Procesy w wnętrzu ziemi:
Ruchy lądotwórcze i górotwórcze, zjawiska wulkaniczne i sejsmiczne
Procesy na zewnątrz
Wietrzenie, erozja, egzaracja zdzieranie), deflacja (wywiewanie), denudacja (obniżanie), transport akumulacja
Wulkany: wybrzeża Pacyfiku, południowa Europa, Afryka wschodnia, małe Antyle.
Trzęsienia: łuki wysp japońskich, indonezyjskich, pacyficzne wybrzeża Ameryki, wybrzeża i wyspy Pacyfiku, Alpy, karpaty, Kaukaz, Himalaje, Wielkie Antyle.
Działalność wiatru
Deflacja
Przesuwanie i unoszenie materiału skalnego przez wiatr prowadzące do powstania rynien i mis deflacyjnych, bruku deflacyjnego
Korazja
Mechaniczna działalność wiatru i jego ładunku ( ziaren piasku, żwiru) polegająca na ścieraniu, rysowaniu i drążeniu powierzchni skał; powstają wygłady, nisze, gzymsy, graniaki, grzyby skalne, żebra, bruzdy
Transport
Przenoszenie przez wiatr drobnego materiału skalnego; powstają zmarszczki wiatrowe - riple-marki)
Budowanie (akumulacja)
Osadzanie
Niesionego przez wiatr materiału; postają wydmy ( barchany-obszary suche, wydmy paraboliczne-wilgotne obszary wałowec) i pokrywy lessowe
GENEZA PUSTYŃ
♠ Wysokie ciśnienie, witray, które zawsze wieją od wyżu do niżu nie pozwalają na dotarcie w te rejony wilgotnego powietrza z oceanów
♠ Na obszarach osłoniętych od deszczu, czyli na terenach, gdzie wilgotne powietrze nie ma dostępu ze względu na sąsiedztwo gór lun znaczne oddalenie od zbiorników wodnych
♠ Nad brzegami oceanów, zimne prądy morskie ochładzają morskie powietrze, które w rezultacie pozbywa się wilgoci. W momencie, gdy zimne i suche powietrze dociera nad nagrzany ląd, łatwo absorbuje wodę zawartą w atmosferze i unosi się do góry.
RODZAJE PUSTYŃ
Kamieniste - Hamada (tam gdzie jest bardzo sucho i procesy wietrzeniowe są utrudnione
Żwirowe - Serir - na przedpolu kamienistych
Piaszczyste - Erg - Na obrzeżach pustyń, gdzie najdalej transportowany jest najdrobniejszy materiał
Ilaste - takiry - najdalej wywiewany jest materił pylasty, tam gdzie zostanie on osadzony
RODZAJE WIETRZENIA
FIZYCZNE - rozpad skał bez zmiany składu mineralnego pod wpływem:
♠ Rozsadzania skał przez zamarzniętą wodę
♠ Rozszerzania i kurczenia się minerałów przy dużych różnicach temperatur
♠ Rozsadzania skał przez krystalizującą się sól w porach skał
♠ Rozsadzanie skał przez pęczniejące skały ilaste
Klimat zimny, umiarkowany podczas zimy, gorącym suchym
CHEMICZNE - prowadzi do zmiany składu mineralnego ( rozkładu skał pod wpływem:
♠ Działalności wody (rozpuszczanie, hydroliza, uwodnienie)
♠ Innych procesów (uwęglanie, utlenianie)
Umiarkowanym latem, gorącym wilgotnym
BIOLOGICZNE - rozluźnianie fizyczne i chemiczne zwięzłości skał w wyniku działalności organizmów żywych ( kopanie, rycie zwierząt, korzenie drzew rozsadzają skały, rośliny wydzielają związki chemiczne zmieniające skład skał, rozkład szczątków organicznych przez drobnoustroje tworzy glebę)
Umiarkowanym i gorącym wilgotnym
DZIAŁALNOŚĆ RZEKI
BIEG GÓRNY:
♠ Erozja wgłębna - żłobienie dna w czasie przetaczania z dużą energią rumoszu skalnego po dnie - powstają doliny w kształcie litery V
♠ Erozja wsteczna - cofanie się progu wodospadu, źródeł
♠ Transport grubego materiału skalnego ( powstawanie otoczaków
BIEG ŚRODKOWY:
♠ Transport materiału drobnego
♠ Erozja boczna - podcinanie brzegów, poszerzanie koryta rzeki, tworzenie się meandrów, terasy zalewowej
♠ Erozja wgłębna - zaznacza się w czasie powodzi
♠ Akumulacja osadów tzw. Aluwiów, tworzenie stożków napływowych
BIEG DOLNY:
♠ Transport materiału drobnego
♠ Akumulacja ( tworzenie delt, estuarium-lejka)
KRASU POWIERZCHNIOWY.
♠ Żłobki i żebra krasowe - równolegle do siebie ułożone wytwory wody deszczowej spływającej po pochyłych powierzchniach i tworzącej bruzdy (żłobki) o głębokości od kilku do kilkunastu centymetrów i takiej szerokości; oddzielone są od siebie żebrami krasowymi o ostrych lub zaokrąglonych kształtach
♠ Lejki krasowe - stożkowe lub miskowate zagłębienia o średnicy od 2 do kilkuset metrów, powstające w wyniku rozpuszczania skał wapiennych przez wody, najczęściej wpadające w szczeliny; powstają także w wyniku zapadnięcia się jaskiń
♠ Uwały - zagłębienia powstające z połączenia kilku lejków leżących blisko siebie, których zbocza ulegają ciągłemu niszczeniu i doprowadzają do obniżenia dzielących je grzęd
♠ Polja - duże i głębokie obniżenia o kształcie podobnym do kotliny i wyrównanym dnie, powstają z połączenia dużej ilości lejów i uwałów, których grzędy zostały całkowicie rozmyte
KRAS PODZIEMNY
♠ Studnie i kominy krasowe - poszerzone przez wody opadowe pionowe szczeliny, o średnicy od kilku do kilkunastu metrów; kominy różnią się od studni mniej regularnym otworem, a ich szerokość wzrasta z głębokością
♠ Pomory - otwory, w których ginie woda płynąca, a następnie wykorzystując sieć kanałów płynie wiele kilometrów pod ziemią
♠ Wywierzyska - otwory wyprowadzające na powierzchnię wody podziemne, często te, które zostały pochłonięte przez pomory;
♠ Jaskinie, groty, pieczary - wolne przestrzenie występujące w głębi ziemi, o znacznych rozmiarach, często połączone podziemnymi korytarzami w cały system; powstają i rozrastają się wzdłuż szczelin pionowych i poziomych, a największe rozmiary osiągają w miejscach krzyżowania się szczelin lub pod wpływem działalności podziemnych rzek
Do najlepiej znanych obszarów krasowych w EUROPIE należą kras występujący w Masywie Czeskim, na Morawach i w Słowacji, we Wschodnich Alpach, w górach Dynarskich głównie na obszarze Dalmacji, w górach Jura, w Masywie Centralnym we Francji oraz na Uralu. W AZJI zjawiska krasowe występują w południowo-wschodniej Syberii, na Kaukazie, w Chinach, Indiach i na Jawie. W AFRYCE znane obszary krasowe występują tylko w jej północno-zachodniej części, a w AMERYCE głównie w Kordylierach, na Kubie, w Brazylii i Wenezueli. Występują także w Australii i niektórych wyspach Pacyfiku. W POLSCE kras rozwinięty jest głównie na wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej oraz w Tatrach, występuje także w Sudetach i Górach Świętokrzyskich.
TYPY WYBRZEŻY MORSK.
ZANURZONE
♠ Dalmatyńskie - zalanie gór ułożonych równolegle do linii brzegowej; pasma górskie tworzą ciągi wysp, a zalane doliny - długie kanały i zatoki
♠ Riasowe - zalanie gór ułożonych skośnie do brzegu; dawne doliny rzeczne stają się zatokami wcinającymi się głęboko w ląd a szczytowe partie gór wysepkami lub półwysepkami
♠ Limanowe - zatopienie ujścia rzek rozcinających głębokimi jarami obszar o budowie płytowej
♠ Fiordowe - zatopienie dolin polodowcowych w górach
♠ Szerowe - zatopienie nizinnych terenów polodowcowych; wyspy są pozostałością wzgórz morenowych
♠ Klifowe - stromy brzeg niszczony przez fale morskie
WYNURZONE
♠ Mierzejowe - zamykanie zatok przez wały piaszczyste
♠ Lidowo-lagunowe - powstaje w warunkach dużych przypływów i odpływów; poprzerywany wał przybrzeżny (lido) odgradza od otwartego morza zatoki ( laguny)
♠ Deltowe - kształtowane przez budującą działalność morza i rzeki
♠ Koralowe - przesuwanie się linii brzegowej w stronę otwartego morza spowodowane jest narastaniem koralowców
♠ Mangrowe - opanowane przez formacje krzewów i drzew o silnie rozgałęzionym systemie korzeniowym, który powoduje utrwalanie namułów wodnych i przyrastanie lądu.
Działalność lodowców górskich
♠ Niszcząca - cyrki lodowcowe, nunataki, progi skalne, wygłady lodowcowe, „barańce”, doliny U-kształtowane, doliny boczne zawieszone, rysy lodowcowe, kotły eworsyjne
♠ Budujące - morena czołowa, morena denna, morena boczna
Działalność lądolodów
♠ Niszcząca - wygładzone szczytowe powierzchnie skalane (fieldy), „barańce”, kry lodowcowe, wygłady lodowcowe, rysy lodowcowe
♠ Budująca - morena czołowa, morena denna, glina zwałowa, głazy narzutowe, jeziora morenowe i wytopiskowe
Działalność wód roztopowych ( glacjalnych)
♠ Niszcząca - jeziora rynnowe
♠ Budująca -jeziora zastoiskowe, iły warwowe, ozy, kemy, drumliny, pola sandrowe, pradoliny
EUROPA 10,5 mln km2
Śr. 292 M
Dep. wybrz. M. Kaspijskiego 28 m Mont Blanc 4807 m
AZJA 44,4 mln km2
Śr. 950 M
Dep. Morze Martwe 405 m.
Kryptodepresja dno jeziora Bajkał
1165 m. p. p. m.
Mount Everest 8848 m
AFRYKA 30, 3 mln km2
658 m
Dep Jezioro Assal 150 m p. p. m.
Wulkan Kibo w masywie Kilimandżaro 5895 m n. p. m.
AUSTRALIA 7,7 mln km2
300 m
Jezioro Eyre 16 m
Góra Kościuszki 2228 m n. p. m.
AMERYKA PD. 17,8 mln km2
Śr 655 m
Dep- Salinas Chicas 42 m
Anconcagua 6960 m n. p. m.
AMERYKA PŁ. 24,2 Mln km2
677 m
Dep - Dolina Śmierci 86 m p. p. m.
McKinley 6194 m n. p. m.