Rynek produktów ogrodniczych w Polsce

Produkcja i spożycie produktów ogrodniczych w UE

Produkcja owoców i warzyw oraz ich przetworów w UE-15 jest w miarę stabilna. W ostatnich latach globalna produkcja owoców w UE-15 wahała się wokół 31-34 mln ton, produkcja warzyw wynosiła 52-54 mln ton, a przetworów owocowych i warzywnych - 35-40 mln ton. Obniża się produkcja jabłek, wiśni i owoców jagodowych, a także mrożonych owoców i zagęszczonych soków owocowych. Rośnie natomiast produkcja mrożonych warzyw i przetworów pomidorowych wtórnego przerobu (keczupu i sosów).

Łączna produkcja owoców w nowych krajach członkowskich wynosi ok. 5 mln ton, warzyw - 8-9 mln ton, a przetworów owocowych i warzywnych - ok. 6 mln ton. Podobnie jak w UE-15, łączna produkcja zarówno owoców, jak i warzyw w UE-10 nie wykazuje istotnych tendencji wzrostowych. Wzrasta natomiast produkcja przetworów owocowych i warzywnych, a najszybsze jest tempo wzrostu produkcji soków pitnych i napojów.

Tabela 1. Produkcja owoców i warzyw w Unii Europejskiej1 (w mln ton)

1 Bez produkcji winogron wykorzystywanych w produkcji wina.
2 Szacunek.
3 Prognoza IERiGŻ.
Źródło: Na podstawie danych FAO, ZMP Bilanz Obst, ZMP Bilanz Gemuse, dla Polski: dane GUS.

Łączne spożycie owoców i ich przetworów w UE -15 w ostatnich latach obniżało się i wyniosło w 2002 roku ok. 180 kg (w przeliczeniu na owoce świeże), wobec 189 kg w 1999 roku. Spożycie warzyw i ich przetworów jest w miarę stabilne i wynosi ok. 185 kg. Konsumpcja produktów ogrodniczych i ich przetworów w UE-15 jest zdecydowanie wyższa niż we wszystkich nowych krajach członkowskich, a największe są różnice w spożyciu przetworów owocowych i warzywnych oraz owoców południowych.

Handel zagraniczny i obroty wewnętrzne w UE

W UE-15 produkcja owoców świeżych pokrywa ok. 85% zapotrzebowania. Spośród owoców uprawianych w Europie wskaźnik ten jest najniższy dla wiśni, malin i porzeczek, a najwyższy dla brzoskwiń, nektarynek, winogron oraz owoców cytrusowych (poza grejpfrutami). Łączny import owoców świeżych z krajów trzecich oscylował w latach 1998-2002 wokół 7,1-7,8 mln ton, a eksport poza Wspólnotę wynosił 2,2-2,9 mln ton, z czego ponad 50% stanowiły owoce cytrusowe. Produkcja warzyw przekracza zapotrzebowanie, a największe są nadwyżki ogórków, cebuli, pomidorów, papryki i sałaty. Eksport i import zewnętrzny wykazywały tendencję wzrostową. W 2002 roku wyniosły odpowiednio 1,4 i 1,2 mln ton. W obrotach zewnętrznych (zarówno w imporcie, jak i eksporcie) największy udział miały: pomidory, cebula, ogórki i papryka. Import warzyw realizowany był w okresach mniejszych zbiorów we Wspólnocie.

W UE-15 wyższa od zapotrzebowania jest produkcja większości przetworów owocowych i warzywnych. „Stara” Wspólnota jest jedynie importerem netto koncentratów soków owocowych (poza zagęszczonym sokiem winogronowym), mrożonych owoców i warzyw, a także suszy owocowych i warzywnych (głównie suszonych śliwek i cebuli). Produkcja zagęszczonego soku jabłkowego pokrywa zapotrzebowanie Wspólnoty w 60-70%. Dla mrożonych owoców wskaźnik ten wynosi 30-40%, a dla mrożonych warzyw - 80%. Relatywnie niska samowystarczalność w produkcji koncentratów soków owocowych oraz mrożonek i suszy to rezultat niedostosowania bazy surowcowej do rozbudowanego potencjału w produkcji przetworów gotowych.

W krajach „starej” Wspólnoty tendencji wzrostowych nie wykazywały obroty wewnętrzne zarówno świeżymi, jak i przetworzonymi produktami ogrodniczymi. Ich udział w łącznym imporcie owoców świeżych wynosi ok. 60%, a w eksporcie - ok. 80%. W handlu zagranicznym warzywami świeżymi wskaźnik ten wynosi 90%, zaś gotowymi przetworami owocowymi i warzywnymi - ponad 95%. Wszystkie kraje UE-15 uczestniczą w obrotach wewnętrznych zarówno po stronie importu, jak i eksportu, a wynika to ze swobody obrotów towarowych w ramach Wspólnoty.

Eksporterami netto owoców i ich przetworów, zarówno w obrotach zewnętrznych, jak i wewnętrznych, są: Hiszpania, Belgia, Włochy i Grecja. Hiszpania i Holandia to najwięksi eksporterzy warzyw świeżych, a Francja i Belgia - przetworów warzywnych. Najwyższe i stale rosnące jest dodatnie saldo obrotów produktami ogrodniczymi w Hiszpanii. Największym importerem netto produktów świeżych i przetworzonych są Niemcy. W niemieckim imporcie największy był - w porównaniu z innymi krajami Wspólnoty - udział dostaw spoza UE-15.

Rozszerzenie UE o nowe kraje członkowskie przyczyniło się do zwiększania nadwyżek na rynku UE- 25 warzyw świeżych i przetworów o wyższym stopniu przetworzenia. Wskaźnik pokrycia zapotrzebowania na owoce świeże produkcją wewnętrzną Wspólnoty wzrósł do 87-88%, a owoców miękkich - do ponad 90%, bowiem czołowymi dostawcami tych owoców do „starej” UE są nowi członkowie - głównie Polska. Relacja produkcji do zapotrzebowania na rynku zagęszczonych soków owocowych zwiększyła się do 80%, mrożonych owoców do ponad 70%, a mrożonych warzyw - do 90%. W UE-25 w zewnętrznym imporcie owoców, warzyw i ich przetworów dominują produkty w Europie nieprodukowane, a głównymi dostawcami są: Turcja, Maroko, RPA, USA, Izrael, Argentyna, Brazylia, Chile, Nowa Zelandia i Egipt.

Produkcja, spożycie i ceny w Polsce

W Polsce globalna produkcja owoców wykazuje systematyczną, choć powolną, tendencję wzrostową i dotyczy to większości gatunków owoców. W ostatnich latach najszybsze jest tempo wzrostu produkcji jabłek. Nie zmienia się produkcja większości warzyw gruntowych. Stale obniżają się tylko zbiory pomidorów.

Szybkim tempem wzrostu charakteryzuje się produkcja i eksport przetworów owocowych i warzywnych - zarówno produktów półprzetworzonych, jak i gotowych do spożycia. Polska jest w pełni samowystarczalna w produkcji większości produktów ogrodniczych. Zdecydowanie wyższa od potrzeb wewnętrznych jest przede wszystkim produkcja koncentratów soków owocowych oraz mrożonych owoców i warzyw. Produkty te stanowią podstawę polskiego eksportu i produkcji przetworów owocowych i warzywnych. Ich udział w produkcji przetworów tradycyjnych (bez soków pitnych i napojów) wynosi 50%, w wartości eksportu przetworów owocowych i warzywnych - 80%, a wszystkich produktów ogrodniczych - 65%. Bilans handlu zagranicznego większością produktów strefy umiarkowanej jest w Polsce dodatni. Dotyczy to zarówno obrotów w ramach rozszerzonej Wspólnoty, jak i obrotów zewnętrznych. Import netto notowany jest jedynie w obrotach pomidorami i ich przetworami.

Spożycie owoców i ich przetworów (w przeliczeniu na owoce świeże) jest w Polsce najniższe spośród wszystkich krajów „starej” Wspólnoty i stanowi ok. 50% średniej konsumpcji w UE-15. Spożycie warzyw i ich przetworów stanowi ok. 75% średniej w UE-15 i jest niższe jedynie od notowanego w Grecji, Portugalii, Włoszech, Hiszpanii, Belgii i Francji. W Polsce zdecydowanie wyższe niż w większości krajów UE-15 jest spożycie cebuli, kapusty, marchwi, buraków, ogórków oraz owoców jagodowych, a spośród przetworów - soków pitnych i napojów, a także warzyw kwaszonych.

Ceny większości polskich produktów ogrodniczych, zarówno na poziomie rolnictwa, przetwórstwa, jak i handlu, są znacznie niższe niż w krajach UE położonych w strefie klimatu umiarkowanego. Przykładowo ceny jabłek i śliwek są w Polsce o 30% niższe niż w Niemczech, Belgii czy Holandii. W Niemczech ceny owoców miękkich do przetwórstwa są wyższe o 30-40%, zaś jabłek przemysłowych o 40-50%. Mniejsze są różnice cen warzyw. Znacznie niższe niż w krajach UE są w Polsce przede wszystkim ceny kierowanych na rynek produktów świeżych takich podstawowych warzyw, jak marchew, kapusta czy buraki. Ceny zbytu większości przetworów stanowią od 15-70% cen w Niemczech, przy czym różnice te są największe w produkcji mrożonych owoców i zagęszczonego soku jabłkowego.

Wykres 1. Ceny skupu owoców i warzyw w Polsce w % poziomu cen w Niemczech (średnio w latach 1998-2002)




Wykres 2. Ceny zbytu wybranych przetworów owocowych i warzywnych w Polsce w % poziomu cen w Niemczech w 2002 r.

Pozycja Polski na unijnym rynku

Zbiory owoców w Polsce stanowiły (średnio w latach 2001-2003) ok. 13% zbiorów owoców (klimatu umiarkowanego) w UE-15, 60% zbiorów w nowych krajach członkowskich i 12% produkcji w UE-25. Dla warzyw świeżych wskaźniki te wynosiły odpowiednio: 10, 60 i 8%. Polska jest największym w rozszerzonej Wspólnocie producentem wiśni, porzeczek, kapusty, marchwi i trzecim (obok Francji i Włoch) producentem jabłek. W łącznej produkcji owoców zajmujemy piąte miejsce (po Hiszpanii, Włoszech, Niemczech i Francji), a w produkcji warzyw - czwarte miejsce (po Włoszech, Hiszpanii i Francji).

Wykres 3. Struktura produkcji owoców w UE-15 i w Polsce (średnia z lat 2001-2003)




Wykres 4. Struktura produkcji warzyw w UE-15 i w Polsce (średnia z lat 2001-2003)




Wykres 5. Udział krajów rozszerzonej UE w produkcji owoców i warzyw w % (średnia z lat 2001-2003)

Mniejszy i oceniany na ok. 6-8% jest udział naszego kraju w łącznej produkcji przetworów owocowych i warzywnych, przy czym udział ten jest znacznie wyższy w produkcji zagęszczonych soków owocowych oraz mrożonek owocowych (ponad 20%) i warzywnych (ok. 15%). Polska jest największym w UE-25 producentem koncentratu soku jabłkowego, soków zagęszczonych z owoców miękkich, a także owoców mrożonych i trzecim (po Belgii i Hiszpanii) producentem warzyw mrożonych. Jesteśmy największym dostawcą tych produktów do krajów rozszerzonej Wspólnoty. Udział pochodzącego z Polski zagęszczonego soku jabłkowego w ogólnym imporcie UE-15 wyniósł w sezonie 2003/04 ok. 30%, a w imporcie zewnętrznym - 35%. W unijnym imporcie mrożonek owocowych wskaźniki te wynosiły odpowiednio 45 i 60%, a w przywozie mrożonych warzyw - 15 i 40%. Polska nie liczy się natomiast w realizowanym przez UE-15 imporcie owoców deserowych, a także warzyw świeżych (poza cebulą). Polska jest zatem przede wszystkim dostawcą surowca dla zakładów przetwórczych Wspólnoty, a wynika to ze zdecydowanie niższych cen w naszej ofercie w stosunku do cen unijnych. Przeszkodą we wzroście sprzedaży produktów świeżych był w dużym stopniu mechanizm ochrony przed importem w postaci tzw. cen wejścia oraz niska sprawność organizacji produkcji i sprzedaży w naszym kraju (brak możliwości skompletowania dużych partii jednolitych jakościowo produktów).

Zmiany na polskim rynku ogrodniczym po integracji z UE

Integracja z UE przyczyni się do większego wykorzystania przewagi kosztowo-cenowej, jaką mają polskie produkty w porównaniu z wytwarzanymi w innych krajach UE. Wynikać to będzie z:

 eliminacji cen wejścia, co przy uproszczeniu procedur eksportowych spowoduje wzrost eksportu do UE świeżych produktów ogrodniczych, głównie jabłek i ogórków - produktów liczących się w eksporcie do UE przed wprowadzeniem mechanizmu cen wejścia w imporcie zewnętrznym,

 spodziewanego przyspieszenia procesu tworzenia wspieranych z funduszy unijnych grup i organizacji producentów; przyczyni się to do wzrostu skali podaży zarówno na rynku produktów świeżych, jak i przetworzonych, a tym samym do poprawy organizacji sprzedaży produktów ogrodniczych i większej stabilności bazy surowcowej zakładów przetwórczych; uzyskanie stopnia zorganizowania rynku mającego miejsce w UE-15 nie nastąpi jednak w najbliższych latach,

 rosnącej koncentracji w branży przetwórstwa owoców i warzyw oraz zwiększającej się ich siły marketingowej; systematycznie poprawia się też oferta podażowa liderów sektora (a także firm pozostających poza tą grupą); stwarza to szansę wzrostu znaczenia dostaw z Polski na nasyconym rynku produktów gotowych; wpływu na poziom eksportu do UE przetworów nie będzie mieć eliminacja stawek celnych w obrotach wzajemnych, bowiem eksport do UE-15 odbywa się od 1 stycznia 2001 roku praktycznie bez obciążeń celnych,

 spadkowej tendencji w produkcji owoców miękkich, jabłek oraz soków zagęszczonych i owoców mrożonych w UE-15, co wpływa na wzrost zapotrzebowania na te produkty w nowych krajach członkowskich, a zwłaszcza w Polsce.

Integracja z UE przyczyni się do utrzymania tendencji wzrostowej przede wszystkim w eksporcie produktów półprzetworzonych oraz owoców przeznaczonych do przetwórstwa, co spowoduje utrzymanie pozycji Polski jako czołowego dostawcy tych produktów do krajów rozszerzonej Wspólnoty. Wzrośnie także eksport produktów świeżych i produktów o wyższym stopniu przetworzenia, choć skala tego wzrostu będzie mniejsza niż produktów półprzetworzonych.

Niższe niż w krajach rozszerzonej Wspólnoty ceny w Polsce decydować będą o tym, że nie zwiększy się import ze Wspólnoty owoców i warzyw strefy umiarkowanej oraz przetworów z tych produktów. Zwiększyć się może jedynie import z UE przetworów z owoców i warzyw południowych oraz konkurencyjnych cenowo dla produkcji krajowej - przetworów pomidorowych. Wzrostowi przywozu przetworów z pomidorów przeciwdziałać będzie udział większości producentów i przetwórców w systemie wsparcia stosowanym w przetwórstwie tych warzyw w UE (dopłaty do pomidorów przetworzonych na produkty pierwotnego przetwórstwa płacone członkom uznanych grup i organizacji producentów). Przejęcie unijnych stawek celnych, niższych niż stosowane w Polsce przez integracją, wpłynąć może na zwiększenie zewnętrznego importu przetworów wytwarzanych z produktów innych stref klimatycznych. Obniży się natomiast przywóz z krajów trzecich produktów świeżych - zwłaszcza gruszek, cytryn, mandarynek i pomidorów, a także bananów.

W eksporcie (a także w imporcie) zarówno produktów świeżych, jak i przetworzonych zwiększy się znaczenie krajów UE, a Polska będzie należała do grupy krajów (obok Hiszpanii czy Holandii) o największym dodatnim saldzie handlu w wewnętrznych obrotach produktami ogrodniczymi w rozszerzonej Wspólnocie. Pogorszy się natomiast przypuszczalnie saldo handlu w obrotach zewnętrznych. Konsekwencją wzrostu zapotrzebowania na krajowe produkty ogrodnicze będzie zwiększenie produkcji owoców, warzyw i ich przetworów.

Przy spodziewanym utrzymaniu tendencji wzrostowej w produkcji i eksporcie, w najbliższych latach po integracji utrzymać się może niestabilność rynku ogrodniczego - zarówno rynku produktów świeżych, jak i kierowanych do przetwórstwa. Niestabilność ta jest największa na rynku owoców miękkich. Najbardziej jest widoczna w porównaniach sytuacji w sezonie bieżącym i w 2003/04 roku. W stosunku do roku poprzedniego ceny owoców miękkich spadły w 2004 roku średnio o ponad 60%. Zmienność cen i podaży, decydująca zarówno o wahaniach ekonomicznych warunków funkcjonowania podmiotów rynku, jak i „małej sile przetargowej” krajowych dostawców wobec odbiorców zagranicznych, stopniowo będzie się zmniejszała wraz z rozwojem procesów integracyjnych wśród uczestników rynku i tworzeniem grup i organizacji producentów.

Integracja z UE nie będzie miała wpływu na poziom spożycia produktów ogrodniczych. Będzie ono wyznaczane tempem rozwoju gospodarczego w kraju i kondycją ekonomiczną krajowych konsumentów. Wzrost dochodów konsumentów wpłynie przede wszystkim na zwiększenie konsumpcji przetworów owocowych i warzywnych oraz owoców i warzyw południowych. Produkty te charakteryzują się znacznie większą dochodową elastycznością spożycia niż owoce i warzywa świeże pochodzące z produkcji krajowej.

* * *

Polska należy do grupy największych producentów owoców, warzyw oraz ich przetworów w rozszerzonej UE, a jednocześnie ceny polskich produktów są niższe niż w większości krajów Wspólnoty. Swobodny przepływ towarów spowoduje zwiększenie znaczenia naszego kraju jako dostawcy owoców, warzyw oraz ich przetworów do innych krajów Wspólnoty. Wzrostowi eksportu do UE sprzyjać będzie obniżanie w UE produkcji podstawowych dla polskiego ogrodnictwa upraw, tj. jabłek, owoców miękkich i ich przetworów - głównie mrożonek i soków zagęszczonych.

Pełne wykorzystanie - zwłaszcza na rynku produktów świeżych - przewagi kosztowo-cenowej polskiego ogrodnictwa będzie zależało od postępu w tworzeniu grup i organizacji producentów. Tempo tego procesu wyznaczać będzie możliwości formowania dużych partii produktów oraz ograniczenia wahań podaży i cen skupu produktów ogrodniczych oraz cen zbytu przetworów. Zagrożenia dla polskiego rynku produktów ogrodniczych nie będzie stanowić zniesienie stawek celnych w przywozie z UE, ani też przejęcie niższych stawek w imporcie zewnętrznym, a przywóz nadal będzie obejmował głównie owoce, warzywa południowe oraz ich przetwory. Wzrost importu produktów innych stref klimatycznych i zwiększenie ich spożycia, a także zwiększenie konsumpcji przetworzonych owoców i warzyw pochodzących z produkcji krajowej i uzyskanie poziomu konsumpcji w krajach UE-15 będzie zależało od tempa rozwoju gospodarczego w kraju.

Czytelnikom zainteresowanym poruszoną wyżej problematyką polecamy traktującą ten temat szerzej publikację Rynek owoców i warzyw. Stan i perspektywy(nr 24 z czerwca 2004), w serii „Analizy Rynkowe” wydawanej przez MRiRW, ARR, IERiGŻ. Publikacja jest dostępna w Dziale Wydawnictw Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, 00-950 Warszawa, ul. Świętokrzyska 20, tel. (0~ 22) 826-50-31, w. 685

Rynek owoców i warzyw w Unii Europejskiej (1)

Rynek owoców i warzyw w Unii Europejskiej jest regulowany przez dwa odrębne systemy. Pierwszy z nich obejmuje jedynie owoce i warzywa świeże, drugi zaś - produkty przetworzone. Każdy z tych rynków jest - poprzez odpowiednie regulacje prawne - kształtowany specyficznymi mechanizmami rynkowymi.

Jednym z najważniejszych elementów, koniecznym do prawidłowego funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej, jest unijny budżet. Wydatki przeznaczone na wspieranie unijnego rolnictwa w bieżącym roku (łącznie dla 25 krajów) wyniosą - zgodnie ze wstępnymi założeniami - 47,76 mld euro w stosunku do 44,78 mld euro w roku 2003. Z powyższych wielkości wynika, że prognozowane wydatki w 2004 roku są o 0,04% niższe niż rok temu, przy czym w liczbie tej uwzględniono już 10 nowych krajów UE, na które z ogólnej puli przeznaczone zostanie 2,08 mld euro. Na rynek owoców i warzyw - zarówno świeżych, jak i przetworzonych - założenia wydatkowe mówią o wielkości niższej niż w 2003 roku - z 1,618 mld euro do 1,599 mld euro w roku 2004. W stosunku do 2003 roku wydatki w tym sektorze w bieżącym roku będą prawdopodobnie niższe o 19 mln euro.

Tabela 1. Wydatki na rynku owoców i warzyw świeżych oraz przetworzonych - lata 2001-2004 (w mln euro)




Tabela 2. Wydatki tegorocznego budżetu z uwzględnieniem podziału na 25 krajów (w mln euro)

W pierwszym kwartale br. Komisja Europejska przyznała kwotę 29 mln euro na wsparcie programów promujących i wspierających unijne rolnictwo w 2004 roku.

Łączna wartość 29 kampanii promocyjnych opiewa na 58,5 mln euro, z czego właśnie połowę pokryje Komisja Europejska. Spośród 36 programów przedstawionych przez kraje unijne Komisja wybrała jedynie 29, które będą wdrażane w 10 krajach Wspólnoty (między innymi w Belgii, Danii, Finlandii, Niemczech, Grecji, Francji, Włoszech, Holandii, Hiszpanii oraz Wielkiej Brytanii). Część z przeznaczonej sumy zostanie wykorzystana na wsparcie owoców i warzyw, w tym w szczególności na promocje produktów z chronionymi nazwami geograficznymi.

Komisja Europejska opublikowała 23 stycznia br. decyzję nr 2004/74/WE w sprawie nowego, obowiązującego przez dwa lata programu przeciwdziałającego przekraczaniu norm zawartości pestycydów w produktach rolnych, w tym w owocach i warzywach. Nowy program będzie obowiązywał w latach 2004-2006. Zgodnie z nowymi przepisami, kraje członkowskie zobowiązane będą do corocznych badań uwzględniających dopuszczone w decyzji normy zawartości substancji szkodliwych. Największa uwaga będzie skupiona przede wszystkim na takich produktach, jak: jabłka, pomidory, różne rodzaje sałat, pory i warzywa kapustne. Wyniki badań prezentowane będą Komisji w formie corocznych sprawozdań. Aneks I omawianej decyzji zawiera pełną listę substancji objętych kontrolą, natomiast Aneks II wskazuje łącznie 613 przypadków produktów, które zostaną poddane szczegółowym badaniom w 25 krajach członkowskich - w przypadku Polski będzie to 45 produktów.

Komisja Europejska przyznała 4 lutego krajom członkowskim dofinansowanie dla sektora rolnictwa. Pieniądze - w łącznej kwocie 143,18 mln euro - zostaną przeznaczone na różne dziedziny tego sektora, a dostaną je: Belgia, Dania, Hiszpania, Finlandia, Francja, Grecja, Włochy oraz Wielka Brytania. Nie we wszystkich krajach fundusze skierowane zostaną na wsparcie sektora ogrodnictwa. Dofinansowanie dla rynku owoców i warzyw otrzymały: Hiszpania - 0,67 mln euro; Francja - wsparcie sektora przetwórstwa pomidorów - 0,21 mln euro; Grecja - 0,11 mln euro oraz Włochy - wsparcie dla sektora cytrusów - 0,33 mln euro.

Ponadto Komisja Europejska przeznaczy 425,0 tys. euro na nowy projekt związany z przetwórstwem pomidorów. Projekt ten, którego całkowitą wartość określa się na 861,0 tys. euro, ma na celu lepsze zagospodarowanie pozostałości po pomidorach przemysłowych. Zdaniem specjalistów, w procesie przetworzenia marnowana jest bardzo duża część tych warzyw, a nowy program będzie poszukiwał nowych, praktycznych źródeł zagospodarowania resztek. Corocznie blisko 40% z 8,5 mln ton zbiorów pomidorów we wszystkich krajach unijnych to pozostałości z przetwórstwa, które nie są do niczego wykorzystywane.

Komisja Europejska przyznała 16 marca 2003 roku fundusze na wsparcie rolnictwa i lokalnych producentów w południowej Finlandii. Całkowity koszt nowego programu oszacowano na 645 mln euro, z czego aż 420 mln euro dofinansuje Komisja. Przewidywany okres trwania kampanii to lata 2004-2007. Ze wspomnianej wyżej sumy około 250 mln euro przeznaczone zostanie na wsparcie lokalnych producentów, w tym także producentów owoców i warzyw.

Także w pierwszym kwartale Komisja Europejska zdecydowała się na 50% dofinansowanie nowej kampanii promującej unijne produkty na rynkach trzecich.

Łączny koszt kampanii oszacowany został na ponad 6,0 mln euro, z czego 3,0 mln euro pokryje dotacja Komisji. Nowy program, który będzie trwał 3 lata, kładzie szczególny nacisk na wsparcie pięciu rynków - serów, owoców i warzyw, wina, produktów organicznych i oliwy z oliwek. W przypadku owoców i warzyw kampania promująca te produkty na rynkach pozaunijnych skierowana została do Brazylii, USA, Kanady, Japonii i Chin.

Zasady handlu z krajami trzecimi

Refundacje eksportowe, licencje importowe - owoce i warzywa świeże

Jednym z elementów wspólnej polityki na rynku owoców i warzyw są refundacje eksportowe. Korzystają z nich jedynie eksporterzy z terenu Unii Europejskiej, którzy sprzedają towar wytworzony na terenie Unii a nie reeksportowany. Celem dopłat jest przede wszystkim pokrycie różnicy cen pomiędzy ceną unijną a cenami światowymi. Dopłatami objęte są: jabłka, pomarańcze, cytryny, mandarynki, winogrona, brzoskwinie, morele, niektóre orzechy oraz pomidory. Dopłaty przyznawane są również do produktów przetworzonych zakonserwowanych tymczasowo lub zawierających cukier - wiśni, czereśni oraz innych owoców kandyzowanych, pomidorów bez skórki oraz soku pomarańczowego mrożonego.

Aby skorzystać z dopłat eksportowych eksporter musi mieć wydaną odpowiednią licencję eksportową (wraz z załączonym do niej dowodem kraju pochodzenia towaru oraz złożoną kaucją gwarantującą dokonanie eksportu). Refundacje przyznawane są w ramach licencji w czterech systemach:

A1 - system ustalania stawki refundacji z góry,
A2 - specjalny system ustalania stawki refundacji z góry,
A3 - system ustalania stawek refundacji eksportowej w drodze przetargu,
B - system z ustaleniem stawki refundacji na dzień dokonania eksportu.

W przypadku importu produktów objętych regulacją Wspólnego Rynku Owoców i Warzyw Unia Europejska stosuje również licencje importowe wydawane w przypadku importu orzeszków z Turcji, importu czosnku - zarówno z kontyngentu europejskiego, jak i pozostałych kontyngentów oraz w przypadku importu bananów w ramach różnych kontyngentów. Wielkości dopłat eksportowych publikowane są przez Komisję Europejską w Dzienniku Urzędowym w kolejnych rozporządzeniach. W pierwszych trzech kwartałach bieżącego roku obowiązywały następujące wielkości dopłat oraz okresy wydawania licencji:

Rozporządzenie nr 2214/2003 z 19 grudnia




Rozporządzenie nr 265/2004 z 17 lutego

W przypadku, gdy ilość złożonych wniosków przekroczy ustalone wskaźnikowe wielkości, Komisja może wyznaczyć datę, po której eksport przestaje być objęty dopłatami.

W omawianym w raporcie okresie Komisja Europejska opublikowała 17 lutego br. w rozporządzeniu nr 266/2004 nowe wielkości dopłat eksportowych do owoców i warzyw przetworzonych. Wielkości te będą obowiązywały od 23 lutego do 23 kwietnia 2004 roku. Oto jak prezentują się następujące wysokości dopłat i ograniczenia ilościowe objęte tym dofinansowaniem:

Dla porównania prezentujemy poniżej obowiązujące od 24 października 2003 roku do 22 lutego 2004 wielkości dopłat eksportowych (rozporządzenie nr 1859/2003 z 23 października 2003 roku) do owoców i warzyw przetworzonych.

W przypadku wysokości dopłat są identyczne, zaś zmieniły się obecnie kwoty objęte dopłatą. Poprzednie wielkości wynosiły odpowiednio:

19 grudnia 2004 roku opublikowano jeszcze jedno rozporządzenie dotyczące dopłat do eksportu - w tym przypadku chodzi o orzechy. Rozporządzenie nr 2215/2003 ustala nowe wielkości refundacji eksportowych począwszy od 8 stycznia 2004 aż do 30 kwietnia 2004. W przypadku wysokości dopłat nie uległy one zmianie w stosunku do ubiegłorocznych wielkości; inne niż w 2003 roku są natomiast wysokości progów objętych dopłatami.

W pierwszym kwartale bieżącego roku Komisja przedstawiła także wysokości licencji importowych wydawanych w przypadku czosnku oraz grzybów zakonserwowanych.

31 grudnia Komisja Europejska opublikowała rozporządzenie nr 2334/2003 wprowadzające nowe wysokości licencji importowych wydawanych importerom z krajów pozaunijnych w przypadku grzybów zakonserwowanych. Komisja udzieliła licencji importowych z uwzględnieniem każdego z krajów, przy czym podane wielkości określone są na dwa półrocza 2004 roku. Począwszy od 1 stycznia do 30 kwietnia 2004 roku wielkości prezentują się następująco: dla Bułgarii - 874 tony, Rumunii - 166 ton, Chin - 7576 ton i dla krajów pozostałych - 1096 ton. W okresie od 1 maja do 21 grudnia 2004 roku progi importowe wyniosą odpowiednio: dla Bułgarii - 1751 ton, Rumunii - 334 tony, Chin - 15174 tony i dla pozostałych państw - 2194 tony. Rezerwa na rok 2004 ustalona została na poziomie 1000 ton. Ponadto rozporządzenie szczegółowo określa daty składania wniosków o wydanie licencji. Importerzy muszą je składać w ciągu dwóch pierwszych dni roboczych w miesiącach, w których rejestruje się wnioski, tj. w styczniu i w maju. Natomiast każdy z krajów UE (a właściwie organ odpowiedzialny za wydawanie licencji) zobowiązany jest w terminie 4 pierwszych dni roboczych (zarówno w styczniu, jak i w maju) poinformować Komisję o ilości wydanych zezwoleń i wielkości, na jaką one opiewają. Ponadto, jeśli wielkość przyznanego na pierwsze półrocze kontyngentu nie zostanie wyczerpana w okresie styczeń - maj, to przechodzi automatycznie do wykorzystania w drugim półroczu.

17 stycznia 2004 roku Komisja Europejska opublikowała rozporządzenie nr 80/2004 ustalające nowe wysokości licencji importowych wydawanych w przypadku czosnku w okresie od marca do końca maja br. Wydawanie licencji, okres ich obowiązywania oraz progową wysokość importu określa szczegółowo rozporządzenie nr 565/2002 z 2 kwietnia 2002 roku, w którym ustalono dopuszczalne wielkości wwozu na teren Unii czosnku z krajów trzecich w czterech kwartałach każdego roku. Zgodnie ze wspomnianym wyżej dokumentem, okres rozrachunkowy - okres przywozu, podczas którego obowiązują kwoty importowe, określony jest od 1 czerwca do 31 maja. W rozporządzeniu tym określono roczne kontyngenty taryfowe na przywóz czosnku na teren Unii. Oto jak prezentują się następujące wielkości (w tonach):

* państwa pozostałe - Liban, Iran, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Wietnam, Malezja

Zgodnie z rozporządzeniem nr 80/2004, od początku marca do końca maja 2004 roku w zależności od kraju przyznano odpowiednio wielkości importowe:

Rynki wewnętrzne - dopłaty, rekompensaty

W związku z pojawiającymi się w krajach unijnych nadwyżkami owoców świeżych (zwłaszcza w latach nadprodukcji) część produktów, które prawdopodobnie z racji nadpodaży nie zostaną sprzedane i skonsumowane, jest wycofywana z rynku, a ich producentom wypłacana jest finansowa rekompensata. Takim wsparciem objętych jest jedynie 16 gatunków owoców i warzyw. Interwencji na rynku unijnym podlegają następujące owoce i warzywa: kalafiory, pomidory, bakłażany, morele, brzoskwinie, nektarynki, cytryny, gruszki, winogrona stołowe, jabłka, satsumy, mandarynki, klementynki, pomarańcze, melony i arbuzy.

Interwencją zajmują się jedynie organizacje producenckie, za pośrednictwem których ww. produkty są wycofywane z rynku, a tym samym przez nie wypłacana jest producentom wypłata - rekompensata. Głównym celem systemu wycofywania z rynku jest stabilizacja cen, a nadwyżki produktów są w określony sposób wykorzystywane. Wycofane z rynku towary mogą być jedynie przekazane nieodpłatnie szkołom, organizacjom charytatywnym, szpitalom, więzieniom i innym instytucjom użyteczności publicznej.

Kolejnym elementem chroniącym unijnych eksporterów (jak również producentów) są tzw. dopłaty eksportowe. Stosowane są one w przypadku, gdy cena danego produktu jest w Unii Europejskiej wyższa niż ceny tego samego produktu na rynkach krajów trzecich. Powyższe dopłaty stosowane są w równej wysokości niezależnie od kraju, do którego dany produkt jest eksportowany. Eksporterzy mają wówczas prawo skorzystać właśnie z takich dopłat eksportowych niwelujących powstałe różnice cenowe. Istotnym warunkiem przyznania takiej dopłaty jest posiadanie licencji eksportowej, udowodnienie, że dany towar został wyprodukowany na terenie Wspólnoty oraz złożenie przez np. eksportera zabezpieczenia gwarantującego dokonanie eksportu w okresie ważności wydanej licencji. Obecnie systemem dopłat eksportowych objęte są na rynku owoców i warzyw świeżych: jabłka, pomarańcze, cytryny, morele, nektaryny, niektóre orzechy, pomidory. Natomiast wśród produktów przetworzonych są to: soki pomarańczowe, czereśnie i wiśnie tymczasowo zakonserwowane, przetwory z orzechów i pomidorów (z wyjątkiem koncentratu pomidorowego).

Dopłaty do owoców i warzyw przemysłowych oraz produktów przetworzonych

System pomocy finansowej w odniesieniu do przetwórstwa określa rozporządzenie nr 2201/96 i rozporządzenie nr 2202/96. Obecnie wielkości pomocy i zasady jej udzielania określa znowelizowane rozporządzenie nr 2699/2000 z 4 grudnia 2000 roku obejmujące następujące produkty:

 przetwory pomidorowe (mrożone, ze skórką i bez skórki, przecier, koncentrat i sok pomidorowy ze świeżych pomidorów, pomidory w całości lub w kawałkach, płatki pomidorowe, sos do pizzy),

 brzoskwinie i gruszki odmiany Rocha i Wiliams w syropie lub naturalnym soku owocowym,

 suszone figi,

 suszone śliwki odmiany d'Ente,

 suszone winogrona odmiany Sułtana, Moscatel i Korynt,

 mieszankę owocową zawierającą minimum 60% brzoskwiń i gruszek,

 przetwory z owoców cytrusowych.

Wsparcie w sektorze produktów przetworzonych wprowadzone jest w celu wspierania producentów głównie ze względu na zniwelowanie różnicy w kosztach produkcji pomiędzy krajami unijnymi a krajami trzecimi. Dopłaty mają wzmocnić działanie organizacji producenckich, zwiększyć koncentrację sektora oraz zapewnić trwałe i terminowe dostawy surowca do przetwórstwa. Dofinansowanie to ma również ogromny wpływ na elastyczność produkcji i jej zwiększenie oraz pozwoli na uniknięcie problemów z zagospodarowaniem surowców. Ponadto jedynie sprawny system wsparcia rynku owoców i warzyw przetworzonych pozwala na stawienie czoła konkurencyjnym produktom importowanym na teren Wspólnoty. W zależności od danej grupy produktowej różne są rodzaje pomocy i sposoby jej udzielania. Pierwszym ze sposobów są dopłaty do przetwórstwa. Produkty objęte dopłatami to: przetwory pomidorowe, brzoskwinie i gruszki w syropie lub soku owocowym oraz suszone śliwki i figi.

Kolejną formą wsparcia i dopłat jest tzw. specjalna pomoc. Najszerzej obejmuje ona dwa produkty - winogrona suszone odmiany Sułtana, Korynt oraz Moscatel i figi suszone. Powyższe dopłaty mają na celu przede wszystkim zachowanie obszarów upraw winogron i fig. Dofinansowaniem objęte jest nie tylko przetwórstwo, ale również skup i przechowywanie winogron oraz fig.

30 stycznia bieżącego roku Komisja Europejska opublikowała rozporządzenie nr 177/2004 wprowadzające stawkę dopłat do przetwórstwa pomidorów przemysłowych w sezonie 2004/05. Wsparcie tego sektora w omawianym okresie wyniesie odpowiednio:

 34,5 euro/tonę - w przypadku Grecji, Francji, Włoch i Portugalii,

 34,5 euro/tonę - w przypadku Hiszpanii i pomidorów przeznaczonych do przetworzenia w postaci puszkowanych pomidorów w całości, bez skóry,

 29,36 euro/tonę - w przypadku Hiszpanii i pomidorów przeznaczonych do przetworzenia w postaci innej niż powyższa.

Komisja Europejska opublikowała 6 marca br. rozporządzenie nr 416/2004 ustalające wysokość dopłat do przetwórstwa owoców i warzyw dla 10 nowych członków Wspólnoty. Zmienił się przede wszystkim okres podpisywania kontraktów na dostawy pomidorów przemysłowych. Dla 15 starych członków Unii okres ten trwa do 15 lutego każdego roku, natomiast w przypadku nowych krajów członkowskich w sezonie 2004/05 termin ten przesunięto do 15 lipca. Z uwagi na brak możliwości przeprowadzenia stosownych wyliczeń (zgodnie z unijnymi statystykami dla dotychczasowych członków UE - wielkość produkcji, wielkości progowe dla przetwórstwa, terminy dostaw do przetwórni, itd.) potrzebnych co roku Komisji do ustalenia wysokości dopłat w sezonie 2004/05, 10 nowych krajów otrzyma na początku dopłaty w wysokości nieco niższej niż obecni członkowie Wspólnoty.

Wielkość dopłat obliczana jest w krajach UE bowiem w taki sposób, aby umożliwić zagospodarowanie towaru wspólnotowego przy jednoczesnym ograniczeniu nie wyższym niż różnica pomiędzy ceną minimalną płaconą producentowi na terenie Wspólnoty a ceną surowca w krajach trzecich będących głównymi producentami i eksporterami. Dopłaty dla wspomnianych krajów wyniosą odpowiednio dla pomidorów - 25,88 euro/tonę, dla brzoskwiń - 35,78 euro/tonę i dla gruszek - 121,28 euro/tonę. Pozostała wielkość do wysokości dopłat ustalonych na podstawie dokumentów akcesyjnych zostanie po przeanalizowaniu (chodzi o kontrolę przekroczenia produkcyjnych wielkości progowych) przez Komisję wypłacona po zakończeniu sezonu 2004/05.

2 marca br. Komisja Europejska opublikowała rozporządzenie nr 382/2004 wprowadzające niewielką zmianę w terminach dostaw owoców do przetwórstwa. Zmiana dotyczy jedynie odmiany suszonych śliwek d'Ente. Komisja zdecydowała się wydłużyć ten okres o dwa tygodnie, tzn. w sezonie 2003/04 okres dostawy do przetwórstwa trwał od 15 sierpnia 2003 do 31 styczna 2004 roku (a nie jak w rozporządzeniu 1535/2003 z 30 sierpnia 2003 roku, gdzie okres ten wyznaczono do 15 stycznia). Zmiana ta wprowadzona została na wniosek francuskich producentów, którzy - na skutek złych ubiegłorocznych warunków pogodowych (susza) - prosili o przedłużenie terminu dostaw.

W pierwszym kwartale bieżącego roku Komisja Europejska opublikowała rozporządzenie nr 634/2004 ustalające wysokość wsparcia przetwórstwa owoców cytrusowych wyłącznie dla krajów wstępujących. Powyższy dokument zawiera wielkości dopłat na sezon 2004/05 obowiązujące w ramach wielkości progowych wynegocjowanych przez kraje wstępujące w przypadku owoców cytrusowych. Oto jak prezentują się wspomniane wielkości, które podano w euro/ 100 kg:

Dla porównania poniżej przedstawiono wielkości dopłat obowiązujące w krajach unijnych:

Ochrona oznaczeń geograficznych i pochodzenia produktów ogrodniczych

Od 1992 roku Unia Europejska - w celu ochrony rodzimych produktów - wprowadziła specjalny sposób ich oznaczania. Ochrona ta odbywa się w dwojaki sposób i ma na celu przede wszystkim ochronę nazwy danego produktu. Każdy z takich produktów, który zostanie wpisany na specjalną listę produktów chronionych pod względem nazwy, zachowuje takie samo określenie produktu (nazwę własną) we wszystkich krajach unijnych niezależnie od języka i rodzimego kraju pochodzenia. Unijne produkty wpisywane są na listę ze względu na PDO - Chronione Określenie Pochodzenia (Protected Designation of Origin) oraz PGI - Chronione Oznaczenie Geograficzne (Protected Geographical Indication). Pierwsza grupa produktów - aby trafić na listę - musi mieć określoną technologię produkcji lub przetwarzania w danym, określonym regionie geograficznym; ponadto oznaczenie to pochodzi od nazwy regionu, konkretnego miejsca lub kraju, a cechy charakterystyczne danego produktu są ściśle związane z miejscem pochodzenia. Druga grupa produktów musi zawierać przynajmniej jeden z elementów produkcji lub przetwarzania w danym miejscu; ponadto produkt taki musi cieszyć się doskonałą reputacją oraz jakością na unijnym rynku. Ten specyficzny sposób oznaczania i ochrony produktów stworzony został przede wszystkim w celu promocji rolnictwa i ogrodnictwa w Unii, ochrony produktów przed imitacjami oraz lepszej informacji skierowanej do unijnego konsumenta, dotyczącej jakości kupowanych produktów.

W pierwszym kwartale bieżącego roku Komisja Europejska opublikowała dwa rozporządzenia wpisujące nowe produkty na listę chronionych określeń pochodzenia lub oznaczeń geograficznych. 28 stycznia br. Komisja opublikowała rozporządzenie nr 135/2004 wpisujące na unijną listę nazw chronionych Fraise du Perigord - truskawki zgłoszone na listę przez francuską grupę producencką.

Nazwa owoców wywodzi się od terenu upraw, a charakteryzują się one wysoką klasą jakości (jedynie Extra lub I), ściśle określonym i przestrzeganym poziomem cukru w owocu, rozmiarem oraz kształtem. Ta odmiana truskawek uprawiana jest na wspomnianym terenie od 1895 roku. Owoce te trafiają do bezpośredniej konsumpcji na rynek jedynie w opakowaniach 250 lub 500 gramowych, na których - oprócz wszystkich danych dotyczących owoców - znajduje się także dokładnie określony producent wraz z jego adresem. Ponadto owoce zapakowane przechowywane są w magazynach w określonej temperaturze 12 stopni Celsjusza, a okres ich transportu nie powinien być dłuższy niż 48 godzin w temperaturze pomiędzy 6 a 12 stopni.

13 marca ukazało się rozporządzenie nr 465/2004 wpisujące na unijną listę produktów chronionych pod względem nazwy kolejny produkt, pochodzenia włoskiego. Jest to produkt - Carciofo di Paestum - karczochy pochodzące z prowincji Salerno. Zbiory tego warzywa trwają w okresie od 1 lutego do 20 maja, a uprawa karczochów musi być odnawiana co trzy lata. Maksymalna wydajność z 1 ha to 50 tys. główek. Ponadto dane warzywo musi przestrzegać odpowiedniej średnicy główki, być w kolorze zielonym z lekkim zabarwieniem różowo-fioletowym i mieć łodyżkę krótszą niż 10 cm. Karczochy te uprawiane są w szczegółowo ustalonej odległości między sobą - 80-90 cm, a na 1 ha zasiewa się około 10,0 tys. pojedynczych karczochów. Najdłuższy okres ich przechowywania w chłodni to 72 godziny w temperaturze maksymalnie 4 stopni Celsjusza. Warzywa te pakowane są w ilościach od 2 do 24 główek, a etykieta na opakowaniu musi zawierać następujące informacje: nazwę produktu, dokładne dane producenta lub pakowacza, klasę jakościową produktu i liczbę główek w opakowaniu.


_____________________

(1) W publikacji wykorzystano fragmenty kwartalnego raportu „Rynek owoców i warzyw” opracowanego przez Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych (FAMMU) Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA), datowanego - kwiecień 2004.

Agencja Rynku Rolnego
00-400 Warszawa; ul. Nowy Świat 6/12; tel. [phone]

---