Epoka literacka między średniowieczem i barokiem, której rozkwit przypada w Polsce na wiek XVI. U źródeł przełomu renesansowego leżały przemiany społeczne i polityczne w Europie (rozpad struktur feudalnych, rozwój miast, odkrycia geograficzne). Ich konsekwencją stała się laicyzację nauki i obyczajów, zainteresowanie światem ziemskim i naturą ludzką oraz możliwościami poznawczymi i twórczymi człowieka świadomego dziedzica dorobku kulturowego przeszłości, a szczególnie tradycji antyku grecko-rzymskiego. Ten zespół poglądów złożył się na humanizm renesansowy.
Pionierami renesansu w Polsce byli ludzie dyplomaci wysyłani przez Jagiellonów na dwory obce, oraz przybysze z innych krajów (jak np. Włoch F. Buonaccorsi, zwany Kallimachem szukający w Polsce schronienia przed policją papieską)
Cechą szczególną piśmiennictwa renesansowego jest wyraźne współistnienie łaciny i nowoczesnych języków narodowych. Erazm z Rotterdamu, a w Polsce Mikołaj Kopernik czy Andrzej Frycz Modrzewski nie napisali ani słowa w języku ojczystym, odrodzona łacina była bowiem podstawowym językiem w studiach humanistycznych i dyplomacji, międzynarodowym środkiem porozumiewania się elit intelektualnych
Piśmiennictwo łacińskie w Polsce obejmuje:
dzieła historyków i geografów, jak Maciej z Miechowa czy Marcin Kromer
O poprawie Rzeczypospolitej i pozostałe rozprawy Frycza Modrzewskigo
twórczość poetów wczesnohumanistycznych: Andrzeja Krzyckiego, Jana Dantyszka, Mikołaja z Husowa, Krzysztof Kobyleński oraz górujący nad całą tą grupą Klemens Janicki
wczesna twórczość Jana Kochanowskiego, S.F. Klonowica, Szymona Szymonowica
Drugą ważną cechą wyróżniającą piśmiennictwo renesansowe była żywa działalność reformacyjna, a co za tym idzie, liczne przekłady całości i fragmentów Pisma św. na języki narodowe. Do najwybitniejszych osiągnięć XV wieku w tym zakresie należą:
Psałterz Dawidów, przełożony prozą przez Reja, a wierszem przez Kochanowskiego
seria tłumaczeń Starego i Nowego Testamentu, od Stanisława Murzynowskiego i Jana Leopolity po Jakuba Wujka
kancjonały i mniejsze zbiorki liryki religijnej, zbiory postylli i innych kazań.
Spadek po średniowieczu, krzyżujący się z nowościami renesansowymi, zaznaczył się bardzo wyraźnie w twórczości pisarzy żyjących współcześnie z poetami łacinnikami (2 ćwierć XVI w.). Byli to krakowscy bakałarze pochodzenia mieszczańskiego, pracujący na zamówienie drukarzy nad przekładami na język pol. popularnych dzieł i dziełek łacińskich lub czeskich. Należał do tego greona m.in.:
Biernat z Lublina, autor Żywota Ezopa i miłośnik przysłów
"Kleryka", tj. kapelan królewski Stanisław Gąsiorek, autor panegiryków w języku polskim na cześć rodziny Jagiellonów
Jan z Koszyczek, tłumacz Marchołta
Jan z Sącza
Andrzej Zacharzewski, tłumacz Historii murzyńskiej, tj. Etiopiki Heliodora, najgłośniejszego starożytnego romansu miłosnego
anonimowy tłumacz Sowiźrzała
anonimowy tłumacz Facecyj polskich (ok. 1570), zbioru humoresek pochodzenia łacińskiego i włoskiego
Współpracował z tym środowiskiem pisarz pochodzenia szlacheckiego, Marcin Bielski, autor kronik i dziejów świata, moralitetu, satyr obyczajowych z życia szlachty i mieszczan.
Najwybitniejsi twórcy polskiego renesansu to Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Wielki talent Kochanowskiego jest summą i najwyższym osiągnięciem polskiego odrodzenia. Przez współczesnych nazywany "kochaniem wieku tego", był powszechnie podziwiany i naśladowany. Następcy, choć w przypadku Kochanowskiego, poety miary europejskiej, trudno mówić o twórczej kontynuacji, rozwijali swą twórczość w dwóch nurtach:
1. Nurt szlacheckiej rodzimości, nazywany niekiedy szkołą Reja. Należeli do niego m.in.:
Bartłomiej (Bartosz) Paprocki, autor dwu herbarzy, wierszowanego Gniazda cnoty i Herbów rycerstwa polskiego prozą
Maciej Stryjkowski, autor Kroniki polskiej, litewskiej, żmodzkiej i wszystkiej Rusi
Sebastian Fabian Klonowic, burmistrz lubelski i poeta; autor m.in. Flisa, utworu o spławie zboża Wisłą do Gdańska, oraz satyr Worek Judaszów zdradzającej doskonałą znajomość miejskiego świata przestępczego.
Adam Czahrowski, autor zbioru wierszy nazwanego Trenami (żałosne losy żołnierza w służbie obcej)
2. Nurt dworski, reprezentowany głównie przez poetów, liryków, obeznanych z literaturą łacińską i włoską
Szymon Szymonowic, poeta-dworzanin, przyjaciel hetmana Jana Zamoyskiego, organizujący założoną przezeń Akademię Zamojską. Wprowadził do literatury polskiej nazwę "sielanki" (po ukraińsku wyraz ten znaczy dziewczęta wiejskie) na określenie poetyckich obrazków z życia dworków i chat. Najbardziej znane jego sielanki to: Kołacze i Żeńcy (akurat mało sielankowa scenka z pańszczyźnianego pola).
Mikołąj Sęp Szarzyński, zm. 1581, a więc przed Kochanowskim, uważany przede wszystkim za prekursora baroku
poeci-dworzanie król.: J. Bielski, J. Smolik, A. Zbylitowski, autorzy gładkich panegiryków dworskich
Łukasz Górnicki (prozaik), autor Dworzanina polskiego (druk. 1565), przeróbki parenetycznego traktatu humanisty włoskiego B. Castiglione.