Rozdział 5: „ Wzory nauk przyrodniczych w empirycznej socjologii” (na mój gust rozdział ważny)
Jest to rozdział o tym, że istnieją takie osobliwości nauk społecznych, które ograniczają w bardzo podstawowy sposób możliwość przenoszenia wzorów nauk przyrodniczych na ten teren , co nie narusz jednocześnie powszechności podstawowych dyrektyw i kryteriów wartości naukowej wspólnych wszystkim rodzajom wiedzy.
Najpierw mowa jest o zarzutach wobec socjologii , o jej rzekomym zapóźnieniu. Następnie o podwójnym datowaniu narodzin socjologii i trzech rodzajach socjologów, a na koniec autor rozważa osobliwości nauk społ., które godzą w analogię pomiędzy naukami przyrodniczymi a społecznymi.
Wizja nowej nauki (socjologii) Comte'a otwierała wspaniałe perspektywy rozwoju badań nad społeczeństwem ludzkim. Koniec wieku XIX przyniósł raczej rozczarowanie. Krążyło żartobliwe powiedzenie, że socjologia składa się głównie z twierdzeń wyrażających różnorodne przekonania czym socjologia powinna być. Rozpowszechnił się pogląd (także wśród socjologów) o zapóźnieniu socjologii i psychologii społecznej w porównaniu z naukami przyrodniczymi. Zarzut o „niedorozwoju” dotyczył albo metod albo zadań praktycznych stawianych tej dziedzinie np.
brak podlegających weryfikacji tez ogólnych wykraczających poza mądrość „zdrowego rozsądku”
zarzut wieloznaczności terminów i nieoperatywne formułowanie twierdzeń i definicji
formułowanie zdań ogólnych w sposób eliptyczny bez precyzowania zakresu, do którego zdanie ma się odnosić
kontrast między niepewnością przewidywań na podstawie socjologicznych teorii i łatwość wyjaśnień post factum
brak ostrych granic pomiędzy publicystyką a nauką
bezradność wobec społecznych konfliktów, katastrof
wpływ czynników ideologicznych na badania i tworzenie licznych szkół
Po II wojnie zwracano się do socjologii z wezwaniem o ratunek, o wysiłki ku znalezieniu środków zapobiegających niebezpieczeństwom podobnym holocaustowi (jednak opanowanie przyrody przez nauki przyrodnicze okazało się niewspółmiernie łatwiejsze niż racjonalizacja stosunków międzyludzkich).
Pojawiły się zarzuty, że politycy „korzystają z nauk społecznych w taki sposób jak pijak z latarni: nie szukają światła tylko oparcia” (Leighton)
Mniej dramatyczną opinię o niedorozwoju w naukach społ. ci, którzy ich główne zadanie widzą w dostarczaniu względnie niezawodnych przesłanek do inżynierii społecznej.
dziś rzadko się mówi o bezsilności socjologii w sprawach praktycznych, argumenty to: rozwój badań opinii publicznej, planowanie społeczne, rozwój aspirujących do ścisłości metod, normowanie sposobów porządkowania danych, wprowadzanie skal i pomiarów—cała aparatura wzorowana na naukach przyrodniczych podniosła naukowy prestiż socjologii . Wynikają z tego innego rodzaju problemy, tzn.:
dylemat o konieczności wyboru między rezultatami ścisłymi = pewnymi, ale błahymi albo ważnymi, ale niepewnymi bowiem pojęciom o teoretycznej doniosłości brak zwykle ścisłego znaczenia empirycznego
Przyczyn zapóźnienia socjologii szuka się w:
chronologii (dziedzina stosunkowo młoda), choć przecież jeszcze przed Comtem pisali o zagadnieniach socjologicznych np. Monteskiusz, Hobbes i inni
w osobliwościach nauk społecznych (zjawiska zdecydowanie złożone, choć rzadko kiedy wyjaśniano na czym złożoność ta polega)
Obydwa wyjaśnienia nie wydają się satysfakcjonujące.
Najbardziej krytyczni wobec socjologii są ci, którzy datę jej narodzin upatrują wraz z początkiem badań empirycznych.
Narodziny socjologii:
pierwszy raz rodzi się socjologia jako odrębna dyscyplina w pierwszej połowie XIX wieku jej przedmiot i zadania mają być swoiste (różne od historii, filozofii, itd.)
po raz drugi rodzi się w wieku XX jako nauka empiryczna, wolna od spekulacji i podporządkowana ścisłym dyrektywom empirycznych badań
Stąd tendencja do wyróżniania 3 okresów: pierwszy to filozofia społeczna, początek drugiego to pojawienie się terminu socjologia, początek trzeciego to pojawienie się nowoczesnej socjologii empirycznej.
Pewni zaciekli empiryści, np. Lazarsfeld, uważają, że jeszcze Durkheim posługiwał się materiałami przypadkowymi i osobistym doświadczeniem, tymczasem dla nich fakty maja być materiałem ściśle dowodowym, a nie egzemplifikującym. Jednocześnie dzisiejszy okres badań empirycznych nie może być traktowany jako faza, gdzie dawna socjologia została zastąpiona nową, realizującą odwieczne marzenia o upodobnieniu nauk społecznych do ścisłych. Istnieją bowiem 2 nurty, ten drugi to właśnie socjologia nie oparta na statystyce i nie sprowadzająca się tylko do pomiarów.
Stąd też Ossowski wyróżnia 2 przeciwstawne typy socjologa:
„socjolog empirysta” posługujący się nowoczesna techniką badawczą, który swe zadanie widzi w dostarczaniu ścisłych, miarodajnych wskazówek dla społecznego działania w konkretnych warunkach- postawa praktyczna
„socjolog humanista” nie ogranicza swej problematyko do spraw dostępnych systematycznym badaniom empirycznym, buduje teorie zależności przyczynowych albo typologię zjawisk i instytucji społecznych na podstawie szerokich studiów porównawczych obejmujących różne społeczeństwa i epoki lub opiera swe wnioski na różnorodnych materiałach o nieustalonej reprezentatywności, posługuje się intuicjami i własnym doświadczeniem.
Socjologia humanistyczna zwraca uwagę, iż praktyczna postawa, czyli bezpośrednie stosowanie wyników badań do inżynierii społ. (przekonanie, iż jest to najbardziej postępowa postać socjologii) jest postawą skuteczną, ale o małym zasięgu, połączoną z ignorancją wobec ludzkich kondycji.
Ossowski wyróżnia także trzecia rolę społeczną socjologa: role teoretyka, który troszczy się o empiryczny sens socjologicznej teorii i ocenia inne teorie wedle tego kryterium. Tu formalizowanie wyników badań ma polegać na usuwaniu nieporozumień, wykrywaniu niedostrzeżonych zależności i stawianiu nowych zagadnień.
jednakże formalizacja może mieć ujemne skutki: matematyczna forma wywołuje niekiedy sugestię, że mamy do czynienia z odkryciem naukowym, tam gdzie te same twierdzenia ujęte w języku potocznym byłyby banałami!!! „Największym grzechem przeciwko ścisłości są pozory ścisłości”.
STOSOWALNOŚĆ WZORÓW NAUK PRZYRODNICZYCH DO BADANIA ZJAWISK SPOŁECZNYCH.
Pięć zagadnień, które stanowią o osobliwościach nauk społecznych.
Wyniki badań naukowych zmieniają rzeczywistość (zarówno w sferze nauk społ. i przyrod.), gdy stają się narzędziem celowego działania, ale wyniki badań społecznych mogą powodować zmiany nie mające analogii w sferze nauk przyrodniczych: badania nie wpływają tylko na postępowanie badaczy, ale także na tych, którzy są przedmiotem badania. Rezultaty badań albo oparte na nich przewidywanie, gdy dostaną się do wiadomości środowiska, którego dotyczą, stają się nowym elementem sytuacji społecznej podniesienie lub obniżenie prawdopodobieństwa przewidywania (proroctwo działające na rzecz własnej realizacji- self- fulfilinf prophecy lub proroctwo, które się samo rujnuje- self- destroying prophecy). Zmniejszenie niezawodności. Dalej, powtarzanie badań nie prowadzi do uzyskania wyników bezpośrednio porównywalnych (jak e eksperymentach fizycznych), bo wykonywane są już w innej sytuacji społecznej.
Bezpośredni wpływ czynności badawczych na rzeczywistość badaną: np. badanie opinii publicznej ludzie poddani badaniom ankietowym zostają wprowadzeni w nową sytuację, zaczynają myśleć o sprawach dotąd ich nieinteresujących, zmieniają sposób rozumienia zjawisk pod wpływem refleksji, itp. Zmienia się w ogóle osobowość populacji badania empiryczne są działalnością społeczną: otwierają oczy na zagadnienia i możliwości, których badany nie dostrzegał.
odchylenia od reprezentatywności: ci co nie byli badani, mogą mieć inne poglądy niż ci, co byli wielokrotnie badani
Konflikt miedzy postulatem systematyczności badań a ubieganiem się o wnioski ogólne, nie ograniczone wynikami historycznymi.
Socjologia empiryczna, jako podstawa inżynierii społecznej, musi posiadać znajomość środowiska, którego inżynieria dotyczy (opis stanu rzeczy na określonym terenie i w określonym czasie), co realizuje za pomocą badań opinii publicznej. Musi także zdobywać materiały kontrolne do uogólnień (badania eksperymentalne i quasi- eksperymentalne prowadzone w różnych środowiskach, dotyczące tych samych zagadnień, prowadzone tymi samymi metodami). Tu pojawia się zasadnicza różnica w stosunku do nauk przyrodniczych: możliwość weryfikowania ogólniejszych hipotez przy pomocy ścisłych metod jest ograniczona do materiałów dotyczących współczesnych środowisk (to akurat nie stanowi dużego problemu, bo socjotechnika i tak interesuje tylko współczesność) i tylko tych, gdzie badania nie napotkają przeszkód natury politycznej lub kulturowej.
Warunki polityczne mogą deformować odpowiedzi, przy dużych różnicach kulturowych, dane z tego samego kwestionariusza są nieporównywalne, nieprzekładalność niektórych zwrotów na inny język itp. Uwarunkowanie kulturowe odbiera neutralność współczynnikom czasowo- przestrzennym, uhistorycznia materiały, redukując tym samym ogólność wniosków indukcyjnych.
Jeśli socjolog zmierza do uogólnień rozciągających się na cały obszar dostępnych nam społeczeństw, gdy chce uchwycić szersze zależności przyczynowe, które pozwoliłyby wyjaśnić korelacje w konkretnych warunkach, musi sięgnąć do materiałów o niesprawdzonej reprezentatywności, mniej lub bardziej przypadkowych, jakimi posługuje się socjologia tradycyjna.
Nowak pisał o uogólnieniach historycznych: a) takie, które odnoszą się tylko do współczesności, tu badacz potrafi ocenić reprezentatywność dla swojej populacji b) zjawiska z przeszłości, gdzie trudno jest ocenić margines błędu. Tu za pomocą źródeł pisanych (np. pamiętniki, dane parafialne) do wiadomości badacza dostają się niekiedy subtelne treści, motywacje, postawy. Jednak w stosunku do tych materiałów badacz pozbawiony jest inicjatywy: nie może dopytać itd., nie może ocenić ich reprezentatywności.
Powstaje zatem dylemat: albo ubiegać się o ścisłe metody przy zbieraniu materiałów, poszukiwaniu zależności i weryfikacji tez, ograniczając się do badań „diagnostycznych” w granicach współczesności, albo nie ograniczając swych zainteresowań do środowisk dostępnych bezpośrednio i stosować studia porównawcze o szerokim zasięgu (dla których korelacje stwierdzone w reprezentatywnych badaniach określonego środowiska stanowiłyby konkretny wypadek).
Żadna z alternatyw nie pozwala na naśladowanie nauk przyrodniczych pod każdym względem: trzeba rezygnować albo z metod albo z szerokich uogólnień.
Metody empiryczne dają pewność i ścisłość otrzymanych wyników, ale ograniczanie się do zakresu własnej kultury nie pozwala na wykrycie czynników kulturowych, co nosi znamię lekceważenia. Materiały historyczne są tym ważniejsze im o szersze uogólnienia kusi się socjolog i im bardziej interesuje go historyczny aspekt uwarunkowania współczesności.
4) Ograniczenie się w badaniach di ścisłych, standaryzowanych metod pociąga za sobą pewne dyrektywy:
- reprezentatywność grupy, na której przeprowadza się badanie
normalizacja danych, tak, by nadawały się do oprawek statystycznych
maksymalna depersonalizacja procesu badawczego, czyli redukcja wpływu osoby badacza na wyniki badań- standaryzacja (wszyscy powinni osiągać te same wyniki w tych samych warunkach) Zdecydowanie trudne jest unikanie osobistego kontaktu z badanym- cierpi na tym reprezentatywność, bo nie wszyscy dosyłają kwestionariusze. Należy unikać pytań otwartych na rzecz zamkniętych te z kolei zubożają problematykę, upraszczają rzeczywistość, narzucając wybór między kilka ewentualnościami, z których żadna może nie być adekwatna do postawy respondenta, wymykają im się zjawiska „nietypowe”, nie docierają do motywów, itp.
5) Doświadczenie wew. w praktyce badawczej w naukach społecznych.
Dygresja o wyjaśnianiu:
znajomość stałych korelacji pozwala przewidywać i wyjaśniać konkretne zjawiska- wskazanie zdania ogólnego, że tak a nie inaczej się dzieje (Hume)
wyjaśnianie psychologiczne- dążenie do zrozumienia, sprowadzenie tego co nieznane do tego co znane. Tu często nastepuje odwołanie się od doświadczenia wew. i wczuwanie się w daną sytuację. Hempel mówi, że to pozwala na zrozumienia zachowania się ludzi, ale nie ma gwarancji trafnej interpretacji. Z kolei Dray mówi: „Gdy staramy się podporządkować jakieś działanie ogólnemu prawu, zajmujemy wobec tego prawa stanowisko obserwatora, szukamy tam prawidłowości, szukamy ogólnego wzoru. Ale gdy dajemy wyjaśnienie z punktu widzenia celu, który kieruje działaniem (...) przenosimy się na pozycje człowieka działającego” Socjotechnik dąży do eliminacji tej drugiej tendencji.
Następnie Ossowski wymienia 4 funkcje doświadczenia wewnętrznego w naukach społecznych:
funkcja heurystyczna- użyteczność tzw. intuicji psychologicznej w stawianiu hipotez, gdy np. wczuwamy się w postawy osób zajmujących pewne pozycje społeczne- pobudzenie fantazji twórczej. Socjolog ma z tym do czynienia niemal ciągle: przy planowaniu problematyki, przy układaniu kwestionariusza itp. Galtung uważa wczuwanie się za element nieunikniony przy stawianiu hipotez. Ale nie jest to dla niego sprawa metodologii tylko psychologii twórczości naukowej.
to jest już osobliwość nauk społ.: interpretowanie wypowiedzi ludzkich i innych relacji zewnętrznych, stanowiących bezpośrednie dane w badaniu, interpretowanie jako wskaźników postaw, myśli, skłonności- analiza odpowiedzi uzyskanych w ankiecie, przy systematyzowaniu odpowiedzi na pytania otwarte
wyjaśnianie mechanizmów zależności wykrytych drogą indukcji, opartej na obserwacjach zachowania się ludzi, albo ustalonych statystycznie na reprezentatywnych materiałach. Wyjaśnienia takie odwołują się do motywacji, mogą być podane jako komentarz do stwierdzonych korelacji, np. prawa ekonomii (podaż, popyt, ucieczka towaru) stają się zrozumiałe dopiero wtedy, gdy odwołujemy się do własnego doświadczenia.
uzasadnienie tez ogólnych poprzez odwołanie się jawne lub niejawne do doświadczenia wew., gdy materiał obserwacyjny nie jest wystarczający do przeprowadzenia weryfikacji odpowiadającej wymaganiom naukowym. Np. tezy Maxa Webera o związku między etyką purytańską a duchem kapitalizmu, mimo, że autor zaczyna od danych statystycznych dotyczących odsetków katolików i protestantów na wydziałach humanistycznych, liczy zapewne, że jego teza stanie się bardziej przekonywająca, gdy czytelnik wczuje się w psychologiczny mechanizm zależności stanowiącej przedmiot rozważań.
Psychologiczna interpretacja może być wyjaśnieniem korelacji lub argumentem za ich istnieniem (funkcje):
funkcja perswazyjna argumentacja ma być przekonywająca dla odbiorców (nie musi być poprawna logicznie)
funkcja racji logicznej trzeba przyjąć, że doświadczenie wew. ludzi, do których się zwracamy i tych których dotyczy teza, są dostatecznie podobne aby wnioskowanie przez analogię mogło być uprawnione (ale wiadomo o różnych motywach, drogach wyboru, hierarchiach wartości itp.)
Z tych powodów tezy o przyczynowych zależnościach oparte na doświadczeniu wew. nadają się raczej do wyjaśnień wydarzeń minionych niż do przewidywania przyszłych. racjonalne przewidywanie opiera się- niezależnie od ewentualnej intuicji- albo na tezach ogólnych albo na opracowaniu statystycznym reprezentatywnych materiałów, które pozwalają w przewidywaniu obliczać stopień prawdopodobieństwa.
Dla socjologa humanisty doświadczenie wewnętrzne może wchodzić w grę we wszystkich 4 funkcjach (stąd pożądane jest oczytanie, duże dośw. życiowe, itd.) Jednocześnie interpretując np. odpowiedzi na pytania otwarte, nie da się uniknąć introspekcji i interpretacji danych wedle własnych doświadczeń
Radykalny empirysta dopuszcza w swej pracy naukowej posługiwanie się doświadczeniem wew. tylko w pierwszej funkcji- jeśli idzie o wczuwanie się w postaci ludzi będących przedmiotem badań, w ich role społeczne i sytuację przy selekcji zagadnień, planowaniu badań i układaniu kwestionariusza.
Jeśli chce konsekwentnie ograniczyć się tylko do danych intersubiektywnych- stosuje tylko pytania zamknięte. Taki radykalizm rzadko ma miejsce.
Socjolog na pośrednim stanowisku, który stosuje ścisłe metody doboru materiałów, posługuje się skalami i metodami statystycznymi, ale jednocześnie zachowuje postawę humanisty przy interpretacji danych i formułowaniu wniosków najczęstszy typ pracownika terenowego.
Między Bogiem a Prawdą zachowanie w ciągu całych badań postawy behawiorystycznej to tylko pozory- zmniejsza to natomiast czujność na ingerencję osobistego doświadczenia wew. Zdarza się często, że interpretacja własna wkracza w sposób nie kontrolowany do danych bezpośrednich potrzeba krytycyzmu wobec własnych interpretacji.
Rozdział 6: „Nauki społeczne w problematyce teorii kultury”.
Jest to rozdział o funkcjach socjologii i stosunku nauk społecznych do innych dziedzin kultury.
Osobliwość zjawisk społecznych, dynamika postaw psychicznych i stosunków międzyludzkich pozwalają wątpić, czy socjologia kiedykolwiek będzie dawała inżynierom społecznym wskazówki niezawodne, dopóki społeczeństwa nie zostaną zamienione w maszyny (to dewaluuje pogląd o zapóźnieniu nauk społecznych) operowanie prawdopodobieństwami o różnym dystansie od pewności przy przewidywaniu.
Ocenianie osiągnięć nauk społecznych tylko ze względu na ich przydatność w socjotechnice, pomija inne funkcje wiedzy o społeczeństwie, które mogą kompensować niedoskonałości wskazówek socjotechnicznych. Tu Ossowski powołuje się na Arystotelesa, który wyróżnił 2 kategorie zadań wiedzy: użyteczność i mądrość. Uważa je nadal za aktualne: wiedza dostarcza środków technicznych, ale przekształca także umysł i ludzkie postawy niezależnie od jej technicznych zastosowań- może mieć wpływ na stosunki międzyludzkie, światopogląd (kościół nie bez powodu lękał się teorii Kopernika). Co więcej, wiedza dotycząca zjawisk społecznych ma jeszcze bardziej bezpośredni wpływ na postawy społeczne, a przez to na stosunki interpersonalne niż wiedz przyrodnicza (nie bierze się tu pod uwagę teorii rewolucyjnych np. Kopernika czy Newtona czy Einsteina)
Ossowski mówi, że nauki społeczne rozszerzają horyzonty „studenta” : rozbijaja przezsady i stereotypy, pobudzaja do myślenia w sprawach, które wydawały się całkowicie “oczywiste”, pozwalają wyjść poza swoje środowisko, spojrzeć z zewnątrz na normy i wartosci (osobista rewolucja kopernikańska) autoteliczna wartość widzy (arystotelesowska mądraść)- pobudzenie myśli i wyobraźni, głębsze ujmowanie rzeczywistości.
Wiedza socjologiczna uzupełnia socjotechnike także poprzez otwieranie oczu na nowe zagadnienia o mozliwości badania nowych zjawisk- praktyczny skutek mądrości to działanie.
Współczesna Ossowskiemu socjologia empiryczna zyskała wreszcie prestiż i pozycję (na to czekali socjolgowie od czesów Comte'a) za pomocą:
- wyraźnego określenia dziedziny badań
własnych zadań, metod, instytucji
włączyła się w nurt nowoczesnych nauk empirycznych i korzysta z osiagnięć technicznych
Dzieje się to kosztem ograniczenia problematyki i działań. Jednoczesnie istnieje zapotrzebowanie by zakres ten rozszerzyć np. badania socjologiczne są przydatne w demografii i ekomomii, czyli naukach badajacych skutki społecznego zachowania się ludzu. Socjologia może wskazać/ wprowadzić pewne nowe zmienne wyjaśniające. Ekonomia: “ poszukiwanie faktów ekonomicznych na drodze badań empirycznych nie powinno się ograniczać do gromadzenia danych statystycznych dotyczacych bezrobocia, dochodów i wydatków: badania powinny objąć także subiektywne poczucie dobrobytu lub niedostatku, oczekiwanie zmian”.
Gdy mowa o wartości wiedzy socjologicznej dla poszerzania horyzontów nasuwa się pytanie o granicę między społecznymi funkcjami nauk społecznych a funkcjami pewnych dzieł literackich. Ta sprawa nasuwa refleksje dotyczące miejsca socjologii humanistycznej wśród innych dziedzin twórczości kulturowej.
Nie tylko socjologowie i psychologowie społ. zwracają uwagę na pewne fakty i ich podobieństwa i różnice, zależności przyczynowe- robią to także poeci, literaci, publicyści.
Dla pisarza wczuwanie się to podstawowa procedura. Dla socjologa wczuwanie się stanowić może co najmniej jeden z czterech etapów pracy naukowej, a umiejętność ta zależy od wielostronnych kwalifikacji i doświadczenia. Mimo że dzieła literackie i naukowe mogą mieć zbieżne funkcje, istnieją postulaty, które musi spełnić pracownik naukowy by jego prace i teorie miały odpowiednio naukowy status.
Postulaty odpowiedniości naukowej:
świadomy udział w procesie rozwoju własnej dyscypliny- oczekuje się, że badacz zajmie jakiś stosunek do tych, którzy przed nim pracowali nad tym samym zagadnieniem i do tych, co pracują nad nim obecnie (jeśli ma dostęp do wyników badań). Jeśli osiąga znaczne rozbieżności w wynikach w stosunku do innych winien dążyć do ich wyjaśnienia/ rozwiązania. Nie ma miejsca na izolację teoretyczną- symbol prenaukowości
odpowiedzialność za słowo- nie polega na gwarancji prawdziwości wypowiadanych zdań, ale na gotowości do zdania sprawy, czemu się tak powiedziało i ujawnienie wszelkich wątpliwości. Pracownik naukowy ma prawo przedstawić swe osobiste sądy i przypuszczenia, ale musi zasygnalizować, że są to zdania takiej właśnie kategorii. Postulat obiektywizmu nie dopuszcza sugerowania sądów wartościujących poprzez nieusprawiedliwioną względami rzeczowymi selekcję faktów. Dopuszcza natomiast selekcje problemów, którymi naukowiec się zajmuje.
Postulat jawności warsztatu naukowego proces badawczy musi być jawny, by umożliwić kontrolę
Kolejna ważną sprawą jest język nauki- czyli język treści pojęciowych, charakteryzujący się dominacją funkcji komunikacyjnej i opisowej, a unikaniu ekspresyjnej, impresyjnej, które dominują w języku literatury i mistyki.
Język poezji dąży do wywoływania obrazów, działa na skojarzenia, wyobrażenia, emocje. Używa się metafor, itp., stale rozbudowuje środki ekspresji, tworzy nowe zestawienia słów. Jednocześnie różni się od języka mistyki tym, że metafora poetycka może być przełożona na język pojęciowy kosztem utraty wszelkich walorów, a język mistyki jest nieprzekładalny, traci całą swą funkcję komunikacyjną, która ma polegać na wywoływaniu pewnych stanów psychicznych nie dających się zwerbalizować.
Język nauki służy do przekazywania treści pojęciowych, ma ostrą (precyzyjna) aparaturę pojęciową, z której korzysta się w sposób operatywny, tzn. każda definicja daje możliwość decyzji, czy dowolny przedmiot jest desygnatem definiowanego terminu, a każde zdanie posiada sens empiryczny (pozwala stwierdzić czy tez jest prawdą czy fałszem). Język nauki stara się unikać wielowymiarowości znaczeń, stąd często sztuczne, całkowicie sformalizowane systemy językowe i multum definicji. (język potoczny eliminuje wielowymiarowość poprzez kontekst).
od pracownika naukowego oczekuje się, że będzie się posługiwał takim językiem tam, gdzie zachodzi potrzeba precyzji w ważnych partiach wywodu czy uniknięcia nieporozumienia. Gdzie indziej może używać j. Potocznego, pod warunkiem, że w każdej chwili jest gotów wyrażać się ściśle.
trudnością socjologii jest, iż jej język rozciąga się na niemal wszystkie domeny życia społecznego i problematyka dotyczy spraw będących przedmiotem dyskusji w życiu codziennym i publicystyce.
Zdarz się, że do języka socjologii wprowadza się elementy języka poetyki/ mistyki, bo sam autor nie wie dokładnie chce powiedzieć lub zmierz do nadania „głębi” swym wywodom- to spuścizna po filozoficznych korzeniach.
wybitne dzieła z zakresu nauk społecznych zyskują trwałość zbliżona do wybitnych dzieł literackich. Są to dokumenty epoki, ale tez skarbnica wiedzy, jeśli idzie o poznanie odmiennych sposobów ujmowania rzeczywistości. Mimo, że osiągnięcia naukowe stale podlegają poprawkom, uzupełnieniom, rozwinięciom, a teorie naukowe skontrolowane i poprawione są cenniejsze dla naszej wiedzy niż dzieła oryginalne, to te ostatnie tez mają swoja wartość. Pokazują mam indywidualny sposób patrzenia na świat przekazują treści intelektualne, skale wartości, stosunek do człowieka, postawy ideowe autora. Czytanie tego jest wyrazem osobistej kultury badacza- podwyższa jego kwalifikacje!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Więc: w stronę naukowca kierowane są pewne oczekiwania, co do jego zachowania i umiejętności oraz postawy jaką przyjmuje. Istnieje wiele dzieł pośrednich miedzy literackimi a naukowymi, tym bardziej gdy mówimy o socjologii. Nie mniej jednak, analiza literacka nie może obalić tezy naukowej, natomiast oparta na doświadczeniu, badaniach i udokumentowana analiza naukowa, może.