1

A.02.2

Jerzy Czesław Ossowski

Katedra Ekonomii i Zarz dzania Przedsi biorstwem

Wydział Zarz dzania i Ekonomii

Politechnika Gda ska

Marcin Judycki

Dresdner Kleinwort Wasserstein - London

VII Seminarium Naukowe Katedry Ekonomii i Zarz dzania Przedsi biorstwem

Politechniki Gda skiej

nt.: „GOSPODARKA POLSKI W OKRESIE TRANSFORMACJI”,

Jastrz bia Góra, 20-22 wrzesie 2002 r.

NOMINALNY I REALNY KURS DOLARA

AMERYKA SKIEGO NA RYNKU POLSKIM W

LATACH 1993-2001

1. Nominalny i realny kurs walut – poj cia podstawowe

Ilo pieni dza jednego kraju, któr wymienia si za jednostk

pieni dza innego kraju nazywamy kursem walutowym. Kurs walutowy jest

wi c specyficzn cen .

1

. Mówi c o specyfice ceny, jak jest kurs walutowy,

mamy na my li fakt, i pieni dze - b d c dobrami ekonomicznymi - spełniaj w

poszczególnych krajach identyczne funkcje. S one bowiem w ka dym z krajów

prawnie usankcjonowanym i społecznie akceptowanym:

1

Paul Roth pisze: “Transakcja walutowa obejmuje zakup jednej waluty oraz

jednoczesn sprzeda innej na okre lon dat rozliczenia lub dostawy. Kurs walutowy

jest cen jednostki monetarnej jednej waluty, wyra onej w jednostkach monetarnych

innej waluty (por.: Roth P.: Rynki walutowe i pieni ne, Warszawa, Dom Wydawniczy

ABC 2000, s.22)”. Natomiast Mishkin podkre la, e „cena jednej waluty wyra ona w

innej nazywana jest kursem walutowym.” W dalszej cz ci pracy monograficznej

po wi conej pieni dzowi podkre la, e kurs walutowy jest cen jednego aktywa w

wyra eniu innego (por.: Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków

finansowych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, s.: 218 i 227)”.

2

• rodkiem rozrachunkowym (miernikiem warto ci rynkowej

wszystkich dóbr),

• rodkiem wymiany (cyrkulacji) pieni dza na inne mniej płynne

dobra ekonomiczne a tym samym wymiany innych dóbr mniej

płynnych na pieni dz,

• rodkiem płatniczym, a wi c rodkiem zwalniaj cym z

zobowi za finansowych wobec pa stwa i innych podmiotów

gospodarczych,

• rodkiem tezauryzacji, czyli rodkiem gromadzenia bogactwa.

Z poj ciem pieni dza nierozerwalnie zwi zana jest jego siła nabywcza.

O sile nabywczej pieni dza decyduje ilo dóbr, jak za jego jednostk mo na

naby . Zmiana siły nabywczej pieni dza jest pochodn inflacji lub deflacji.

Inflacja jest to wzrost przeci tnego poziomu cen. Z kolei deflacja jest to spadek

przeci tnego poziomu cen. Miernikami przeci tnego poziomu cen s ró nego

rodzaju indeksy cen dóbr i usług. W ród zbioru indeksów na szczególne

wyró nienie – z uwagi na pomiar siły nabywczej pieni dza - zasługuje indeks

cen dóbr i usług konsumpcyjnych (

ICK – CPI). Cz sto dla wi kszej wygody

indeks ten oznacza si du liter

P. Indeks cen dóbr konsumpcyjnych jest

stosunkiem warto ci ustalonego koszyka dóbr wyra onego w cenach danego

okresu do warto ci tego samego koszyka dóbr wyra onego w cenach okresu

bazowego. Wskazuje wi c on na poziom cen dóbr konsumpcyjnych w okresie

t

w relacji do poziomu cen tych dóbr w okresie bazowym. Wyra enie dotycz ce

poziomu cen zapiszemy to nast puj co:

====

i

0

*

i

0

i

0

*

ti

t

q

p

q

p

P

(1)

gdzie:

t = 1,2,...,n

- numer okresu,

i = 1,2,...,k

- numer dobra,

p

0i

- cena dobra i-tego w okresie bazowym 0,

q

0i

- ilo dobra i-tego nabywanego w okresie bazowym 0,

p

ti

- cena dobra i-tego w okresie t,

oi

*

i

0

q

p

- warto ustalonego koszyka dóbr w cenach z okresu

bazowego,

oi

*

ti

q

p

- warto ustalonego koszyka dóbr w cenach z okresu t,

W praktyce mog zaistnie nast puj ce trzy sytuacje:

A)

P

t

>1,

B)

P

t

<1,

C)

P

t

=1.

W sytuacji A powiemy e poziom cen w okresie t jest wy szy od poziomu cen z

okresu bazowego. W sytuacji B uznamy i poziom cen w okresie B jest ni szy

ni poziom cen z okresu bazowego. W sytuacji C poziomy cen w dany okresie

jest równy poziomowi cen z okresu bazowego. Oczywistym jest fakt, i indeks

3

cen w okresie bazowym zawsze jest równy jeden, jako e licznik indeksu równa

si mianownikowi. Wykorzystuj c indeksy cenowe definiujemy stop inflacji

(deflacji) w okresie

t w odniesieniu do dowolnego okresu (t-j). Stopa ta jest

równa:

%

100

]

1

)

P

/

P

[(

j

t

t

j

t

/

t

∗∗∗∗

−−−−

====

ππππ

−−−−

−−−−

(2)

Je li wyrazenie

ππππ

t/t-j

jest wi ksze od zera, stwierdzamy wyst pienie inflacji na

przestrzeni okresu

t i t-j. W przypadku gdy wyra enie ππππ

t/t-j

jest mniejsze od zera

mamy do czynienia z deflacj .

W kontek cie powy szych uwag zdefiniowa mo emy miernik

nominalnego i realnego kursu wymiany walut dwóch krajów. Nominalny kurs

waluty kraju X wzgl dem waluty kraju Y jest stosunkiem wymienionej ilo ci

waluty kraju Y do wymienionej ilo ci pieni dza kraju X. Zapiszemy to

nast puj co:

t

t

Y

t

QMX

QMY

KMX ====

(3)

gdzie:

KMX

t

Y

- kurs wymienny waluty X na walut Y (cena pieni dza

kraju X wyra ona w pieni dzu kraju Y) w okresie t,

QMY

t

- ilo pieni dza kraju Y wymieniona na pieni dze

kraju X w okresie t,

QMX

t

- ilo pieni dza kraju X wymieniona na pieni dze

kraju Y w

okresie t.

Na podstawie (3) powiemy, e w okresie t za jednostk waluty kraju X

otrzyma mo na było

KMX

t

Y

jednostek waluty kraju Y. Czyli jest to cena

jednostki pieni dza kraju X wyra ona w jednostkach pieni nych kraju Y w

okresie

t. Analiza porównawcza kursu walut w czasie wymaga zdefiniowania

poj cia realnego kursu waluty. W rezultacie musimy odwoła si do poj cia siły

nabywczej pieni dza w krajach X i Y. Zakładamy, e w obu krajach w

badanych okresach nast powały zmiany poziomów cen. Utrzymuj c

dotychczasowe oznaczenia realny kurs zdefiniujemy nast puj co:

)

1

(

)

1

(

KMX

PY

PX

KMX

PX

/

QMX

PY

/

QMY

RKMX

Y

j

t

/

t

X

j

t

/

t

Y

t

t

t

Y

t

t

t

t

t

Y

t

−−−−

−−−−

ππππ

++++

ππππ

++++

====

∗∗∗∗

====

====

(4)

gdzie:

PY

t

- indeks poziomu cen w kraju Y w okresie

t w stosunku

do okresu bazowego,

PX

t

- indeks poziomu cen w kraju X w okresie t w stosunku

do okresu bazowego,

QMY

t

/PY

t

- warto wymienionej waluty kraju Y na walut kraju

X w cenach okresu bazowego

,

4

QMX

t

/PX

t

- warto wymienionej waluty kraju X na walut kraju

Y w cenach okresu bazowego.

Jak wynika z (4) realny kurs wymienny waluty kraju Y na walut kraju X jest

równy iloczynowi nominalnego kursu walut pomno onemu przez stosunek

indeksów cen w obu krajach.

2. Teoria parytetu siły nabywczej

Z realnym kursem dolara zwi zana jest jedna z wa niejszych teorii

kursów walutowych. Jest to teoria

parytetu siły nabywczej (PSN) (ang.: PPP –

the purchasing power parity hypothesis). Jak pisze F.S.Mishkin w my l tej teorii

„kurs walutowy pomi dzy dwiema walutami dostosowuje si tak, aby

odzwierciedli zmiany poziomów cen w obydwu krajach.”

2

Z kolei R.J.Barro

podkre la, e zgodnie z teori parytetu siły nabywczej „siła nabywcza ka dej

waluty, w kategoriach zdolno ci do zakupu dóbr, jest jednakowa niezale nie od

tego, w którym kraju dokonuje si zakupu.”

3

W pracy monograficznej

po wi conej kursom walut P.Isard, podobnie jak R.J. Barro w swoim

podr czniku, wyró niaj absolutn i wzgl dn teori parytetu siły nabywczej.

4

Absolutna teoria PPP stanowi, e kurs walutowy dwóch krajów powinien

dostosowywa si w odpowiednich proporcjach do zmian zachodz cych w

stosunkach poziomów cen rozpatrywanych krajów. Wi ksze uznanie, zarówno

w ekonomii pozytywnej jak i normatywnej, znajduje wzgl dna teoria parytetu

siły nabywczej. Stanowi ona, e wzgl dna zmiana kursu walut dwóch krajów

powinna utrzyma stał proporcj w relacji do wzgl dnych zmian poziomów

cen obu krajów. Utrzymuj c przyj te wcze niej oznaczenia koncepcj teorii

PPP przedstawi mo na za pomoc zmodyfikowanej postaci (4). Wst pnie

przekształ my j w ten sposób, aby w charakterze zmiennej obja nianej

wyst piła nominalna cena walut. W rezultacie przekształcenia otrzymujemy:

t

t

Y

t

Y

t

PX

PY

RKMX

KMX

∗∗∗∗

====

.

(5)

Teoria parytetu siły nabywczej stawia wymagania, aby realny kurs nie ulegał

zmianie, jako e nominalny kurs powinien dostosowywa si do zmieniaj cych

si poziomów cen w obu krajach. W rezultacie w miejsce wyra enia

RKMX

t

Y

wprowadzamy stał

K. Jest to stała proporcjonalno ci o której mówi P. Isard.

W konsekwencji przyj tego zało enia posta (5) zapiszemy nast puj co:

2

por.: Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków finansowych,

Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, s.223

3

por.: Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997, s.469.

4

por.: Isard P.: Exchange rate economics, Cambridge, Cambridge University Press

1999, s.58-59 , Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997, s.469-470.

5

t

t

Y

t

PX

PY

K

KMX

∗∗∗∗

====

(6)

Obecnie powiemy, ze je li w kraju Y poziom cen wzro nie, a w kraju X poziom

cen nie ulegnie zmianie, to cena zakupu waluty kraju X za walut kraju Y

wzro nie. Zmiana ta b dzie proporcjonalna do stałej K. Z drugiej strony je li

poziom cen w kraju X wzro nie, a poziom cen w kraju Y nie ulegnie zmianie,

wówczas za walut kraju Y płaci si b dzie mniejsz ilo c jednostek waluty

kraju X. Innymi słowy, je li w Polsce poziom cen wzro nie, a poziom cen w

USA nie ulegnie zmianie, wówczas cena wyra ona w złotówkach za jednego

dolara wzro nie. W tej sytuacji powiemy, e na skutek inflacji w Polsce kurs

dolara wzrósł.

Je li wyra enie (6) jest prawdziwe dla dowolnego okresu

t, to jest

równie prawdziwe dla okresu

t-1. W konsekwencji (6) zapisa mo emy w

nast puj cej równowa nej postaci:

1

t

1

t

Y

1

t

PX

PY

K

KMX

−−−−

−−−−

−−−−

∗∗∗∗

====

.

(7)

Obecnie podzielmy stronami (6) przez (7). W rezultacie tego działania

otrzymujemy:

1

t

t

1

t

t

Y

1

t

Y

t

PX

/

PX

PY

/

PY

KMX

KMX

−−−−

−−−−

−−−−

====

.

(8)

Dla wi kszej czytelno ci powy szego zapisu zdefiniujmy indeksy dynamiki

oraz zwi zane z nimi stopy zmian kursu walut oraz cen. Zauwa my, e jedno-

okresowy indeks dynamiki kursu walut jest równy:

)

k

1

(

KMX

KMX

KMX

KMX

KMX

IKMX

Y

t

Y

1

t

Y

t

Y

1

t

Y

1

t

Y

t

Y

t

++++

====

∆∆∆∆

++++

====

====

−−−−

−−−−

−−−−

(9)

Wyra enie

k

t

y

nazwiemy stop wzrostu kursu waluty X w przeliczeniu na

walut Y. Stop t definiujemy nast puj co:

Y

1

t

Y

t

Y

t

KMX

KMX

k

−−−−

∆∆∆∆

====

,

(10)

gdzie:

Y

1

t

Y

t

Y

t

KMX

KMX

KMX

−−−−

−−−−

====

∆∆∆∆

(11)

jest jedno-okresowym przyrostem kursu waluty X.

Na analogiczne zasadzie zdefiniowa mo emy indeksy cen i zwi zane z

nimi stopy zmian cen. Dla kraju Y indeks cenowy jest równy:

6

)

1

(

PY

PY

PY

PY

PY

IPY

Y

t

1

t

t

1

t

1

t

t

t

ππππ

++++

====

∆∆∆∆

++++

====

====

−−−−

−−−−

−−−−

(12)

Wyra enie

ππππ

t

Y

jest jedno-okresow stop inflacji w kraju Y. W przypadku, gdy

t jest numerem kolejnego roku, wyra enie to nazwiemy

roczn stop inflacji.

Stop t definiujemy nast puj co:

1

t

t

Y

t

PY

PY

−−−−

∆∆∆∆

====

ππππ

(13)

gdzie:

1

t

t

t

PY

PY

PY

−−−−

−−−−

====

∆∆∆∆

(14)

jest jedno okresowym przyrostem poziomu cen w kraju Y.

Dla kraju X jedno-okresowy indeks cen, stopa wzrostu cen i przyrost

cen przedstawiaj si odpowiednio w nast puj cych postaciach:

)

1

(

PX

PX

PX

PX

PX

IPX

X

t

1

t

t

1

t

1

t

t

t

ππππ

++++

====

∆∆∆∆

++++

====

====

−−−−

−−−−

−−−−

,

(15)

1

t

t

X

t

PX

PX

−−−−

∆∆∆∆

====

ππππ

,

(16)

1

t

t

t

PX

PX

PX

−−−−

−−−−

====

∆∆∆∆

.

(17)

Wykorzystuj c wyra enia zdefiniowane w (9), (12) i (15) posta (8) zapiszemy

nast puj co:

)

1

(

)

1

(

)

k

1

(

X

t

Y

t

Y

t

ππππ

++++

ππππ

++++

====

++++

.

(18)

Obecnie powiemy, e

w my l wzgl dnej teorii PPP tempo wzrostu kursu

waluty kraju X w kraju Y jest wprost proporcjonalne do tempa wzrostu

poziomu cen w kraju Y a odwrotnie proporcjonalne do tempa wzrostu

poziomu cen w kraju X. Na podstawie (18) przedstawi mo emy przybli on

zale no pomi dzy stopami wzrostu kursu waluta a stopami inflacji w kraju Y

i kraju X. Zale no ta przedstawia si nast puj co:

X

t

Y

t

Y

t

k

ππππ

−−−−

ππππ

≅≅≅≅

.

(19)

Na podstawie (19) powiemy, e

w my l teorii parytetu siły nabywczej stopa

wzrostu kursu waluty kraju X w kraju Y zale y od ró nicy pomi dzy stop

wzrostu cen w kraju Y a stop wzrostu cen w kraju X.

Rozwa my nast puj cy przykład. Załó my, e w kraju Y (Polska) w

roku t ceny wzrosły o 10% [tzn.

ππππ

t

Y

= 0,1 a tym samym (1+ππππ

t

Y

)=1,1] Uznajmy

jednocze nie, e w kraju X (USA) w tym samym roku roczna inflacja wyniosła

7

2,5% [tzn.

ππππ

t

X

= 0,025 a tym samym (1+ππππ

t

X

)=1,025]. W tych warunkach zgodnie

z (19) roczny indeks kursu dolara wzgl dem złotówki wyniesie:

(1+k

t

Y

) = (1+ππππ

t

Y

)/ (1+ππππ

t

X

)=1,1/1,025 = 1,0732.

W tej sytuacji powiemy, e zgodnie z teori parytetu siły nabywczej kurs dolara

wzgl dem złotówki winien wzrosn o 7,32%. Według przybli onej miary

sformułowanej w (19) wzrost ten oszacujemy na nast puj cym poziomie:

k

t

Y

= ππππ

t

Y

- ππππ

t

X

= 10% - 2,5% = 7,5%.

Porównuj c wykonane obliczenia stwierdzamy, e ró nice pomi dzy

wyliczeniami dokładnymi a wyliczeniami przybli onymi uzna mo na za mało

znacz ce.

W literaturze ekonomicznej teoria kursu walut oparta na parytecie siły

nabywczej pieni dza podlega ró norodnej krytyce

5

. Autorzy s jednak zgodni

co tego, i nie sprawdza si ona głównie w krótkich okresach. W długich

okresach daje si zauwa y do cisły zwi zek pomi dzy dynamik kursu

walut a inflacj

6

. Dla przetestowania słuszno ci teorii PPP proponuje si

rozwa enie modelu ekonometrycznego o postaci

7

:

ln KMX

t

Y

= b

0

+ b

1

lnPY

t

+ b

2

lnPX

t

+ u

t

(20)

3. Nominalny i realny kurs dolara ameryka skiego - poziom i dynamika

W latach 1993-2001 na polskim rynku walutowym obserwowali my

powa ne zmiany kursu dolara ameryka skiego (USD) wzgl dem złotówki.

Były to jednocze nie lata w których obowi zywał mechanizm ograniczaj cy

swobod w kształtowaniu si kursu walut na tym rynku. W kwietnia 2000 roku

rz d polski w uzgodnieniu z Rad Polityki Pieni nej dokonał upłynnienia

5

por.: Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków finansowych,

Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, Isard P.: Exchange rate economics,

Cambridge, Cambridge University Press 1999, Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa:

PWE 1997, Burda M., Wyplosz Ch.: Makroekonomia. Podr cznik europejski, PWE,

Warszawa 1995

6

R.J. Barro przedstawia przykłady dotycz ce cisłego zwi zku pomi dzy rocznymi

stopami inflacji i stopami nominalnego kursu dolara w wybranych krajach o wysokiej

inflacji. Przykłady te dotycz okresów wieloletnich (obejmuj lata 1955-1990). Por.: .:

Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997, s.484

7

Por: Isard P.: Exchange rate economics, Cambridge, Cambridge University Press

1999, s.65.

8

złotego. Do tego okresu na polskim rynku walutowym obowi zywały

ograniczenia polegaj ce na

8

:

• centralnie ustalanym miesi cznym tempie dewaluacji krocz cej złotego

wzgl dem

najwa niejszych

walut

europejskich

i

dolara

ameryka skiego,

• centralnie okre lonym przez rz d przedziale waha kursów walut wokół

kursu centralnego złotówki.

W literaturze przedmiotu podkre la si , i w latach obowi zuj cego

mechanizmu koryguj cego kurs złotówki wzgl dem walut wymienialnych,

bank centralny zachowywał si biernie. Faktycznie zaj ł pozycj pilnego

obserwatora. Na rynku walutowy interweniował zaledwie jeden raz. Miało to

miejsce w sierpniu 1998, czyli w okresie tzw. kryzysu rosyjskiego. Interwencja

ta polegała na zasileniu rynku cz ci rezerw walutowych. Mimo i cz

zasilaj ca nie przekroczyła 5% warto ci rezerw, kurs walut wzgl dem złotówki

ustabilizował si w krótki okresie. Warto zauwa y , e ograniczenia na polskim

rynku walutowym wynikały miedzy innymi, ze stosunkowo wysokiego

poziomu inflacji, jaka miała miejsce w Polsce w pierwszych latach

analizowanego okresu. Na tym tle rodzi si pytanie dotycz ce zmiany realnego

kursu walut obcych wzgl dem złotówki. W rozwa aniach naszych

skoncentrujemy si na kursie dolara ameryka skiego.

W wietle uwag poczynionych w cz ci teoretycznej artykułu powiemy,

e o realnym kursie dolara ameryka skiego na rynku polskim decyduje:

• nominalny kurs wymienny złotówek na dolary

• poziom inflacji w Polsce,

• poziom inflacji w USA.

Rozwa my informacje zawarte w tabeli 1 ujmuj cej nominalny i realny

kurs dolara ameryka skiego wyra ony w złotówkach oraz indeksy cen dóbr

konsumpcyjnych w Polsce i w USA w uj ciu kwartalnym w okresie od 1993

roku do 2001 roku. Zauwa my, e w analizowanych latach nominalny kurs

dolara wzrósł z poziomu 1,63 PLN/USD w kwartale pierwszym 1993 roku do

najwy szego poziomu wynosz cego 4,5 PLN/USD w kwartale IV 2000 roku.

W roku 2001 kurs ten uległ spadkowi. Graficznie sytuacje t przedstawiono na

rysunku 1.

8

Por.: Ossowski J.Cz.: Ekonometryczna analiza kursu dolara w Polsce w latach 1993-

2000, w: Gospodarka Polski w okresie transformacji, red. naukowa Dominiak P.,

Gda sk, Wydawnictwo Wydziału Zarz dzania i Ekonomii, Politechnika Gda ska, s. 93-

98.

9

Tabele 1. Nominalny i realny kurs dolara ameryka skiego (USD)

w złotówkach oraz indeksy cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce i USA

OKRES KUSD

ICK

ICKUS ICK01

ICKUS01

RKUSD

RKUSD1

1993Q1

1,6283

1,0000

1,0000

0,2794

0,8061

4,6975

5,8277

1993Q2

1,6903

1,0598

1,0070

0,2961

0,8117

4,6334

5,7082

1993Q3

1,8716

1,1149

1,0120

0,3115

0,8158

4,9012

6,0081

1993Q4

2,0627

1,2124

1,0201

0,3388

0,8223

5,0070

6,0891

1994Q1

2,1836

1,3081

1,0256

0,3655

0,8267

4,9391

5,9744

1994Q2

2,2498

1,3957

1,0310

0,3900

0,8310

4,7944

5,7692

1994Q3

2,2846

1,4850

1,0409

0,4149

0,8390

4,6198

5,5061

1994Q4

2,3707

1,6113

1,0469

0,4502

0,8439

4,4436

5,2658

1995Q1

2,4231

1,7401

1,0547

0,4862

0,8502

4,2371

4,9838

1995Q2

2,3771

1,8393

1,0629

0,5139

0,8567

3,9628

4,6255

1995Q3

2,4222

1,8669

1,0686

0,5216

0,8614

3,9998

4,6436

1995Q4

2,4748

1,9658

1,0749

0,5493

0,8664

3,9037

4,5057

1996Q1

2,5437

2,0986

1,0841

0,5864

0,8738

3,7907

4,3381

1996Q2

2,6692

2,2022

1,0929

0,6153

0,8809

3,8215

4,3380

1996Q3

2,7406

2,2436

1,0996

0,6269

0,8863

3,8749

4,3718

1996Q4

2,8309

2,3413

1,1091

0,6542

0,8940

3,8687

4,3274

1997Q1

3,0115

2,4596

1,1162

0,6872

0,8997

3,9427

4,3821

1997Q2

3,1770

2,5347

1,1183

0,7082

0,9014

4,0436

4,4859

1997Q3

3,4449

2,5644

1,1238

0,7165

0,9059

4,3552

4,8079

1997Q4

3,4837

2,6504

1,1300

0,7405

0,9109

4,2850

4,7043

1998Q1

3,5098

2,8015

1,1330

0,7828

0,9133

4,0949

4,4839

1998Q2

3,4390

2,8667

1,1360

0,8010

0,9157

3,9314

4,2935

1998Q3

3,5503

2,8516

1,1415

0,7968

0,9201

4,1000

4,4559

1998Q4

3,4770

2,8942

1,1470

0,8087

0,9246

3,9754

4,2997

1999Q1

3,7587

2,9752

1,1518

0,8313

0,9285

4,1980

4,5215

1999Q2

3,9605

3,0502

1,1595

0,8523

0,9346

4,3433

4,6471

1999Q3

3,9712

3,0570

1,1681

0,8542

0,9415

4,3774

4,6493

1999Q4

4,1772

3,1605

1,1773

0,8831

0,9490

4,4890

4,7303

2000Q1

4,1119

3,2816

1,1896

0,9169

0,9589

4,3000

4,4845

2000Q2

4,3776

3,3552

1,1979

0,9375

0,9656

4,5088

4,6696

2000Q3

4,3907

3,3872

1,2088

0,9464

0,9744

4,5205

4,6394

2000Q4

4,5034

3,4513

1,2174

0,9643

0,9813

4,5825

4,6700

2001Q1

4,0876

3,5015

1,2301

0,9784

0,9915

4,1426

4,1781

2001Q2

3,9895

3,5766

1,2389

0,9993

0,9986

3,9866

3,9922

2001Q3

4,2168

3,5532

1,2414

0,9928

1,0006

4,2502

4,2474

2001Q4

4,0806

3,5790

1,2406

1,0000

1,0000

4,0805

4,0806

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych z roczników statystycznych GUS i danych z DataStream

Gdzie:

KUSD - nominalny kurs dolara ameryka skiego w złotych w NBP,

ICK - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce w latach 1993-2001 (poziom cen w I kwartale 1993r równa

si 1,00) ,

ICKUS - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w USA w latach 1993-2001 (poziom cen w I kwartale 1993r

równa si 1,00),

ICK01 - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce w latach 1993-2001 (poziom cen w IV kwartale 2001r

równa si 1,00) ,

ICKUS01- Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w USA w latach 1993-2001 (poziom cen w I kwartale 2001r

równa si 1,00),

RUSKD- Urealniony kurs dolara ameryka skiego w oparciu o ceny w Polsce i USA,

RUSKD01 – Urealniony kurs dolara ameryka skiego w oparciu o ceny w Polsce

W rezultacie powy szych uwag oraz uwzgl dniaj c wzór (4) realny kurs dolara

zdefiniujemy zgodnie z uzgodnionymi zasadami nast puj co:

10

Zauwa my, e realny kurs dolara, uwzgl dniaj c poziom cen w Polsce i

Stanach Zjednoczonych Ameryki oraz nominalny kurs dolara, zgodnie z (4),

obliczamy w nast puj cy sposób:

t

t

t

t

ICK

ICKUS

KUSD

RKUSD ====

,

(21)

gdzie:

t

- numer okresu,

KUSD

t

- nominalny kurs dolara w złotówkach w okresie t,

ICKUS

t

- Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w USA w okresie t,

ICK

t

- Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce w okr. t.

Rysunek 1

ródło: opracowanie własne na podstawie danych z roczników statystycznych GUS i danych z

DataStream

Gdzie: KUSD – nominalny kurs dolara ameryka skiego w złotych

Analizuj c dane zawarte w tabeli 1 zauwa amy, e poziom cen dóbr

konsumpcyjnych w Polsce (

ICK) wzrósł z wysoko ci 1,0 w kwartale I 1993

roku do wysoko ci 3,579 w kwartale IV 2001 roku. Oznacza to, e siła

nabywcza złotówki z kwartału I 1993 roku była równa sile nabywczej 3.58

złotego w kwartale IV 2001 roku. Tym samym jedna złotówka z kwartału IV

2001 roku miała sił nabywcza 28 groszy z kwartału I 1993 roku (kolumna:

ICK01 w tabeli 1). Z drugiej strony stwierdzamy, i na skutek zmian poziomu

cen siła nabywcza 1 dolara ameryka skiego z kwartału I 1993 roku była równa

1,24 dolara w kwartale IV 2001 roku. Oznacza to, e 1 dolar z kwartału IV

2001 roku miał moc nabywcz około 81 centów w kwartale I 1993 roku

(kolumna: ICKUS01 w tabeli 1). Dziel c nominalny kurs dolara przez poziom

Nominalny kurs USD wyra ony w PLN

w okresie od I kwartału 1993 r. do IV kwartału 2001 r.

1,6000

2,1000

2,6000

3,1000

3,6000

4,1000

4,6000

19

93

Q1

19

93

Q3

19

94

Q1

19

94

Q3

19

95

Q1

19

95

Q3

19

96

Q1

19

96

Q3

19

97

Q1

19

97

Q3

19

98

Q1

19

98

Q3

19

99

Q1

19

99

Q3

20

00

Q1

20

00

Q3

20

01

Q1

20

01

Q3

KUSD

11

cen okre lony przez ICK01 wyznaczamy kurs dolara wyra ony w cenach

krajowych z kwartału IV 2001 roku (kolumna:

RKUSD1 w tabeli 1).

Zauwa my, e w tak ustalonych cenach kurs dolara w kwartale I 1993 roku

wyniósł 5,83 złotych. Analizuj c rysunek 2 zauwa amy, e urealniony w ten

sposób kurs wykazywał gwałtowny spadek w latach 1993-1995 oraz

stosunkowo du stabilizacj w latach 1996-2000. W 2001 roku tak obliczony

kurs ponownie wykazał znaczny spadek. Celem wyznaczenia realnego kursu

dolara wielko ci

RKUSD1 zostały skorygowane o zmian poziomu cen w

USA. W rezultacie, zgodnie z wzorem 21, wyznaczono realny kurs dolara

skorygowany zmian siły nabywczej złotówki w Polsce i zmian siły

nabywczej dolara w USA. Wielko ci te zamieszczono w kolumnie

RKUSD w

tabeli 1. Zrozumiałym wydaje si , i uwzgl dnienie inflacji ameryka skiej

zmniejszyło dynamik zmian realnego kursu dolara. Analizuj c dane dotycz ce

dynamiki rocznej kursu dolara oraz poziomu cen w Polsce i USA stwierdzamy,

e na dynamik kursu dolara główny wpływ miała dynamika zmian cen w

Polsce. Dynamika zmian cen w USA wpłyn ła jedynie na obni enie si

dynamiki zmian realnego kursu, co dodatkowo odczyta mo emy z rysunku 2.

Rysunek 2

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych z roczników GUS oraz DataStream

Gdzie: RKUSD1 – kurs dolara urealniony poziomem cen w Polsce,

RKUSD - kurs dolara urealniony poziomem cen w Polsce i USA.

Zmiany dynamiki realnego kursu dolara miały charakter

nierównomierny. Przekona si o tym mo emy analizuj c roczne dynamiki

nominalnego i realnego kursu dolara, zmiany cen dóbr konsumpcyjnych w

Polsce i w USA, które zawarte zostały w tabelach 2, 3, 4 i 5. Z tabeli 5 wynika,

e roczna dynamika realnego kursu dolara w 1994 roku była równa 2.3%.

Zauwa my, e w roku 1994 w porównaniu z rokiem 1993 kurs nominalny

Urealnine kursy USD wyra one w PLN

w cenach z IV kwartału 2001 roku

3,7000

4,2000

4,7000

5,2000

5,7000

6,2000

19

93

Q1

19

93

Q3

19

94

Q1

19

94

Q3

19

95

Q1

19

95

Q3

19

96

Q1

19

96

Q3

19

97

Q1

19

97

Q3

19

98

Q1

19

98

Q3

19

99

Q1

19

99

Q3

20

00

Q1

20

00

Q3

20

01

Q1

20

01

Q3

RKUSD
RKUSD1

12

rednio wzrósł o 25,79%. Zmianie tej towarzyszył 32,15% wzrost poziomu cen

w Polsce oraz 2,6% wzrost poziomu cen w USA. W rezultacie realny kurs

zmalał (patrz tabela 5). Najwi kszy spadek realnego kursu dolara

obserwowali my w 1995 roku. Wówczas to realny kurs zmalał o 14,3%.

Nast piła, wi c szczególnie wysoka aprecjacja złotówki wzgl dem dolara

ameryka skiego. Na aprecjacj t zło ył si stosunkowo niski (6,7%) wzrost

nominalnego kursu dolara przy wysokim poziomie inflacji w Polsce (28%) i

małej inflacji w USA (2,8%). Aprecjacj złotówki wzgl dem dolara

zaobserwowali my równie w 1996 roku. Wówczas to realny kurs dolara

zmalał o około 4,5%. W roku 1997 nast piła 8,2% deprecjacja złotówki

wzgl dem dolara. Kurs nominalny wówczas wzrósł a o 21,5%, natomiast

inflacja w Polsce wyniosła 14,9% oraz 2,3% w USA. W latach nast pnym

najwi ksza deprecjacja złotówki miała miejsce w 2001 roku. Realny kurs dolara

zmalał wówczas o około 8,1%. Na fakt ten zło yły si ponad 5% spadek kursu

nominalnego oraz zaledwie 5,5% wzrost poziomu cen w Polsce przy 2,9%

wzro cie poziomu cen w USA. Potwierdza to wnioski, które formułowali my w

oparciu o rysunek 2 dotycz cy urealnionego kursu dolara ameryka skiego w

złotówkach w cenach z kwartału IV 2001 roku.

Tabela 2

Roczna dynamika wzrostu nominalnego kurs dolara w latach 1993-2001

Okres

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

Kwartał I

1,3410 1,1097 1,0498

1,1839

1,1655 1,0709

1,0940

0,9941

Kwartał II

1,3310 1,0566 1,1229

1,1902

1,0825 1,1516

1,1053

0,9113

Kwartał III 1,2207 1,0602 1,1315

1,2570

1,0306 1,1186

1,1056

0,9604

Kwartał IV 1,1493 1,0439 1,1439

1,2306

0,9981 1,2014

1,0781

0,9061

rednia

1,2579 1,0673 1,1114 1,2151

1,0673 1,1346 1,0957

0,9423

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1

Tabela 3

Roczna dynamika wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych

w Polsce latach 1993-2001

Okres

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

Kwartał I

1,3081 1,3302 1,2060

1,1720

1,1390 1,0620

1,1030

1,0670

Kwartał II

1,3169 1,3178 1,1973

1,1510

1,1310 1,0640

1,1000

1,0660

Kwartał III 1,3320 1,2572 1,2018

1,1430

1,1120 1,0720

1,1080

1,0490

Kwartał IV 1,3290 1,2200 1,1910

1,1320

1,0920 1,0920

1,0920

1,0370

rednia

1,3215 1,2805 1,1990 1,1494

1,1184 1,0724 1,1007

1,0547

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1

13

Tabela 4

Roczna dynamika wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych

w USA w latach 1993-2001

Okres

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

Kwartał I

1,0256 1,0284 1,0278

1,0296

1,0150 1,0166

1,0327 1,0341

Kwartał II

1,0238 1,0309 1,0283

1,0232

1,0158 1,0207

1,0331 1,0342

Kwartał III 1,0285 1,0266 1,0290

1,0220

1,0158 1,0233

1,0349 1,0270

Kwartał IV 1,0263 1,0267 1,0318

1,0189

1,0150 1,0264

1,0340 1,0191

rednia

1,0260 1,0281 1,0292 1,0234

1,0154 1,0217

1,0337 1,0286

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1

Tabela 5

Roczna dynamika wzrostu realnego kursu dolara

w Polsce w latach 1993-2001

Okres

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

Kwartał I

1,0514 0,8579 0,8947

1,0401

1,0386 1,0252

1,0243 0,9634

Kwartał II

1,0347 0,8266 0,9643

1,0581

0,9722 1,1048

1,0381 0,8842

Kwartał III 0,9426 0,8658 0,9688

1,1240

0,9414 1,0677

1,0327 0,9402

Kwartał IV 0,8875 0,8785 0,9910

1,1076

0,9278 1,1292

1,0208 0,8905

rednia

0,9767 0,8570 0,9540 1,0819

0,9691 1,0810

1,0290 0,9190

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1

Z danych zawartych w Tabeli 1 wynika, e na przestrzeni

analizowanych lat nominalny kurs dolara wzrósł z poziomu 1,6283 PLN do

poziomu 4,0806 PLN, co oznaczało wzrost o 150,6%. W tych samych latach

poziom cen w Polsce wzrósł o 257,9% a wzrost poziomu cen w Stanach

Zjednoczonych wyniósł 24,06%. Wykorzystuj c wzór (19) stwierdzamy, e

zgodnie z teori parytetu siły nabywczej pieni dza kurs dolara powinien

wzrosn w przybli eniu o:

257,9% - 24,06% = 233,84%.

Z powy szego wynika, e w latach 1993-2001 nast piła aprecjacja złotówki

wzgl dem dolara ameryka skiego o około:

233,84% - 150,6% = 83,24%

Oznacza to, e wymieniaj c na dolary w roku 2001 waloryzowane o poziom

inflacji w Polsce złotówki z 1993 roku, w roku 2001 mo na było naby na

rynku ameryka skim o 83,24% wi cej towarów, ani eli przy wymianie tych

złotówek w 1993 roku.

4. Wnioski ko cowe

Z przeprowadzonej w artykule analizy zmiany kursu dolara

ameryka skiego na walutowym rynku polskim okresie od I kwartału 1993 roku

14

do IV kwartału 2001 roku wynika,

e hipoteza parytetu siły nabywczej nie

potwierdziła si w przypadku kursu wymiennego dolara na złotówki.

Oznacza to, i

tempo wzrostu nominalnego kursu dolara było przeci tnie

wolniejsze od tempa wzrostu poziomu cen w Polsce skorygowanego o

tempo wzrostu cen w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Nale y

wi c uzna , e o kursie dolara w Polsce, obok takich czynników jak poziom

cen, musiały decydowa inne czynniki.

BIBLIOGRAFIA

[1] Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997.

[2] Begg D., Fisher S., Dornbusch R.: Ekonomia t.2, PWE, Warszawa 1992

[3] Burda M., Wyplosz Ch.: Makroekonomia. Podr cznik europejski, PWE,

Warszawa 1995.

[4] Dornbusch R., Fischer S., Sparks G.R.: Macroeconomics, Third Canadian Edition,

McGraw-Hill Ryerson Limited, Toronto 1989.

[5] Isard P.: Exchange rate economics, Cambridge, Cambridge University Press 1999.

[6] Hall R. E., Taylor J.B.: Makroekonomia - teoria, funkcjonowanie i polityka, PWN,

Warszawa 1995

[7] Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków finansowych,

Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002.

[8] Ossowski J.Cz.: Ekonometryczna analiza kursu dolara w Polsce w latach 1993-

2000, w: Gospodarka Polski w okresie transformacji, red. naukowa Dominiak P.,

Wydawnictwo Wydziału Zarz dzania i Ekonomii, Politechnika Gda ska, Gda sk

2000.

[9] Pietrzak B., Pola ski Z.: System finansowy w Polsce, lata dziewi dziesi te,

Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 1999.

[10] Roth P.: Rynki walutowe i pieni ne, Warszawa, Dom Wydawniczy ABC 2000.