KAZANIA ŚWIĘTOKRZYSKIE
STAN: 18 pasków pergaminowych, stanowiących fragmenty 4 kart (13 pasków tworzy jedną podwójną kartę, a 5 dolne części dwóch innych kart)
ODKRYCIE: dokonane przez Aleksandra Bruckburga w 1890 r. (w oprawie kodeksu Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, kazania te trafiły tam wraz ze zbiorami BUWu, wywiezionymi po powstaniu listopadowym)
POCHODZENIE: macierzysty klasztor Bożogrodców (koniec XIII lub początek XIV w.) -> Zakon Bożogrobców w Leżajsku (ok. połowy XIV w.) -> biblioteka benedyktyńskiego klasztoru Św. Krzyża na Łysej Górze -> Cesarska Biblioteka Publiczna w Petersburgu
POWSTANIE:1 poł. XV w. (rękopis: ok. połowy XIV w.)
JĘZYK: łaciński (wiele archaicznych form językowych, niekiedy nigdzie indziej nie poświadczonych, cechy językowe zabytku wskazują na jego północnomałopolską proweniencję)
SKŁAD: kazania na następująe dni: św. Michała (zachował się tylko koniec kazania), św. Katarzyny (całość), św. Mikołaja (początek), Bożego Narodzenia (koniec), Trzech Króli(początek i koniec) i Matki Bożej Gromnicznej (początek).
CHARAKTER: intelektualny (kazania różnią się budową, pisane są artystyczną, kunsztowną prozą, rytmiczną i zrytmizowaną, styl oparty na paralelizmie składniowym, rymie i rytmie (tzw. „ars dictandi” -sztuka dyktowania)
WZÓR ŁACIŃSKI: brak
W tekście przeplata się dużo fragmentów z Biblii w języku łacińskim.
KAZANIE I (na dzień św. Michała - 29 września) -> końcówka
Tekst przytacza wypowiedź króla asyrskiegoskierowaną do króla Ezechyjasza, króla żydowskiego i jego ludu. Dotyczy ona ich wiary w pogańskiego boga, mówiący nawraca ich, a oni udają się do kościoła na modlitwę i proszą o wybawienie ich od mocy pogańskiego boga. Bóg wysłuchuje ich prośb i zsyła im anioła. Ten zstąpił na ziemię i zaczął prawić o tym, jak to jakiś anioł wybił marę poganów, jedynie lud Boży przetrwał. Okazuje się, że zadaniem aniołów jest „otwardzenie naszego wstraszenia”, „nauczanie naszego nieumienia” oraz „oświecenie naszego sąmnienia”. Dalej przytoczono tekst z Ksiąg Sędzkich, który mówi, że anioł święty zstąpił do Galaa (miasto grzeszników) ku synom izraelskim, podobnie - nastraszył ich, po czym dowiadujemy się, że do kolejnych zadań aniołów należą: „oświecenie naszego sąmnienia” oraz „towarzystwo wiecznego królowania”, gdzie jest Bóg w Trójcy Jedyny ze swymi świetymi.
KAZANIE II (na dzień św. Katarzyny - 25 listopada) -> całość
Syn Boży nawołuje świętą dziewicę Katarzynę by ta wstała i poszła. Chce, by trafiła ona do królestwa niebieskiego. Syn Boży przedstawia jej coś na zasadzie przypowieści, w której uświadamia jej istnienie przez niego nawoływanych grzeszników „cztwioracych”, czyli:
siedzących („jiż się k dobremu obleniają” - nie oglądają się na dobro - zobrazowani jako ślepcy siedzący obok drogi) ,
leżących („jiż się we złem kochają” - świadomie wybierający grzech - zobrazowani jako paralitycy leżący na łożu),
śpiących („jiż się w grzeszechzapieklają” - zatwardziali - zobrazowani jako więźniowie w ciemnicy)
umarłych („jiż w miłości Bożej rozpaczają” - nie odpowiadają na wezwanie Syna Bożego -zobrazowani jako umarli wątpiący w miłosierdzie Boże).
KAZANIE III (na dzień św. Mikołaja - 6 grudna) -> początek
Krótkie, urwane zdanie mówiące o tym, że mędrzec chwali świętego Mikołaja.
KAZANIE IV (na dzień Bożego Narodzenia) -< końcówka
Zbawiciel się zbliża, by wybawił swój lud. Zawita on w naszych sercach i wrogów naszych „widomych i niewidomych” od nas uchowa. Dalej mówi o nich Jeremijasz. Żyją oni w mieście Corrozaim („to są dyjabli”), usłyszeli oni głos nawołujący do wyrwania się z udręki zła. Ci, którzy posłuchali - zbawieni, ci, którzy nie - „utonęli” w grzechach. Dowiadujemy się, że przybywa Zbawiciel, który jest:
prawdziwy, bo nikomu nie uczynił krzywdy
wieczny, bo my też będziemy z nim na wieki królować
ubogi, byśmy i my nie narzekali („styskowali”) na ubóstwo
pokorny(„śmierny”), byśmy i my nie pysznili się(„bujali”)
KAZANIE V(na święto Trzech Króli) -> początek i koniec
Trzej królowie pogańscy szukali króla żydowskiego, gdyż szanowali jego władzę. Kiedy ujrzeli gwiazdę, wzięli dary: kadzidło, złoto i mirrę i udali się do króla, który miał być: miłościwszy, mocniejszy i szczodrzejszy.
Miłościwszy w rzeczy trojakiej:
„w miłem wabieni, izbychom pokutę wiernie czynili”
„w długiem czakani, izbychom się k niemu żądnie pośpieszyli”
„w rychłem odpuszczeni, izbychom w jego miłości nie rozpaczyli”
Mocniejszy (też trojaka moc), gdyż dotyczy go ustawiczne zwycięstwo, mocne włodyczstwo i wielkie bogactwo.
KAZANIE VI (na dzień Oczyszczenia N. P. Marii - 2 lutego) -> początek
Słowa św. Łukasza: tekst dotyczy Symeona, który widział zbawienie Syna Bożego. Pierwszy widzenie miał „Habraham pod obrazem trzy męży po drodze idącego”, później: Mojżesz „we krzu(krzewie)połającego”, dalej: Ezechyjel„na wysokim stolcysiedzącego”, kolejny: Jan „pod obrazem barańca śmiernego(pokornego)”, aż w końcu: wspomniany Symeon „pod opłcenim(wcieleniem) człowieczym”.