PRZEPŁYW KAPITAŁU W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ
Ruchem kapitału można objąć wszelkie transakcje kapitałowe dokonywane między krajowymi i zagranicznymi podmiotami zagranicznymi, które powodują zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki narodowej wobec zagranicy. Transakcje te są ujmowane w bilansie kapitałowym, tworząc część bilansu płatniczego określonego kraju.
Przez przepływ kapitału, w szerokim znaczeniu, rozumie się wszelki odnotowany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę. Podmiotami uczestniczącymi w tak rozumianym obrocie kapitału mogą być przedsiębiorstwo, gospodarstwa domowe, banki komercyjne, budżety różnych szczebli oraz Bank Centralny. Bank Centralny może dokonywać eksportu, czy importu kapitału, interweniując na min. rynku walutowym. Eksport kapitału w szerokim rozumieniu obejmuje pomoc kapitałową, np. jednostronny transfer środków rzeczowych lub finansowych, nisko oprocentowane kredyty itp. Cechą szczególną przepływu kapitału w wąskim znaczeniu jest to, że jest podejmowany z motywu zysku i przez podmioty gospodarcze inne niż Bank Centralny. Eksport kapitału w tym ujęciu oznacza wywóz środków rzeczowych lub finansowych, które służą za granicą do wytwarzania dóbr materialnych lub usług i przynoszą eksportowi dochód.
17 Lutego 1986 r. w Luksemburgu został podpisany Jednolity Akt Europejski, który wszedł w życie 1 lipca 1986 r. Uzupełnił on Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej-EWG o artykuł mówiący, że Wspólnota podejmuje konieczne środki w celu stopniowego urzeczywistnienia rynku wewnętrznego, czyli obszaru bez granic wewnętrznych, na których zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, do 31 grudnia 1992 r.
Pojęcie swobodnego przepływu kapitału nie odnosi się wyłącznie do kapitału rzeczowego (nieruchomości, majątek przedsiębiorstw), lecz obejmuje kapitał pieniężny (papiery wartościowe, średnio i długoterminowe kredyty itp.). Przemieszczanie się czynnika produkcyjnego, jakim jest kapitał, może być uznane za swobodne, jeśli przedsiębiorcy mogą zaspokoić swoje zapotrzebowanie na kapitał, a inwestorzy mogą oferować kapitał, którym dysponują w kraju, a który oferuje im najbardziej korzystne warunki.
Liberalizacja przez kraje Unii Europejskiej rynku kapitałowo finansowego była procesem długotrwałym i skomplikowanym. Zgodnie z Traktatem Rzymskim miała być realizowana stopniowo i w zakresie niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku. Działania zmierzające do wprowadzenia pełnej liberalizacji przepływu kapitału napotykały i nadal napotykają na trudności, przeszkody i ograniczenia. Jest to wynikiem silnych zależności pomiędzy realizacją swobody a krajowymi politykami gospodarczymi i walutowymi państw członkowskich. Konieczne były liczne wytyczne i zalecenia umożliwiające dopasowanie przepisów prawnych i administracyjnych w celu regulacji rynku kapitałowego. Obejmowały one przede wszystkim działalność banków, kontrolę bankową, obrót papierami dewizowymi, warunki dopuszczenia na giełdy, prawo podatkowe itp. Liberalizacja była prowadzona stopniowo zgodnie z ustalonym wielostopniowym programem.
Radzie przyznano prawo realizacji procesu liberalizacyjnego poprzez wydanie stosownych dyrektyw. Pełną swobodę przepływu kapitałów miała zapewnić realizacja derektywy Rady z 24 czerwca 1988 roku, dotyczącej zniesienia wszelkich ograniczeń stosowanych w tej dziedzinie. Przepływ Kapitału został zliberalizowany dopiero 1 stycznia 1994 r.
Artykuł 67 Traktatu Rzymskiego wprowadził istotne ograniczenia do swobody przepływów kapitałowych. Mówi on, że „w ciągu okresu przejściowego członkowie Wspólnoty zniosą stopniowo, w zakresie niezbędnym do sprawnego funkcjonowania wspólnego rynku, ograniczenia w ruchu kapitałów, należących do osób zamieszkałych w państwach będących członkami Wspólnoty, jak również dyskryminacyjne traktowanie ze względu na obywatelstwo lub miejsca zamieszkania stron, lub na miejsce lokaty kapitału”.
Zasada swobodnego ruchów kapitałów w obrębie Unii Europejskiej została zawarta w art.73b traktatu z Maastricht. Zgodnie z nim zaczęła obowiązywać zasada zakazująca jakichkolwiek ograniczeń w przepływie kapitału, jak również zabronione jest wszelkie ograniczenie płatności pomiędzy krajami członkowskimi UE, oraz między nimi a krajami trzecimi. Traktat jednocześnie dopuszcza (art. 73c-g) możliwość działań ochronnych w przypadku przepływów kapitałowych z oraz do krajów trzecich, w zwłaszcza w sytuacji, gdy przepływy te powodują, lub mogą powodować, poważne trudności w funkcjonowaniu unii gospodarczo-walutowej.
Zgodnie z postanowieniem Jednolitego Aktu Europejskiego, swobodny przepływ kapitału, między krajami Wspólnoty, stanowi jedną z podstaw Rynku Wewnętrznego Unii Europejskiej. Celem istnienia jednolitego rynku finansowego jest stworzenie warunków lepszej alokacji zasobów kapitałowych, dywersyfikacji źródeł i form kredytów w wyniku większej konkurencji między bankami i innymi instytucjami finansowymi, obniżenie kosztów funduszy pozyskiwanych przez podmioty gospodarcze i osoby indywidualne, większe zróżnicowanie usług finansowych i ich lepsze przystosowanie do potrzeb klientów.
Przepływ kapitału oznacza swobodny transfer zysków z kraju do kraju oraz prawo inwestowania i nabywania aktywów rzeczowych i finansowych za granicą bez żadnych przeszkód. Przepływowi kapitału podlegają samodzielne transakcje finansowe nie mające bezpośrednich związków z przepływem ludzi, towarów i usług. Dotyczy to zasady wszystkich osób fizycznych i prawnych posiadających na terenie Wspólnot miejsce zamieszkania lub siedzibę. Obywatele Unii, a także podmioty gospodarcze mające siedziby w państwach członkowskich mogą inwestować oraz nabywać środki rzeczowe i finansowe za granicą. Mają także prawo do swobodnego transferu zysków.
Wolność przepływu kapitału opiera się na dążeniu do wspólnego rynku usług finansowych i liberalizacji obrotu papierami wartościowymi. Daje obywatelom i przedsiębiorstwom prawo założenia konta bankowego w każdym z krajów członkowskich oraz nieograniczony transfer środków pomiędzy krajami. Mogą oni także lokować posiadany kapitał, a także uzyskiwać kredyty na całym obszarze Wspólnoty. Utworzenie wspólnego rynku umożliwiło lepszą alokację produkcji, zwiększenie skali produkcji i osiąganie płynących z tego korzyści, zapewnienie swobodnej konkurencji i stwarzanie zachęt do inwestowania.
W ramach Układu Europejskiego państwa członkowskie Wspólnoty zgodziły się zapewnić swobodny przepływ kapitału związanego z bezpośrednimi inwestycjami w przedsiębiorstwach utworzonych zgodnie z przepisami państwa-gospodarza oraz z inwestycjami dotyczącymi tworzenia przedsiębiorstw na zasadach samozatrudnienia. Oznacza to także zapewnienie swobodnego przepływu kapitału z tytułu likwidacji lub zmiany miejsca tych inwestycji, jak również wszelkich zysków z tego wynikających. Układ Europejski nie pozwala obu stronom na wprowadzanie nowych ograniczeń w tym zakresie ani na zaostrzanie już istniejących uregulowań. Zobowiązuje również strony do tworzenia warunków niezbędnych do stopniowego wprowadzania przepisów wspólnotowych dotyczących swobodnego przepływu kapitału.
Unia Europejska jest największym w świecie inwestorem zagranicznym. Wpływ inwestycji z Unii Europejskiej w roku 1998 wyniósł 386mld. dolarów. Stanowił on ok.60% inwestycji wypływających w skali świata. Przyrost inwestycji zagranicznych wypływających z krajów Wspólnoty zwiększył się w roku 1998 w stosunku do roku poprzedniego o 77%. Do największych inwestorów w UE należały takie kraje, jak Wielka Brytania, Niemcy, Francja i Holandia, ale istotny wzrost inwestycji zanotowały również takie mniejsze kraje UE, jak Finlandia, Belgia, Luksemburg. W roku 1998 inwestycje wypływające ze Wspólnoty zdecydowanie dominowały nad inwestycjami napływającymi do UE, a Różnica między nimi wyniosła 156mld dolarów. Równocześnie napływ inwestycji zagranicznych w wysokości 230mld. dolarów do UE był w roku 1998 o 82% wyższy niż w roku 1997. Największy wzrost napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w Unii Europejskiej zanotowano w roku 1998 w Finlandii i Holandii, natomiast spadek wystąpił w przypadku Grecji, Portugalii oraz Włoch. Znaczący boom związany z napływem inwestycji zagranicznych do UE był związany z realizacją programu jednolitego rynku europejskiego.
Podobnie jak każde państwo, Unia Europejska opiera swój rozwój na solidnie skonstruowanym budżecie. Przeważająca część dochodów Wspólnot pochodzi z wpływów uzyskanych w państwach członkowskich z podatku od wartości dodanej -VAT. Do dochodów należą też opłaty i cła nakładane na towary w imporcie. Państwa członkowskie co roku wpłacają do Kasy Unii Europejskiej 1,21% swego produktu krajowego brutto (PKB). Środki te są oddawane do dyspozycji Komisji Europejskiej, realizującej budżet. Budżet Unii w 1995 r. wynosił ok. 76,5 mld ECU.
Próbując ocenić istniejącą w ramach UE swobodę przepływu kapitałów, można powiedzieć, że stanowi ona jedno z najważniejszych osiągnięć realizowanego od ponad czterdziestu lat procesu integracji gospodarczej krajów członkowskich. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych krajom tym udało się dojść do takiego stanu, w którym zapewniona została całkowita swoboda ruchu kapitałów i stabilność kursów między ich walutami. W przepływie kapitału pomogło wprowadzenie wspólnej waluty EURO. Pomogła ona wyeliminować problemy związane z wahaniem kursów walutowych i polepszyła w głównie transfer kapitału.