Powstawanie GPW
Warunki do powstania giełdy papierów wartościowych nastały w Polsce dopiero w 1989r. Od tego czasu przeżywamy wielką przemianą ustrojową. Konsekwentnie odchodzimy od socjalistycznego gospodarowania, gdzie nie było miejsc dla giełd kapitałowych, do ustroju kapitalistycznego, w którym rynki papierów wartościowych są jednym z najważniejszych ogniw gospodarki. Pierwszym trudnym dylematach przy tworzeniu giełdy, był wybór sposobu notowań. Polscy twórcy rynku nie posiadali dużego doświadczenia i odpowiedniego systemu komputerowego. Dlatego też zdecydowano się na podjęcie współpracy z giełdą "zachodnią" w celu pozyskania niezbędnych doradców i środków. Wygrała oferta francuska, rząd francuski udzielił wsparcia finansowego i przysłał ekspertów, a sama giełda warszawska została wzorowana na giełdzie w Lyonie.
Ewolucja giełdy
Pierwsza sesja Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych odbyła się 16 kwietnia 1991 roku. Rynek ten przeszedł długą ewolucję, począwszy od malutkiej giełdy, z 5 spółkami i symbolicznymi obrotami, poprzez stopniowe osuwanie się cen akcji w dół w 1992 roku, euforyczne wzrosty na przełomie 1993/1994r., wielki krach (03.1994r.) i kilkudziesięciu procentową przecenę walorów, po stopniowy wzrost liczby spółek, obrotów, profesjonalizmu firm "obsługujących" giełdę i wszechstronnej wiedzy inwestorów.
Prawne kryteria funkcjonowania giełd
Na GPW obrót papierami wartościowymi traktuje się jako transakcje zawierane na rynku wtórnym. Precyzuje to ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Giełda jest traktowana jako instytucja publiczno-prawna, czyli taka gdzie każdy podmiot posiadający zezwolenie na działalność maklerską może stać się udziałowcem giełdy i ma prawo przeprowadzać na niej transakcje. Giełdy papierów wartościowych w Polsce nie mogą mieć celu zarobkowego, ich akcje są tylko imienne i nie mają prawa do dywidendy. Akcje giełdy wg polskich przepisów mogą nabywać wyłącznie :
- Skarb Państwa,
- przedsiębiorstwa maklerskie,
- banki,
- firmy ubezpieczeniowe,
- fundusze inwestycyjne,
- emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu.
Ustawa przewiduje także pewne ograniczenia przy wykonywaniu głosów na WZA giełdy, poszczególni akcjonariusze nie mogą wykonywać więcej niż 3% ogólnej liczby głosów na WZA (nie dotyczy Skarbu Państwa).
W Polsce istnieje tylko jedna giełda, jednak Ustawa nie zamyka drogi do powstawania następnych. Przewiduje ona jednak pewne warunki przed podmiotem chcącym prowadzić taką działalność. Musi on bowiem złożyć wniosek do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, w którym przedstawia m. in. posiadane środki techniczne i źródło finansów niezbędnych do utworzenia giełdy i deklaracji co najmniej 10 podmiotów prowadzących działalność maklerską do przeprowadzania transakcji na nowej giełdzie. Przedmiotową decyzję nie wydaje jednak KPWiG, lecz Rada Ministrów.
Podmioty przeprowadzające transakcje
Transakcje na polskich giełdach mogą wykonywać jedynie dopuszczone do tego instytucje. Tymi instytucjami są niezależne domy maklerskie, które w przypadku gdy należą do banku muszą zostać z niego podmiotowo wydzielone. Przedsiębiorstwo maklerskie aby móc przeprowadzać transakcje na giełdzie musi stać się najpierw bezpośrednim uczestnikiem Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, a następnie złożyć wniosek do Rady Giełdy. Rada wydając zezwolenie włącza podmiot na listę akcjonariuszy i przedsiębiorstwo maklerskie staje się członkiem WGPW.