Swoboda przepływu towarów
Swoboda przepływu towarów należy do podstawowych wolności rynku wewnętrznego, obok swobody przepływu osób, usług i kapitału.
Oparta na założeniu, iż każdy towar legalnie wyprodukowany lub wprowadzony do obrotu zgodnie z formalnościami przywozowymi w jednym z państw członkowskich powinien mieć zagwarantowaną swobodną cyrkulację na całym Jednolitym Rynku.
Zniesienie ceł pomiędzy krajami członkowskimi ówczesnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz stworzenie wspólnej taryfy celnej przewidywał traktat Rzymski. Unia Celna ma więc dwa wymiary:
- wewnętrzny: członkowie Unii znoszą bariery w przepływie towarów. 1 lipca 1968r nastąpiło całkowite zniesienie ceł między krajami Wspólnoty.
- zewnętrzny: członkowie ustanawiają wspólną taryfę celną oraz ujednoliconą politykę handlową wobec partnerów zewnętrznych.
Wolny obrót towarami między państwami członkowskimi odbywa się dzięki:
- ustanowieniu unii celnej - zniesienie ceł, ograniczeń ilościowych między państwami członkowskimi, wprowadzenie wspólnej taryfy celnej i ustanowienie jednakowych zasad w handlu z krajami trzecimi
- zniesieniu kontroli granicznej
- dostosowaniu lub wzajemnej akceptacji norm towarowych i przepisów podatkowych
Unia celna jest jednolitym obszarem handlowym, w ramach którego wszystkie towary znajdują się w wolnym obrocie, niezależnie od tego czy zostały wyprodukowane w UE, czy też sprowadzono je spoza jej terytorium. Na przykład szwedzki samochód można przewieźć na Węgry bez uiszczania opłaty celnej oraz bez żadnej kontroli celnej. Cło na samochód sprowadzony z Japonii płatne jest wówczas, gdy po raz pierwszy zostaje on wprowadzony na teren UE, po czym nie pobiera się już dalszych opłat, zaś auto nie przechodzi żadnych dodatkowych kontroli celnych.
Państwa mogą wprowadzać ograniczenia lub zakazy, które są uzasadnione ze względu na moralność, porządek i bezpieczeństwo publiczne, życie i zdrowie ludzi, zwierząt i roślin, wartość historyczną, artystyczną, archeologiczną, własność intelektualną. Każda forma reglamentacji wewnątrzwspólnotowego obrotu towarowego wymaga precyzyjnego uzasadnienia koniecznością ochrony wymienionych wartości.
Korzyści wynikające z integracji:
1) poprawa pozycji na arenie międzynarodowej
2) rozwój technologii, dostęp do nowych technologii
3) zaostrzenie konkurencji, a co za tym idzie poprawa jakości
4) wykorzystanie korzyści skali, redukcja kosztów
5) wzrost efektywności produkcji spowodowany specjalizacją
Zewnętrzny obrót
Unia celna oznacza nie tylko zniesienie barier wewnętrznych w przepływie towarów, lecz także ujednoliconą politykę zewnętrzną w wymianie towarowej z krajami trzecimi, która nosi nazwę Wspólnej Polityki Handlowej.
Oznacza to, że za importowany produkt płaci się na granicy UE taką samą stawkę celną, bez względu na to, czy został wwieziony na teren Unii w porcie w Genui czy w Hamburgu. Na przykład japoński samochód, za który zapłacono cło, kiedy został przewieziony do Niemiec, może zostać następnie przewieziony do Belgii czy Polski i tam sprzedany na takich samych zasadach, co samochód niemiecki. Nie pobiera się dalszych opłat celnych.
W handlu międzynarodowym UE stosuje różnego rodzaju środki handlowe regulujące obrót towarowy w ujęciu UE - kraje trzecie. Środkami tymi są przede wszystkim Wspólnotowy Kodeks Celny, środki taryfowe, których istota sprowadza się do możliwości importu po niższych stawkach celnych niż wynikające z unijnej taryfy celnej, oraz różnego rodzaju środki reglamentujące obrót towarowy z krajami trzecimi np. środki pozataryfowe i środki ochronne.
Wspólnotowy kodeks celny
Jest podstawą wspólnotowego prawa celnego. Kodeks określa zasady związane z cłem i postępowaniem celnym oraz prawa i obowiązki stron w wymianie handlowej.
Zasady pochodzenia towarów
Już sam zakaz obciążania cłem towarów z innych państw członkowskich wymuszał dokładne określenie reguł pochodzenia towarów. Dotyczy to również terytorium celnego Wspólnoty. Właściwe ustalenie pochodzenia towaru ma ogromne znaczenie ze względu na zróżnicowanie stawek, stosowanie wobec pewnych krajów zakazów importu, ceł antydumpingowych, a z drugiej strony, systemu preferencji lub rozwiązań dwustronnych. Generalne decydujące znaczenie dla jego ustalenia ma deklaracja samego importera, o ile nie ma dowodów co do jego fałszywości. Warto wskazać także na istnienie podziału na towary pozawspólnotowe oraz wspólnotowe. Uznanie towaru za pochodzący z danego państwa jest przede wszystkim konsekwencją jego całkowitego pozyskania lub wytworzenia na jego obszarze. W przypadku wytwarzania w więcej niż jednym państwie, pochodzenie jest zdeterminowane przez miejsce ostatniej materialnej, ekonomicznie uzasadnionej i istotnej z punktu widzenia procesu produkcji, przeróbki lub przetworzenia powodujących powstanie nowego produktu.
Procedura celna
Kodeks szczegółowo określa powstawanie, pobieranie, wygaśnięcie, zwrot oraz zabezpieczanie długu celnego, a także niezbędne do obliczenia cła określanie sposobu ustalania wartości celnej. W tym zakresie wprowadza kilka dokładnych metod wyceny towarów. Mają one umożliwiać przeciwdziałanie nierzadkim próbom nadużyć służących zaniżaniu wartości celem obniżenia wymiaru cła albo zawyżaniu celem nielegalnego transferu kapitału i unikania jego opodatkowania. Metody te odwołują się odpowiednio do:
- wartości transakcyjnej - cena faktycznie zapłacona lub należna za towar
- wartości towarów identycznych lub podobnych wyprodukowanych w kraju eksportera
- wartości obliczeniowej opartej na rachunku kosztów materiałów i produkcji i odpowiedniej marży (metoda dedukcyjna)
- wartości ustalonej zgodnie z regułami WTO - metoda ostatniej szansy (gdy inne metody zawiodą)
Wartość celna towaru powinna ponadto uwzględniać koszty związane z importem, takie jak transport, koszty licencyjne, różnice kursowe.
Jednolity Dokument Administracyjny SAD - standaryzacja dokumentacji celnej.
środki taryfowe:
- wspólnotowa taryfa celna- Stosowanie Kodeksu uzupełnia Wspólnotowa Taryfa Celna, która obowiązuje w formie Zintegrowanej Taryfy Celnej Wspólnoty TARIC. Jest ona samoistnym instrumentem polityki celnej określającym stawki i inne obciążenia, z uwzględnieniem stosowanego przez Wspólnotę systemu preferencji. TARIC opiera się na Nomenklaturze Scalonej, która wprowadza szczegółową klasyfikację towarów, nadaje im określony numer/kod oraz przypisuje określone stawki celne. Stawki wynikają także z umów międzynarodowych, preferencji, kontyngentów, zawieszeń taryf i ceł antydumpingowych. Co roku do końca grudnia Komisja przyjmuje i publikuje w Dzienniku Urzędowym rozporządzenie na następny rok, które zawiera aktualną nomenklaturę scaloną oraz wspólnotową taryfę celną. Dodatkowo decyzja Rady może wprowadzać czasowe modyfikacje, zawieszenia lub wprowadzać kontyngent służący wspieraniu rozwoju ekonomicznego, podnoszeniu konkurencyjności i tworzeniu miejsc pracy.
- kontyngenty taryfowe- Kontyngenty taryfowe to określona ilość towaru, która w okresie kontyngentowym (okresie na jaki kontyngent taryfowy ustanowiono) może być przywieziona i dopuszczona do obrotu po stawkach celnych preferencyjnych. Poza takim kontyngentem taryfowym import jest możliwy, ale przy zastosowaniu stawek celnych wynikających z taryfy celnej. Upływ terminu na jaki ustanowiono kontyngent taryfowy lub wykorzystanie takiego kontyngentu taryfowego powoduje automatyczne naliczanie stawek wynikających z taryfy celnej UE.
- plafony taryfowe
jest elastyczną formą kontyngentu taryfowego. Jego elastyczność polega na tym, że przekroczenie wielkości na jaką ten środek preferencyjny jest ustanawiany nie oznacza automatycznego zamknięcia możliwości importu po stawkach celnych preferencyjnych jakie tym plafonem taryfowym zostały ustanowione (tak jak ma to miejsce w przypadku kontyngentu taryfowego - jeżeli kontyngent taryfowy zostanie wyczerpany nie ma możliwości importu po obniżonych stawkach celnych w ramach tego środka).
W przypadku plafonu taryfowego taka możliwość nadal istnieje, aż do czasu przywrócenia stosowania stawek celnych wynikających z Taryfy celnej, co następuje w drodze stosownego rozporządzenia UE. Istnieje również możliwość określenia podwyższenia poziomu stawek celnych w ramach ustanowionego plafonu taryfowego, w sytuacji w której napływające dane wskazują na nadmiernie wzmożony import w ramach otwartego plafonu taryfowego.
Podwyższenie poziomu stawek celnych w ramach otwartego plafonu taryfowego może nastąpić, o ile zostanie przekroczona ilość lub wartość towaru określona w rozporządzeniu o jego ustanowieniu, a jednocześnie istnieje potrzeba ograniczenia wielkości przywozu danego towaru dokonywanego przy zastosowaniu dotychczasowych stawek celnych (określonych w rozporządzeniu o plafonie taryfowym), ale nie ma jednocześnie konieczności przywrócenia stosowania stawek celnych określonych w taryfie celnej UE (a zatem wyższych).
- zawieszenie w całości lub w części poboru ceł
Zawieszenie poboru ceł w całości lub w części jest środkiem taryfowym, który nie wymaga administrowania, ani za pomocą licencji, ani za pomocą systemu elektronicznego (bezlicencyjnego - na granicy), W ramach tego środka nie jest ustanawiana określona ilość lub wartość towarów, która może być przywieziona z zastosowaniem stawek celnych preferencyjnych. Do momentu do którego takie zawieszenie jest ustanowione organy celne automatycznie naliczają stawki celne preferencyjne.
Środki pozataryfowe:
Nadzór importu lub eksportu
jest formą monitoringu, sposobem zbierania informacji dotyczących wielkości obrotu towarowego.
Pierwsza forma- polega na rejestracji obrotu przez organy celne - wówczas nie ma konieczności uzyskania pozwolenia (surveillance a posteriori). Informacje, w ten sposób uzyskane, są przekazywany do Komisji Europejskiej.
Druga forma- polega na obowiązku uzyskania pozwolenia na przywóz lub wywóz towarów (surveillance a priori). W tym przypadku istnieje możliwość wyznaczenia trendów w przyszłym obrocie za pomocą wydanych pozwoleń. Przedstawienie takiego dokumentu jest warunkiem dopuszczenia towaru do obrotu lub jego wywozu.
Kontyngent ilościowy
jest ograniczeniem importu na obszar Wspólnoty lub eksportu z obszaru Wspólnoty danych towarów do z góry określonego poziomu. Obrót poza takim kontyngentem jest zakazany.
Wszystkie kontyngenty ograniczające są administrowanych poprzez licencjonowanie (obowiązek uzyskania pozwolenia).
Zakaz importu lub eksportu
Zakazy eksportu lub importu stosowane są przez UE sporadycznie i wiążą się głównie z wykonywaniem rezolucji ONZ lub w przypadkach zaistnienia niebezpieczeństwa dla życia ludzi i zwierząt, ochrony dóbr kultury itp.
Środki ochronne:
Wszystkie środki ochronne stosowane są dodatkowo do regularnych ceł wynikających z taryfy celnej. Wszystkie też środki ochronne mogą być nałożone wyłącznie w wyniku przeprowadzenia specjalnego postępowania ochronnego przeprowadzonego przez Komisję Europejską. Postępowanie takie wszczyna się na wniosek zainteresowanego przemysłu Wspólnoty lub w wyjątkowych przypadkach Komisja może wszcząć postępowanie z urzędu.
środki antydumpingowe
dumping to środek powodujący nieuczciwe wypieranie miejscowych producentów poprzez finansowanie obniżki cen przez producenta.
mogą przybrać formę cła antydumpingowego lub zobowiązania cenowego.
Cło antydumpingowe Może być nałożone na każdy produkt , którego zapłacona rzeczywiście cena w eksporcie do Wspólnoty znacznie odbiega od normalnej wartości. Wartość ta jest odnoszona do ceny za porównywalny produkt, jaką należałoby zapłacić w kraju eksportu w ramach normalnej transakcji dokonanej przez niezależne podmioty. Jednakże ustalenie ceny może być trudne szczególnie w przypadku braku skali porównawczej (nieoferowanie produktu na rynku rodzimym, nie występowania tam gospodarki rynkowej i cen rynkowych albo dokonania sprzedaży przez korporację ponadnarodową działającą na różnych rynkach). Ustalając wartość należy odwołać się do kosztów produkcji i sprzedaży powiększonych o rozsądny zysk. Ustalona w ten sposób różnica między dwoma cenami stanowi podstawę wymiaru cła.
może mieć formę ad valorem (określony procent od wartości celnej towaru, który jako punkty procentowe sumuje się z cłem regularnym) lub formę cła specyficznego w określonej wartości wyrażonej w Euro na jednostkę importowanego towaru. Możliwe jest też użycie wariantu mieszanego obu tych rodzajów ceł. W niektórych przypadkach możliwe jest złagodzenie wprowadzonego cła antydumpingowego poprzez wprowadzenie dodatkowego kontyngentu w ramach którego import jest zwolniony z cła antydumpingowego. Cło pobiera się dopiero po przekroczeniu wielkości importu z danego kraju, określonej kontyngentem.
Zobowiązanie cenowe polega na zobowiązaniu się konkretnego eksportera do nie eksportowania towaru na teren Wspólnoty poniżej pewnej ceny. W zamian eksporter ten jest zwolniony z cła antydumpingowego.
środki antysubsydyjne
subsydia to środki powodujące nieuczciwe wypieranie miejscowych producentów poprzez finansowanie obniżki cen przez władze publiczne.
Subsydia określane są jako wsparcie publiczne udzielone w kraju pochodzenia towaru i przynoszące korzyść subsydiowanemu. Wynika ona z uprzywilejowania w stosunku do innych przedsiębiorstw lub sektorów, które nie opiera się na kryteriach obiektywnych. Zalicza się do nich np. pożyczki, zwolnienia podatkowe, nabywanie udziałów w przedsiębiorstwie, gwarancje kredytowe, dostarczanie dóbr i usług infrastrukturalnych nie mieszczących się w ramach działań ogólnych. Mogą być one przekazywane za pośrednictwem różnorodnych instytucji publicznych i prywatnych, jeżeli tylko pochodzą z funduszy publicznych. Dopuszcza się wyłączenie związane ze wspieraniem rozwoju technologicznego, badań naukowych, ochrony środowiska poprzez dostosowanie urządzeń do obowiązujących wymogów oraz pomocą regionom zacofanym.
mogą przybrać formę cła wyrównawczego lub zobowiązania cenowego.
Cło wyrównawcze może występować w takich samych formach jak cło antydumpingowe
Zobowiązanie cenowe polega na zobowiązaniu się konkretnego eksportera do nie eksportowania towaru na teren Wspólnoty poniżej pewnej ceny. W zamian eksporter ten jest zwolniony z cła wyrównawczego. W przypadku postępowań antysubsydyjnych istnieje jeszcze inny rodzaj zobowiązania - zobowiązanie władz kraju eksportu do zaprzestania subsydiowania danego produktu.
Dla wprowadzenia ceł antydumpingowych, antysubsydyjnych lub opłat wyrównawczych nie wystarcza samo stwierdzenie istnienia dumpingu lub subsydiów. Niezbędne jest wykazanie, że import tego rodzaju doprowadził do tzw. szkody materialnej dla przemysłu wspólnotowego. Musi być ona odczuwalna dla wszystkich lub większości producentów albo grozi jej powstaniem lub negatywnym wpływem na tworzenie danej gałęzi przemysłu lub postęp techniczny we Wspólnocie.
środki ochronne przed nadmiernym przywozem
mogą przybrać formę dodatkowej opłaty celnej lub ograniczenia ilościowego.
Dodatkowa opłata celna może mieć formę ad valorem (określony procent od wartości celnej towaru, który jako punkty procentowe sumuje się z cłem regularnym) lub formę cła specyficznego w określonej wartości wyrażonej w Euro na jednostkę importowanego towaru. Możliwe jest też zastosowanie cła zmiennego, opartego na cenie minimalnej (referencyjnej). W takim przypadku wysokość opłaty celnej dodatkowej stanowi różnicę między ceną deklarowaną przez importera na granicy a określoną ceną minimalną (cena urzędowa, poniżej której nie wolno sprzedawać danego towaru.). Możliwe jest też użycie wariantu mieszanego powyższych rodzajów ceł.
W niektórych przypadkach możliwe jest złagodzenie wprowadzonego cła dodatkowego poprzez wprowadzenie kontyngentu w ramach którego import jest zwolniony z tej opłaty. Cło pobiera się dopiero po przekroczeniu wielkości importu określonej kontyngentem.
Ograniczenie ilościowe polega na wprowadzeniu kontyngentu ograniczającego. W ramach wielkości kontyngentu import odbywa się bez dodatkowych opłat celnych (tylko cło regularne) natomiast poza wielkością kontyngentu obowiązuje zakaz importu.
Środki te powinny być wprowadzone jedynie na czas niezbędny dla eliminacji szkodliwych skutków tego importu. Nie należy stosować wobec krajów rozwijających się będącymi członkami WTO, których udział w imporcie nie przekracza 3%.
Zobowiązania międzynarodowe
Realizując politykę handlową Wspólnota musi uwzględniać zobowiązania o charakterze globalnym, nawet jeżeli w pewnym zakresie były one przyjęte przez państwa członkowskie jeszcze przed jej powstaniem lub przystąpieniem. Dotyczy to w szczególności systemu GATT (układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu), który reguluje handel światowy posługując się głównie instrumentem obniżania ceł i likwidacji ograniczeń ilościowych. Podstawowe znaczenie w tym zakresie zawsze odgrywała klauzula najwyższego uprzywilejowania, która zobowiązuje do przeniesienia na wszystkich członków organizacji korzyści lub przywilejów przyznanych w umowach międzynarodowych zawartych z poszczególnymi państwami. Np. preferencja przyznana UE w imporcie ze Stanami Zjednoczonymi musi być rozciągnięta na wszystkich członków WTO. W ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT powołana została Światowa Organizacja Handlu (WTO), która z dniem 1. 01. 1995 zastąpiła GATT.
Obecnie ten globalny system reguluje przede wszystkim wymianę towarów w bardzo szerokim zakresie, a wiec zarówno bariery taryfowe i pozataryfowe, zasady ustalania wartości celnej oraz procedury rozwiązywania sporów, do których musi stosować się także Wspólnota.
Wspólnota stosuje się także do tzw. Generalnego Systemu Preferencji w wymianie z krajami rozwijającymi i ubogimi, którego celem jest udzielanie pomocy poprzez umożliwienie wzrostu ich eksportu do krajów uprzemysłowionych. Jego stosowanie wymaga jednak zaniechania wymagania wzajemności w ustępstwach państw rozwijających się, które nie mogą być zmuszane do obniżenia swoich ceł w takim samym stopniu, jak kraje bogate.
System preferencji jest aktualizowany na bieżąco, starając się uwzględniać zróżnicowanie rozwojowe poszczególnych państw, a zarazem przestrzeganie przez państwo beneficjenta standardów socjalnych oraz ochrony środowiska. Około 50 najuboższych z nich korzysta ze szczególnie preferencyjnego traktowania, opartego na pełnym zawieszeniu ceł.