MULTIMEDIA I TECHNOLOGIA INFORMATYCZNA
/ MULTIMEDIALNE I SIECIOWE SYSTEMY INFORMACYJNE /
W KSZTAŁCENIU I DOSKONALENIU ZAWODOWYM
We współczesnym społeczeństwie europejskim zauważa się gwałtowny postęp naukowo techniczny i rozwój technologii informacyjnej. Wnosi to potrzebę zastosowania w edukacji i doskonaleniu zawodowym technik multimedialnych, a także stwarza konieczność kształcenia ustawicznego. Społeczeństwo informacyjne powinno zatem wykorzystywać w systemie kształcenia nowoczesne elektroniczne media edukacyjne. Mimo, że powstaje wiele multimedialnych programów edukacyjnych, niski poziom komputeryzacji polskich szkół utrudnia upowszechnianie multimedialnego systemu kształcenia. Dlatego też należy zmierzać do szybszego wyposażania szkół w sprzęt informatyczny i multimedialny, doskonalić nauczycieli w obsłudze tego sprzętu oraz w twórczym wykorzystaniu technologii informacyjnej na różnych poziomach kształcenia.
Termin „multimedia” pojawił się w latach siedemdziesiątych. Słowem tym zaczęto określać pakiety pomocy naukowych zwane następnie środkami dydaktycznymi. Zawierały one różnego typu materiały dydaktyczne: podręczniki, modele, materiały ilustracyjne, okazy naturalne, kredki, farby, przezrocza, filmy, taśmy magnetofonowe i materiały towarzyszące. Do dzisiaj najbardziej powszechnie używanymi mediami w procesie dydaktycznym są książki, kreda i tablica. Drugi okres rozwoju multimediów sterowanych już komputerem rozumiano inaczej i jego trzy podstawowe składniki to teksty, nagrania audiowizualne i obraz statyczny lub dynamiczny. Technologię stanowiły komputery, optycznie odczytywane bazy danych, takie jak dyski, natomiast wytworami były notebook' i, wideo, symulacje, mówiące książki, gry edukacyjne etc.
Słowo multimedia oznacza dzisiaj więcej niż tylko jednoczesną obecność wielu różnych mediów. Multimedia można opisać w skrócie jako technologię integrującą sobie trzy dziedziny: techniki publicystyczno - wydawnicze, elektronikę komercyjną i zastosowania komputerowe, w jedno medium służące do wymiany informacji. Jako multimedialne źródła danych można wymienić: wideo, dźwięk, grafika, tekst, animacje, zdjęcia, obrazy oraz dane alfanumeryczne. W. Skrzydlewski multimedialność ujmuje jako uniwersum znaków dochodzących do użytkownika, akcentując jednocześnie, oprócz funkcji przekaźnikowej mediów, ich funkcję bycia narzędziami rozwoju poznawczego człowieka.
Technologię informacyjną można zdefiniować jako grupę środków i urządzeń takich jak: komputery, sieci komputerowe i media, oraz narzędzia, do których zalicza się oprogramowanie, a także technologie pozwalające na wielowymiarowe wykorzystanie informacji. Technologia informacyjna obejmuje więc informację, komputery, informatykę oraz telekomunikację. Kładziony jest nacisk na powiązania między działalnością produkcyjną a uczeniem się i nauczaniem, co ściślej wiąże system edukacyjny z systemem produkcyjnym. Zmiany spowodowane technologią informacyjną mają szerokie ekonomiczne i społeczne konsekwencje.
Technologia informacyjna jest jednym z podstawowych elementów kształtujących współczesne społeczeństwo. „Ludzie potrzebują przygotowania w zakresie umiejętności i pojęć związanych z technologią informacyjną, by być przygotowanym na przyszłość, zapewnić sobie dobrą pracę i przyczynić się do kreowania dobrobytu.” Społeczeństwo informacyjne, w którym edukacja medialna ma do odegrania szczególną rolę poprzez tworzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie różnych danych to nie tylko dźwignia postępu nauki i osiągnięć naukowo - technicznych, ale także instrument edukacji i upowszechniania wiedzy. Takie cele i zadania mają do spełnienia techniki multimedialne. W szkołach wyższych technologia informacyjna stosowana jest m. in. w postaci telematyki, czyli kształcenia na odległość, np. telekonferencje wykorzystujące dźwięk, komputer, sieć komputerową, wideo. Wykorzystywany jest także Internet, jako najbardziej dostępne narzędzie zdobywania wiedzy. Na Akademiach Medycznych stosuje się np. trójwymiarowe atlasy anatomiczne, komputerowe symulacje zabiegów i operacji, korzystanie z urządzeń medycznych sterowanych komputerowo. Akademie Muzyczne prowadzą wydziały muzyki elektronicznej i komputerowej, jest to jednak działalność marginesowa. W akademiach sztuk pięknych wykorzystuje się elektroniczną obróbkę obrazu, a także grafikę komputerową. Multimedia i technologię informatyczną można także wykorzystać w: laboratorium elektrotechniki, systemach informacji geograficznej, matematyce i geometrii, encyklopediach multimedialnych, słownikach języków obcych oraz lekcjach języków obcych.
Z punktu widzenia pedagogiki za teoretyczną przesłankę w badaniach i stosowaniu mediów w edukacji uważa się technologię kształcenia. Technologia informatyczna i multimedia ważne są w doskonaleniu technologii kształcenia, co szczególnie istotne jest w szkolnictwie wyższym, a także mają walory poznawczo kształcące i możliwość wykorzystania w wielu dyscyplinach naukowych. Zastosowanie komputera w edukacji pozwala uzyskać zespół efektów nieosiągalnych za pomocą innych środków dydaktycznych. Następuje tu indywidualizacja procesu kształcenia na poziomie:
programu kształcenia ( nauczyciel za pomocą odpowiedniego doboru oprogramowania może zdecydować, jakie tematy będą wspomagane komputerowo);
treści kształcenia (nauczyciel, mając do dyspozycji aktualizowaną bazę oprogramowania oraz narzędzia do jej modyfikacji, może w łatwy sposób dostosować oprogramowanie do nowych potrzeb);
stylu kształcenia (nauczyciel, mając dużą swobodę w modyfikacji i doborze oprogramowania, może sam wybierać optymalną organizację procesu dydaktycznego, dostosowywać ją do możliwości uczących się oraz do realizowanych celów.
Zauważamy też indywidualizację uczenia się na poziomie:
programu (uczący się podczas tych samych zajęć mają możliwość korzystania z oprogramowania wspomagającego uczenie się różnych tematów);
treści (uczący się może sam zdecydować, które fragmenty materiału będą w danej chwili przerabiane lub powtarzane);
tempa pracy (uczący się pracują przy autonomicznych stanowiskach, na których przebiega samodzielna, niezależna realizacja różnych części materiału).
Szybki rozwój technologii komputerowej spowodował, że zaczęto interesować się komputerem jako narzędziem pracy dydaktycznej oraz zauważono, że można go wykorzystać do gromadzenia, prezentowania i generowania informacji bezpośrednio przydatnych w pracy dydaktycznej, zwłaszcza do oceny wyników oraz przebiegu procesu nauczania - uczenia się. Komputer może mieć zastosowanie jako środek dydaktyczny w pracy nauczyciela i z odpowiednim oprogramowaniem służyć do oceny wyników osiągniętych przez ucznia i kontroli wyników nauczania. Kontrola ta może odbywać się za pomocą programów symulacyjnych, użytkowych, jak Word i Excel, lub specjalnie tworzonych programów dydaktycznych. Komputerowe wspomaganie nauczania i uczenia się oraz oceniania uczniów jest dzisiaj niezbędnym czynnikiem zwiększającym efektywność kształcenia.
Technologia informatyczna wywiera ogromny wpływ na szkoły i realizowany w nich proces kształcenia. Nowy model edukacji powinien lepiej przystawać do szybko zmieniającej się rzeczywistości, dlatego pamięciowe opanowanie wiadomości powinno być zastąpione metodami wyszukiwania, gromadzenia i analizy informacji. Wykorzystanie nowych mediów w procesie uczenia się i nauczania pozwala na syntezę wizualną, słuchową i dotykową oraz promowanie myślenia twórczego, które zacznie przenikać wszystkie aspekty uczenia się. Szkoła musi pomóc uczniom w krytycznym postrzeganiu rzeczywistości, w odkrywaniu i interpretowaniu pojęć i ich znaczeń. Komputer jest nośnikiem przemian i zwiastunem reformy w szkolnictwie, a technologie informacyjne są jednym ze źródeł procesów transformacji w edukacji. Wg R. Tadeusiewicza wprowadzenie nowoczesnych mediów technicznych do procesu nauczania może przyspieszyć wykładniczy wzrost parametrów charakteryzujących wiedzę ucznia. Komputer może zostać z powodzeniem wykorzystany do wspomagania różnych zajęć dydaktycznych na różnych poziomach kształcenia oraz na zajęciach techniki. Multimedia to źródło informacji oraz przygotowanie systemu wartości i postawy ludzi ponadto narzędzie intelektualnej pracy człowieka, służące do nadawania i odbierania informacji. Największe i najlepsze połączenia ogólnoświatowe to Internet. Przesłane przez niego informacje umożliwiają rozwój edukacji za pomocą multimediów. Ogromna ilość wiedzy i ogólna dostępność pozwoliła na nawiązanie kontaktu nauczyciel - uczeń bez jakichkolwiek ograniczeń ilościowych, finansowych, rasowych itp.. Nauczyciel może przekazać wiedzę swoim studentom odległym o tysiące kilometrów, a banki danych i biblioteki umożliwiają samodzielne uzyskanie odpowiedzi na wszelkie pytania czy wątpliwości. Istnieje koncepcja zdalnej edukacji, przydatna w przypadku m. in. dokształcania studentów i kształcenia niepełnosprawnych, z którymi nauczyciel nie ma bezpośredniego kontaktu, lecz kontaktuje się z nimi poprzez sieć komputerową. Studenta powinna cechować samodzielność i systematyczność. Jego jedynym partnerem w nauce jest ekran komputera, względnie nauczyciel w kontakcie wizyjnym drogą kamery. W tym systemie można stosować takie formy kształcenia jak:
wykłady (telekonferencje),
ćwiczenia laboratoryjne (realizowane w czasie rzeczywistym),
ćwiczenia audytoryjne (testy i zadania sprawdzające),
konsultacje (drogą elektroniczną, telefoniczną lub sieciową),
egzaminy (przeprowadzane „na żywo”, podczas gdy studenci są monitorowani, lub bezpośrednio podczas sesji wyjazdowej).
W ostatnich latach zauważamy rozwój sieci komputerowych, a rozwój Internetu w języku polskim stwarza szansę, że sieć będzie mogła zastąpić większość technik stosowanych do tej pory w nauczaniu.
W marcu 1995 r. rozpoczęto wdrażanie programu „Internet dla szkół” i do roku 1998 do sieci podłączono 300 szkół. Przeszkodą we wdrażaniu programu jest brak profesjonalnego sprzętu, mała liczba nauczycieli umiejących korzystać z Internetu. Trwa intensywne szkolenie nauczycieli i uczniów. Wiele szkół posiada własne strony WWW. WWW jest systemem interaktywnym, udostępniającym dwustronny kanał komunikacyjny. Odgrywa ważną rolę w edukacji na odległość, umożliwia elastyczne dostosowanie kursu do wymagań jego uczestników, jest również efektywnym narzędziem rozpowszechniania pedagogicznych materiałów.
Nowe zadania szkoły wynikają z coraz szybszego rozwoju nauki i techniki, z postępu społecznego i demokratyzacji życia oraz z możliwości i konieczności kształcenia na poziomie średnim. Formy pracy, życia społecznego, codziennego bytowania, narzędzia techniczne i sposoby organizacyjne są inne niż dotychczas, zatem kształcenie człowieka dla przyszłości, musi mieć charakter twórczy, powinno wyrabiać w człowieku umiejętność życia i uczestniczenia w tym nowym świecie. Stosowanie w kształceniu łączenia teorii z praktyką wymaga przestrzegania następujących zasad nauczania:
zasady łączenia myślenia i treści poznawczych o charakterze teoretycznym;
zasady łączenia nauki z techniką;
zasady łączenia zdobytych wiadomości i umiejętności w struktury logiczne i posługiwanie się nimi w praktyce;
zasady łączenia poznania z działaniem.
Stawiane wymagania multimediom jako nowoczesnym pomocom dydaktycznym to:
celowość
modelowość
dynamiczność
uniwersalność
przejrzystość budowy
współczesność konstrukcji i realność parametrów
komunikatywność
łatwość obsługi
estetyczność
pomysłowość.
Wyniki badań dotyczące stosowania technik multimedialnych wskazują, że ich stosowanie daje lepsze wyniki w postaci:
skrócenia niezbędnego czasu nauki;
lepszego zrozumienia nauczanego materiału;
uzyskanie lepszych efektów ewolucji dydaktycznej;
redukcji kosztów kształcenia, wynikających z marnotrawstwa czasu w trakcie jednostki dydaktycznej.
Przekaz informacji jest elementem procesu kształcenia. Edukacja informatyczna ma na celu:
przygotowanie uczniów do odbioru i korzystania ze wszystkich rodzajów mediów jako źródeł informacji, wiedzy, wartości, kształtowania postaw, umiejętności;
przygotowanie uczniów do posługiwania się mediami jako narzędziami pracy intelektualnej, wspomagającej umysł człowieka: uczenie się, nauczanie, rozwiązywanie problemów, tworzenie.
„Głęboką reformę systemu edukacji narodowej musi poprzedzać gruntowna naprawa systemu kształcenia nauczycieli.” Idea samorządności i autonomii uczelni wyższych stwarza szansę wprowadzenia innowacyjnych rozwiązań w procesie kształcenia nauczycieli. Jednak w realizacji tej idei przeszkadzają w wielu wypadkach trzy podstawowe bariery:
bariera kompetencyjna;
bariera psychologiczna;
bariera organizacyjno - ekonomiczna.
Różne koncepcje i modele edukacji nauczycieli mówią nam, że składniami kwalifikacji nauczycielskich powinny być kompetencje społeczno - moralne, osobowościowe i zdrowotne oraz kompetencje zawodowe jako układ różnych składników: wiedzy, umiejętności, inteligencji i zrozumienia, kreatywności oraz praktyki i doświadczenia.
Wdrażana w roku szkolnym 1999/2000 reforma oświaty wprowadziła zmianę w kształceniu ogólnotechnicznym integrując przedmioty - technikę z informatyką. Do rozwoju twórczego myślenia technicznego przydatne są media interaktywne, dzięki którym uczeń komunikuje się z danym medium oraz innymi użytkownikami tego medium. Interaktywność przejawia się w pracy z urządzeniami informatycznymi, a w szczególności z komputerem. Do nauczania techniki najlepsze są gry symulacyjne przedstawiające rzeczywistość w dowolnym czasie, w których uczeń wybiera ruch spośród kilku możliwości, a także programy umożliwiające rozwijanie wyobraźni przestrzennej, kinetycznej i konstrukcyjnej.
W edukacji technicznej możliwości nowoczesnych technologii informacyjnych, jak modelowanie procesów, symulacja, wizualizacja, interaktywność i multimedia pozawalają częściowo rekompensować niedostatki materialnej bazy przedmiotowej i wzbogacić gamę oddziaływań pedagogicznych. Dużą rolę odgrywają tu narzędzia i komunikaty multimedialne, w tym prezentacje multimedialne. Prezentacja multimedialna integruje kilka elementów przekazu jednocześnie, takich jak dźwięk, obraz dynamiczny i statyczny, animację film, tekst pisany i mówiony. Pozwala na poszerzenie zakresu oddziaływania pedagogicznego, łączy różne elementy przekazu. Jest to interaktywna forma nauczania ułatwiająca uczniowi zapamiętywanie i uczenie się. Prezentacja multimedialna jest formą wspomagającą proces kształcenia i różni się od tradycyjnych technik nauczania, ponieważ:
czas przyswajania materiału zmniejsza się o około 30%,
koncentracja uwagi zachowana jest przez około 50 minut,
wzrasta przyswajanie materiału od 50 do 400%,
zrozumienie tematu rośnie o około 50 - 60%,
tempo uczenia się rośnie o około 60%.
Dociekania nad mediami w technice mogą obejmować zarówno strefę projekcji, czyli udostępnianie utylitarnej wiedzy o technice, jak i strefę poznawczą, kiedy za pomocą właściwych mediów można zbierać i analizować materiały badawcze. W procesie edukacji ogólnotechnicznej można kształtować swoiste wzorce ekspresyjne, które odpowiadają przeżyciom emocjonalnym towarzyszącym komunikacji medialnej takim, jak zainteresowanie, zadowolenie, zachwyt, zdziwienie, zaskoczenie, wstrząs, przykrość, wstyd, strach, gniew, i innym. Edukacja ogólnotechniczna wspierana przez media to także teoria komunikowania interpersonalnego. Wg publikacji Nęckiego /1996/ pt. „Komunikacja międzyludzka”, możemy wyróżnić sześć teorii komunikowania interpersonalnego:
Tradycyjne komunikowanie - czyli transmisja informacji;
Teoria konstruktywistów - czyli nadawanie znaczeń światu;
Systemowa teoria w komunikowaniu - czyli interpersonalność;
Teoria samoświadomości - czyli świadoma kontrola własnego zachowania;
Teoria reguł społecznych - czyli zasad społecznych;
Teorie innych koncepcji związanych z komunikowaniem.
Firma „Apple” wymienia sześć odrębnych obszarów zastosowań współczesnej technologii multimediów w procesie komunikacji:
poczta akustyczna
adnotacje dźwiękowe
multimedialny „help”, czyli pomoc
komunikacja przez obraz
oprogramowanie szkoleniowe i dydaktyczne
prezentacje.
Firma „Intel” wyróżnia pięć inaczej zestawionych obszarów zastosowań programów multimedialnych:
świat biznesu
punkty sprzedaży
nauka
redagowanie tekstów i projektowanie
rozrywka.
Bardziej specjalistycznego podziału zastosowań multimediów dokonała grupa „Information Workstation Group”:
rozrywka, komunikacja, kształcenie i dokształcanie, szkolenia, publikacje elektroniczne;
symulacja komputerowa, „efekty specjalne”, reklama, prezentacje projektów i firm;
punkty informacyjne, punkty sprzedaży, archiwacja i tworzenie katalogów, dokumentacja;
produkcja, zarządzanie zasobami bogactw naturalnych, kształcenie i szkolenie;
systemy nawigacyjne, nadzór techniczny i serwis dla produktów.
Kształcenie zawodowe i jego reforma to szczególnie istotne problemy, ponieważ przygotowanie zawodowe pracowników integralnie łączy się z gospodarką kraju, a od zapewnienia kadry będzie zależał rozwój społeczno - gospodarczy kraju oraz rozwój i postęp w wielu sferach naszego życia. Stałe dążenie do integracji kształcenia ogólnego i zawodowego sprowadza się do zasad dotyczących organizacji pracy oświatowo - wychowawczej zmierzającej do wykształcenia wysoko wykwalifikowanych kadr specjalistycznych niezależnie od stopnia kształcenia. Reforma systemu edukacji umożliwia proces reform kształcenia zawodowego. Głównymi czynnikami wymuszającymi reformę edukacji zawodowej są:
rozwój nauki i techniki, co wymaga określonych zmian w systemie kształcenia zawodowego;
aktualna transformacja społeczno - gospodarcza w kraju to zmienne wymogi rynku pracy i kwalifikacji zawodowych obejmujących określoną wiedzę, umiejętności i cechy osobowościowe;
stowarzyszenie Polski z państwami Wspólnoty Europejskiej wymaga uwzględnienia europejskich standardów kwalifikacyjnych.
Dynamiczny rozwój sektora usług, prywatyzacja przedsiębiorstw, zmiany systemowe gospodarki, konkurencyjność rynku zbytu, rosnące i zmienne wymagania rynku pracy oraz komercjalizacja wymagają innego spojrzenia na problemy edukacji zawodowej w celu przygotowania jednostki do funkcjonowania w zmieniającej się rzeczywistości społecznej i zawodowej. Transformacja zachodząca w Polsce wbrew oczekiwaniom objawiła się spadkiem produkcji, inflacją spadkiem dochodu narodowego, zagrożeniem bezrobocia ludzi czynnych zawodowo i absolwentów, szczególnie szkół zawodowych. Sytuacja taka doprowadziła do smutnej refleksji, że społeczeństwo polskie nieprzygotowane jest do wymaganego ustawicznego kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego, do dużej samodzielności i odpowiedzialności za własny rozwój ogólny i zawodowy. Zmieniająca się rzeczywistość powoduje, że posiadanie jednego zawodu nie wystarczy na całe życie. Konieczne będzie zatem korzystanie z różnego rodzaju kursów przekwalifikujących i dokształcających, zwłaszcza w informatyce, gdzie zmiany następują bardzo szybko. Istotne jest kreowanie twórczych, aktywnych i otwartych na wszystko, co nowe jednostek.
Korzystanie z systemu otwartego oraz zdalnego kształcenia i doskonalenia zawodowego wymaga wyposażenia laboratoriów dydaktycznych w odpowiedni sprzęt i pakiet oprogramowania. Można tu wykorzystywać takie narzędzia, jak: komputer, magnetowid, telewizję, oraz urządzenia telekomunikacyjne, jak telefony, pocztę elektroniczną, modem oraz ich połączenia (interaktywne wideo). Wybór jednego z tych narzędzi zależy od kontekstu zastosowania. Pakiet oprogramowania powinien być prosty w obsłudze, łatwy w adaptacji i w atrakcyjnej formie przekazywać treści kształcenia.
Zmiany w potrzebach i celach doskonalenia i poradnictwa zawodowego przebiegają równolegle z procesem przekształceń w sferze społecznej oraz w sferze technologicznej informatyki. Współczesna edukacja jest coraz bardziej zróżnicowana, a rola multimediów w kształceniu i doskonaleniu zawodowym ciągle wzrasta.
BIBLIOGRAFIA:
Materiały konferencyjne:
Brodziński Tadeusz i Wenta Kazimierz (red.) „Techniki multimedialne w technice, edukacji ekologicznej i kształceniu zawodowym” Szczecin 1998.
Brodziński Tadeusz (red.) „Rola edukacji informatycznej w technice i jej związek z wychowaniem ekologicznym i wychowaniem zawodowym” Szczecin 1999.
Brodziński Tadeusz (red.) „Technologia informatyczna w edukacji i przygotowaniu zawodowym” Szczecin 2000.
1