WSTĘP

Na świecie istnieją rynki naftowe takie jak: rynek ropy "surowej", rynek produktów gotowych oraz rynek terminowy.

Rynki terminowe skupiają się w wielkich centrach finansowych, do których zalicza się m.in. Nowy Jork, Londyn, Singapur, Rotterdam.

Aby dokonywać porównań ceny produktów różnej jakości na rynkach naftowych używa się ropy "odniesienia". I tak w Europie, używany jest wskaźnik odniesienia "Brent", który oznacza jakość ropy pochodzącej z Morza Północnego. Jest on używany zarówno w transakcjach fizycznych jak i w transakcjach terminowych. W rzeczywistości, charakterystyka i skład chemiczny ropy różnią się w przypadku różnych złóż.

Ropa naftowa często eksportowana jest z regionów produkcyjnych do krajów konsumenckich. I tak około 1 900 milionów ton ropy naftowej, corocznie przemierza świat w ładowniach specjalistycznych statków.

Eksporterzy ropy naftowej:

OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries), Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej, jest organizacją założoną w 1960 na konferencji w Bagdadzie zwołanej w następstwie obniżenia cen ropy naftowej przez międzynarodowe spółki naftowe. Głównym jej celem jest dążenie do kontroli cen ropy.

W konferencji wzięli udział przedstawiciele Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu, Iraku, Iranu i Wenezueli. Formalnie początkiem działania OPEC była konferencja w Caracas w styczniu 1961, kiedy to uchwalono statut. Do państw założycieli dołączyły później Katar (1961), Indonezja i Libia (1962), Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967), Algieria (1969), Nigeria (1971), Ekwador (1973) i Gabon (1975). Kraje te dostarczają obecnie ponad 30% produkcji ropy naftowej, a na ich terytorium znajduje się ok. 25% rozpoznanych zasobów tego bogactwa naturalnego na Ziemi.

Działalność OPEC dotyczy wszystkich aspektów rynku, takich jak ceny, opłaty eksploatacyjne, limity wydobycia i zyski.

W wyniku kryzysu naftowego w latach 1973-1974 pozycja organizacji ogromnie wzrosła. W 1973 podwyższano wielokrotnie cenę ropy, a państwa członkowskie osiągnęły ogromne dochody stawiające je w rzędzie najbogatszych na świecie.

Złagodzeniem sytuacji był fakt, że poza organizacją pozostawał jeden z największych producentów ropy - Meksyk. Znaczenie OPEC jest w dalszym ciągu duże, ale pozycja innych eksporterów, np. Rosji, wzrosła.

CENY PALIW NA RYNKU ARA

Rynek, który obejmuje morskie przesyłki ropy do portów jest rynek ARA.

ARA - pod tym skrótem kryją się nazwy trzech ważnych portów zachodnioeuropejskich: Amsterdam, Rotterdam (Holandia) i Antwerpia (Belgia). Największym spośród wymienionych portem jest Rotterdam.

Porty ARA pełnią funkcję przeładunkową, a więc przyjmują paliwo eksportowane z krajów produkujących i przeładowują je na inne statki lub rozładowują na składowiska (w oczekiwaniu na dalszy transport - kolejowy, rzeczny, lub morski - do końcowego użytkownika).

Cena ARA otrzymywana jest przez uśrednienie cen płaconych za przewóz ropy i paliw do portów ARA. Jest ona ceną miejscową i obejmuje swym zasięgiem niewielki tylko procent światowego obrotu ropą i paliwami. Kształtowanie się ceny ARA jest jednak dokładnie śledzone przez większość producentów ropy. W niektórych krajach, wysokość ceny ARA traktowana jest jako wartość wyjściowa przy zawieraniu kontraktów, do której dodaje się koszt transportu i ustala się w ten sposób poziom ceny ropy i paliw.

Uwzględniane w obliczeniach ceny są cenami spot (ceny rzeczywiste, a nie ofertowe), są ważone odpowiednio wielkością zakupów dokonywanych w analizowanym okresie, (czyli ceny odnoszą się do pojedynczego kontraktu, niezależnie od tego, czy jest to pojedyncza barka czy wiele transportów dużymi statkami).

Analiza ceny ARA wykazuje, że rynek paliwowy nie jest wyjątkiem, jeżeli chodzi o wahania cen spowodowane wystąpieniem deficytu lub nadwyżki surowca na rynku.

Aby określić koszt frachtu z portu eksportera do portu finalnego nabywcy należy uwzględnić wzrost stawki frachtowej (jednostkowego kosztu frachtu) z tytułu wydłużenia odległości transportowej z portów ARA do portów końcowego użytkownika - odległość portów ARA do portów w Polsce (Gdynia, Gdańsk, Świnoujście) wynosi 1560 km.

Ponieważ przewożone ładunki muszą być ubezpieczone w kalkulacji kosztów importu paliwa należy uwzględnić również koszt ubezpieczenia ładunku. Wysokość ubezpieczenia uzależniona jest głównie od wartości przewożonego ładunku (w praktyce istnieją szczegółowe formuły wyliczenia ubezpieczenia). Uwzględnianie (lub nie) kwoty ubezpieczenia jako osobnej pozycji kalkulacyjnej zależy od formuły kontraktu, np.: koszt ubezpieczenia wchodzi do ceny towaru przy jego zakupie na warunkach CIF, natomiast formuła CFR (cena towaru i cena frachtu) kosztów ubezpieczenia nie obejmuje i kwot ubezpieczenia należy uwzględnić osobno.

Formuły handlowe handlu międzynarodowego pogrupowane są w cztery zasadniczo różne kategorie:

Grupa E (towar u producenta) zawiera jedną formułę, w ramach, której sprzedający udostępnia nabywcy towary na swoim terenie.

Grupa F (zasadnicze koszty dostawy nieopłacone) - sprzedający jest zobowiązany dostarczyć towary przewoźnikowi wyznaczonemu przez kupującego; formuły: FCA, FAS, FOB.

Grupa C (zasadnicze koszty dostawy opłacone) - sprzedający musi zawrzeć umowę przewozu, ale bez przyjmowania ryzyka utraty bądź uszkodzenia towaru lub dodatkowych kosztów związanych z przypadkami mającymi miejsce po załadunku i wysyłce (formuły: CFR, CIF, CPT, CIP).

Grupa D (towar w kraju przeznaczenia) - sprzedający zobowiązany jest ponosić wszystkie koszty i ryzyko związane z przemieszczeniem towarów do kraju przeznaczenia (formuły: DAF, DES, DEO, DDU, DDP).

Najczęściej używanymi formułami w publikacjach na temat międzynarodowego handlu paliwem są formuły typu:

1) FOB - „Free on Board” - /Franko statek/.../oznaczony port załadowania.

„Franko statek” oznacza, że sprzedający wypełnia swe obowiązki związane z dostawą, gdy towar przeszedł nadburcie w oznaczonym porcie załadunku. Oznacza to, że kupujący musi ponieść wszystkie koszty i ryzyko utraty, uszkodzenia towaru od tego momentu.

Formuła FOB wymaga od sprzedającego dokonania odprawy celnej towarów przeznaczonych na eksport. Formuła ta może być stosowana tylko w transporcie morskim lub śródlądowym.

2) CIF - „Cost, Insurance and Freight” - Koszt, ubezpieczenie i fracht/…/ oznaczony port przeznaczenia.

„Koszt, ubezpieczenie i fracht” oznacza, że sprzedający musi opłacić koszty i fracht potrzebny do sprowadzenia towarów do wyznaczonego portu przeznaczenia. Sprzedający dodatkowo musi uzyskać ubezpieczenie morskie ładunku od ryzyka utraty lub uszkodzenia towaru podczas przewozu (zawiera umowę z ubezpieczycielem i płaci składkę ubezpieczeniową). Wszystkie dodatkowe koszty związane z wszelkimi zdarzeniami po tym, jak towar został dostarczony na pokład statku zostają przeniesione ze sprzedającego na kupującego w momencie, gdy towary przejdą nadburcie statku w porcie załadunku. Formuła CIF wymaga od sprzedającego dokonania odprawy celnej towaru przeznaczonego na eksport. Formuła ta (podobnie jak FOB) może być zastosowana tylko w transporcie morskim i śródlądowym.

Opłaty frachtowe w latach 1995 - 2000:

Opłata frachtowa - opłata należna przewoźnikowi morskiemu (pot. także kolejowemu; samochodowemu; spedytorowi) za przewóz, transport;

Międzynarodową jednostką cieczy używaną w przypadku ropy naftowej jest baryłka, z angielskiego barrel = 158,987 dm_­­³ (42 galony), natomiast 1 galon = 4,54609 dm³.

Wyszczególnienie	Jednostka	Wykonanie w latach
				1995	1998	1999	2000
Cena ropy naftowej	USD/baryłkę USD/t	17,00 87,00	12,70 65,00	17,90 92,00	28,40 146,00
Opłaty frachtowe do portów ARA; z miejsc załadunku:
- Rep. Południowej Afryki	USD/t	9,10	5,20	5,50	9,60
- USA/Wschodnie Wybrzeże	USD /t	7,50	4,50	4,30	7,30
- Australia/ Nowa Płd. Walia	USD /t	13,40	8,10	7,90	14,30
- Kolumbia	USD /t	8,00	4,30	4,30	7,30

Wysokość opłat frachtowych do portów ARA przedstawia następujący wykres:

Paliwa notowane na rynku ARA:

1. Ropa naftowa (BRENT) - jest ropą „odniesienia” i oznacza jakość ropy pochodzącej z Morza Północnego, jest wskaźnikiem używanym w Europie.

Ropa naftowa jest mieszaniną węglowodorów (alkanów, cykloalkanów, arenów: 80-90%), kwasów karboksylowych, fenoli, tioalkoholi, pochodnych tiofenu, azotowych związków heterocyklicznych, żywic, związków metaloorganicznych. Gęstość 0,77-0,99 g/cm³. Barwę brązowa lub czarna, odznacza się silnym, specyficznym zapachem.

Skład ropy naftowej jest zmienny i zależy od miejsca wydobycia. Głównymi zanieczyszczeniami są nieorganiczne sole i woda. Ropa naftowa jest przerabiana metodami: destylacji frakcyjnej (destylacja), rafinacji, ekstrakcji selektywnymi rozpuszczalnikami (np. glikolem dietylowym), krystalizacji i in.

Z ropy naftowej otrzymuje się: eter naftowy, ligroinę, benzynę, naftę, oleje mineralne, mazut oraz surowce dla przemysłu chemicznego, np. benzen, toluen, ksyleny (hydrokraking, kraking, reforming katalityczny).

Szacuje się, że największe zasoby ropy naftowej występują w basenie Zatoki Perskiej - ok. 67% wszystkich rezerw, głównie w prowincji Al-Hasa w Arabii Saudyjskiej, w prowincji Chuzestan w Iranie, w okolicach Mína'al-Ahmadí w Kuwejcie, w rejonie Kirkuk w Iraku oraz w rejonie Abu Zabí w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

2) Benzyna - mieszanina węglowodorów alifatycznych, cykloalkanów, węglowodorów aromatycznych i nienasyconych. Lotna, łatwopalna ciecz o specyficznym zapachu, dobrze rozpuszczalna w rozpuszczalnikach organicznych. Jest najczęściej produktem destylacji ropy naftowej. Rozróżnia się benzynę lekką, o temperaturze wrzenia 90-120°C i benzynę ciężką, o temperaturze wrzenia do 200°C. Benzynę poddaje się uszlachetnieniu w procesie reformingu katalitycznego. Benzyna lekka znajduje zastosowanie jako rozpuszczalnik (rozpuszcza oleje, tłuszcze, żywice), benzyna ciężka jest paliwem w silnikach spalinowych.

• Bezołowiowa 95 - przeznaczona jest do napędu silników spalinowych z zapłonem iskrowym z wyjątkiem silników lotniczych.

3) Paliwo samolotowe - jest produktem komponowanym z frakcji naftowej.

4) Oleje opałowe - produkty naftowe, stworzone jako paliwo energetyczne, tzn. przeznaczone do wytwarzania użytecznych dla człowieka form energii, jak np. energia cieplna czy energia elektryczna. Oleje opałowe z powodzeniem używane są w energetyce (zasilanie nowoczesnych, ekologicznych bloków energetycznych w elektrowniach i elektrociepłowniach), przemyśle (do przeprowadzania procesów technologicznych jak suszenie, wytwarzanie pary wodnej, itp.), oraz przede wszystkim - w ciepłownictwie (do ogrzewania domów mieszkalnych i innych obiektów w systemie centralnego ogrzewania).

• Olej opałowy 1,0% siarki - to rodzaj oleju opałowego ciężkiego, jest zazwyczaj mieszaniną pozostałości po destylacji ropy naftowej, frakcji olejowych oraz innych produktów naftowych.

• Olej opałowy 3,5% siarki - to paliwo żeglugowe pozostałościowe, są to substancje stałe lub w temperaturze pokojowej półpłynne.

5) Oleje napędowe - są mieszaninami węglowodorów parafinowych aromatycznych i ich pochodnych wrzących w zakresie temperatury od 170 - 200 do ok. 370 ° C. Olej napędowy komponuje się z frakcji otrzymanych z destylacji ropy naftowej oraz z frakcji z procesów rozkładowych.

Oleje napędowe są w skali globalnej produktami wytwarzanymi w masowych ilościach (setki milionów ton/rok).

Analiza cen paliw:

1. Ropa - BRENT:

Notowania z okresu 3.10.1996r. - 14.11.2002r. (USD/baryłka)

Notowanie roczne, z okresu 2.01.2002r. - 31.12.2002r.

Notowanie miesięczne, za okres 3.12.2002r. - 8.01.2003r.

Wnioski:

W przedziale czasu od 1996r do końca roku 1998 następował stopniowy spadek cen ropy, a wartość minimalna wyniosła ok.9 USD/baryłkę (notowanie z grudnia 1998r). Natomiast w roku 1999, nastąpił zauważalny wzrost ceny ropy, taka sytuacja utrzymywała się również w roku 2000, w którym cena ropy osiągnęła maksymalny poziom i wyniosła 37,5 USD/baryłkę (notowanie z września 2000r.)

W roku 2001 cena ropy wahała się w granicy od 30 do 23 USD/baryłkę. Końcem września nastąpił spadek jej ceny, który utrzymał się już do końca roku, a w listopadzie zanotowaną najniższą cenę ropy w 2001r., czyli 16,5 USD/baryłkę.

Z kolei rok 2002 przyniósł wzrost cen w porównaniu do notowań z końca poprzedniego roku. Cena rosła stopniowo, osiągając na koniec 2002 roku wartość 32 USD/baryłkę.

Gwałtowne podwyżki i ruchy cen nastąpiły po przejęciu przez państwa bliskowschodnie kontroli nad wydobyciem ropy. W tej sytuacji Japonia EWG i USA musiały importować znaczne ilości ropy z krajów Bliskiego Wschodu, co umożliwiło producentom podniesienie cen. USA importuje ok. 50% potrzebnej ilości ropy, Japonia zaś - 100%; z wyjątkiem Wielkiej Brytanii wszystkie kraje Unii Europejskiej zależne są od importu ropy. W rezultacie zażegnania konfliktu Irak - Kuwejt ograniczona wahania cen i zapewniono stałe dostawy do USA, Unii Europejskiej i Japonii. Utrzymujący się wysoki poziom cen spowodował pojawienie się na rynku nowych producentów sprawił również, że zaczęto używać ropy bardziej efektywnie i oszczędnie. Ponadto, w trakcie trwania konfliktu, Arabia Saudyjska znacznie zwiększyła wydobycie ropy. Możliwości magazynowania ropy są ograniczone.

2. Benzyna bezołowiowa „premium” - 95 okt.:

Notowania z okresu 30.12 1998r. - 15.12.2002r. (USD/t)

Notowanie roczne, za okres 2.01.2002r. - 31.12.2002r.

Notowanie miesięczne, za okres 3.12.2002r. - 8.12.2003r.

Wnioski:

Jak widać na pierwszym wykresie cena benzyny bezołowiowej „ premium” - 95 okt. stopniowo rosła w roku 1999 i taka sytuacja trwała do połowy roku 2000, a w czerwcu 2000r. osiąga wartość maksymalną, czyli 400 USD/t. Po tym okresie następuje spadek i już w grudniu 2000r. zanotowano cenę 220 USD/t.

Początkiem roku 2001 nastąpił wzrost ceny benzyny bezołowiowej w porównaniu do końca poprzedniego roku. A notowania z maja wskazały wartość 370 USD/t i jest to wartość największa zanotowana w 2001r. Jednak późniejsze notowania wykazały spadek ceny benzyny, która w grudniu osiągnęła wartość minimalną, czyli 150 USD/t.

Natomiast notowania z roku 2002 utrzymywały się już na niższym poziomie w porównaniu do notowań z roku 2000 i początku roku 2001. Podczas pierwszych dwóch miesięcy cena benzyny „premium” wahała się w granicy od 190 do 160 USD/t, później nastąpił gwałtowny wzrost ceny, co spowodowało, że w kwietniu osiągnęła ona wartość prawie 270 USD/t., ale nie jest to wartość najwyższa tego roku, gdyż w październiku zanotowano maksymalną cenę roku 2002, która wyniosła 290 USD/t. Jednak po tym notowaniu cena gwałtownie się obniża, ale jest to zjawisko krótkotrwałe i już w grudniu cena ponownie wraca do wartości 290 USD/t.

3. Paliwo samolotowe:

Notowania z okresu 30.12.1998r. - 15.12.2002r. (USD/t)

Notowanie roczne za okres 2.01.2002r.- 31.12.2002r.

Notowanie miesięczne za okres 3.12.2002r. - 8.01.2003r.

Wnioski:

Z pierwszego wykresu można zauważyć, że w okresie obejmującym cały rok 1999 oraz rok 2000 następował stopniowy wzrost ceny paliwa samolotowego. Więc jest to sytuacja podobna do kształtowania się ceny benzyny bezołowiowej „premium”. W październiku 2000r cena paliwa samolotowego osiąga wartość maksymalną, czyli 380 USD/t.

Początkiem roku 2001 cena tego paliwa utrzymywała się na mniej więcej tym samym poziomie osiągając wartość 250, a czasami 270 USD/t, maksymalnie 290 USD/t ( notowanie z września). Późniejsze notowania przyniosły obniżkę ceny. A w październiku miał miejsce bardzo gwałtowny i krótkotrwały spadek, i wtedy zanotowano minimalną cenę, czyli 120 USD/t.

Rok 2002 rozpoczął notowania od wartości 190 USD/t, a z upływem czasu wartość ta się zwiększała i tak w październiku zanotowano cenę 280 USD/t. Jednak we wrześniu miał miejsce (podobny do roku wcześniejszego), bardzo gwałtowny i krótkotrwały spadek ceny, podczas którego zanotowano wartość sięgającą prawie 170 USD/t.

4. Olej opałowy (1,0% Siarki):

Notowania z okresu 30.12.1998r. - 15.12.2002r. (USD/t)

Notowanie roczne za okres 2.01.2002r. - 31.12.2002r.

Notowanie miesięczne za okres 3.12.2002r. - 8.01.2003r.

Wnioski:

Okres obejmujący rok 1999 oraz 2000 wskazuje stopniowy wzrost cen oleju opałowego. W październiku 2000r. zanotowano maksymalną cenę oleju opalowego (1% S), która wyniosła 190 USD/t.

Jeżeli chodzi o rok 2001, to w pierwszej połowie tego roku cena utrzymywała się na mniej więcej tym samym poziomie, czyli od 140 do 130 USD/t. Natomiast w drugiej połowie 2001r. sytuacja się zmienia, a cena spada osiągając końcem roku wartość minimalną, czyli 95 USD/t.

Jak widać na wykresie, począwszy od połowy lutego 2002 r. następuje stopniowy wzrost ceny oleju w porównaniu z końcem roku poprzedniego, a notowania z grudnia wskazują nawet wartość 190 USD/t. Miał miejsce oczywiście gwałtowny spadek ceny w listopadzie do wartości 140 USD/t, ale sytuacja ta była zjawiskiem bardzo krótkotrwałym.

5. Olej opałowy (3,5% Siarki):

Notowania z okresu 14.01.1999r. - 15.12.2002r. (USD/t)

Notowanie roczne za okres 2.01.2002r. - 31.12.2002r.

Notowanie miesięczne za okres 3.12.2002r. - 8.01.2003r.

Wnioski:

Podobnie jak przy notowaniach oleju opałowego (1% S), okres obejmujący rok 1999 oraz 2000 wskazuje stopniowy wzrost cen oleju opałowego (3,5%). Jednak w roku 2000 ceny tego oleju ulegały częstym wahaniom. Dwa razy w roku cena tego oleju osiągnęła wartość maksymalną wynoszącą 170 USD/t. Jednak były to chwilowe wzrosty.

Jeżeli chodzi o rok 2001, to w pierwszej połowie tego roku cena ulegała wahaniom w granicy od 110 do 125 USD/t, są to notowania niższe w porównaniu z rokiem poprzednim. Natomiast w drugiej połowie 2001r. sytuacja się zmienia i po krótkotrwałym wzroście do poziomu 140 USD/t, cena ponownie spada osiągając końcem roku wartość minimalną, czyli 80 USD/t.

Jak widać na wykresie, począwszy od połowy lutego 2002 r. następuje stopniowy wzrost ceny oleju w porównaniu z końcem roku poprzedniego, a notowania z października wskazują nawet wartość 165 USD/t. Miał miejsce oczywiście gwałtowny spadek ceny w listopadzie do wartości 115 USD/t, ale sytuacja ta była zjawiskiem bardzo krótkotrwałym i końcem roku 2002 cena wyniosła 155 USD /t.

Aktualne notowania cen paliw na rynku ARA w USD/t (notowania z 6.01. oraz 3.01.2003r. a w niższej tabelce z 10.01.2003r.):

Ceny paliw (FOB) - ARA	06.01		03.01
(Amsterdam, Rotterdam, Antwerpia) w USD/t
	kupno	sprzed.		kupno	sprzed.
bezoł. 95 okt. premium	288,0	293,0		282,0	286,0
bezołowiowa 91 okt.	275,0	280,0		269,0	273,0
paliwo samolotowe	280,0	282,0		283,3	287,3
olej napędowy - diesel	279,0	283,0		282,3	286,3
olej op. 0,2 proc. siarki	270,5	274,0		271,3	277,3
olej op. 1,0 proc. siarki	170,0	173,0		164,0	168,0
olej op. 3,5 proc. siarki	166,0	167,0		158,0	160,0

Data	w/za	Warunki dostawy	Towar	Rynek	Cena ostatnia	Cena poprzed.	Zmiana [%]	Zmiana netto
2003-01-10	USD/baryłka	FOB	ropa-BRENT	ARA	30,61	29,25	4,6 %	1,4
2003-01-10	USD/t	FOB	premium - 95 okt.	ARA	287	269	6,7 %	18,0
2003-01-10	USD/t	FOB	paliwo samolotowe	ARA	286	281	1,8 %	5,0
2003-01-10	USD/t	FOB	olej opałowy (1% S)	ARA	166	158	5,1 %	8,0
2003-01-10	USD/t	FOB	olej opałowy (3.5% S)	ARA	167	161	3,7 %	6,0

---