„Pozycja prezydenta i jego relacje z rządem i władzą ustawodawczą w Federacji Rosyjskiej”

1. Historia urzędu prezydenckiego w Rosji:

- Specyfika rozwiązań ustrojowych w Rosji przed pojawieniem się Instytucji Prezydenta.

- 17 III 1991 referendum w sprawie wprowadzenia urzędu prezydenta

- 1991-1993 - „republika sierpniowa” (okres dwuwładzy, rywalizacja między: Prezydentem a Zjazdem Deputowanych Ludowych)

- 12 XII 1993 - referendum w sprawie nowej konstytucji („projekt prezydencki”)

- Prezydenci: Borys Jelcyn (10 lipca 1991 - 31 grudnia 1999),

Władimir Putin (od 31 grudnia 1999/7 maj 2000r-2008).

2. Pozycja prezydenta

Podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Organy władzy są od siebie niezależne (art.10). Władzę sprawują: Prezydent FR, Zgromadzenie Federalne (Rada Federalna +Duma Państwowa), Rząd FR, oraz sądy.

a) umiejscowienie w konstytucji (rozdział 4, art.80-93)

Prezydent określony jako: głowa państwa , gwarant praw i wolności człowieka i obywatela, podmiot określający podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa, a także reprezentant Federacji Rosyjskiej w kraju i w stosunkach międzynarodowych.

b) uprawnienia prezydenta (typologia E.Zieliński):

- ogólne uprawnienia jako głowy państwa i głównego podmiotu rządzenia

• reprezentowanie Federacji Rosyjskiej w kraju i w kontaktach międzynarodowych

• wytyczenie podstawowych kierunków polityki wewnętrznej i zagranicznej FR

• przyjmowanie listów uwierzytelniających, powoływanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych

• zatwierdzanie doktryny wojennej i pełnienie roli najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych

• tworzenie administracji prezydenta FR

• wydawanie rozporządzeń i dekretów - obowiązujących na terenie całej federacji akty prawa

- uprawnienia w stosunku do sądów szczebla federalnego. (ograniczone)

• przedstawienie Radzie Federacji kandydatów na stanowiska sędziów Sądu Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Arbitrażowego FR,

• wystąpienie do Sądu Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie kwestii zgodności ustaw z Konstytucją FR i dokonania wykładni konstytucji

• może wpływać na sytuację w sądownictwie za pomocą dekretów

- uprawnienia w stosunku do narodu i parlamentu

• zarządzanie referendum i wyborów do Dumy Państwowej (art.84)

• rozwiązywanie Dumy Państwowej (art.109, art.111, art.117)

• prawo do złożenia urzędu prezydenta Radzie Federacji

• przedkładanie projektów ustaw, podpisywanie i ogłaszanie uchwalonych ustaw Federacji

• zgłaszanie weta w stosunku do ustaw Federacji

• zgłaszanie się do Zgromadzenia Federalnego z dorocznymi orędziami o stanie państwa oraz podstawowych kierunkach polityki wewnętrznej i zagranicznej (art.84)

- uprawnienia w stosunku do rządu Federacji („rząd przedłużeniem urzędu prezydenta Federacji”)

• powoływanie premiera rządu (jeśli Duma nie zaakceptuje jego propozycji może samodzielnie mianować premiera i rozwiązać Dumę art.111)

• na wniosek premiera i za zgodą Dumy Państwowej powoływanie i odwoływanie obsady rządu - ministrów i wiceministrów

• ma prawo przewodniczyć posiedzeniom rządu (art.83)

• określanie polityki rządu Federacji oraz wpływ na jej realizację, obsadę kierowniczą i osobową (art.113)

• może uchylać akty prawne rządu (art.85)

• ma ostateczny głos w sprawie dymisji rządu (3 możliwości zdymisjonowania rządu)

3. „Otoczenie głowy państwa” - Urząd prezydencki (administracja prezydenta FR), Rada Bezpieczeństwa FR, Rada Państwa FR.

4. Porównanie pozycji prezydenta w Federacji Rosyjskiej z pozycją głowy państwa w systemie parlamentarno - gabinetowym oraz systemie prezydenckim.

Pozycja prezydenta	System parlamentarno-gabinetowy	Rozwiązania Rosyjskie (system prezydencjalny)	System prezydencki
Sposób wyboru	Wybierany przez parlament (republiki parlamentarne) lub w wyborach powszechnych	Wybory powszechne	Wybory powszechne
Zasadnicze kompetencje	Funkcje reprezentacyjne (głowa państwa, tytularnie zwierzchnik sił zbrojnych) Rola „arbitra bez daleko idących możliwości” (np.Czechy)	Głowa państwa, gwarant konstytucji oraz praw i wolności człowieka i obywatela, Reprezentuje FR w stosunkach międzynarodowych, wyznacza podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa (art.80)	- Jest głową państwa i szefem administracji, - Zwierzchnikiem sił zbrojnych, - Kreatorem polityki zagranicznej
Prezydent a parlament	Może rozwiązać parlament (konstytucja określa ściśle warunki w jakich to czyni - ma to związek z brakiem zdolności parlamentu do wywiązywania się z konstytucyjnych funkcji) (np. Czechy - prezydent rozwiązuje Izbę Poselską m.in. wtedy gdy nie zaakceptuje ona 3 z rzędu kandydatury na premiera, przy czym kandydatura ta proponowana jest przez samego przewodniczącego IP) Niewielki wpływ na stanowienie prawa (prawo weta, inicjatywa ustawodawcza)	Może rozwiązać Dumę Państwową (art.111 -trzykrotne odrzucenie kandydatur na stanowisko premiera), Przedkłada projekty ustaw, podpisuje i ogłasza ustawy, Dysponuje prawem weta (może być odrzucone 2/3 głosów obu izb), Zgłasza się do Zgromadzenia Federacyjnego z dorocznym orędziem o stanie państwa i kierunkach zewnętrznej i wewnętrznej polityki państwa Prezydent ponosi jedynie odpowiedzialność prawną przed Zgromadzeniem Federalnym (art.93, art.94), pomimo braku kontrasygnaty oraz prawa do inicjatywy ustawodawczej	Władza wykonawcza i ustawodawcza są od siebie ściśle oddzielone -Prezydent jest równorzędny z parlamentem (on i jego ministrowie nie są odpowiedzialni przed parlamentem, z kolei parlament nie może być rozwiązany przez prezydenta), Prawo weta wobec ustaw parlamentu, Prezydent „komunikuje się” z parlamentem za pomocą orędzia (w którym zawiera program rządu i propozycje ustaw), Nie posiada inicjatywy ustawodawczej Prezydent ponosi odpowiedzialność prawną (np. USA procedura impeachmentu - Izba Reprezentantów podejmuje decyzję o wprowadzeniu w stan oskarżenia, a Senat 2/3 głosów rozstrzyga o winie)
Prezydent a rząd	Prezydent nie uczestniczy aktywnie w sprawowaniu władzy wykonawczej. Powołuje premiera (ale moc decyzyjna leży po stronie parlamentu) a na jego wniosek innych członków rządu, Rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność przed parlamentem za swoją działalność(wotum zaufania/wotum nieufności) a także za akty normatywne głowy państwa (wymóg kontrasygnaty),	Prezydent wyznacza kandydata na premiera - jeśli Duma Państwowa nie zaakceptuje kandydata prezydent Mozę samodzielnie powołać szefa rządu i rozwiązać Dumę. Akty prawne rządu (w przypadku sprzeczności z konstytucją, ustawami federalnymi, dekretami) mogą zostać uchylone przez Prezydenta FR Prezydent ma ostateczny głos w sprawie dymisji rządu ( 3możliwości zdymisjonowania rządu)	Prezydent stoi na czele rządu (nie występuje funkcja premiera), powołuje i odwołuje członków rządu, Prezydent ma zaplecze polityczne („partia prezydencka”)

Kandydat	Uzyskane poparcie w %
W. Putin	71,3%
N. Charitonow	13,7%
S. Głaziew	4,1%
I. Hakamada	3,8%
O. Małyszkin	2,0%
S. Mironow	0,7%
Przeciw wszystkim	3,4%

Rys. Wyniki wyborów prezydenckich z 14 III 2004r.

Partie polityczne

Nazwa	Liczba deputowanych	Procent deputowanych
Jedna Rosja	302	66,89 %
Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej	47	10,44 %
Ojczyzna	40	8,89 %
Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji	35	7,78 %
Deputowani niezrzeszeni	22	4,89 %

Wybory prezydenta - demokratyczne, konieczna bezwzględna większość, kandydat w czasie kampanii ujawnia swój program co do Polit. wewn. i zewn., kandydat - 35 lat, 10 lat w Rosji, obywatel rosyjski.

Prezydent a Parlament

Zarządza wybory do Dumy Państwowej (art. 84) i zarządza referendum w trybie ustanowionym przez federalną ustawę konstytucyjną (art.84)

Funkcje kreacyjne: w obsadzie najw. organów państwa uczestniczy zarówno prezydent jak i parlament - odbywa się to dwoma drogami: albo parlament wskazuje kandydatów a prezydent ich zatwierdza, albo odwrotnie.

- najsilniejsze pełnomocnictwa w tym względzie przysługują prezydentowi w zw. z wyborem premiera.

Duma nie ma żadnego udziału w powoływaniu rządu (inicjatywa premiera i decyzja prezydenta - nawet brak zaufania parlamentu w stosunku do rządu nie decyduje o jego dymisji)

Przedkłada projekty ustaw, podpisuje i ogłasza ustawy, dysponuje również prawem weta w przypadku ustaw Federacji (art.107 ust.3 Jeśli Prezydent Federacji Rosyjskiej w ciągu czternastu dni od chwili przekazania mu ustawy federalnej nie zatwierdzi jej, wówczas Duma Państwowa i Rada Federacji w trybie ustanowionym przez Konstytucję Federacji Rosyjskiej ponownie rozpatrują tę ustawę. Jeśli podczas powtórnego rozpatrywania ustawa federalna zostanie zaaprobowana we wcześniej uchwalonym brzmieniu większością co najmniej dwóch trzecich głosów ogólnej liczby członków Rady Federacji i deputowanych Dumy Państwowej, Prezydent Federacji Rosyjskiej w ciągu siedmiu dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie)

Może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustawy (uzależniając od orzeczenia Trybunału promulgację ustawy)

Zgłasza się do Zgromadzenia Federacyjnego z dorocznym orędziem o stanie państwa i kierunkach zewnętrznej i wewnętrznej polityki państwa (art.84) - co usprawnia komunikację z parlamentem i rodzi pewnego rodzaju odpowiedzialność prezydenta za podejmowane kroki (objawia się to w wynikach kolejnych wyborów prezydenckich) ----tak jak USA

Może rozwiązać Dumę Państwową (art.111 -trzykrotne odrzucenie kandydatur na stanowisko premiera, art117 - gdy Duma w ciągu 3 miesięcy powtórnie wyrazi wotum nieufności rządowi, prezydent dymisjonuje rząd albo zarządza nowe wybory, gdy Duma odmówi wotum zaufania rządowi, prezydent w ciągu 7 dni dymisjonuje rząd albo zarządza wybory do nowej Dumy), - porównanie do sytuacji w Czechach (świadczy o silnejszej pozycji prezydenta)

Ale

Art. 109 ust.4 Duma Państwowa nie może zostać rozwiązania od chwili wysunięcia przez nią oskarżenia pod adresem Prezydenta Federacji Rosyjskiej aż do podjęcia stosownej uchwały przez Radę Federacji.
5. Duma Państwowa nie może zostać rozwiązana w okresie obowiązywania na całym terytorium Federacji Rosyjskiej stanu wojennego lub wyjątkowego, jak również w ciągu sześciu miesięcy poprzedzających termin upływu kadencji Prezydenta Federacji Rosyjskiej. - chroni przed autorytaryzmem

Porównanie z USA

Odpowiedzialność prawna!!!

Ale przecież nie ma kontrasygnaty, a jest inicjatywa ustawodawcza.

Art.94 - 2. Prezydent Federacji Rosyjskiej zaprzestaje pełnienia obowiązków przedterminowo w przypadku swego ustąpienia, trwałej, spowodowanej stanem zdrowia, niezdolności do wykonywania obowiązków lub złożenia z urzędu (przy czym wybory Prezydenta Federacji Rosyjskiej winny się odbyć nie później niż w trzy miesiące od chwili przedterminowego zaprzestania pełnienia obowiązków)

3. W każdym przypadku, gdy Prezydent Federacji Rosyjskiej nie jest w stanie pełnić swych obowiązków, czasowo pełni je Premier Rządu Federacji Rosyjskiej. Pełniący obowiązki Prezydenta Federacji Rosyjskiej nie ma prawa rozwiązywać Dumy Państwowej, zarządzać referendum, jak również zgłaszać propozycji poprawek i rewizji przepisów Konstytucji Federacji Rosyjskiej.

(art.93)Prezydent może być „złożony z urzędu” przez Radę Federacji (2/3 głosów ogólnej liczby głosów) na wniosek Dumy Państwowej (przegłosowany 2/3 ogólnej liczby deputowanych) w przypadku:

- oskarżenia o zdradę stanu lub popełnienie innego ciężkiego przestępstwa (potwierdzonego orzeczeniem Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej, Trybunał Konstytucyjny FR bada natomiast czy spełnione zostały wymogi odnośnie samej procedury wysunięcia oskarżenia, jeżeli cała procedura trwa dłużej niż 3 miesiące - traci swą ważność)---wymogi zw. z Sądem Konstytucyjnym i Trybunałem utrudniają parlamentowi „polityczne spekulacje”

Prezydent a rząd

„Rząd jest przedłużeniem urzędu prezydenta Federacji”(E.Zieliński)

określanie polityki rządu Federacji oraz wpływ na jej realizację, obsadę kierowniczą i osobową (kształtowanie struktury federalnych organów władzy wykonawczej)

Prezydent wyznacza kandydata na premiera - jeśli Duma Państwowa nie zaakceptuje kandydata (ma na to 2 tygodnie, max. 3 propozycje), prezydent samodzielnie powołuje szefa rządu i rozwiązuje Dumę.

Na wniosek premiera i za zgodą Dumy Państwowej powoływanie i odwoływanie obsady rządu - ministrów i wiceministrów (E. Gdulewicz sugeruje tu dominującą rolę prezydenta).

Ma prawo przewodniczyć posiedzeniom rządu (art.83)

Artykuł 113 - „Premier Rządu Federacji Rosyjskiej zgodnie z Konstytucją Federacji Rosyjskiej, ustawami federalnymi i dekretami Prezydenta Federacji Rosyjskiej określa podstawowe kierunki działalności Rządu Federacji Rosyjskiej oraz organizuje jego pracę”

Akty prawne rządu (w przypadku sprzeczności z konstytucją, ustawami federalnymi, dekretami) mogą zostać uchylone przez Prezydenta FR (zanim jeszcze kwestie tą ustali sąd -art.85)

Prezydent może również udzielać instrukcji członkom rządu - Borys Jelcyn bardzo często korzystał z tej ostatniej możliwości , a nawet czynił z niej rodzaj publicznego spektaklu, obrazującego jego polityczną aktywność w bezpośrednim kierowaniu państwem.

Prezydent ma ostateczny głos w sprawie dymisji rządu ( 3 możliwości zdymisjonowania rządu)

1. rząd podaje się do dymisji (prezydent przyjmuje ją lub nie)

2. Prezydent może zdymisjonować rząd (a przesłanki tej decyzji nie są sprecyzowane w konstytucji)

3. Duma Państwowa może wyrazić wotum nieufności (większością głosów ogólnej liczby deputowanych) ale to prezydent decyduje ostatecznie czy przychyla się do tej dymisji czy ją odrzuca (jeśli w ciągu następnych 3 miesięcy Duma powtórnie wyrazi wotum nieufności prezydent może zdymisjonować rząd lub rozwiązać Dumę)

• Jeśli premier wystąpi do Dumy z wnioskiem o wotum zaufania, a Duma go odrzuci wówczas Prezydent decyduje czy zdymisjonować rząd czy rozwiązać Dumę Państwową.

O podległości rządu Prezydentowi świadczy też fakt, że wobec nowo wybranego prezydenta rząd jest zobowiązany natychmiast złożyć dymisję.

Art.92 - B.Jelcyn 18 stycznia 2000r. przekazał kompetencje prezydenta W.Putinowi (ówczesnemu premierowi)

Argumenty przeciwko tezie o ustroju prezydenckim:

-pozycja prezydenta w dużym stopniu opiera się na rządzie, który musi posiadać określone poparcie parlamentu

- Duma wyraża zgodę na powołanie premiera

- brak „partii prezydenckiej” - B.Jelcyn

Jedna Rosja (rosyjskie: Единая Россия) to partia rządząca w Rosji będąca zapleczem politycznym prezydenta Rosji, Władimira Putina.

Jedna Rosja została założona w 2001 jako połączenie dwóch partii: Oteczestwo - wsja Rossija Jurija Łużkowa i partii Niedźwiedź założonej przez Borysa Bieriezowskiego.

W wyborach do parlamentu rosyjskiego (Dumy Państwowej) Jedna Rosja uzyskała 37% głosów.

Od czasu założenia, liderem Jednej Rosji jest Borys Gryzłow, były minister spraw wewnętrznych, a obecny przewodniczący Dumy Państwowej.

---