ROMANTYZM: 1. Nurt ideowy i artystyczny dominujący w kulturze europejskiej pierwszej połowy XIXw. który unikał ścisłych norm i reguł stylu. 2. Określenie epoki w której wyraźnie dominował nurt romantyczny w kulturze. RAMY CZASOWE: EUROPA: 1789 (Rewolucja Francuska) 1848 (Wiosna Ludów). POLSKA 1822 ("Ballady i romanse" A. Mickiewicza) 1863 (Powstanie Styczniowe). DATY W POLSCE: 1830 - wybuch Powstania Listopadowego 1848 - Wiosna Ludów. Romantyzm zrodził się z wątpliwości ludzi oświeconych. Nazwa wywodzi się pośrednio z łacińskiego „romanus” co znaczy „rzymski”. Wielki wpływ na powstanie romantyzmu miała Wielka Rewolucja Francuska, w Polsce tym czynnikiem było wydanie "Ballad i Romansów" A. Mickiewicza w 1822r. Ludzkość przestała wierzyć we wszechmoc ludzkiego rozumu, przestano ufać uczonym którzy formułowali uniwersalne prawa, gdyż życie wymykało się schematom. Od rozumu zaczęto się odracać w stronę uczuć, od uporządkowanej sztuki do artystycznej swobody. Wartości i inspiracji poszukiwano w związkach człowieka z naturą, ojczystym językiem i własnym narodem. W malarstwie epoki romantyzmu dominowała melancholijna wyobraźnia i wizja posępnej przyrody. Malowniczy krajobraz tworzyły: dzikie wybrzeża zimnych mórz, chmurne niebo, lodowate wichry i zamglone horyzonty. Przedstawicielami malarstwa byli: Caspar David Friedrich, Karl Friedrich Schinkel, Jean Auguste Ingres, Eugéne Delacroix. Polscy wieszcze okresu romantyzmu: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński. NOWE GATUNKI LITERACKIE: Dramat romantyczny: „Dziady” (A.M.), „Kordian” (J.S.), „Nie-Boska komedia” (Z.K.). Ballady: „Ballady i romanse” (A.M.). Powieść poetycka: „Konrad Wallenrod” (A.M.). Poemat dygresyjny: „Beniowski” (J.S.).
Pierwszym filozofem, który skrytykował racjonalizm był Immanuel Kant „Niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie”. Johann Gottfried Herder: „Wszelka ludzka doskonałość jest narodowa, historyczna i indywidualna”. Gottfried Herder twierdził, że aby poznać prawdę o człowieku trzeba ujrzeć go jako jednostkę żyjącą w konkretnym miejscu i określonym czasie, wśród własnego narodu. Prawdy tej nie można odnaleźć w sztucznej, papierowej literaturze zwanej cywilizowaną. Największa mistyfikacja w dziejach literatury stała się udziałem Jamesa Macphersona, nauczyciela ze Szkocji. Polegała ona na tym, że Macpherson opublikował jak twierdził odkryte przez siebie i przetłumaczone z języka iroszkockiego pieśni niewidomego barda, Osjana, który opowiadał o swoim ojcu - legendarnym wojowniku Fingalu. Kiedy okazało się, że pieśni są nieprawdziwe, wcale nie straciły one na popularności, wręcz przeciwnie zaczęto je przekładać na inne języki i wzorować się na nich. Niemiecka literatura epoki preromantyzmu zwana była literaturą „burzy i naporu”. Najwybitniejszymi przedstawicielami tego okresu byli: Johann Gottfried Herder, Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller. PREROMANTYZM - jest to zespół zjawisk artystycznych, które zapowiadały nadejście romantycznego przełomu w dziejach kultury. Należały do niech: sentymentalizm, „powieść gotycka” i powrót do przeszłości (średniowiecza). IRRACJONALIZM - pogląd przeciwstawiający się racjonalnemu( czyli rozumowemu, naukowemu) poznawaniu rzeczywistości. MESJANIZM - przypisywanie jednostce lub nawet całemu narodowi misji posłannictwa wobec ludzkości. WALTEROSKOTYZM - sposób pisania Wat\ltera Scotta. EGZOTYZMY - wyrazy orientalne. KOLOKWIALIZMY - wyrazy używane w mowie potocznej.
BOHATER ROMANTYCZNY: 1. Kieruje się sercem i uczuciami, 2. Jest wrażliwy na otaczające go piękno. 3. Uczony, jest wybitną jednostką stojącą nad tłumem (egota). 4. Jest patriotą, podejmuję czynną walkę z wrogiem. 5. Nieszczęśliwie się zakochuje. 6. Jest samotny i tajemniczy. 7. Samotnie walczy i ponosi klęskę. 8. Jest bohaterem tragicznym. 9. Kończy swe życie najczęściej samobójczą śmiercią. „FAUST” JOHANN WOLFGANG GOETHE - średniowieczny stary alchemik- doktor Faust - całe życie spędził na poszukiwaniu prawdy, posiadł całą wiedzę książkową, lecz nie dało mu to prawdziwej znajomości świata, nie poznał żadnej tajemnicy życia, definicji dobra, zła ani sensu istnienia. Ów rozgoryczony i rozczarowany płytkością nauki człowiek jest tytułowym bohaterem wielkiego dramatu. Oto w "Prologu w niebie" Bóg zezwala Szatanowi, by spróbował użyć swoich sztuczek wobec Fausta. Jest to rodzaj zakładu między Bogiem a Mefistofelesem: czy uda się doprowadzić duszę starca do upadku. Diabeł zjawia się przed uczonym w chwili wielkiego rozgoryczenia i niechęci wobec świata. Obdarza go młodością i możliwością podróżowania w czasie i przestrzeni. Faust odmłodzony i wiecznie aktywny przemierza wielki świat, obserwuje sztukę, religię, architekturę starożytnych, włączony jest w wielkie sprawy globu. Lecz przeżywa także "małe", ludzkie sprawy - miłość do Gretchen (Małgorzaty w polskiej wersji), którą uwodzi a efektem tego jest dziecko. W chwili paniki Gretchen topi swoje maleństwo, a potem nie chce uciec przed egzekucją. Faust założył się z szatanem, iż nigdy nie powie słów: chwilo trwaj, jesteś piękna - gdyż Mefostofeles przyjdzie po niego, po jego duszę. Nadchodzi jednak chwila, gdy Faust wypowiada te słowa, lecz ratuje go przed piekłem chór aniołów - w nagrodę za ciągłą, życiową aktywność.
Filozofowie niemieccy byli ojcami teorii romantycznego światopoglądu. Ogólnie mówiąc, głosili następujące postulaty: 1. W procesie poznawania świata należy posługiwać się wyobraźnią, przeczuciem, intuicją, 2. Ducha należy pozostawić ponad materią hierarchii wartości, 3. Świat ma w rzeczywistości naturę duchową, materia jest sprawą drugorzędną (spirytualizm), 4. Za pomocą rozumu świata zbadać ani rozpoznać nie można, 5. Poezja jest wyrazem geniuszu - elementem boskości w człowieku - wyobraźnia zaś najważniejszym czynnikiem sprawczym poezji. „PROSPEKT” WISŁAWA SZYMBORSKA - Wisława Szymborska unika śmieszności, którą w dzisiejszych czasach wyzwalają patetyczne tony, dystansując się do własnych wierszy poprzez zastosowanie ironii oraz liryki roli. Trafnie uderza w konsumpcyjne społeczeństwo, podając mu poezję w dobrze znanej mu formie prospektu reklamowego. Jakże dobitnie podkreśla wygodnictwo i hedonistyczne dążenia młodych ludzi (jego/jej), do których adresuje utwór. Zauważa profanację wartości ("Kto powiedział,/że życie ma być odważnie przeżyte?") i wiary - "Innego diabła już nie ma" - ludzie przekreślili niebo i piekło. "Łatwe i przyjemne" - to slogan współczesnych - "Trzeba omijać to, co burzy wewnętrzny spokój, nie myśleć o tym". " Pastylką na uspokojenie" stają się używki: papierosy, narkotyki, alkohol, a nawet praca. ** Autorka unika moralizatorstwa, a mimo to poucza. Ucieka od mówienia: "to jest dobre, a to złe", ale i tak wiemy, co potępia. Nie krytykuje otwarcie - nawet zachęca do tego, by "korzystać z życia", jak to się popularnie mówi, lecz nie sposób nie dostrzec ironii, nie wyczuć, co tak naprawdę chce powiedzieć. Człowiek jest tylko wtedy wartościowy, kiedy nie umyka przed trudnościami, lecz stawia im czoło i ponad powierzchowny spokój i przyjemność przedkłada prawdziwą harmonię ciała i duszy i głęboką radość, którą przynosi zwycięstwo w walce z codziennymi problemami - to przesłanie "Prospektu" Wisławy Szymborskiej.