CZERWONE I CZARNE STENDHAL
(właśc. Henryk Beyle)
przekł. Tadeusz Żeleński (Boy)
Znaczenie tytułu:
czerwone i czarne to mundur i sutanna, oznacza „dwie Francje” (napoleońską i Burbonów),
tytuł nawiązuje do wymowy społecznej dzieła - krytyki francuskiego społeczeństwa,
jest też jakby wizualizacją charakteru głównego bohatera: Julian to zlepek dwóch przymiotów - namiętności (czerwone) i wyrachowania (czarne).
Dwa motywy przewodnie powieści:
honor, na którego przerost cierpi główny bohater dzieła - Julian Sorel, jest to głównie przerost godności osobistej, niezwykle podejrzliwej, zdolnej do szaleństwa i zbrodni,
motyw miłosny - główny bohater w pierwszym tomie zakochany jest w Ludwice de Rênal (żona mera miasta; uczył ich dzieci łaciny), zaś w drugim w Matyldzie de la Mole (córka margrabiego, u którego pracował); Stendhal przeprowadził w swoim dziele głęboką analizę serca ludzkiego i myśli bohaterów, przedstawia dwa różne typy kobiece.
Tragiczna koncepcja życia:
Julian chciałby zostać żołnierzem, wybiera drogę księdza (którym w końcu nie zostaje), jednak przez swoje niskie pochodzenie nie może spełnić swoich największych marzeń,
miłość do kobiet, jednej zamężnej, a drugiej z bogatego i wysokiego rodu, jest nie do spełnienia również z powodu pochodzenia i braku pieniędzy,
Julian pochodzi z ludu, ale brzydzi się wszystkim, co stanowi życie tego ludu, nienawidzi swojego ojca, który tylko go upokarzał i szczerze kochał tylko jego braci,
zostaje klerykiem, wstępuje do seminarium, ale na końcu książki, wyłania się prawda, która odkrywa, że Julian nawet nie jest pewny, czy wierzy w Boga; nauki pobierane u księdza Chélan traktował jak odskocznię i ucieczkę z domu rodzinnego i ojca cieśli, który zmuszał go do pracy, której nie cierpiał, bo wolał czytać, co dla ojca było objawem słabości i braku męskości; droga księdza była dla niego możliwością wybicia się z ludu.
Styl i język:
przeważają zdania krótkie, brak szumnej poetyckiej prozy, typowej dla francuskich twórców,
wszystkie najważniejsze zdarzenia (np. próba zabójstwa pani de Rênal, śmierć Juliana, ciąża Matyldy) zaznaczone są krótkimi zdaniami, jakby były napisane mimochodem, czytając może umknąć krótkie zdanie mówiące, że „Matylda była brzemienna”.
Postaci:
Julian Sorel - syn cieśli, ambitny, lecz wrażliwy (fils d'un charpentier, ambitieux mais sensible)
Ksiądz Chélan (l'abbé Chélan)- uczył Pisma Świętego itp. Juliana (abbé, curé (proboszcz) vieux qui perd sa cure pour cause de dissidence dogmatico-politique. En attendant aura adopté Julien comme fils spirituel, contribué à son éducation et à son premier placement. Aidera madame de Rênal quand ça se gâtera)
Pan de Rênal - mer Verrières
Pani de Rênal (Ludwika) - żona; mają 3 synów
Pani Derville - kuzynka i przyjaciółka pani de Rênal, wroga Julianowi, wiedziałą o ich romansie ; (amie de madame de Rênal ; sa bonne conseillère, une ennemie en puissance (selon Julien))
Valenod - dyrektor przytułku, natrętny zalotnik pani de Rênal, konkurent jej męża w interesach (directeur du dépôt de mendicité de Verrières)
Fouqué - przyjaciel Juliana, proponuje mu pracę w jego przedsiębiorstwie, dobrze prosperującym (voudrait à tout prix embaucher Julian dans sa petite entreprise qui ne connaît pas la crise)
Eliza - służąca, zakochana w Julianie; to od niej Valenod dowiedział się o romansie Juliana i pani de Rênal; (femme de chambre chez les de Rênal)
Ks. Pirard - dyrektor seminarium w Besançon; surowy, lecz wspierający Juliana; zmuszony do dymisji po 15 latach z powodu swoich zamiłowań jansenistycznych (supérieur du séminaire de Besançon; mal jugé par Julien ŕ leur premičre rencontre, finalement lui est protecteur)
Ks. Castančde - wróg ks. Pirard w seminarium; naczelnik policji Kongregacji na pn. granicy; w sporze z panem de la Mole
Ks. Chas-Bernard - przychylny Julianowi; wybiera go na pomocnika przy zdobieniu kaplicy, gdzie niespodziewanie Julian spotyka panią de Rênal
Ks. De Frilair - wróg Pirarda, chciał odebrać mu posadę, sekretarz biskupa (przychylny Pirardowi)
Stary chirurg (le vieux chirurgien)- nieżyjący już; przyjaciel Juliana, z którym mógł szczerze rozmawiać ; pozostawił Julianowi kilka książęk, zaszczepił w nim pasję do Napoleona ; (vieux chirurgien-major de l'armée d'Italie : déjà mort et enterré au début de l'histoire; avant de mourir il lui a enseigné tout ce qu'un fils de charpentier n'aurait pas dû savoir, du latin, de l'histoire napoléonienne, bref tout ce qu'il faudrait pas. Et en mourrant lui lègue ses livres)
Amanda Binet - dziewczyna z kawiarni z Besançon (serveuse à Besançon ; se drague le Julien à son premier pied dans la ville. Mais finalement il se passe rien sauf qu'il aura des ennuis quand même, plus tard, à cause d'une trace écrite que la scène a laissée)
Biskup d'Agde (l'évęque d'Agde)- bardzo młody biksup, robi duże wrażenie na Julianie (pozytywne)
Król Karol X - odwiedza miasto i relikwie świętego
Geronimo - wysłannik signora de Beauvaisis, śpiewak
Signor de Beauvaisis - kuzyn pani de Rênal, sekretarz ambasady w Neapolu
Pan de La Mole - margrabia, walczył o majątek z ks. karierowiczem de Frilair ; przyjaciel Pirarda, chcąc mu pomóc, wspomógł pieniężnie jego ulubieńca Juliana ; za namową księdza zatrudnił go jako sekretarza (marquis;à la fin du livre premier devient sur les conseils avisés de l'abbé Pirard futur patron de Julien qu'il vient de décider d'embaucher comme secrétaire)
Norbert - syn pana de la Mole; 19 lat
Matylda (Mathilde) - córka pana de la Mole, zakochana w Julianie
Falcoz - przyjaciel pana de Rênal z lat dziecięcych ; de Rênal wyparł się go i 2. Przyjaciela
Tanbeau - 2. Sekretarz de la Mole'a zatrudniony na życzenie jego żony (syn znajomego);
Pan de Beauvoisis - pojedynkował się z Julianem i zwyciężył po tym, jak Julian zbił jego woźnicę, który wcześniej go znieważył w restauracji
Margrabia de Croisenois - zalotnik panny de la Mole; ideał, ale jej nie pociągał (nudziłaby się z nim); ginie w pojedynku z panem de Thaler, który obraził słownie Matyldę
Altamica - zalotnik panny de la Mole; hrabia, książę; rozmówca Juliana; mądry, rewolucjonista
De Luz + de Caylus + Norbert + Se Croisenois - koledzy
Książę Korazow (le Prince Korasoff)- zaprzyjaźnił się z Julianem ; najpierw w Londynie, potem w Strasburgu ; udzielił mu lekcji, jak postępować z kobietą i dał mu listy miłosne, na których mógł się wzorować ; chciał go ożenić ze swoją siostrą, ale Julian odmówił
Pani de Fervaques - do niej zalecał się Julian, by wzbudzić zazdrość w Matyldzie
streszczenie po fr. :
TREŚĆ:
TOM I
W prowincjonalnym francuskim miasteczku, Verriéres, w rodzinie cieśli, żyje Julian Sorel - młody chłopak (19 lat na początku akcji), o niezwykłej wrażliwości i doskonałej pamięci, zna na pamięć całą Biblię i wiele dzieł łacińskich. W przeciwieństwie do swojej ograniczonej rodziny pociąga go literatura i sztuka. Ma olbrzymie ambicje - pragnie zostać oficerem. Droga do kariery wojskowej po klęsce Napoleona została zamknięta dla plebsu. Jedynym sposobem na ucieczkę z domu, w którym jest lekceważony i bity, jest stan duchowny. W tym celu zaprzyjaźnia się z miejscowym proboszczem, księdzem Chélan. Zanim wstąpił do seminarium, został zatrudniony u mera - pana de Rênal, jako guwerner, preceptor, uczy trójkę jego synów łaciny. Mer czyni to by bardziej podkreślić swą wysoką pozycję wśród towarzystwa. Chłopak i żona mera nawiązują romans, w Julianie kocha się również pokojówka Eliza, ale chłopak odrzuca ją z powodu niskiego pochodzenia. Nie bez udziału porzuconej kochanki rogacz dowiaduje się o zdradzie, ale nie wierzy, czy też nie chce w nią uwierzyć. Bardziej obawia się, że gdy zwolni Juliana, zatrudni go pan Valenod. Wkrótce romans staje się sprawą publiczną, w rezultacie Julian wyjeżdża do seminarium. Julian przez cały czas gardzi towarzystwem, są to w rzeczywistości bardzo maluczcy ludzie (szczególnie Valenod -wzbogacił się na przytułku dla ubogich - i jego żona, która oprowadzając gości po mieszkaniu, wymieniała ceny wszystkich sprzętów). W seminarium Julian pomyślnie zdaje egzaminy, inni uczniowie nienawidzą go za jego umysł i inteligencję. Są to głównie chłopcy pochodzenia chłopskiego, cieszą się, że mogą jeść do syta i nie muszą pracować u rodziców. Julian oczarowuje swą wiedzą rektora seminarium i dzięki temu wkrótce zostaje sekretarzem margrabiego de la Mole. Potajemnie odwiedza swoją ukochaną (ta wkroczyła wcześniej na drogę religii i dewocji i wyznała swoje grzechy księdzu Chelan), która mimo oporów oddaje mu się. Kochanek ucieka pod ostrzałem, posądzono go o bycie złodziejem.
TOM II
Julian wyjeżdża do Paryża, prowadzi korespondencję margrabiego, pracuje w bibliotece, co go bardzo cieszy. Zostaje wprowadzony na salony, źle ocenia towarzystwo, gdzie panuje fałsz i obłuda, a główną rozrywką młodych jest wyśmiewanie się z innych. Julian zdobywa zaufanie swojego chlebodawcy, który powierza ma zarząd niektórych swoich majątków. Jednocześnie między nim, a córką markiza zawiązuje się uczucie, które rodziło się bardzo długo i w wielu boleściach, zarówno Juliana jak i Matyldy. Matylda raz kochała Juliana wielką i żarliwą miłością, a raz wyrzucała sobie, że duma nie pozwala jej kochać kogoś bez nazwiska i pochodzenia. W między czasie Julian wyjeżdża do Londynu z polecenia margrabiego, a potem do Strasburga, gdzie poznaje księcia Korazow, który poucza go o tym, jak postępować z kobietą. Julian dostaje od niego plik listów, które kopiuje i posyła pani de Fervaques, by wzbudzić zazdrość w Matyldzie. Udaje mu się to, gdyż Matylda, wyznaje mu swoją miłość, gdy przypadkowo natrafia na list do pani de Fervaques. Kochankowie wyjawiają wszystko ojcu dziewczyny. Ten początkowo wściekły, akceptuje związek. Wkrótce okazuje się, że Matylda jest w ciąży. Julian jako przyszły zięć otrzymuje spory majątek, tytuł szlachecki (Julian Sorel de Vernaye)i posadę porucznika w pułku huzarów w Strasburgu. Sukces Juliana jest krótkotrwały. Kiedy markiz otrzymuje list od pani de Rênal, w którym ta pisze o zachłanności Juliana na tytuły i pieniądze, margrabia cofa zgodę na ślub i wszystkie powzięte zamiary (w rzeczywistości list sporządził spowiednik pani de Rênal, a ona go przepisała; margrabia od początku nie był zadowolony z tego związku, gdyż chciał lepszej partii dla swojej córki). Wściekły chłopak pędzi na koniu do kościoła w Verriéres, w którym przebywa jego była kochanka i oddaje do niej dwa strzały z pistoletu. Pani de Rênal doznaje jedynie rany w ramieniu. Juliana osadzono w więzieniu i oskarżono o usiłowanie zabójstwa z premedytacją. Matylda próbuje go uratować przed śmiercią przez ścięcie, przekupując księdza de Frilaire'a, a ten wpływając na ławników. W więzieniu odwiedza go pani de Rênal. Julian uświadamia sobie, że tylko ją prawdziwie kocha. Kobieta musi go jednak opuścić po kilku dniach, na rozkaz męża. Matylda natomiast męczy Juliana i nudzi. Woli on samotność od jej towarzystwa. Namawia ją, by wyszła za mąż za pana de Croisenois, ten jednak ginie w pojedynku, broniąc honoru Matyldy. W więzieniu odwiedza Juliana również stary Sorel, cieszy się bardzo na majątek, jaki ma odziedziczyć po synu. Uznaje, że Julian jest mu to winien za wychowanie i wyżywienie. Przy dużej, głównie kobiecej publiczności odbywa się proces. Mimo, że ławnicy byli przekupieni, Julian zostaje skazany na ścięcie. Matylda zmusza go do złożenia apelacji, do tego kroku przekonuje go głównie perspektywa spędzenia jeszcze 2 miesięcy z panią de Rênal,. Ta ostatnia obiecuje zaopiekować się synem Juliana, przypuszcza, że matka go porzuci. Julian zostaje ostatecznie ścięty (23lata), Matylda przewozi jego głowę na miejsce pochówku (grota w górach Jura, w której przebywał niegdyś Julian w drodze do przyjaciela), trzymając ją na kolanach. Na pożegnanie całuje ją w czoło. Pani de Rênal umiera 3 dni później.
1