidencji i kontroli oraz rozliczania zużycia zapasów,
zasady i procedury podejmowania decyzji o asortymencie (co zamawiać?), wielkości (ile zamawiać?) i terminie (kiedy zamawiać?) składania zamówień dla odtworzenia istniejącego zapasu.
Celem zarządzania zapasami, czyli praktycznego stosowania wyżej wymienionych technik, zasad i procedur jest:
minimalizacja kosztu utrzymania zapasu (w przekroju pozycja asortymentowa),
osiągnięcie i utrzymanie założonego poziomu obsługi klienta (przy pomocy zapasu).
Funkcjonalne kategorie zapasów
Zapas antycypowany
Zapas antycypowany jest związany z przewidywaniem różnych zdarzeń przyszłych takich jak skokowy wzrost popytu, promocja sprzedaży, wejście na nowe rynki zbytu. Jest tworzony w celu zapobieżenia skutkom tych zdarzeń. Rozróżniamy:
zapas sezonowy - tworzony do pokrycia okresowo zwiększającego się zapotrzebowania (branża odzieżowa, sportowa, zabawkarska),
zapas promocyjny - tworzony w celu pokrycia zwiększonego zapotrzebowania wykreowanego poprzez kampanię promocyjną (branża motoryzacyjna, GSM),
zapas spekulacyjny - tworzony w oparciu o przewidywane zmiany cen dla zabezpieczenia się przed ich skutkami lub uzyskania dodatkowych efektów z tego tytułu.
Wyżej wymienione kategorie zapasu antycypowanego nie są przedmiotem zainteresowania zarządzania zapasami.
Zapas obrotowy (cykliczny)
Zapas obrotowy jest to ta część zapasu występująca w przedsiębiorstwie, która jest regularnie wykorzystywana do sprzedaży lub, która służy do uzupełnienia zapasów w standardowych procesach zamawiania. Zapas obrotowy jest determinowany przez wielkość zapotrzebowania oraz wielkość składanych zamówień i ich terminy. Zapas ten jest jednym z dwóch podstawowych rodzajów zapasów z punktu widzenia zarządzania zapasami.
Zapas zabezpieczający
Zapas zabezpieczający to ta część zapasu danego dobra, która zazwyczaj nie jest zużywana na pokrycie bieżącego zapotrzebowania, lecz zapewnia ciągłą jego dostępność w sytuacji wystąpienia opóźnień dostawy lub wzrostu zapotrzebowania. Zapas ten jest drugim z podstawowych rodzajów zapasów z punktu widzenia zarządzania zapasami.
Zapas robót w toku
Zapas ten obejmuje zapas technologiczny lub wewnątrzkomórkowy, którego występowanie związane jest z istotą procesu produkcji jako zjawiskiem występującym w czasie. Zapas robót w toku to przeciętna liczba określonych wyrobów, detali bądź podzespołów znajdująca się w danej komórce produkcyjnej w trakcie ich wykonywania.
Zapas transportowy (w tranzycie, w transporcie)
Zapas transportowy tworzą towary, które przemieszczane są z jednego miejsca do drugiego. Obejmuje on dostawę wyrobów gotowych z magazynu zbytu do klienta, lub te towary i półprodukty, które przedsiębiorstwo przesyła z jednej swojej fabryki do drugiej.
Zapas części zamiennych
Zapas części zamiennych może być traktowany jako zapas zabezpieczający, jednak specyfika zapotrzebowania na części zamienne (niewielki popyt, trudno przewidywalny) i stosunkowo duża wartość jednostkowa przechowywanych elementów zmusza do posługiwania się specjalnymi metodami przy określaniu wielkości tego zapasu (inżynieria logistyczna).
Podstawowy model zapasów
Podstawowy model zapasów obrazuje wielkość zapasu i jego zmienność
w czasie. Model ten będzie prawdziwy, jeśli będą spełnione dwa następujące warunki:
zapotrzebowanie ma charakter ciągły,
partia dostawy jest wielokrotnie liczniejsza od partii pobrania
Elementy podstawowego modelu zapasów
Na zapas składają się:
zapas obrotowy,
zapas zabezpieczający.
Zapas obrotowy zmienia się w czasie, dlatego w rozważaniach na temat zapasów najczęściej operujemy pojęciami:
zapas średni
zapas dysponowany
zapas całkowity (maksymalny)
Oprócz tego nie sposób pominąć tak istotnych zagadnień jak:
zapas informacyjny - osiągnięcie tego poziomu zapasu powinno generować informację o konieczności zamówienia kolejnej partii dostawy
partia dostawy - liczność partii dostarczanego dobra; może ona być stała lub zmienna w przypadku kolejnych dostaw.
Stała wielkość partii dostawy może wynikać z przesłanek technologicznych, technicznych, organizacyjnych lub kosztowych. W przypadku kryterium kosztowego wyznacza się tzw. ekonomiczną wielkość partii.
Zmienna wielkość partii dostawy może być wyznaczana np. metodą:
partia na partię,
partia pokrywająca zapotrzebowania stałego okresu.
partia pobrania - liczność partii pobieranej z magazynu w celu zabezpieczenia bieżących potrzeb
cykl dostawy - przedział czasu pomiędzy momentem stwierdzenia zaistnienia warunków wymagających zamówienia kolejnej partii dostawy, a momentem dostępności w magazynie pierwszego elementu z właśnie zamawianej partii.
www.student.e-tools.pl
1