Werteryzm - postawa człowieka, który chce być uważany za jednostkę wrażliwą. Pragnie, by dostrzeżono, że ta cecha wynosi go ponad przyziemne życie, ale zarazem skazuje na cierpienie i samotność.
„Dziady kowieńsko-wileńskie”: II i IV cz. „Dziadów”; powstały w Kownie i Wilnie. Opublikowane w 1823r.
Cz. II „Dziadów”
jest inscenizacją starego, ludowego obyczaju - święta dziadów, które przypada w noc przed Zaduszkami
w cmentarnej kaplicy guślarz w obecności ludu (gawiedzi) wywołuje duchy
I lekkie - dzieci
„Kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie”
II ciężki - widmo złego pana; dziedzic za życia odwrócił się od ludzi, wyzbył się ludzkich cech
„Bo kto ni razu nie był człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże”
III pośredni - Zosia; pasterka wyjątkowo piękna, nie żyła sprawami codziennymi, ludzkimi; była obojętna, nie szanowała uczuć innych
„Kto nie dotknął ziemi ni razu, ten nie może być w niebie”
Cz. IV „Dziadów”:
burza
do domu księdza przybywa nieznajomy; jest przemoczony, blady, trupim wyglądem przeraża dzieci; dziwacznie ubrany; sprawia wrażenie obłąkanego
gość początkowo nie chce podać imienia; przedstawia się jako Pustelnik
w ciągu trzech godzin opowiada swoją historię
godzina I - miłości: (zaliczają się tutaj punkty a,b,c)
dowiadujemy się, że czyta „Nową Heloizę” J.J.Rousseau i „Cierpienia młodego Wertera” J. Goethego
jego przyjacielem jest gałąź cyprysowa
wierzy, ze miłość to związek dwóch dusz
przedstawia podział śmierci:
pospolita - spowodowana chorobą, starością
powolna i bolesna - rozstanie dwojga kochanków
wieczna - wieczne potępienie za grzechy
„Kto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy, i noc ma spokojną i dzień nietęskliwy”
godzina II - rozpaczy:
„Kobieto! puchu marny! ty wietrzna istoto!
Postaci twojej zazdroszczą anieli,
A duszę gorszą masz, gorszą niźelit!...
Przebóg! Tak ciebie oślepiło złoto!
I honorów świecąca bańka, wewnątrz pusta!”
dowiadujemy się, że Pustelnik, to Gustaw, dawny uczeń księdza
dyskutuje o wierze, zabobonach i potędze nauki (Gustaw reprezentuje światopogląd romantyczny, a ksiądz klasyczny)
rozpacza nad miłosną tragedią; przeradza się ona w nienawiść; zabija się sztyletem mimo że już nie żyje
wskazuje tym samym, że są takie rzeczy i sytuacje, których nie da się wytłumaczyć rozumem
zarzuca księdzu, że nauczył go czytać książki
godzina III - przestrogi:
„Kto za życia choć raz był w niebie, ten po śmierci nie trafi od razu”
Gustaw nie zgadza się na smutną rzeczywistość
podsumowuje, że szczęście na ziemi może opóźnić osiągnięcie szczęścia wiecznego
wierzy, że ktoś, kto kochał za życia prawdziwie, szaleńczo, nie może liczyć na wieczne szczęście, lecz na samotność i potępienie
wyjawia cel przybycia; pytanie o powód zakazania obchodzenia dziadów
Wiersze A. Mickiewicza:
„Niepewność”:
uczucie, którego podmiot lir. nie jest pewien
liryka bezpośrednia
wyraża uczucia podmiotu - mężczyzny, który zwraca się do kobiety
trudno jednoznacznie mu określić, czy to przyjaźń, czy to miłość
rymy żeńskie - funkcja instrumentalna (kształtują foniczną postać wiersza)
„Gdy cię nie widzę nie wzdycham, nie płaczę,
Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę”
„Rezygnacja”:
tytuł oddaje treść wiersza
cykl (wraz z utworem a)
„Do M.”:
wyimaginowany dialog z ukochaną
paralelizm - celowe powtórzenie (trzykrotnie : „Precz!”
podmiot lir. - nieszczęśliwie zakochany
tematyka - niespełniona, nieszczęśliwa miłość; pomimo, ze mężczyzna kocha kobietę, ta każe mu odejść
podmiot nie jest w stanie zapomnieć o ukochanej:
„Precz z mej pamięci!… nie… tego rozkazu
Moja i twoja pamięć nie posłucha”
„Dobranoc”:
z cyklu („Dzień dobry”, „Dobry wieczór”)
tytułowe słowa - przewodni motyw
mężczyzna żegna się z kobietą przed udaniem się na spoczynek
jest to sonet
„Do...”:
kierowany do ukochanej Maryli
podmiot czuje się bezsilny wobec uczucia
„Rozmowa”:
erotyk romantyczny
pełen niepewności
opowiada o zaprzepaszczonej miłości
zaczyna się apostrofą do ukochanej
podmiot utożsamiamy z Mickiewiczem
„Dwa słowa”
Sonety krymskie:
cykl 18. utworów poprzedzonych mottem z sonetu Petrarki „kiedym był po części innym człowiekiem niż jestem”
powstały w czasie przymusowej, odbytej przez Mickiewicza podróży do Rosji
opublikowane w 1826r.
orientalizm - odmiana egzotyzmu przejawiająca się zainteresowaniem dla kultur wsch.; nurt charakterystyczny dla romantyzmu, który uobecnił się w dziełach lit. Jako: fascynacja tajemniczą, mistyczną kulturą wschodu i zachwyt tamtejszym pejzażem; orientalizm to synonim przeżycia wewnętrznego
Studium zetknięcia duszy zachodu z duszą wschodu - spotkanie tych dwóch odmiennych światów symbolizuje podwójny podmiot: „Pielgrzym”, „Mirza”
sonet I: „Stepy akermańskie”
podm. Lir. - podróżujący człowiek, utożsamiany z autorem
w pierwszych dwóch strofach podm. Lir. Opisuje swą podróż przez step, który porównuje do oceanu, a wóz do łódki
początkowo podm. Koncentruje się na tym co widzi, jednak szybko zapadający zmrok zmusza go do posługiwania się w odbiorze otaczającej go rzeczywistości, zmysłem słuchu
wóz zatrzymuje się, a w ciszy słychać odgłosy przyrody; te dźwięki skłaniają podmiot do wsłuchania się w przestrzeń w nadziei usłyszenia głosu z ojczyzny-Litwy-czeka go rozczarowanie, bo nic nie słyszy
mimo że jest tak pięknie, podmiot nie potrafi cieszyć się z podróży, bo tęskni to ojczyzny
liryka pejzażu
krajobraz romantyczny - step: rozległa, nietknięta przez cywilizację przestrzeń, zamieszkana przez ludzi wysoko ceniących sobie swobodę
sonet II: „Cisza morska”:
jeżeli na morzu jest spokój, podmiot odczuwa niepokój
nie może się on czuć spokojny, ponieważ tęskni za ojczyzną
pierwsze dwie zwrotki - opis ciszy morskiej; 3 i 4 - dręczenie podm. Przez hydrę i polipa, które są w jego duszy
sonet III: „Żegluga”:
opisana sytuacja na statku i na morzu - nadciąga burza (niepokój, groza)
gradacja - stopniowanie, czasowniki, wyliczenia, wykrzyknienia, metafory, epitety
liryka sytuacji
krajobraz romantyczny - morze: żywioł pierwotny, nieujarzmiony, przeklęty, kuszący samotników i buntowników, symbolizujący przeznaczenie
sonet IV: „Burza”:
podmiot utożsamiany z autorem
dynamika spowodowana wyliczeniami i nagromadzeniem czasowników
pierwsze strofy opisują spustoszenie dokonane na pokładzie statku
ukazanie ogromu i potęgi natury, wobec której człowiek jest bezsilny
szalejący żywioł budzi grozę i lęk
w kolejnych strofach poeta stara się oddać uczucia i relacje; część pasażerów popadła w odrętwienie
postawa samotnego podróżnego kontrastuje z innymi pasażerami; człowiek ten jest zrezygnowany, pozbawiony pragnień, wypalony wewnętrznie
nie obchodzi go dalszy los, nie boi się śmierci
sonet V: „Widok gór ze stepów Kozłowa”:
pielgrzym zachwyca się miejscem, w którym się znajduje
mówi stylem podniosłym, patetycznym, liczne hiperbole - wyolbrzymienia
zachwyt miesza się ze zdziwieniem, niepewnością (wykrzyknienia, pyt. Retoryczne)
liryka sytuacji, pejzażu
Mirza - mędrzec, przewodnik, tubylec, który zna okolicę i wie o czym mówi („Tam? - Byłem”)
brak znaków interpunkcyjnych w wypowiedzi Mirzy - brak budowania napięcia; „To Czatyrdah!” - jedyne wykrzyknienie w jego wypowiedzi
zaskakujący i tajemniczy jest finał: słowa pielgrzyma: „Aa!!” (zachwyt/przerażenie)
człowiek w zderzeniu z naturą jest mały, kruchy, marny
krajobraz romantyczny - góry: groźne i wzniosłe, zdawały się sięgać nieba; ich zdobywcy mieli u stóp ludzkie siedziby i przyziemne życie, mogli kontemplować szeroki horyzont i poczuć się bliżej Boga
sonet VI: „Bakczysaraj”:
Bakczysaraj - miasto leżące w dolinie, otoczone górami, niegdyś stolica Girajów - chanów krymskich
sonet jest opisem pozostałości po wielkim majątku chanów; nie zostało wiele, lecz została fontanna, w której płynie źródło - ciągle żywa natura
topos ruin - ruina to znak wiecznej potęgi natury triumfatorki, która obejmuje w posiadanie dzieło człowieka, wymazując jego ślady, by przywrócić swój własny - już nie ludzki, lecz naturalny - porządek
sonet XIV: „Pielgrzym”:
wokół wszystko piękne i natura, i ludzie (kobiety)
lecz podmiot nie potrafi się cieszyć, bo jego serce ucieka do ojczyzny i dawnych czasów
NATURA RODZIMA i ORIENTALNA:
„U stóp moich kraina dostatków i krasy,
Nad głową niebo jasne, obok piękne lice;
Dlaczegoż stąd ucieka serce w okolice
Dalekie, i - niestety! jeszcze dalsze czasy?
Litwo! piały mi wdzięczniej twe szumiące lasy
Niż słowiki Bajdaru, Salhiry dziewice,
I weselszy deptałem twoje trzęsawice
Niż rubinowe morwy, złote ananasy.”
sonet XV: „Droga nad przepaścią”:
spotkanie Pielgrzyma i Mirzy
Mirza kieruje spojrzeniami Pielgrzyma i wskazuje mu właściwe zachowania
użycie trybu rozkazującego podkreśla, że to Mirza panuje nad sytuacją
Pielgrzym, człowiek Zachodu, musi nauczyć się nowych reguł - musi odrzucić racjonalizm
Pielgrzym i Mirza mogą tylko przekroczyć przepaść, jeżeli przyjmą postawę pokory wobec natury
sytuacja przekraczania przepaści jest symboliczna; kojarzy się z niebezpieczeństwem, bliskością śmierci
po przekroczeniu przepaści Mirza nadal próbuje kierować zachowaniem Pielgrzyma, ostrzega go; obawia się, że nawet spojrzenie, gest czy myśl mogą spowodować katastrofę
Pielgrzym jednak odrzuca rady Mirzy; jako romantyczny indywidualista buntuje się przeciw ograniczeniom i podejmuje odważną decyzję
pozornie nic się nie dzieje, wędrowiec nie spada w przepaść, jednak okazuje się to dla niego doświadczeniem granicznym, zmieniającym jego świadomość
sonet XVIII: „Ajudah”:
podmiot lubi patrzeć na fale, które rozbijają się o skały - opowiada o tym w dwóch pierwszych strofach
część refleksyjna rozpoczyna się apostrofą do młodego poety
poeta pozostawia po sobie utwory, które budują, stwarzają dla niego wieniec
„I nieśmiertelne pieśni za sobą uroni
Z którym wieki uplotą ozdobę twych skroni”
poeta jest nieśmiertelny - pozostają jego słowa, utwory
Rola natury:
miała swoją osobowość
wymierzała karę
podobna do człowieka - stanowi ją dusza i materia
„człowiek to mały światek”
trudna do zrozumienia