Strefa wolnego handlu - obszar wewnątrz którego zniesiono cła i inne opłaty na wszystkie lub niektóre towary. Utworzenie strefy wolnego handlu, w przeciwieństwie do unii celnej, nie pociąga za sobą określenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej, wymaga więc utrzymania kontroli celnej na granicach podmiotów tworzących strefę w celu zbadania pochodzenia towaru.
Przykłady stref wolnego handlu:
-AFTA (ang. ASEAN Free Trade Area), to strefa wolnego handlu działająca w ramach Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej.
-NAFTA (ang. North American Free Trade Agreement) - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu lub Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu- umowa zawarta pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem, tworząca pomiędzy tymi państwami strefę wolnego handlu. Kraje należące do NAFTA zniosły stawki celne w handlu wzajemnym, zachowując jednak autonomiczne stawki celne w handlu z krajami trzecimi. Największa strefa licząca 364 mln ludzi
Cele stref:
-osiągniecie dobrobytu i rozwój krajów członkowskich
- powstałe porozumienie gospodarcze ma być konkurencyjne w stosunku do Europy i Stanów(AFTA)
- ma zapewnić Stanom Zjednoczonym przewodnictwo w sferze gospodarczej(NAFTA)
-stworzenie warunków politycznych służących rozwojowi wzrostu gospodarczego
Unia celna - porozumienie handlowe w ramach którego kraje członkowskie znoszą cła i inne taryfy w obrotach handlowych oraz ustalają wspólną zewnętrzną politykę handlową. Krótkookresowymi efektami utworzenia unii celnej są efekt kreacji handlu oraz efekt przesunięcia handlu[1]. W dłuższym okresie można zaobserwować zmianę skali produkcji, związaną z powiększeniem się rynku. Są to tak zwany korzyści ze skali produkcji. Innym skutkiem jest wzrost konkurencji, który wymaga wzrostu efektywności gospodarowania przedsiębiorstw. W nowo zaistniałej sytuacji przedsiębiorstwa muszą podejmować odpowiednie kroki, aby stać się konkurencyjnymi w porównaniu z zagranicznymi firmami.
Przykładami unii celnej są:
-Niemiecki Związek Celny, powołany w 1834 roku przez państwa niemieckie
-unia celna krajów Beneluksu, powołana w 1948 roku
-Europejska Wspólnota Gospodarcza i Unia Europejska, w swojej początkowej formie, powołana w 1957 roku.
Efekt kreacji oznacza powstanie nowych strumieni obrotów w wyniku
bardziej efektywnej specjalizacji produkcji na obszarze zintegrowanym. Wynika to z faktu, iż po zniesieniu barier handlowych mniej efektywna produkcja krajowa jest zastępowana dostawami z innego kraju członkowskiego unii celnej, który produkuje dany towar taniej.
Powstały strumień handlu między krajami tworzącymi unię celną będzie tym mniejszy, a więc efekt kreacji tym słabszy:
−im niższe były stawki celne między krajami unii przed jej utworzeniem,
− im mniejsze są różnice w kosztach produkcji danego dobra w poszczególnych krajach unii,
− im mniej krajów do danej unii przystępuje,
− im niższa jest elastyczność cenowa popytu w krajach unii na towary, których import przy istniejących poprzednio cłach był niemożliwy,
− im niższa jest cenowa elastyczność ich podaży w krajach, w których koszty produkcji tych towarów są względnie niskie.
Analizując kreację handlu z punktu widzenia obrotu i konsumpcji w krajach będących uczestnikami unii celnej lub strefy wolnego handlu, można wskazać, iż obejmuje on dwa efekty: produkcyjny i konsumpcyjny.
Efekt produkcyjny oznacza zastępowanie droższej produkcji krajowej przez tańszy import z kraju partnerskiego. W efekcie tego następuje poprawa alokacji zasobów, związana z tym, że zasoby są przesuwane do produkcji tańszej. W kraju mniej efektywnym zasoby produkcyjne uwalniane są z produkcji antyimportowej i mogą być lepiej wykorzystane w innych dziedzinach wytwarzania, w ramach danej gałęzi lub poza nią. Oznacza to zatem, iż na efekt produkcyjny składa się zastąpienie produkcji droższej produkcją tańszego wytwórcy z kraju partnerskiego.
Natomiast efekt konsumpcyjny można zdefiniować jako wzrost całkowitej konsumpcji produktu w unii celnej (lub w strefie wolnego handlu) w wyniku spadku cen krajowych dzięki eliminacji barier handlowych. W takiej sytuacji, przy danym poziomie dochodów nominalnych konsumenci uzyskują możliwość zakupu większej ilości produktów (ceny ich są relatywnie niższe). Większej konsumpcji może towarzyszyć również zmiana struktury zakupów, polegająca na ograniczeniu zakupów przez konsumentów relatywnie droższych towarów na rzecz tańszych. Silny efekt konsumpcyjny może spowodować wzrost dochodów realnych, prowadzący do większego popytu nie tylko na produkty wytwarzane w strefie wolnego handlu czy unii celnej, lecz również produkty importowane spoza ugrupowania integracyjnego. Oznacza to, iż skutki kreacji mogą łagodzić negatywne dla krajów trzecich (spoza ugrupowania) skutki efektu przesunięcia handlu (zob. poniżej).