1. Początki kina w Europie: kinematograf braci Lumière
Początki kina poprzedzały wynalazki w zakresie fotografii, które umożliwiły zmniejszenie wagi i wielkości aparatu fotograficznego. Ważnym wynalazkiem był również kinetoskop Edisona, który umożliwiał wyświetlanie ruchomych obrazów w czymś w rodzaju budki, do której zaglądało się przez dziurkę (możliwość oglądania tylko przez jedną osobę). Taśma była przesuwana za pomocą korbki. Na jego kanwie, oraz jeszcze paru innych wynalazków, Luis Lumière skonstruował KINEMATOGRAF.
Kinematograf był znacznie lżejszy od kinetoskopu (4 kg zamiast 500 kg), służył do zarówno kręcenia filmów, jak i ich odtwarzania, a także umożliwiał ich projekcję na dużym ekranie.
Pierwszy pokaz odbył się w marcu 1895 roku, na zgromadzeniu w siedzibie wspierania przemysłu w Lyonie. Bracia mieli pokazać swój wynalazek w kontekście osiągnięć z dziedziny fotografii, nie spodziewali się tak entuzjastycznego przyjęcia. Wynikiem tego pokazu była współpraca w zakresie produkcji kinematografów.
Za początek kina europejskiego uważa się datę 28 grudnia 1895 roku, kiedy to miał miejsce pierwszy publiczny pokaz ruchomych obrazów (wcześniej nie było wyprodukowanych fabrycznie kinematografów, tylko ten jeden, złożony z kinetoskopu). Miało to miejsce w Salonie Indyjskim (elegancka herbaciarnia) w Paryżu. Była to projekcja publiczna, za zakupieniem biletów. Pierwszy pokaz widziało 33 widzów, w tym Méliès. Na następny dzień było już 120 osób, zaś w następnych dniach i tygodniach w codziennych projekcjach uczestniczyło już po 2500 osób. Pierwszy pokaz prowadził ojciec, August Lumière. Wyświetlono 10 filmów.
Bracia Lumière są nazywani prekursorami filmu dokumentalnego ze względu na ich przykładanie wagi do zapisu rzeczywistości (wywodzi się to stąd, że związani byli z fotografią). Aktorami byli bracia i ich rodziny oraz przypadkowi ludzie.
Filmy: „Wyjście robotników z fabryki (braci Lumière w Lyonie)” - pierwszy film nakręcony kinematografem, „Wjazd pociągu na stację”, „Ogrodnik”, „Podrzucanie na kocu”.
2. Charakterystyka twórczości filmowej Georgesa Mélièsa
Méliès był artystą z zamiłowania jednak mógł rozwijać swoje zainteresowania dopiero po śmierci ojca (ojciec chciał, aby jego trzech synów odziedziczyło po nim fabrykę obuwia). Początkowo interesował się rysunkiem i malarstwem (co miało wyraz w tym, że zawsze szkicował projekty scen i dekoracje do swoich filmów, nawet jeśli ich nie reżyserował), następnie w 1884 roku po raz pierwszy zetknął się z iluzjonistami. Sztuka iluzji go zafascynowała i zaczął pobierać nauki, a następnie również występować.
W 1888 roku za część ojcowskiej fortuny wynajął Teatr Robert - Houdin, najsłynniejszy we Francji przybytek sztuki iluzji, wykupił cały ruchomy majątek teatru (stroje, dekoracje, aparaturę) i zespół aktorski, po czym w całości poświęcił się spektaklom.
W 1895 znalazł się wśród widzów pierwszego publicznego pokazu filmowego braci Lumière. Będąc pod wrażeniem zapragnął kupić kinematograf, jednakże spotkał się z odmową. Nie pozostał jednak bierny i już trzy miesiące później kupił teatrograf w Londynie wraz z kilkoma filmami Edisona, które to urządzenie przerobił na kamerę. Następnie kupił także nowy projektor, bo w odróżnieniu od kinematografu lumierowskiego, teatrograf nie pełnił obu tych funkcji jednocześnie.
Filmy miały być urozmaiceniem i punktem kulminacyjnym występów iluzjonistycznych w jego teatrze. Pierwsze filmy Mélièsa były naśladowaniem filmów braci Lumière, jednak film „Zniknięcie pewnej damy w Teatrze Robert - Hudin” był już zapisem sztuczki teatralnej. Przełomem było jednak przypadkowe zastosowanie pierwszej sztuczki filmowej, a mianowicie trik z zatrzymaniem - kręcąc film na jednym z placów, kamera się zacięła i minęło trochę czasu, zanim Méliès zdołał ją odblokować. Gdy oglądał potem ten film, zauważył, że mężczyźni zmienili się w kobiety, omnibus w powóz itd. (świat rzeczywisty był w ruchu, ale kamera nie rejestrowała - gdy ponownie zaczęła rejestrować, w miejscu wcześniej kręconych obiektów były już inne). Od tego momentu już stale stosował triki filmowe dla tworzenia rzeczywistości w filmach.
W swojej pracy filmowej niebawem zorientował się, że niewystarczająca jest praca w plenerze, więc przekształcił rodzinną posiadłość ojca w swój warsztat - w 1897 roku wybudował swoją pierwszą halę produkcyjną (atelier A), która dokładnie odwzorowywała Teatr Robert - Hudin, z tym, że na widowni zamiast krzeseł dla publiczności znajdowały się różne urządzenia i stanowiska potrzebne do realizacji. Dach był szklany, z możliwością podnoszenia szklanych płyt. Wkrótce wybudowano następne hangary: dla potrzeb laboratorium, stolarni, magazynu kostiumów itd. Zimą 1906/1907, gdy trzeba było znacząco zwiększyć produkcję (tworzył dla Edisona), wybudował atelier B, zaopatrzony w elektryczne oświetlenie.
W 1902 roku nakręcił swój najsłynniejszy film „Podróż na księżyc”, który spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem oraz... plagą pirackich kopii (głównie w USA). Aby się chronić, artysta założył firmę „Méliès - Star Film” i wprowadził zabezpieczenia, przez umieszczenie na każdej kopii, a nawet na widocznych rekwizytach filmowych swój znak firmowy - gwiazdę.
Stworzył także swój własny zespół filmowy.
Ponieważ jego filmy trafiały do coraz szerszego grona, tzw. publiczności jarmarcznej nie obeznanej z pewnymi konwencjami panującymi w teatrze, a Méliès nie stosował śródtytułów (co najwyżej napisy w ramach scenografii) potrzebne było objaśnienie. W tym charakterze występowali konferansjerzy, zwani także z francuska bonimenteurami. To właśnie z myślą o nich (jak i o kupcach czy właścicielach sal) zaczął regularnie wydawać katalogi swoich filmów, zamieszczając w nich osobiście redagowane przez siebie opisy filmów, mające charakter scenariuszów na potrzeby owych objaśniaczy.
Inną atrakcją zastosowaną z myślą o nowej, masowej publiczności, było kolorowanie filmów. W tym celu zatrudnił po kilkadziesiąt nastoletnich dziewcząt, które klatka po klatce kolorowały filmy. Wprowadził ten proceder pod koniec XIX wieku.
Pod koniec pierwszej dekady XX wieku filmy Mélièsa zaczęły stawać się anachroniczne ze względu na charakter rzemieślniczy i ograniczoną narracyjność. Następowało wydłużenie metrażu filmu, co powodowało zmianę charakteru seansu: początkowo był to seans godzinny złożony z kilku do kilkunastu filmów, po zmianie zaś puszczano jeden, dwugodzinny film. Filmy Mélièsa nie mogły tym wymaganiom sprostać.
3. Początki kina amerykańskiego. Znaczenie T.A. Edisona.
W 1889 roku Dickson nakręcił w pracowni Edisona, pierwszy film - „Monkeyshines, no. 1”, przedstawiający poruszającą się sylwetkę mężczyzny na czarnym tle. Jest to obraz niewyraźny, znaczne odbiegający od pierwszych filmów braci Lumière. Wówczas odkryto film i tę datę Amerykanie przyjmują jako początek kina.
W USA nakręcono pierwsze filmy, stworzono optymalny dla kina system produkcji i dystrybucji, dokonano obowiązującej przez kolejne dekady standaryzacji technicznej i gatunkowej, a w końcu założono Hollywood. W okresie 1889 - 1918 zostały wzniesione fundamenty amerykańskiego fundamentu filmowego oraz zdefiniowano jego ekonomiczny i estetyczny charakter.
Omawiany okres dzielimy na następujące podokresy:
→ 1889 - 1896 - epoka eksperymentów z ruchomymi obrazami dokonywanymi zwłaszcza w należącym do Edisona studiu „Black Maria”
→ 1896 - 1900 - kino jarmarczne - namioty kinowe są jednymi z atrakcji na jarmarkach, zresztą bardziej popularny jest aparat rentgenowski. Za wstęp płaci się drobną sumę, ogląda kilkuminutowy film i idzie się dalej, do innej atrakcji. Działanie Edisona w opozycji do konkurencyjnych kompani: American Mutoscope and Biograph oraz Vitagraph Company of America
→ 1900 - 1903 - pierwszy kryzys kina, spowodowany perturbacjami gospodarczymi i znużeniem publiczności schematyzmem obrazów filmowych. Jest to również czas standaryzacji technicznej kina i narodzin filmu fabularnego
→ 1903 - 1907 - nasilenie wojny patentowej między Edisonem, a Biographem, a także wzrostu popularności nickelodeonów i zakładania kolejnych wytwórni filmowych
→ 1908 - 1911 - czas dominacji MPCC, trustu (kartel, połączone wiele kompanii filmowych, monopol) Edisona i powstawania niezależnych wytwórni. Pierwsze przeprowadzki do Kalifornii
→ 1912 - 1915 - ofensywa kompanii niezależnych od trustu, poparta przez decyzje Sądu Najwyższego i delegalizacja MPCC. Formowanie się do dzisiaj istniejących wytwórni, pojawienie się star systemu, kiełkowania sztuki scenopisarstwa i reżyserii
→ 1915 - 1918 - upadek i bankructwo MPCC, pierwsza cenzura obrazów filmowych, rozwój Hollywood, połączenie produkcji z dystrybucją, zdefiniowanie gatunków, ustalenie przeciętnej długości trwania filmu, pierwsze wysokobudżetowe projekty
Przyczyny |
Skutki |
→ USA jako kraj młody, naród amerykański w trakcie kształtowania → zróżnicowanie kulturowe i językowe → nowe fale migracji → doświadczenie kosmopolityzmu, idealizmu i przekonanie o nieodzownie czekającym za oceanem sukcesie |
Kino najdoskonalszą formą komunikacji, elementarzem ubogich osadników oraz promocją mitów amerykańskich |
Amerykański liberalizm gospodarczy Czas gospodarczej prosperity USA |
Wytwórnie filmowe i przemysł kinematograficzny |
Rozwój koncepcji homogenicznej (jednolitość) i egalitarnej (równość wszystkich ludzi) masowej rozrywki |
Hollywood i kino gatunków |
→ intensywna urbanizacja kraju → przemodelowanie życia wielkich miast → rozwój nowych form spędzania wolnego czasu |
Powstawanie i rozwój nickelodeonów tj. pierwszych stałych kin. Nickelodeon był niewielki i ciasny, mógł pomieścić ekran (szerokość 4 m), miejsca dla widzów (ok. 100), projektor oraz pianino umieszczone w pobliżu ekranu. Nazwa pochodzi od ang. nickel oznaczającego pięć centów (w takiej cenie były bilety) |
Afirmacja technologii |
Film znakomitym przejawem technologii, coś nowoczesnego |
Zmęczenie purytanizmem moralnym XIX wieku |
Kontrkulturowy, eskapistyvczny (ucieczka od problemów codziennych, związanych z życiem społecznym w iluzję) i nierzadko frywolny charakter obrazów |
THOMAS ALVA EDISON był w owym czasie bogatym wynalazcą, prowadził laboratoria produkujące wynalazki, w których to laboratoriach zatrudniał różnych ludzi. Patrzenie na historię kina trzeba właśnie rozpatrywać, przez jego pracowników, którzy w większości byli wynalazcami, a Edison brał patenty na swoje nazwisko.
→ w latach 80' XIX wieku Edison rozwijał swój najpopularniejszy patent - fonograf, a zwierzchnictwo nad tymi pracami powierzył Dicksonowi
→ DICKSON wziął sobie do pomocy Williama Heise (później także operatora) i rozpoczął eksperymenty, których wynikiem było powstanie w 1889 roku pierwszego amerykańskiego filmu „Monkeyshines no. 1”
→ w latach 1888 - 1892 Dickson skonstruował i udoskonalił kinematograf czyli urządzenie do rejestracji ruchomych obrazów oraz kinetoskop służący do oglądania filmów przez jedną osobę
→ 1892 - 1896 - w tym czasie przygotowywał „Black Maria” czyli ciemne, pokryte papą atelier - pierwsze filmowe laboratorium badawcze
→ 9 maja 1893 kinetograf i kinetoskop pierwszy raz opuściły laboratorium. Pokazano wówczas takie filmy jak: „Scenę z kowalami” i „Podkuwanie koni”
KINETOSKOP (Edison) |
KINEMATOGRAF (bracia Lumière) |
* jedynie projektor * rzutowanie obrazu w małej klatce * duże, ciężkie pudło (400 kg, 1,50m wysokości) * oglądanie filmu tylko przez jedną osobę * widz widział na początku początkową klatkę, po czym obracał korbką, wprawiając obraz w ruch * film max 20 sekund |
* pełnił rolę zarówno kamery, jak i projektora * rzutował obraz na duży ekran * był mały i poręczny * umożliwiał oglądanie filmu wielu osobom na raz * film max 50 sekund |
→ osiągnięcia Dicksona nie przekonywały Edisona, który - wyczulony na punkcie praw autorskich - opatentował oba urządzenia dopiero w 1896 roku
→ wśród pierwszych filmów dominowały potyczki bokserskie, pokazy kulturystyczne, walki kotów i zawody w jedzeniu arbuzów
→ 1894/95 - pierwszy film do którego nagrano dźwięk na płycie gramofonowej i zsynchronizowano z obrazem
→ skłócony z Edisonem, rozczarowany brakiem jego entuzjazmu i przypisywaniem sobie autorstwa wynalazków, w kwietniu 1896 roku odszedł z firmy, aby po jakimś czasie stworzyć konkurencyjną wobec Edisona kompanie Biograph
→ 1 kwietnia 1894 - komercyjna produkcja kinematoskopu i opracowanie planu pierwszej sieci dystrybucyjnej
→ WHITE - współpraca z Edisonem po kłótni z Dicksonem
→ filmy: „Egzekucja Marii, królowej Szkocji” (1895), „Pocałunek” (1896)
→ koniec XIX wieku, Londyn, zagraniczna sieć dystrybucji
→ PORTER - realizacja filmów fabularnych, film sensacyjny - „Chata wuja Toma”, „Napad na ekspres” - fabuła, nie rejestracja faktów, ojciec gatunku sensacyjnego
* gatunek = instrukcja lektury filmu
system gwiazd → system marketingu i promocja gwiazd, promocja filmów przez gwiazdy
Hollywood
→ od 1906 roku
→ Los Angeles
→ bliskość Meksyku (jest gdzie uciekać)
→ z dala od MPPC
→ słońce dłużej nad horyzontem, można dłużej kręcić filmy
→ tania siła robocza
→ korzystne krajobrazy (plenery)