Futura Biznes - Policealna Szkoła dla Dorosłych w Lublinie

Rok: 2012/2013

Kierunek: Technik BHP

Semestr: III

Przedmiot: Analiza i ocena zagrożeń

Nauczyciel: Anna Stolarz

Termin realizowanych zajęć: 20.10.2012 r.

Promieniowanie podczerwone

Promieniowanie podczerwone (cieplne) obejmuje promieniowanie optyczne, którego dł. fal wynoszą od 780 nm do 1 nm.

Źródłami promieniowania podczerwonego są:

- gorące stanowiska pracy w hutach, odlewniach, walcowniach, kuźniach, hutach szkła (1600ºC)

- piece martenowskie, piece łukowe (1600ºC)

- odlewnie żeliwa, metali kolorowych (1000 -1200ºC)

- odlewnie stopów metali lekkich 600-700ºC

- powierzchnie pieców i inne duże powierzchnie grzejne o temp do 500ºC

Promieniowanie podczerwone oddziałujące na pracowników może spowodować:

- bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia: udar cieplny, zapaść serca z powodu stresu cieplnego, oparzenie termiczne skóry

- schorzenia w wyniku długotrwałego narażenia: zaćma hutnicza, chroniczne i ostre zapalenie spojówek, występowanie pigmentacji skóry, po wielu latach owrzodzenia oraz rak skóry

Narażenie zawodowe występuje w następujących zawodach: spawacze, strażacy, pracownicy odlewni i stalowni, dmuchacze, operatorzy pieców do wypalania w hutnictwie szkła, palacze kotłowni, hartownicy pieców gazowych, kowale, lutownicy, operatorzy laserów.

Zagrożenie promieniowaniem podczerwonym rozpatruje się z punktu widzenia możliwości uszkodzenia termicznego skóry oraz siatkówki, soczewki i rogówki oka.

Ochrona przed promieniowaniem:

- izolacja cieplna ścian urządzeń emitujących promieniowanie

- stosowanie ekranów stałych lub przenośnych

- zmiany w procesie technologicznym

- odpowiednia wentylacja

- skracanie czasu ekspozycji

- stosowanie odpowiedniej odzieży i okularów

Promieniowanie nadfioletowe

Najczęstszym źródłem promieniowania nadfioletowego są prace spawalnicze z użyciem łuku elektrycznego. Szczególnie niebezpieczne są palniki plazmowe, gdzie źródłem promieniowania jest plazma o temperaturze wielu tysięcy stopni. Narażenie następuje także przy naświetlaniu lampami bakteriobójczymi oraz przy zabiegach leczniczych w gabinetach fizykoterapii lampy kwarcowe.

Ochrona przed promieniowaniem:

- środki techniczne - stałe lub przenośne ścianki i parawany, pomalowane farbą pochłaniającą promieniowanie

- zapewnienie odpowiedniej wentylacji mechanicznej (silne źródła promieniowania mogą powodować wytwarzanie ozonu)

- środki ochrony osobistej - tarcze lub przyłbice spawalnicze zaopatrzone w filtry osłaniające twarz, oczy i szyję, rękawice spawalnicze, osłony twarzy w postaci filtrów chroniących przed nadfioletem (przy lampach kwarcowych i bakteriobójczych)

Promieniowanie elektromagnetyczne

Promieniowaniem elektromagnetycznym nazywamy emisję lub przenoszenie energii w postaci fal elektromagnetycznych i przyporządkowanym im jonów

W działaniu biologicznym promieniowania na człowieka obserwuje się:

1) efekt termiczny - powstały w skutek zamiany części energii promieniowania na ciepło, co może spowodować zmiany patologiczne i reakcje fizjologiczne uwarunkowane podwyższeniem temperatury ciała

2) efekt poza termiczny - powstały pod wpływem promieniowania bez podwyższania temperatury oraz związane z tym objawy patologiczne i fizjologiczne

Dolegliwości subiektywne wywoływane przez pola magnetyczne:

- osłabienie ogólne

- utrudnienie koncentracji uwagi

- osłabienie pamięci

- łatwość męczenia się pracą umysłową

- ospałość w ciągu dnia i zaburzenia snu w nocy

- drażliwość nerwowa

- bóle i zawroty głowy

- nadmierna potliwość lub suchość dłoni lub stóp

- dolegliwości sercowe np. uczucie ucisku, kłucie

- dysfunkcje ze strony układu pokarmowego

- osłabienie potencji płciowej

- zaburzenia miesiączkowania

Dolegliwości obiektywne wywoływane przez pola magnetyczne:

- objawy ze strony układu nerwowego: stany neurasteniczne, nerwice wegetatywne, drżenie rąk,

- zmiany w narządzie wzroku drobne zmiany zmętnieniowe w soczewce

- objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego obniżenie ciśnienia krwi, zwolnienie akcji serca,

- zmiany we krwi i układzie krwiotwórczym

- objawy ze strony układu hormonalnego zaburzenia miesiączkowania

Ochrona przed nadmiernym promieniowaniem:

Metody techniczne: ekranowanie pomieszczeń (siatki metalowe lub blachy), ekranowanie samych źródeł

Metody organizacyjne: unikanie przebywania w granicach stref ochronnych, nieprzekraczanie dopuszczalnego czasu pracy

Promieniowanie laserowe

Termin laser oznacza wzmocnienie światła stymulowanego przez emisję promieniowania. Przy użyciu lasera otrzymuje się promieniowanie monochromatyczne o długości fal widzialnych w zakresie podczerwieni i nadfioletu. Pełny zakres promieniowania laserowego określa się w granicach długości fal od 180 nm do 1nm. Laser zbudowany jest z medium wzmacnianego i rezonatora.

Najczęściej urządzenia laserowe stosowane są do obróbki materiałów cięcie i spawanie, przechowywania i odczytu danych, w lecznictwie.

Zagrożenia przy pracy z laserem:

- zanieczyszczenia atmosfery przez odparowany materiał

- zagrożenia pożarowe i wybuchowe

- promieniowanie

- zagrożenie elektryczne

- chłodziwa kriogeniczne

Ochrona przed promieniowaniem

Stosowanie okularów i gogli, przy wyborze należy uwzględnić: typ lasera, zakres długości fali, gęstość energii promieniowania

Odzież ochronna powinna być wykonana z materiału odpornego na płomień i nagrzewanie

Promieniowanie jonizujące

Promieniowanie jonizujące to promieniowanie elektromagnetyczne np. rentgenowskie lub gamma oraz promieniowanie korpuskularne np. promieniowanie alfa i beta zdolne do wywołania jonizacji w substancji przez którą przechodzi. Promieniowanie jonizujące występuje tylko i wyłącznie w obecności źródła promieniowania (np. izotopu promieniotwórczego lub działającej lampy rentgenowskiej.

Wpływ promieniowania jonizującego na człowieka

W wyniku wchłonięcia cząstek lub fotonów promieniowania dochodzi bezpośrednio do jonizacji atomów struktur komórkowych, zmian przepuszczalności błon komórkowych, powstania toksyn radiacyjnych - przede wszystkim następuje radioliza wody prowadząca do zaburzenia kierunków przemian biochemicznych i składu chemicznego komórek.

W wyniku promieniowania może nastąpić:

- uszkodzenie i zaburzenie łańcuchów DNA

- zniszczenie lipoproteidowych składników błon komórkowych

- zaburzenie syntezy białka

- zmiana aktywności enzymów katalizujących

- zaburzenie gospodarki elektrolitami

Wielkość tych zmian zależy od:

- wielkości dawki promieniowania

- rodzaju promieniowania i jego energii

- warunków napromieniowania

- wrażliwości tkanek na napromieniowanie, do najbardziej promienioczułych zalicza się tkankę limfatyczną, tkankę krwiotwórczą i komórki rozrodcze, oraz błonę śluzową jelit, soczewkę oka

Narażenie zawodowe na promieniowanie jonizujące

Możliwość narażenia występuje:

- przy eksploatacji złóż uranowych i wyodrębnianiu pierwiastków radioaktywnych

- przy produkcji i stosowaniu izotopów

- w elektrowniach i okrętach o napędzie atomowym

- w radiologii przemysłowej, przy badaniu odlewów, wyrobów walcowanych, spawanych, konstrukcji żelbetonowych

- w przemyśle chemicznym - w niektórych procesach technologicznych

- w wytwórniach lamp rentgenowskich i sprzętu medycznego

- przy badaniu dzieł sztuki, kamieni szlachetnych i wyrobów ceramicznych

- ceramicznych radiologii klinicznej przy badaniach diagnostycznych oraz w radioterapii

Źródła promieniowania jonizującego

- naturalne - występujące w przyrodzie w warunkach naturalnych w glebie, żywności, roślinach oraz promieniowanie kosmiczne

- sztuczne - izotopy promieniotwórcze nie występujące w przyrodzie w warunkach naturalnych, urządzenia jądrowe, aparaty rentgenowskie

Substancje promieniotwórcze mogą być stosowane jako:

- źródła zamknięte - umieszczone w specjalnym pojemniku np. z ołowiu, do źródeł zamkniętych nie ma bezpośredniego dostępu

- źródła otwarte - substancje promieniotwórcze z którymi wykonuje się takie czynności jak rozpuszczanie, rozcieńczanie, dozowanie w tych przypadkach istnieje podobieństwo skażenia ciała jego napromieniowanie

Zabezpieczenie pracowników przed promieniowaniem jonizującym

Służą do tego środki techniczne i organizacyjne:

1. środki techniczne - odpowiednia lokalizacja źródła w pomieszczeniu (ściany i stropy takiego pomieszczenia nie mogą przylegać do pomieszczeń mieszkalnych)

- odpowiednia powierzchnia pomieszczenia

- stosowanie osłon, fartuchów ochronnych, parawanów, szyb ochronnych z tworzywa pochłaniającego promieniowanie jonizujące

- stosowanie wentylacji np. sześciokrotna wymiana na godzinę w pracowni rentgenowskiej

- sprzęt ochrony osobistej

2) środki organizacyjne - wyznaczenie i oznakowanie strefy niebezpiecznej źródła

- sygnalizacja włączenia źródła

- skrócenie czasu ekspozycji

Promieniowanie widzialne

1. Oświetlenie jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na wydajność i wypadki przy pracy oraz zdrowie pracowników. Promieniowanie widzialne jest to promieniowanie optyczne zdolne do bezpośredniego wywoływania wrażeń wzrokowych.

2. Przyjmuje się dolną granicę przedziału między 360 i 400 nm, a górną między 760 i 830 nm. Wymagania oświetleniowe (rozkład luminacji, natężenie oświetlenia, olśnienie, oddawanie barw i tętnienie strumienia) wynikają z uwzględnienia 3 podstawowych potrzeb człowieka:

• Wygody widzenia przy której pracownicy mają dobre samopoczucie

• Wydolności wzrokowej przy której pracownicy są w stanie wykonywać zadania wzrokowe nawet w trudnych warunkach i wydłużonym czasie

• Bezpieczeństwa

3. Rozkład luminacji - luminacją nazywamy światło, które odbija się od powierzchni i dotrze do oka obserwatora. Iluminacja jest ilością światła wysyłaną z określonej powierzchni. Luminację posiada wszystko to co widzimy.

4. Natężenie oświetlenia - ilość światła padająca na daną powierzchnię. Natężenie światła i jego rozkład w polu pracy i w jego otoczeniu mają duży wpływ na szybkość, jakość i bezpieczeństwo wykonywania zadania wzrokowego. Natężenie oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia powinno być uzależnione od natężenia oświetlenia w polu zadania.

5. Olśnienie - wywołane jest jaskrawymi powierzchniami występującymi w polu widzenia i może być odbierane jako olśnienie przykre lub przeszkadzające powodujące pogorszenie widzenia przedmiotów. W pomieszczeniach pracy olśnienie może powstać bezpośrednio od jaskrawych opraw oświetleniowych, okien, jaskrawych źródeł światła, błyszczących powierzchni. Dla uniknięcia olśnienia stosuje się przesłanianie lamp lub okien, odpowiednie rozmieszczenie opraw i miejsc pracy, oraz stosowanie powierzchni matowych.

6. Migotanie i efekty stroboskopowe - mogą wywołać niebezpieczne sytuacje w wyniku zmian w postrzeganiu maszynowych ruchów obrotowych i posuwisto-zwrotnych. Migotanie powoduje dekoncentrację i może powodować skutki fizjologiczne np. ból głowy.

7. Niewłaściwe warunki oświetleniowe wywołują wiele niekorzystnych zmian i reakcji organizmu ludzkiego min. zmęczenie oczu, zmęczenie nerwowe). Zmęczenie to objawia się: bólami głowy, łzawieniem i zaczerwienieniem powiek i spojówek, zmniejszeniem zdolności akomodacji, zmniejszeniem ostrości widzenia, wrażliwości na kontrasty i szybkość spostrzegania.

8. Zmęczenie nerwowe występuje przy pracach o wysokich wymaganiach percepcji wzrokowej, objawy to: uczucie niechęci i ogólna ociężałość, tendencje do bólu głowy i nudności, bezsenność i utrata apetytu.

9. Podstawowe jednostki fizyczne służące do oceny warunków oświetleniowych:

- jednostką światłości jest kandela (cd) stanowi ona 1/60 część natężenia światła wysyłanego w kierunku prostopadłym przez ciało doskonale czarne o powierzchni 1 cm² w temperaturze krzepnięcia platyny (1760ºC)

- jednostką strumienia świetlnego jest lumen (lm) jest to strumień świetlny wysyłany równomiernie we wszystkich kierunkach przez źródło światła o natężeniu 1 kandeli w jednostkowym kącie bryłowym równym 1 steradianowi

- miarą natężenia oświetlenia powierzchni jest luks gdy na 1m² tej powierzchni pada równomiernie strumień świetlny równy 1 lumenowi

- jednostką jaskrawości jasności powierzchni lub światła zwanej luminacją jest nit (nt) luminacja źródła światła lub dowolnej powierzchni wynosi 1 nit, jeśli pole powierzchni 1m² świeci w kierunku prostopadłym światłością 1 kandeli.

Pyły

Pyły są jednym z głównych czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy. Szkodliwe działanie pyłów na organizm człowieka może być przyczyną wielu chorób, w tym pylicy płuc i nowotworów.

Zgodnie z Kodeksem Pracy na wszystkich stanowiskach pracy powinny być prowadzone działania zmierzające do skutecznego ograniczania lub eliminowania ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na czynniki szkodliwe, w tym również na pyły.

Zapewnienie skutecznego ograniczania lub eliminowania ryzyka zawodowego, wynikającego z narażenia na pyły, wymaga:

• określenia rodzaju, stężenia i innych podstawowych parametrów pyłów emitowanych do środowiska pracy,

• dokonania oceny narażenia pracowników na szkodliwe działanie pyłów występujących w środowisku pracy,

• przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego pracowników narażonych na szkodliwe działanie pyłów występujących w środowisku pracy,

• zastosowania odpowiednich środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem, umożliwiających eliminację zanieczyszczeń powietrza za środowiska pracy, a jeżeli nie jest to możliwe zastosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej.

Pyły emitowane na stanowiskach pracy

 

Głównymi źródłami emisji pyłów w pomieszczeniach pracy są procesy technologiczne. W zależności od rodzaju zastosowanego procesu technologicznego, emitowane pyły charakteryzują się różnymi właściwościami. Do najbardziej pyłotwórczych procesów technologicznych należą: mielenie, kruszenie, przesiewanie, transport i mieszanie ciał sypkich. Jednakże najwięcej pyłów wysoko dyspersyjnych, najbardziej szkodliwych dla ludzi, powstaje w trakcie ostrzenia, szlifowania oraz polerowania.

Podstawę zarówno do oceny ryzyka zawodowego, jak i do doboru środków ochrony zbiorowej i indywidualnej stanowią takie podstawowe parametry pyłów, jak: stężenie, wymiary i kształt cząstek oraz skład chemiczny i struktura krystaliczna pyłów.

Właściwości pyłów emitowanych do środowiska pracy są ściśle związane z własnościami substancji, z których powstały. Poniżej przedstawiono ogólną charakterystykę substancji, których stosowanie w procesach technologicznych powoduje emisję do środowiska pracy szczególnie szkodliwych pyłów: włóknistych (azbestu, sztucznych włókien mineralnych, itp.), niewłóknistych (ditlenku krzemu, itp.).
Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 11 września 1996 r. (Dz.U Nr 121, poz. 571), obecnie w Polsce za rakotwórcze dla ludzi uważa się wszystkie gatunki azbestu (aktynolit, amosyt, antofyllit, chryzotyl, krokidolit, tremolit), talk zawierający włókna azbestowe oraz procesy produkcyjne, w których są emitowane pyły drewna twardego (buk, dąb). Za prawdopodobnie rakowórcze dla ludzi są uważane pyły antygorytu włóknistego i krzemionki krystalicznej (ditlenk krzemu krystaliczny).

Azbest jest nazwą handlową i odnosi się do sześciu minerałów włóknistych z grupy serpentynów (chryzotyl) i amfiboli (aktynolit, amozyt, antofilit, krokidolit, tremolit). Minerały te źle przewodzą ciepło i są względnie odporne na działanie czynników chemicznych.

Główną przyczyną aktywności rakotwórczej azbestu są wymiary włókien respirabilnych Kształt włóknisty, a więc określoną właściwość fizyczną można uznać za czynnik rakotwórczy pod warunkiem, że włókno jest na tyle trwałe, iż może istnieć w środowisku biologicznym przez długi okres. Względnie dużą częstotliwość występowania międzybłoniaków u pracowników narażonych na krokidolit można by więc tłumaczyć większą trwałością tych włókien w organizmie.

W ustawie o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (z dnia 19 czerwca 1997r. Dz. U. Nr 101, poz.628 wraz ze zmianami) są określone zasady w celu wyeliminowania w Polsce produkcji, stosowania i obrotu wyrobami zawierającymi azbest.

Narażenie zawodowe na azbest może zatem w Polsce występować:

• w zakładach, które uzyskały tymczasową zgodę na produkcję wyrobów zawierających azbest, określaną corocznie w drodze rozporządzenia,  

• podczas usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawierających azbest w wielu gałęziach przemysłowych, w tym w budownictwie, w stoczniach, w przemyśle maszynowym, samochodowym, hutniczym, itd.

W rozporządzeniu ministra gospodarki z dnia 14 września 1998 r. (Dz.U. nr 138, poz. 895) [6] są zawarte zasady dotyczące sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest. Natomiast w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 2 kwietnia 1998 r. (Dz.U. nr 45, poz. 280) [7] są określone zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz program szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów.

Sztuczne włókna mineralne są wprowadzane na coraz szerszą skalę jako zamienniki azbestu. Wyroby zawierające sztuczne włókna mineralne są stosowane w budownictwie przemysłowym, mieszkaniowym oraz w zakładach wykorzystujących je do produkcji własnych wyrobów - zakłady ceramiki, zakłady lotnicze, elektrownie, stocznie, przemysł samochodowy, zakłady urządzeń gospodarstwa domowego.

Sztuczne włókna mineralne wykazują różnorodną trwałość w środowiskach biologicznych, a co za tym idzie również różny stopień szkodliwości w odniesieniu do ludzi.

Drewno jest materiałem o nierównomiernej budowie. Jego wygląd oraz właściwości fizyczne i mechaniczne (wytrzymałość) zmieniają się zależnie od kierunku anatomicznego (kierunek wzdłuż włókien, promienisty, styczny). Jedną z ważnych cech drewna jest jego twardość. Buk i dąb są zaklasyfikowane jako drewno twarde .
Narażenie zawodowe na pyły drewna występuje głównie w zakładach: tartacznych, płyt i sklejek, stolarki budowlanej, meblarskich i wyrobów stolarskich, opakowań drewnianych, zapałczanych.

Pyły emitowane w przemyśle drzewnym charakteryzują się rozkładem wymiarowym cząstek do 5mm, dlatego cząstki te są przede wszystkim zatrzymywane w jamie nosowej. Pyły emitowane podczas przerobu drewna twardego (takiego jak buk lub dąb) mogą być przyczyną nowotworów nosa i zatok przynosowych.

Ditlenek krzemu (SiO2) jest substancją polimorficzną występującą w naturze w różnych odmianach krystalicznych i bezpostaciowych. Odmiany krystaliczne określa się terminem wolna krystaliczna krzemionka. Pyły krzemionki krystalicznej są w Polsce uznawane za pyły prawdopodobnie rakotwórcze.

Do podstawowych odmian krystalicznych ditlenku krzemu należą: kwarc, krystobalit i trydymit. Rozpuszczalność w wodzie i płynach ustrojowych krystalicznych odmian ditlenku krzemu jest minimalna i uzależniona głównie od temperatury, pH roztworu, stopnia krystalizacji oraz wymiaru cząstek.

Występujący w przyrodzie krystaliczny ditlenek krzemu jest bardzo szeroko stosowany w przemyśle chemicznym, szklarskim, ceramicznym, materiałów budowlanych i ściernych, optycznym,  w odlewnictwie, itd. Jedna z odmian krystalicznych ditlenku krzemu (kwarc), dzięki właściwościom dielektrycznym i piezoelektrycznym, znajduje zastosowanie w przemyśle elektronicznym.

Bezpostaciowe odmiany ditlenku krzemu, takie jak diatomit i ziemia krzemionkowa są stosowane jako absorbent do oczyszczania wody, leków, soków, paliw, itp. Inne ważne wykorzystanie diatomitu w charakterze wypełniacza ma miejsce przy produkcji farb, nawozów, papieru, środków ochrony roślin, wyrobów z gumy syntetycznej i innych.

Szkodliwe działanie pyłów na człowieka
Ze względu na rodzaj działania biologicznego, szkodliwego dla człowieka, pyły można podzielić na  pyły o działaniu:

• drażniącym (cząstki węgla, żelaza, szkła, aluminium, związku baru, itp.)

• zwłókniającym (cząstki kwarcu, krystobalitu, trydymitu, azbestu, talku, kaolinu, pyły rud żelaznych i z kopalni węgla),

• kancerogennym (azbest, ogniotrwałe włókna ceramiczne do specjalnych celów),

• alergizującym (pyły pochodzenia roślinnego, zwierzącego, leki, pyły arsenu, miedzi, cynku, chromu).

Ważnymi parametrami wpływającymi na skutki działania pyłu na organizm człowieka są: stężenie pyłu, wymiary i kształt cząstek oraz skład chemiczny i struktura krystaliczna, a także rozpuszczalność pyłu w płynach ustrojowych. Także właściwości osobnicze człowieka, zarówno genetyczne, jak i nabyte, mogą wpływać na jego wrażliwość na działanie pyłu. Ostateczny skutek szkodliwego działania pyłów przemysłowych zależy także od ciężkości wykonywanej pracy fizycznej.
Układ oddechowy można podzielić na kilka obszarów czynnościowych, które istotnie różnią się między sobą pod względem czasu zatrzymania pyłu w miejscach osadzania, szybkością i drogami jego eliminacji, a także reakcją patologiczną na pył. Najważniejsze z nich to:

• obszar górnych dróg oddechowych (nos, jama ustna, gardło, krtań),

• obszar tchawiczo-oskrzelowy (tchawica, oskrzela, oskrzeliki),

• obszar wymiany gazowej (pęcherzyki płucne).


Zaleganie pyłu w każdym z tych obszarów jest uzależnione od wymiaru jego cząstek, budowy dróg oddechowych i samego procesu oddychania (objętość wdechu, częstotliwość oddechów, prędkość przepływu powietrza w drogach oddechowych).

Ze względu na skutki zdrowotne najważniejsze są cząstki o średnicy poniżej 7um, umożliwiającej ich przeniknięcie do obszaru wymiany gazowej i w konsekwencji do możliwości rozwoju pylicy płuc, większości nowotworów oraz zapalenia pęcherzyków płucnych. Rodzaj choroby wywołanej oddziaływaniem pyłu na układ oddechowy zależy od rodzaju wdychanego pyłu . Narażenie na cząstki pyłów zawierających wolną krystaliczną krzemionkę może być przyczyną krzemicy. Wdychanie pyłów włóknistych może prowadzić do pylicy płuc i nowotworów. Narażenie na cząstki pyłów drewna twardego (buk, dąb) może być powodem nowotworów nosa i zatok przynosowych

Ocena narażenia zawodowego na pyły


Ocena narażenia jest złożonym procesem zmierzającym do określenia znaczenia zdrowotnego ujawnionych i ilościowo oznaczonych czynników szkodliwych obecnych w środowisku pracy, w celu ochrony przed chorobami pracowników i ludności będącej w zasięgu działania tych czynników. Kryteria niezbędne w ocenie narażenia to przede wszystkim obowiązujące przepisy prawa oraz wiedza z zakresu higieny pracy, toksykologii, epidemiologii, która umożliwia przygotowanie właściwych działań profilaktycznych.
Ocena narażenia na pyły polega na wykonaniu pomiarów stężeń pyłów na stanowiskach pracy, określeniu wskaźników ekspozycji na pyły w odniesieniu do całodziennego czasu pracy i porównaniu uzyskanej wartości wskaźników ekspozycji z wartościami najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłów (NDS-ów). Wyniki oceny narażenia są podstawą oceny ryzyka zawodowego oraz doboru środów ochrony przed zapyleniem.


Pobieranie próbek powietrza może być wykonane za pomocą przyrządów stacjonarnych lub za pomocą przyrządów indywidualnych, zainstalowanych na pracowniku, wyposażonych w głowicę pomiarową usytuowaną w strefie oddychania.

Zasady obliczania wskaźnika ekspozycji w zależności od zastosowanej metody pomiarowej są określone w normie PN-Z-04008-7:2002/Az1:2004.


Najwyższe dopuszczalne stężenia pyłów

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) jest to średnie stężenie ważone, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.
Podstawowym celem ustalania najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) substancji szkodliwych dla zdrowia jest obniżenie lub minimalizacja ich stężenia w środowisku pracy do poziomu akceptowalnego ryzyka zdrowotnego. Dla pyłów są ustalone NDS-y przedstawione w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej .

Tryb i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów pyłów

Tryb i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy reguluje rozporządzenie ministra zdrowia. Pracodawca, w którego zakładzie pracy występują szkodliwe dla zdrowia pyły, jest obowiązany do dokonywania badań i pomiarów stężeń pyłów:
w przypadku pyłów o działaniu rakotwórczym pomiary przeprowadza się:

• co najmniej raz na 3 miesiące - przy stwierdzeniu stężeniu pyłu powyżej 0,5 NDS,

• co najmniej raz na 6 miesięcy - przy stwierdzeniu stężenia pyłu powyżej 0,1 do 0,5 NDS,

• w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego pyły


w przypadku pyłów, innych niż pyły rakotwórcze, pomiary przeprowadza się:

• co najmniej raz w roku - przy stwierdzeniu stężenia pyłu powyżej 0,5 wartości NDS,

• co najmniej raz na dwa lata - przy stwierdzeniu stężenia pyłów powyżej 0,1 do 0,5 NDS,

• w każdym przypadku wprowadzenie zmiany w warunkach występowania pyłów.

Pomiarów pyłów w środowisku pracy nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości NDS a w procesie technologicznym nie dokonała się zmiana mogąca wpłynąć na stężenie pyłów.

Jeżeli z badań wyniknie, że obliczone wartości wskaźników narażenia na pyły są wyższe od wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń NDS-ów. to pracodawca powinien niezwłocznie podjąć działania i środki zmierzające do zlikwidowania przekroczeń.

Profilaktyka medyczna

Celem działań profilaktycznych w stosunku do osób narażonych na szkodliwe działanie pyłów jest zapobieganie przede wszystkim przypadkom pylicy krzemowej, pylicy azbestowej oraz zmianom nowotworowym. Pylice płuc w zależności od wielkości narażenia mogą się ujawnić już po 5 latach pracy. Liczba chorych rośnie wraz ze stażem pracy. Średni okres rozwoju pylic płuc wynosi 15 lat, a nowotworów - powyżej 20 lat. W profilaktyce medycznej należy zwrócić szczególną uwagę na badania wstępne i okresowe. Do pracy w środowisku o wysokim zapyleniu nie należy przyjmować osób z wrodzonymi lub nabytymi zmianami układu oddechowego i krążenia.

W przypadku narażenia na azbest istotne jest ograniczenie nawyku palenia papierosów, który wielokrotnie zwiększa ryzyko rozwoju zmian nowotworowych u osób narażonych.


Pyły azbestu

Z powodu rakotwórczego działania pyłu azbestowego na organizm człowieka konieczna jest eliminacja azbestu z wyrobów w których był używany.

W Polsce dopiero od 1997 r. podjęto działania prawne zmierzające do eliminacji azbestu z produkcji i obrotu przez wydanie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Wykorzystywanie azbestu dopuszcza się w użytkowanych instalacjach lub urządzeniach do dnia 31.12.2032 r.

Wydane na podstawie ustawy rozporządzenia dot. zasad bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania tych wyrobów.

Użytkowanie wyrobów azbestowych

Bezpieczne użytkowanie wyrobów zawierających azbest, które posiadają gęstość objętościową większą niż 1000 kg/m³, możliwe jest po stwierdzeniu braku widocznych uszkodzeń, mogących stwarzać warunki dla emisji azbestu do otoczenia.

Takiego stwierdzenia dokonują właściciele lub zarządcy obiektów i urządzeń budowlanych na podstawie przeglądu technicznego z którego sporządzają w 2 egzemplarzach ocenę stanu i możliwości ich bezpiecznego użytkowania.

Właściciel/użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości przechowuje jeden egzemplarz oceny łącznie z dokumentacją miejsca zawierającego azbest - drugi egzemplarz przekazuje właściwemu organowi nadzoru budowlanego, w terminie 30 dni od daty sporządzenia oceny.

Usuwanie lub naprawa wyrobów zawierających azbest

Wykonawca prac jest zobowiązany do:

- uzyskania odpowiedniego zezwolenia, pozwolenia, decyzji zatwierdzenia programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi

- przeszkolenia przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników, osób kierujących lub nadzorujących prace

- opracowania przed rozpoczęciem prac szczegółowego planu prac (obejmującego: identyfikację azbestu, informacje o metodach wykonywania planowanych prac, zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowników)

- posiadania niezbędnego wyposażenia technicznego i socjalnego

Wykonawca prac przed przystąpieniem do prac ma obowiązek zgłoszenia faktu właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy

Zgłoszenie zawiera:

- rodzaj lub nazwę wyrobów zawierających azbest

- termin rozpoczęcia i planowanego zakończenia prac

- adres obiektu

- kopię aktualnej oceny stanu wyrobów zawierających azbest

- określenie liczny pracowników, którzy będą w kontakcie z azbestem

- zobowiązanie wykonawcy do przedłożenia nowego zgłoszenia w przypadku zmiany warunków prowadzenia robót

Prawidłowość prowadzenia prac polegających na usuwaniu wyrobów potwierdza się wynikiem badania jakości powietrza przeprowadzonego przez akredytowane laboratorium.

W celu zapewnienia warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest wykonawca jest zobowiązany:

- izolowania obszaru prac przez stosowanie osłon zabezpieczających przenikanie azbestu do środowiska

- ogrodzenie terenu prac przez zachowanie bezpiecznej odległości 1m od dróg komunikacyjnych

- umieszczenie tablic informacyjnych z napisem „Uwaga! Zagrożenie azbestem”

- zastosowanie odpowiednich środków technicznych ograniczających emisję

- zastosowanie w obiekcie gdzie prowadzone są prace odpowiednich zabezpieczeń przed pyleniem, w tym uszczelnienie otworów okiennych i drzwi

- codziennego usuwania pozostałości pyłu azbestowego przy zastosowaniu podciśnieniowego sprzętu odkurzającego lub metodą czyszczenia na mokro

- izolowanie pomieszczeń w których zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń pyłu azbestowego

- stosowania zespołu szczelnych pomieszczeń w których następuje oczyszczanie pracowników z azbestu (komora dekontaminacyjna)

- zapoznanie pracowników z planem prac, wymogami dot. bhp

Prace prowadzi się w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska poprzez:

- nawilżenie woda wyrobów zawierających azbest i utrzymywanie ich w stanie wilgotnym przez cały czas pracy

- demontaż całych wyrobów tam gdzie jest to technicznie możliwe

- odspajanie materiałów trwale związanych z podłożem

- prowadzenie kontrolnego monitoringu powietrza

- codzienne zabezpieczanie zdemontowanych wyrobów

Po wykonaniu prac wykonawca ma obowiązek złożenia właścicielowi, zarządcy pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych - oświadczenie przechowuje się przez okres co najmniej 5 lat.

Pakowanie, transport, składowanie

Do transportu wyrobów i odpadów zawierających azbest stosuje się odpowiednio przepisy o przewozie materiałów niebezpiecznych.

Wyroby i odpady zawierające azbest powinny być odpowiednio oznakowane.

Transport wyrobów i odpadów zawierających azbest należy wykonać w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska poprzez:

- szczelne opakowanie w folię polietylenową

- utrzymywanie w stanie wilgotnym odpadów zwierających azbest w trakcie ich przygotowania do transportu

- oznakowanie opakowań

- magazynowanie przygotowanych do transportu opakowań w osobnych miejscach zabezpieczonych przed dostępem osób niepowołanych

- środek transportu powinien być oczyszczony z elementów umożliwiających uszkodzenie opakowań w trakcie transportu

- ładunek powinien być tak umocowany aby nie narażać transportu na wstrząsy, przewracanie lub wypadniecie w trakcie jazdy

Podstawowe obowiązki pracodawcy zatrudniającego pracowników przy zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest:

- na podstawie oceny ryzyka zawodowego stosować niezbędne środki ochrony zmniejszające to ryzyko

- kontrolować stopień narażenia pracowników na działanie pyłu azbestu - badanie i pomiary czynników szkodliwych

- dostarczyć pracownikom odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej (odzież powinna być wykonana z materiału uniemożliwiającego przenikanie pyłu azbestowego, rękawy w nadgarstkach i nogawki spodni powinny szczelnie przylegać do ciała)

- w miejscach wykonywania prac niedopuszczalne jest spożywanie posiłków, picie napojów, palenie tytoniu, przechowywanie rzeczy osobistych

Szkolenie w zakresie bhp

Pracownicy zatrudnieni przy pracach gdzie występuje kontakt z azbestem powinni być przeszkoleni w zakresie bhp przy wykonywaniu takich prac.

Osoba, która była lub jest zatrudniona w warunkach narażenia zawodowego w zakładach stosujących azbest w procesach technologicznych otrzymuje Książeczkę badań profilaktycznych wg kreślonego wzoru. Pracownicy zatrudnieni z zakładach, które stosowały lub stosują azbest podlegają okresowym badaniom lekarskim

Pracodawcy zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających są zobowiązani zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także:

- po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami

- po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami

Wibracje

Wibracja oddziałuje na organizm pracownika w miejscu styczności tkanek ze źródłem drgań (czyli na drodze bezpośredniego działania mechanicznego) oraz wpływa przez układ nerwowy na organizm jako całość.

Przyczyny powstawania drgań mechanicznych w maszynach i urządzeniach:

1. konstrukcyjne - gdy maszyny posiadają mechanizmy korbowodzikowe, mechanizmy krzywkowe, zapadkowe, wibratory

2. technologiczne - gdy maszyny mają niedokładności montażowe, niewyważenie elementów obrotowych, luzy łożyskowe

3. eksploatacyjne - gdy maszyny zużywają się, powstają luzy, poprzez niewłaściwe smarowanie, zniekształcenie powierzchni

W zależności od drogi przenoszenia na człowieka drgania dzielimy na drgania o oddziaływaniu:

1) ogólnym - kiedy drgania są przenoszone na korpus człowieka przez nogi, miednicę, plecy lub boki, oddziałują najczęściej przez podłoże, na którym pracują ludzie, lub przez siedziska pojazdów

2) przez kończyny górne - kiedy drgania przenoszone są na korpus człowieka przez ręce: oddziałują głównie przez używane narzędzia lub maszyny wytwarzające drgania (wiertarki, pilarki ręczne, szlifierki, młoty pneumatyczne)

Źródłami drgań o działaniu ogólnym są np.:

• podłogi, podesty, pomosty w halach produkcyjnych i innych pomieszczeniach, na których zlokalizowane są stanowiska pracy. Oczywiście pierwotnymi źródłami drgań są w tym przypadku eksploatowane w pomieszczeniach lub poza nimi maszyny oraz urządzenia stacjonarne, przenośne lub przewoźne, które wprawiają w drgania podłoże, na którym stoi operator. Przyczyną drgań podłoża może też być ruch uliczny czy kolejowy

• platformy drgające

• siedziska i podłogi środków transportu (samochodów, ciągników, autobusów, tramwajów, trolejbusów oraz pojazdów kolejowych, statków, samolotów itp.)

• siedziska i podłogi maszyn budowlanych (np. do robót ziemnych, fundamentowania, zagęszczania gruntów).
  
  Źródłami drgań działających na organizm człowieka przez kończyny górne są głównie:

• ręczne narzędzia uderzeniowe o napędzie pneumatycznym, hydraulicznym lub elektrycznym (młotki pneumatyczne, ubijaki mas formierskich i betonu, nitowniki, wiertarki udarowe, klucze udarowe itp.)

• ręczne narzędzia obrotowe o napędzie elektrycznym lub spalinowym (wiertarki, szlifierki, piły łańcuchowe itp.)

• dźwignie sterujące maszyn i pojazdów obsługiwane rękami

• źródła technologiczne (np. obrabiane elementy trzymane w dłoniach lub prowadzone ręką przy procesach szlifowania, gładzenia, polerowania itp.).

Skutki oddziaływania drgań mechanicznych na organizm człowieka
Drgania mechaniczne przenoszone z układów drgających do organizmu człowieka mogą negatywnie oddziaływać bezpośrednio na poszczególne tkanki i naczynia krwionośne, bądź też mogą spowodować wzbudzenie do drgań całego ciała lub jego części, a nawet struktur komórkowych. Długotrwałe narażenie człowieka na drgania może wywołać, szereg zaburzeń w organizmie, doprowadzając w konsekwencji do trwałych, nieodwracalnych zmian chorobowych, przy czym rodzaj tych zmian zależny jest od rodzaju drgań, na które eksponowany jest człowiek (ogólne czy miejscowe).
         
Narażenie na drgania mechaniczne przenoszone do organizmu przez kończyny górne powoduje głównie zmiany chorobowe w układach:

• krążenia krwi (naczyniowym)

• nerwowym

• kostno-stawowym.

Na drgania mechaniczne działające na organizm człowieka przez kończyny górne narażeni są głównie operatorzy wszelkiego rodzaju ręcznych narzędzi wibracyjnych stosowanych powszechnie w przemyśle maszynowym, hutniczym, stoczniowym, przetwórczym, a także w leśnictwie, rolnictwie, kamieniarstwie, górnictwie i budownictwie. Zatem obszar potencjalnego zagrożenia pracowników tym rodzajem drgań jest bardzo rozległy.

Negatywne skutki zawodowej ekspozycji na drgania o działaniu ogólnym dotyczą zwłaszcza:

• układu kostnego

• narządów wewnętrznych człowieka.


W układzie kostnym chorobowe zmiany powstają głównie w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, rzadziej w odcinku szyjnym. Zespół bólowy kręgosłupa będący następstwem zmian chorobowych, a występujący u osób narażonych zawodowo na drgania ogólne został uznany w niektórych krajach (np. w Belgii i w Niemczech) za chorobę zawodową, podobnie jak zespół wibracyjny będący następstwem działania drgań miejscowych.

Zaburzenia w czynnościach narządów wewnętrznych pojawiające się na skutek działania drgań ogólnych, są głównie wynikiem pobudzenia poszczególnych narządów do drgań rezonansowych (częstotliwości drgań własnych większości narządów zawierają się w zakresie 2 ÷ 18 Hz). Najlepiej udokumentowane są niekorzystne zmiany w czynnościach narządów układu pokarmowego, w tym głównie żołądka i przełyku, ale badania dużych grup narażonych zawodowo na drgania ogólne wskazują, że zaburzenia występują również, m.in. w narządzie przedsionkowo-ślimakowym, narządach układu rozrodczego, narządach klatki piersiowej, narządach jamy nosowo-gardłowej.
Na drgania mechaniczne o ogólnym działaniu na organizm są narażeni przede wszystkim kierowcy, motorniczowie, maszyniści, operatorzy maszyn budowlanych i drogowych. W tych przypadkach drgania są przenoszone do organizmu z siedzisk pojazdów przez miednicę, plecy i boki. Zawodowa ekspozycja na drgania ogólne często dotyczy też pracowników obsługujących w pozycji stojącej maszyny i urządzenia stacjonarne eksploatowane w różnych pomieszczeniach pracy. W takim przypadku drgania przenikają do organizmu pracownika przez jego stopy z drgającego podłoża, na którym usytuowane jest stanowisko pracy, a skutki działania tych drgań są podobne jak drgań transmitowanych z siedzisk.

Skutkom biologicznym oddziaływania drgań miejscowych i ogólnych na organizm człowieka, towarzyszą zazwyczaj tzw. skutki funkcjonalne. Zalicza się do nich m.in.:

• zwiększenie czasu reakcji ruchowej

• zwiększenie czasu reakcji wzrokowej

• zakłócenia w koordynacji ruchów

• nadmierne zmęczenie

• bezsenność

• rozdrażnienie

• osłabienie pamięci.

Kryteria oceny ekspozycji na drgania - wartości dopuszczalne


Drgania mechaniczne należą do czynników fizycznych potencjalnie szkodliwym działaniu w środowisku pracy. Dlatego też ustalono najwyższe dopuszczalne natężenia (NDN) tych czynników, tj. takie wartości, przy których oddziaływanie danego czynnika na pracownika w ciągu 8 - godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne natężenia (NDN) drgań mechanicznych, zarówno działających na człowieka przez kończyny górne jak też o ogólnym działaniu, są wyrażone jako dopuszczalne wartości sum wektorowych skorygowanych częstotliwościowo przyspieszeń trzech składowych kierunkowych drgań x, y, z.

• dla drgań działających na organizm człowieka przez kończyny górne wartość sumy wektorowej skutecznych, skorygowanych częstotliwościowo  przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych  kierunkowych x, y i z nie powinna przekraczać 2,8 m/s² , przy 8-godzinnym działaniu drgań na organizm człowieka; dla ekspozycji trwających 30 minut i krócej maksymalna dopuszczalna wartość  sumy wektorowej skutecznych, skorygowanych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych x, y i z nie powinna przekraczać 11,2  m/s² .

• dla drgań o ogólnym działaniu na organizm człowieka wartość sumy wektorowej skutecznych, skorygowanych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych  kierunkowych x, y i z nie powinna przekraczać
  0,8 m/s² , przy 8-godzinnym działaniu drgań na organizm człowieka; dla ekspozycji trwających 30 minut i krócej maksymalna dopuszczalna wartość  sumy wektorowej skutecznych, skorygowanych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych x, y i z nie powinna przekraczać
  3,2  m/s² .


Podane wartości NDN drgań mechanicznych stosuje się, jeżeli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości niższych. W przypadku zawodowego narażenia na drgania, wartości niższe od NDN obowiązują przy zatrudnianiu kobiet w ciąży i młodocianych.

Nie wolno zatrudniać kobiet w ciąży w warunkach narażenia na drgania działające na organizm przez kończyny górne, których:

• wartość sumy wektorowej skutecznych skorygowanych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych x, y i z przy 8-godzinnym działaniu drgań na organizm, przekracza 1 m/s² ,

• maksymalna wartość sumy wektorowej skutecznych skorygowanych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych x, y i z, dla ekspozycji trwających 30 minut i krótszych, przekracza 4 m/s² .

Nie wolno też zatrudniać kobiet w ciąży przy żadnej pracy  w warunkach narażenia na drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka.

Wzbronione jest zatrudnianie młodocianych w warunkach narażenia na drgania działające na organizm przez kończyny górne, których:

• wartość sumy wektorowej skutecznych skorygowanych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych x, y i z przy 8-godzinnym działaniu drgań na organizm, przekracza 1 m/s² ,

• maksymalna wartość sumy wektorowej skutecznych skorygowanych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych x, y i z dla ekspozycji trwających 30 minut i krótszych, przekracza 4 m/s² .

Wzbronione jest zatrudnianie młodocianych w warunkach narażenia na drgania o ogólnym oddziaływaniu na organizm człowieka, których:

• wartość sumy wektorowej skutecznych skorygowanych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych x, y i z przy 8-godzinnym działaniu drgań na organizm, przekracza 0,25 m/s² ,

• maksymalna wartość sumy wektorowej skutecznych skorygowanych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych x, y i z dla ekspozycji trwających 30 minut i krótszych, przekracza 1 m/s² .

Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi



Minimalizowanie zagrożeń powodowanych drganiami mechanicznymi może być realizowane różnymi metodami. Metody te można podzielić na metody techniczne i metody organizacyjno-administracyjne.

Metody techniczne:

• minimalizowanie drgań u źródła ich powstawania (zmniejszanie wibroaktywności źródeł)

• wprowadzenie dodatkowych układów redukujących drgania

• minimalizowanie drgań na drodze ich propagacji

• automatyzację procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań

• aktywną redukcję drgań
  
  Zmniejszenie wibroaktywności źródeł można osiągnąć ingerując w ich konstrukcję (minimalizacja luzów, poprawa wyrównoważenia elementów wirujących, eliminacja wzajemnych uderzeń elementów współpracujących i ich właściwy montaż, właściwe mocowanie maszyn do podłoża - fundamentowanie itp.).
  
  Działanie dodatkowych układów redukujących polega na przejmowaniu przez nie energii drgań maszyny lub urządzenia o określonych częstotliwościach (eliminatory drgań, dynamiczne tłumiki drgań).
  
  Tłumienie drgań na drodze ich propagacji uzyskuje się np. przez wprowadzenie dylatacji między fundamentami maszyn i urządzeń i otoczeniem, stosowanie materiałów wibroizolacyjnych w różnej postaci (maty, podkładki, specjalne wibroizolatory), a także przez stosowanie środków ochrony indywidualnej.
  
  Do technicznych metod ograniczania zagrożenia powodowanego drganiami mechanicznymi zalicza się także automatyzację procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań. Metody te pozwalają oddalić pracowników z obszarów zagrożonych drganiami mechanicznymi, zmniejszają zatem ryzyko utraty zdrowia na skutek oddziaływania drgań.
  
  Metody aktywnej redukcji drań należą do najbardziej nowoczesnych i efektywnych sposób ograniczania lub eliminowania drgań mechanicznych. Redukcję drgań tymi metodami uzyskuje się poprzez zastosowanie w miejscach zagrożonych drganiami dodatkowych układów mechanicznych. Aktywne sterowanie zapewnia dostosowanie się ich na bieżąco do warunków (drgań wytwarzanych przez źródło), tak aby efekt redukcji w każdej chwili był jak największy.
  Metody organizacyjno-administracyjne ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi to główni:

• skracanie czasu narażenia na drgania w ciągu zmiany roboczej

• wydzielanie specjalnych pomieszczeń do odpoczynku

• przesuwanie do pracy na innych stanowiskach osób szczególnie wrażliwych na działanie drgań

szkolenia pracowników w celu uświadomienia ich o występujących zagrożeniach powodowanych ekspozycją na drgania oraz w zakresie bezpiecznej obsługi maszyn i narzędzi.
Metody organizacyjno-administracyjne powinny być stosowane zwłaszcza tam, gdzie brak jest możliwości ograniczenia zagrożeń metodami technicznymi.

W minimalizacji zagrożeń drganiami mechanicznymi dużą rolę odgrywa profilaktyka medyczna. Ma ona na celu eliminowanie przy zatrudnianiu na stanowiska operatorów maszyn i narzędzi drgających osób, których stan czynnościowy organizmu odbiega od normy, gdyż odchylenia te pod wpływem drgań mogą ulegać pogłębieniu. W stosunku do osób już pracujących w warunkach narażenia na drgania, powinny być prowadzone badania okresowe w celu możliwie wczesnego wykrywania ewentualnych zmian chorobowych i przesuwania tych pracowników na stanowiska pracy bez narażenia na drgania. Zakres i częstotliwość wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich pracowników narażonych w miejscu pracy na działanie różnych czynników, w tym także drgań mechanicznych, określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 1996 r., Nr 69, poz. 332, Dz.U. z 2001 r., Nr 128, poz. 1405).

BHP w praktyce, Bogdan Rączkowski

Ocena ryzyka zawodowego metodą RISC SCORE

1. Metoda Risc Score opracowana została w USA. Jest to metoda, która wymaga posługiwania się 4 tabelami. Jest metodą stosowaną w Polsce dosyć często.

2. Jednym z parametrów metody Risc Score jest ekspozycja (narażenie) - czyli czas przebywania w strefie narażenia na dane zagrożenie.

3. Ekspozycja oraz prawdopodobieństwo samego zdarzenia - pozwalają na ocenę prawdopodobieństwa skutków dla konkretnego pracownika.

4. Na podstawie badań statystycznych autorzy metody oszacowali, o ile maleje indywidualne ryzyko pracownika wraz ze zmniejszaniem się czasu jego przebywania w strefie narażenia

5. W przypadku narażenia np. na hałas wiadomo, że ryzyko utraty słuchu dla pracownika pracującego cały czas przy głośnej maszynie, nie jest takie samo jak w przypadku pracownika magazynu, który pojawia się przy tej maszynie raz dziennie na kilka minut. Różnica indywidualnego ryzyka jest ściśle związana z ekspozycją.

6. W metodzie Risc Score każdemu parametrowi (S- skutek, E - ekspozycja, P - prawdopodobieństwo) przypisana jest pewna wartość na podstawie opracowanych tabel. Trzy wartości należy pomnożyć przez siebie w ten sposób otrzymujemy „punktowe” oszacowanie ryzyka, które następnie zamieniamy na kategorię ryzyka.

7. W metodzie Risc Score przyjęto 5 kategorii ryzyka:

1. Ryzyko pomijalne (akceptowalne) - do 20 pkt.

2. Ryzyko małe - od 20 pkt. - 70 pkt.

3. Ryzyko średnie - od 70 pkt. - 200 pkt.

4. Ryzyko wysokie - od 200 pkt. - 400 pkt.

5. Ryzyko bardzo wysokie - powyżej 400 pkt.

Jako ryzyko akceptowalne przyjmowane jest zazwyczaj ryzyko do 2 lub 3 kategorii włącznie.

8. Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy na 3 parametry:

- potencjalne skutki (ciężkość następstw) zagrożenia

- ekspozycja na zagrożenie

- prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych skutków

9. Wzór szacowania ryzyka

R=S x E x P

R - oszacowana wartość ryzyka zawodowego

S - Skutek, strata (potencjalna)

E - ekspozycja na zagrożenie

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia o danych stratach

10. Charakterystyka parametrów metody Risc Score

S - potencjalne straty

Wartość	Strata	Straty ludzkie	Straty materialne
100	Poważna katastrofa	Wiele ofiar śmiertelnych	Ponad 25 mln zł
40	Katastrofa	Kilka ofiar śmiertelnych	5 - 25 mln zł
15	Bardzo duża	Ofiara śmiertelna	500 tys. - 5 mln zł
7	Duża	Ciężkie uszkodzenie ciała	25 - 500 tys. zł
3	Średnia	Absencja	5 - 25 tys. zł
1	Mała	Udzielenie I pomocy	Poniżej 5 tys. zł

Ekspozycja

Wartość	Opis
10	Stała
6	Częsta (codzienna)
3	Sporadyczna (raz na tydzień)
2	Okazjonalna (raz na miesiąc)
1	Minimalna (kilka razy rocznie)
0,5	Znikoma (raz w roku)

Prawdopodobieństwo

Wartość	Opis	Szansa w %
10	Bardzo prawdopodobne	50 % (1na 2)
6	Całkiem prawdopodobne	10 % (1 na 10)
3	Mało prawdopodobne, ale możliwe	1 % (1 na 100)
1	Tylko sporadycznie możliwe	0,1 % (1 na 1000)
0,5	Możliwe do pomyślenia	0,01 % (1 na 10 000)
0,2	Praktycznie niemożliwe	0,001 % (1 na 100 000)
0,1	Tylko teoretycznie możliwe	0,0001 % (1 na 1 000 000)

Po obliczeniu wartości ryzyka zawodowego, otrzymany wynik liczbowy przyporządkowuje się do odpowiedniej kategorii według podanej klasyfikacji.

Kategorie ryzyka	Wartość R	Akcja
Pomijalne (akceptowalne)	R < 20	Żadne działania nie są potrzebne
Małe ryzyko	20<=R<70	Należy zwrócić uwagę
Średnie ryzyko	70<=R<200	Potrzebna poprawa
Duże ryzyko	200<=R<400	Potrzebna natychmiastowa poprawa
Bardzo wysokie ryzyko	R>=400	Należy rozważyć wstrzymanie prac

11. Identyfikacja zagrożeń

Proces oceny ryzyka zawodowego zaczynamy od identyfikacji zagrożeń występujących w środowisku pracy. Opis zagrożenia składa się zawsze z 2 elementów:

• Czynnika pasywnego - czyli, źródła zagrożenia

• Czynnika aktywnego - czyli, typu wydarzenia

Następnie każdemu czynnikowi pasywnemu przyporządkowujemy czynnik aktywny - czyli typ wydarzenia, które może nastąpić w kontakcie z czynnikiem pasywnym

Przykład: lewa strona - czynnik pasywny, prawa strona - czynnik aktywny)

• Prąd elektryczny - porażenie prądem elektrycznym

• Praca na wysokości - upadek z wysokości

• Ostre ruchome części maszyn - dotknięcie ręką wiertła, skaleczenie

• Substancje żrące - poparzenie chemiczne skóry, oczu

---