giełda papierów wartościowych w Warszawie, finanse

………………………………………………

……………….

………………………………………

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

SPIS TREŚCI

WSTĘP 3

1. Inwestycje i papiery wartościowe 4

1.1. Zakres inwestycji i rzadkości 4

1.2. Charakterystyka papierów wartościowych 5

1.3. Giełda papierów wartościowych 6

1.4. Warszawska giełda papierów wartościowych 9

ZAKOŃCZENIE 15

BIBLIOGRAFIA 16

Wstęp

Wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej na początku lat dziewięćdziesiątych przyniosło poważne zmiany w polskim systemie ekonomicznym. Efektem tych zmian było m.in. postanowienie i rozwój rynku kapitałowego. 16 kwietnia 1991 roku rozpoczęła działalność Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, która zajęła się organizacją obrotu papierami wartościowymi.

Każdy następny rok przyniósł ważne dla jej rozwoju zmiany. Zwiększała się liczba spółek giełdowych, kapitalizacja, sesje były coraz dłuższe, zwiększała się także ich częstotliwość. Z dnia na dzień coraz to więcej osób uczestniczy w rozrywkach giełdowych, inwestuje swoje pieniądze w papiery wartościowe.

Celem niniejszej pracy jest prezentacja zasad funkcjonowania Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie.

Rozdział pierwszy pracy poświęcony jest wyjaśnieniu podstawowych terminów związanych z rynkiem. Omówiono w nim także definicje podstawowych instrumentów finansowych oraz instytucję Giełdy Papierów Wartościowych.

W pracy wykorzystano bibliografię oraz opracowania przez Giełdę Papierów Wartościowych.

Rozdział 1. Inwestycje i papiery wartościowe

Zakres inwestycji i rzadkości

Jednym z fundamentalnych pojęć ekonomii jest pojęcie rzadkości dóbr. „Rzadkość, określenie przyjęte na oznaczenie ograniczonych rozmiarów zasobów czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału); rzadkość zasobów powoduje konieczność podejmowania decyzji ekonomicznych dotyczących wyboru zasobów i ich produkcji do wytwarzania określonych dóbr”.

Natomiast według R. B. McKenziego - „Rzadkość jest to fakt, że nie możemy mieć wszystkiego co chcemy przez czas. Inaczej mówiąc, po prostu nie ma wszystkiego w takiej ilości, żeby można było wszystko mieć”.

Jednym z podstawowych dążeń człowieka jest dążenie do pomnażania swego bogactwa. Najważniejszym motywem jest chęć poprawy warunków egzystencji oraz polepszenia swojej pozycji materialnej w społeczeństwie. Ludzie dawno zrozumieli, że jednym ze sposobów osiągnięcia tego celu jest powiększanie kapitału, którym człowiek dysponuje.

Podstawowym sposobem powiększania kapitału jest jego inwestowanie. Słowo „inwestować” pochodzi od łacińskiego investire, oznaczającego „odziewać”, „przykrywać”, „otaczać”. W podobnym brzmieniu występuje w wielu językach, np. w angielskim - invest lub niemieckim - zu investierien. Podobnie jednak w języku polskim jego znaczenie w poważnym stopniu odbiega od oryginału.

Jak wiele innych pojęć w ekonomii, również termin „inwestycja” nie posiada jednej , spójnej definicji. Dla celów niniejszej pracy przyjęto dwie definicje. W pierwszej rozumiana jako przeznaczenie środków finansowych na powiększanie lub odtworzenie zasobów majątkowych albo na zakup papierów wartościowych, w drugiej zaproponowanej przez J. Hirschleifera: „Inwestycja jest w istocie bieżącym wyrzeczeniem dla przyszłych korzyści. Ale teraźniejszość jest względnie dobrze znana, natomiast przyszłość to tajemnica. Przeto inwestycja jest wyrzeczeniem się pewnego dla niepewnej korzyści”.

Charakterystyka papierów wartościowych

Papier wartościowy jest to instrument finansowy, który potwierdza jedną z trzech sytuacji:

nabycie prawa do współwłasności firmy,
udzielenie kredytu rządowi, firmie bądź instytucji,

uzyskanie prawa do otrzymania w przyszłości pewnej wartości w postaci instrumentu finansowego.

Istnieje co najmniej kilka klasyfikacji papierów wartościowych. Można wyróżnić trzy główne rodzaje papierów wartościowych:

papiery wartościowe potwierdzające uzyskanie przez nabywcę prawa do współwłasności firmy, takimi papierami wartościowymi są akcje. Akcja jest to papier wartościowy oznaczający współwłasność firmy. Akcje emitowane są przez spółki akcyjne. Oprócz tego, że posiadacz akcji jest współwłaścicielem firmy, uzyskuje również prawo do uczestniczenia w podziale zysków firmy poprzez otrzymywanie dywidendy.
papiery wartościowe potwierdzające udzielenie przez nabywcę kredytu, podstawowymi papierami w tej grupie są obligacje. Obligacja jest to papier wartościowy oznaczający nabycie przez jej posiadacza prawa do uzyskania w określonym terminie sumy pieniężnej określonej w obligacji oraz ewentualnie odsetek. Emitent obligacji jest dłużnikiem nabywcy obligacji.
papiery wartościowe potwierdzające uzyskanie przez nabywcę prawa do otrzymania w przyszłości pewnej wartości, jest to dość różnorodna grupa papierów wartościowych, które są również nazywane pochodnymi papierami wartościowymi tzn. papiery te pochodzą od innych papierów wartościowych czy instrumentów finansowych, takich jak akcje czy obligacje.

Niektórzy badacze zajmujący się papierami wartościowymi uważają, że zalicza się do nich jedynie dwa pierwsze rodzaje. Papier wartościowy według tej koncepcji jest dokumentem potwierdzającym współwłasność firmy lub dokumentem potwierdzającym udzielenie kredytu. Trzeci wymieniony rodzaj jest zaliczany do ogólniejszej kategorii nazywanej instrumentami finansowymi, której częścią są papiery wartościowe.

Giełda papierów wartościowych

Giełda papierów wartościowych jest to zespół osób, urządzeń i środków technicznych, zorganizowanych w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert sprzedaży i nabycia papierów wartościowych wszyscy uczestnicy rynku papierów wartościowych mają jednakowy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie, przy zachowaniu jednakowych warunków zbywania i nabywania praw.

Papiery wartościowe są produktami finansowymi, podlegają takim samym prawom jak inne produkty. Podstawowym rynkiem obrotu papierami wartościowymi jest:

pierwotny rynek - występuje w momencie sprzedania papieru wartościowego przez emitenta (z reguły przez jego pośrednika, np. bank) pierwszemu właścicielowi. Emisja papieru wartościowego dokonywana jest przy spełnieniu określonych wymogów prawnych. Po sprzedaniu papieru wartościowego pierwszemu posiadaczowi pierwotny rynek dla tego papieru przestaje istnieć,
wtórny rynek - na tym rynku papier wartościowy często zmienia swojego właściciela, rynek ten kształtuje cenę, czyli wartość danego papieru wartościowego. Często ta wartość różni się znacznie od ceny emisyjnej.

Wtórny rynek papierów wartościowych to przede wszystkim giełda.

Giełda jest miejscem regularnych spotkań osób lub ich pośredników w celu zawarcia umowy kupna - sprzedaży papierów wartościowych (np. akcji, obligacji ), przy czym ceny tych transakcji ustalane są w wyniku relacji popytu i podaży, a następnie podawane do publicznej wiadomości, gdzie handluje się papierami wartościowymi w celu osiągnięcia zysku na różnicach kursu .

Giełdę tworzą ludzie, którzy mają szczególnie skłonności i predyspozycje do handlowania, pozwalającego na osiąganie możliwie jak największych zysków. Wysokość zysku zależy przede wszystkim od wiedzy i umiejętności gracza oraz od trafności decyzji kupna lub sprzedaży akcji, a także od czasu przeznaczonego na czynności związane z grą na giełdzie.

Idea giełdy wywodzi się z handlu, który jest równie stary jak ludzkość, opiera się bowiem na dwóch najbliższych człowiekowi pojęciach: pojęciu własności i pojęciu wartości. Wzmianki o pierwszych giełdach można znaleźć już w historii średniowiecza, kiedy to kupcy urządzali spotkania, aby wymieniać towary i informacje oraz zawierać porozumienia handlowe.

Pierwsza światowa giełda została otwarta w Antwerpii w 1531 roku, po czym kolejno powstawały giełdy w stolicach najsilniejszych gospodarczo państw:

Lyonie,
Amsterdamie,
Londynie,
Paryżu,
Berlinie,
Wiedniu.

Każda giełda rządzi się swoimi prawami. Można wyróżnić dwie grupy uczestników giełdy:

pierwszą grupę stanowią maklerzy giełdowi - są pośrednikami inwestorów którzy chcą dokonać zakupu lub sprzedaży papierów wartościowych na giełdzie. W większości przypadków maklerzy działają jako pośrednicy, choć czasem mogą również dokonywać transakcji na własny rachunek,
drugą grupę stanowią tzw. samodzielni uczestnicy giełdy - dokonują oni transakcji na własny rachunek. Ich rola to gotowość przeprowadzenia transakcji w każdej chwili. Podają oni oferty cenowe kupna i sprzedaży. Można powiedzieć, że dbają o płynność rynku.

Podstawowymi charakterystykami papierów wartościowych, którymi obraca się na giełdzie, w szczególności akcji, są kursy, tzn. ceny giełdowe. Występują dwa zasadnicze sposoby ustalania kursów akcji, prowadzące w konsekwencji do dwóch rodzajów kursów: jednolitego - ustalany jest raz na danej sesji giełdowej poprzez skojarzenie ofert kupna i sprzedaży. Ustalana jest taka cena akcji, przy której zostanie zrealizowana jak największa liczba transakcji; zmiennego - to cena zmieniająca się od transakcji do transakcji, przy czym transakcje te dokonywane są na bieżąco, np. na parkiecie giełdy.

Na rynku papierów wartościowych można wyróżnić dwa typy inwestorów. Są to inwestorzy indywidualni, którzy poszukują dla swych oszczędności atrakcyjniejszych inwestycji niż np. terminowa lokata bankowa. Indywidualni inwestorzy działają na rynku wykorzystując własną wiedzę i intuicję bądź korzystając z usług wyspecjalizowanych firm doradczych. Znacznie poważniejszą siłę na rynku papierów wartościowych stanowią inwestorzy instytucjonalni. Można ich nazwać firmami inwestującymi. Takie firmy różnią się od indywidualnych inwestorów, po pierwsze, skalą inwestowanych kapitałów, a po drugie tym, że są profesjonalnie zarządzane. Do instytucjonalnych inwestorów należą przede wszystkim:

Banki, obracają one oszczędnościami swoich klientów, starając się lokować w papiery wartościowe w celu uzyskania dużych zysków.
Instytucje finansowe, zarządzające funduszami emerytalnymi. Fundusze emerytalne powstają przez wpłacanie pewnej części wynagrodzenia każdego z pracowników na fundusz przeznaczony na przyszłe emerytury tych pracowników. Fundusze te są następnie inwestowane w celu osiągnięcia korzyści długoterminowych.
Towarzystwa ubezpieczeniowe. Towarzystwa te, pierwotnie zajmujące się głównie wypłacaniem odszkodowań, obecnie przeważającą część swojej działalności poświęcają tworzeniu programów oszczędnościowych dla osób prywatnych.
Fundusze wspólne, zwane również spółkami lokacyjnymi. Spółki te wiążą pojedynczych inwestorów, którzy lokują swoje kapitały w wielkich funduszach oszczędnościowych. Dzięki temu indywidualni inwestorzy uzyskują korzyści z profesjonalnego zarządzania tymi funduszami oraz ze skali tych funduszy.

Jednym z najważniejszych problemów dotyczących giełdy papierów wartościowych jest problem efektywności rynku. Rynek efektywny jest to taki rynek (giełda), w przypadku którego cała dostępna informacja jest w całości i natychmiast odzwierciedlana w cenach. Pojęcie „informacja o rynku” jest dość szeroka. Można wyróżnić trzy rodzaje efektywności, które odpowiadają trzem różnym poziomom informacji:

rynek jest słabo efektywny, gdy tylko informacje dotyczące cen papierów wartościowych w przeszłości są odzwierciedlone w bieżących cenach tych papierów,
rynek jest średnio efektywny, gdy tylko publicznie dostępne informacje o rynku są odzwierciedlone w bieżących cenach papierów wartościowych,
rynek jest mocno efektywny, gdy wszelkie informacje o rynku są odzwierciedlone w bieżących cenach papierów wartościowych.

Analiza giełd światowych wskazuje, że przeważająca większość to rynki co najmniej średnio efektywne. Jednakże w zasadzie nie są one rynkami mocno efektywnymi. Oznacza to, że korzystanie z poufnych informacji (np. dotyczących połączenia się spółek), które wpływają na kształtowanie się cen po ich podaniu do wiadomości publicznej, może przynieść ponadprzeciętne zyski, gdyż ich posiadacz jest w stanie „wyprzedzić” rynek. Z tego powodu korzystanie z „wewnętrznych” informacji jest nielegalne na wielu giełdach.

Warszawska giełda papierów wartościowych

W Polsce pierwsza giełda papierów wartościowych została otwarta w Warszawie 12 maja 1817 roku. Początkowo przedmiotem handlu na niej były weksle i obligacje. Handel akcjami rozwinął się na szerszą skalę w drugiej połowie XIX wieku.

W okresie międzywojennym giełdy w Polsce działały na podstawie rozporządzenia prezydenta o organizacji giełd. Oprócz giełdy warszawskiej istniały także giełdy papierów wartościowych w Katowicach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu i Wilnie. Podstawowe znaczenie miała jednak giełda w Warszawie, na której koncentrowało 90% obrotów.

Na giełdzie warszawskiej w 1938 roku notowano 130 papierów: obligacje (państwowe, bankowe, municypalne), listy zastawne oraz akcje. Z chwilą wybuchu II wojny światowej warszawska giełda została zamknięta. Po roku 1945 próbowano reaktywować działalność giełd w Polsce, jednak ich istnienia nie dało się pogodzić z systemem gospodarki centralnie planowanej. 16 kwietnia 1991 roku odbyła się pierwsza w powojennej Polsce sesja Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Tym samym Polska dołączyła do grupy wielu krajów , w których prawnie funkcjonują rynki papierów wartościowych będące istotnym elementem rynków kapitałowo-pieniężnych.

Giełda papierów wartościowych w Warszawie jest spółką akcyjną, która została zawiązana jako jednoosobowa spółka Skarbu Państwa. Za Skarb Państwa działają Minister Finansów i Minister Przekształceń Własnościowych. Aktualnie Skarb Państwa jest nadal głównym ale nie jedynym akcjonariuszem giełdy.

Celem tej spółki jest prowadzenie działalności w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi, w tym promowanie obrotu i upowszechnianie związanych z nią informacji.

Podstawowymi aktami normującymi działalność giełdy są statut i regulamin giełdy. Statut zawiera zasady określające warunki dopuszczania papierów wartościowych do obrotu na giełdzie oraz sposób i tryb rozstrzygania sporów dotyczących przebiegu transakcji giełdowych. Natomiast regulamin giełdy określa rodzaje transakcji zawieranych na giełdzie, a także sposób ustalania i ogłaszania kursów, system ewidencji i rozliczenia transakcji giełdowych.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie działa w oparciu o ustawę Prawo o publicznym obrocie papierami z dnia 21 sierpnia 1997 roku. Pod nadzorem Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Giełda jest spółką akcyjną posiadającą 50 akcjonariuszy w tym Skarb Państwa oraz banki i domy maklerskie.

Tradycje rynku kapitałowego w Polsce sięgają roku 1817, kiedy to powołano do działania pierwszą w Warszawie Giełdę Kupiecką. Swoją działalność w obecnej formie rozpoczęła 16 kwietnia 1991 roku., od początku organizując obrót papierami wartościowymi według najnowszych wzorców - w formie elektronicznej.

Podstawy prawne działania giełdy elektronicznej:

Kodeks Handlowy z 1934r.,
Ustawa „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi” z dnia 21 sierpnia 1997 r. wraz z późniejszymi zmianami,
Statut Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.,
Regulamin Giełdy,
Regulamin Sądu Giełdowego.

Największy udział w obrotach giełdowych mają akcje. Akcje spółek dopuszczone do obrotu giełdowego mogą być notowane na trzech różnych rynkach - podstawowym, równoległym oraz wolnym w zależności między innymi, od udokumentowanej historii oraz wielkości spółki. Handel akcjami odbywa się w trzech systemach obrotu - w systemie kursu jednolitego z podwójnym fixingiem oraz w systemie notowań ciągłych. Dodatkowo, dla dużych pakietów papierów wartościowych możliwe jest zawieranie tak zwanych transakcji giełdowych poza sesją giełdową. Transakcje dokonywane są elektronicznie, w komputerowym systemie giełdowym.

Pierwsza sesja Giełdy Warszawskiej odbyła się 16 kwietnia 1991 roku. W momencie rozpoczęcia działalności na giełdzie dokonywano obrotu akcjami 5 firm:

Tonsil,
Próchnik,
Krosno,
Exbud,
Śląska Fabryka Kabli.

Obecnie obrotu giełdowego dokonuje się akcjami 52 firm. Regulamin Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie dopuszcza również obrót innymi papierami wartościowymi oraz instrumentami finansowymi, jakkolwiek w momencie powstania pracy na giełdzie obracano jedynie akcjami.

Istnieje kilka warunków dopuszczenia papieru wartościowego do obrotu na giełdzie warszawskiej. Są m.in. następujące warunki:

minimalna wartość wprowadzonych akcji wynosi 10 mld zł, a w przypadku innych papierów wartościowych 2 mld zł;
minimalny udział akcji sprzedawanych w publicznym obrocie na rynku pierwotnym wynosi 20% ogółu akcji bądź minimalna wartość akcji sprzedawanych w publicznym obrocie wynosi 20 mld zł;
duże rozproszenie własności akcji;
udostępnienie informacji o sytuacji finansowej i perspektywach rozwoju firmy emitującej akcje (np. w postaci prospektu emisyjnego).

Uczestnikami giełdy warszawskiej są tzw. członkowie giełdy. Są to domy maklerskie, zatrudniające maklerów. Są one również akcjonariuszami giełdy. Transakcje giełdowe odbywają się jedynie między członkami giełdy. Niektórzy członkowie giełdy są tzw. członkami-specjalistami. Można powiedzieć, że „specjalizują się” w akcjach wybranej firmy. Do najważniejszych zadań członków-specjalistów należy:

wprowadzanie na giełdę akcji, które zostały dopuszczone do obrotu giełdowego,
ustalanie kursu dnia akcji, którą się zajmują,
pewne działania interwencyjne w odniesieniu do tych akcji.

Na sesjach giełdowych działają oczywiście pełnomocnicy członków giełdy, tzn. maklerzy giełdowi. Pełnomocnikami członków-specjalistów są maklerzy-specjaliści. Przy tym każda akcja ma co najmniej dwóch maklerów-specjalistów.

Członkami giełdy są zazwyczaj dwie kategorie osób, które mają zapewnić większa wiarygodność i solidność przeprowadzonych operacji giełdowych, zalicza się:

pośrednicy, zwani maklerami giełdowymi lub brokerami giełdowymi. Pośrednikami są przedstawiciele firm maklerskich, działają na zlecenie klientów-osób prywatnych, przedsiębiorstw, instytucji itp., pobierają za swoje usługi odpowiednią prowizję. Nierzadko dokonują jednaj również operacji na własny rachunek.
samodzielni uczestnicy, są przedstawicielami banków oraz innych instytucji finansowych, którzy dokonują transakcji głównie na rachunek własny macierzystej jednostki. Zarobek tych uczestników giełdy stanowi różnica między cenami zakupu i sprzedaży poszczególnych walorów. Mogą jednak także przeprowadzać transakcje na rachunek swoich klientów, którzy zdeponowali u nich walory w celu sprzedaży lub zlecili kupno papierów.

Na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych grają biznesmeni, emeryci, studenci, taksówkarze, a także ci, którzy mają jakiekolwiek drobne oszczędności. Swoje kapitały inwestują również instytucje. Przyczyną ogromnego wzrostu zainteresowania inwestowaniem na giełdzie jest przeświadczenie, iż lokowanie pieniędzy w akcje jest najkorzystniejszą metodą na szybkie powiększanie kapitału.

Zakończenie

Z punktu widzenia inwestora lokującego nadwyżki funduszy w papierach wartościowych ryzyko inwestowania rozumie się jako możliwość, że spodziewany zwrot będzie mniejszy niż zwrot prognozowany. Inwestowanie w papiery wartościowe emitowane przez firmy wiąże się z jakimś ryzykiem. Jest ono inne w przypadku inwestowania w duże, stabilne i „markowe” firmy, a inne w małe, czy nowo powstałe niewielkie firmy. Im wyższe spodziewane ryzyko, inaczej mówiąc im wyższe ryzyko, którym obarczona jest konkretna inwestycja, konkretny papier wartościowy, tym wyższa jest żądana stopa zwrotu inwestora, tym kapitałobiorca musi się liczyć z wyższymi kosztami pozyskania kapitału. Papiery wartościowe różnią się ryzykiem związanym z terminem inwestowania, ryzykiem niewypłacalności, statusem podatkowym oraz płynnością, czyli możliwością zbycia papieru wartościowego lub zamienienia go na inne aktywa finansowe. Powszechnie uważa się, że najmniejszym ryzykiem obarczane są bony skarbowe, następnie obligacje rządowe, akcje uprzywilejowane i dopiero akcje zwykłe.

Bibliografia

Jajuga K. T. , Jak inwestować w papiery wartościowe, Warszawa 1994

Kamerschen D. R. , McKenzie R. B. , Solidarność, Gdańsk 1992

Kijak Z. , Jak racjonalnie grać na giełdzie papierów wartościowych,

Warszawa 1994

Komputerowy Słownik Języka Polskiego, Warszawa 1998

Multimedialna Encyklopedia PWN, Warszawa 1998

Wilimowska Z. M. , Zarządzanie finansami, Bydgoszcz 1995

Cyt. Multimedialna Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998

D.R.Kamerschen, R.B.McKenzie, Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność” Gdańsk 1992, s.7

Cyt. Komputerowy Słownik Języka Polskiego, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1998

Cyt. K.Jajuga, T.Jajuga, „Jak inwestować w papiery wartościowe”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s.13

K.Jajuga, T.Jajuga, „Jak inwestować w papiery wartościowe”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s.28

Z.Wilimowska, M.Wilimowski, „Zarządzanie Finansami”, Bydgoszcz 1995, s.133

Z.Kijak, „Jak racjonalnie grać na giełdzie papierów wartościowych”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s.15

Z.Wilimowska, M.Wilimowski, „Zarządzanie Finansami”, Bydgoszcz 1995, s.132

K.Jajuga, T.Jajuga, „Jak inwestować w papiery wartościowe”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s.31

Z.Wilimowska, M.Wilimowski, „Zarządzanie Finansami”, Bydgoszcz 1995, s.134

Z.Wilimowska, M.Wilimowski, „Zarządzanie Finansami”, Bydgoszcz 1995, s.135